Chñ nghÜa ®a v¨n hãa:<br />
mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn<br />
<br />
<br />
Hµ ThÞ Quúnh Hoa(*)<br />
<br />
Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ chñ nghÜa ®a v¨n hãa C¸ch sö dông mang “tÝnh m« t¶<br />
nh©n khÈu häc” (demographic-<br />
Hoµn c¶nh ra ®êi descriptive) xuÊt hiÖn khi “®a v¨n hãa”<br />
®−îc dïng ®Ó nãi ®Õn sù tån t¹i cña c¸c<br />
ThuËt ng÷ “chñ nghÜa ®a v¨n hãa” bé phËn d©n c− kh¸c nhau vÒ mÆt s¾c<br />
ra ®êi vµ ®−îc truyÒn b¸ réng r·i ë khu téc hay vÒ mÆt chñng téc trong lßng x·<br />
vùc B¾c Mü tõ nh÷ng n¨m 1960, khi t¹i héi d©n sù do mét nhµ n−íc nµo ®ã qu¶n<br />
®ã dÊy lªn lµn sãng “®ßi ®−îc thõa lý. C¸ch sö dông mang “tÝnh c−¬ng lÜnh<br />
nhËn” cña nh÷ng ng−êi thuéc c¸c céng chÝnh trÞ” (programmatic-political) ®−îc<br />
®ång thiÓu sè (xÐt trªn ph−¬ng diÖn dïng ®Ó chØ c¸c ch−¬ng tr×nh vµ nh÷ng<br />
l·nh thæ, ng«n ng÷, chñng téc). ChÝnh s¸ng kiÕn chÝnh trÞ ®−îc ®−a ra ®Ó øng<br />
viÖc ®ßi hái sù thõa nhËn ®èi víi nÒn phã vµ qu¶n lý tÝnh ®a d¹ng s¾c téc vµ<br />
v¨n hãa thiÓu sè, ®iÒu chØnh nh÷ng bÊt v¨n hãa.(*)<br />
c«ng vµ ®Þnh ra nh÷ng ph−¬ng tiÖn ®Ó<br />
nh÷ng kh¸c biÖt v¨n hãa cïng tån t¹i C¸ch sö dông mang “tÝnh chuÈn<br />
trong mét x· héi lµ nh÷ng ®éng lùc thóc mùc ý thøc hÖ” (ideological-normative)<br />
®Èy chñ nghÜa ®a v¨n hãa - víi t− c¸ch g©y ra nhiÒu tranh c·i nhÊt, bëi chñ<br />
lµ mét häc thuyÕt - v−ît ra khái tr−êng nghÜa ®a v¨n hãa ®−îc coi nh− khÈu<br />
hîp riªng biÖt cña B¾c Mü vµ lan réng hiÖu vµ khu«n mÉu cho ho¹t ®éng chÝnh<br />
ra nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. trÞ. B¾t nguån tõ triÕt lý nh©n v¨n vµ<br />
®¹o ®øc, chñ nghÜa ®a v¨n hãa ®−îc<br />
Néi dung kh¸i niÖm chñ nghÜa ®a kiÕn gi¶i nh− mét ph−¬ng ¸n hµnh ®éng<br />
v¨n hãa ®¸ng lµm, bëi nã cã lîi cho c¶ c¸c c¸<br />
nh©n lÉn x· héi qua viÖc lµm gi¶m thiÓu<br />
Cã kh«ng Ýt quan niÖm vµ c¸ch luËn nh÷ng xung ®ét x· héi n¶y sinh tõ kh¸c<br />
gi¶i kh¸c nhau vÒ kh¸i niÖm nµy, vÒ vai biÖt s¾c téc hay sù bÊt b×nh ®¼ng. Gi÷a<br />
trß còng nh− c¸c hËu qu¶ tiÒm tµng cña c¸ch sö dông chñ nghÜa ®a v¨n hãa<br />
viÖc ¸p dông nã. XÐt tõ gãc ®é “¸p dông”, mang tÝnh quy chuÈn ý thøc hÖ víi c¸ch<br />
ng−êi ta ®· ph©n ra ba ph−¬ng diÖn cã nh×n nhËn cña Liªn Hîp Quèc vÒ tÝnh<br />
quan hÖ víi nhau vµ ®Òu n»m trong néi ®a d¹ng v¨n hãa cã nh÷ng nÐt kh¸<br />
hµm cña kh¸i niÖm chñ nghÜa ®a v¨n t−¬ng ®ång víi nhau (xem thªm: 3).<br />
hãa, ®ã lµ: “nh©n khÈu häc”, “ý thøc hÖ”<br />
vµ “c−¬ng lÜnh chÝnh trÞ” (xem: 3). (*)<br />
ViÖn Th«ng tin Khoa häc x· héi.<br />
Chñ nghÜa ®a v¨n hãa... 15<br />
<br />
Chñ nghÜa ®a v¨n hãa kh«ng chØ bao d¹ng vÒ phong c¸ch sèng, vµ ®ång thêi<br />
hµm vÊn ®Ò s¾c téc, giíi hay mét sè vÊn cè g¾ng ®¹t ®−îc sù ®ång thuËn gi÷a tÊt<br />
®Ò kh¸c... mµ cßn bao qu¸t c¶ mét tËp c¶ c¸c nhãm vÒ c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ.<br />
hîp yªu s¸ch, trong ®ã phÇn lín g¾n víi Nh− vËy, môc tiªu “thèng nhÊt d©n téc<br />
gi¸o dôc. Vµ mçi khÝa c¹nh trong ®ã ®Òu vµ sù æn ®Þnh x· héi” vÉn cßn, song c¸i<br />
t¹o ra sù ph©n cùc vÒ quan ®iÓm vµ th¸i thay ®æi ë ®©y lµ c¸ch thøc ®¹t ®−îc nã.<br />
®é. Nh÷ng ng−êi ñng hé thuyÕt ®a v¨n KhÈu hiÖu “thèng nhÊt b»ng ®ång hãa”<br />
hãa th× nhÊn m¹nh ®Õn cèt lâi nh©n ®−îc thay b»ng “thèng nhÊt trong sù ®a<br />
v¨n, ®Õn sù t«n träng vµ thõa nhËn d¹ng”. Theo ®ã, chñ nghÜa ®a v¨n hãa sÏ<br />
ch©n gi¸ trÞ cña c¸c c¸ thÓ thuéc tÊt c¶ cung cÊp nh÷ng gi¸ trÞ mang tÝnh chia sÎ<br />
c¸c nhãm v¨n hãa. Nã trùc tiÕp g¾n víi chung, ®ång thêi t«n träng nh÷ng kh¸c<br />
nÒn chÝnh trÞ vÒ sù thõa nhËn vµ sù biÖt (trong chõng mùc chóng kh«ng lµm<br />
kh¸c biÖt (Taylor). Trong khi ®ã, nh÷ng tæn h¹i ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ chung ®· nªu<br />
ng−êi ph¶n ®èi l¹i kh¼ng ®Þnh r»ng, chñ ra tr−íc ®ã) ®Ó g¾n kÕt x· héi thµnh mét<br />
nghÜa ®a v¨n hãa cã thÓ g©y chia rÏ ®èi khèi thèng nhÊt vµ dung hîp ®−îc c¸c lîi<br />
víi céng ®ång d©n téc, lµm xãi mßn tÝnh Ých kh¸c nhau trong x· héi.<br />
®ång nhÊt d©n téc, v.v...<br />
Song, kh«ng ph¶i ai còng t¸n ®ång<br />
Cã thÓ xem t×nh tr¹ng trªn lµ víi nh÷ng ý kiÕn trªn. Nh÷ng ng−êi<br />
“nghÞch lý cña chñ nghÜa ®a v¨n hãa”. ph¶n ®èi l¹i cho r»ng, chñ nghÜa ®a v¨n<br />
Cô thÓ lµ, ë phÝa nµy, c¸c chÝnh s¸ch hãa nu«i d−ìng nh÷ng kh¸c biÖt vµ t¹o<br />
giµnh −u ®·i cho v¨n hãa vµ b¶n s¾c; ë ra mèi ®e däa lµm ph©n hãa x· héi chø<br />
phÝa kh¸c, ng−êi ta l¹i nç lùc cµo b»ng kh«ng cã t¸c dông thèng nhÊt hay thóc<br />
sù kh¸c biÖt khi theo ®uæi quyÒn b×nh ®Èy sù ®oµn kÕt vµ lßng yªu n−íc. Bëi<br />
®¼ng trong x· héi d©n sù. Do ®ã, chñ vËy, theo hä, chñ nghÜa ®a v¨n hãa lµ sù<br />
nghÜa ®a v¨n hãa trë thµnh mét vÊn ®Ò. hñy diÖt tinh thÇn d©n téc (Edward<br />
¶nh h−ëng cña chñ nghÜa ®a v¨n Shils), lµ mèi nguy hiÓm thùc sù do nã<br />
hãa ®èi víi x· héi khuÊy lªn sù ph¶n kh¸ng vµ lßng c¨m<br />
thï (Jr. Arthur Schlesinger), lµ sù vøt<br />
Bµn vÒ vai trß cña chñ nghÜa ®a v¨n<br />
bá di s¶n lÞch sö cña ®Êt n−íc nh»m “t¹o<br />
hãa còng cã rÊt nhiÒu ý kiÕn tr¸i chiÒu<br />
ra mét ®Êt n−íc kh«ng thuéc bÊt kú nÒn<br />
nhau. MÆc dï cã sù kh¸c nhau trong<br />
v¨n minh nµo vµ thiÕu cèt lâi v¨n hãa”,<br />
viÖc nhËn thøc vµ thùc thi nguyªn t¾c<br />
thiÕu b¶n s¾c d©n téc (S. Huntington)...<br />
chñ nghÜa ®a v¨n hãa ë c¸c n−íc, nh−ng<br />
®iÒu quan träng lµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi Nh− vËy, cã thÓ thÊy, chñ nghÜa ®a<br />
ñng hé chñ nghÜa ®a v¨n hãa ®Òu coi v¨n hãa lµm dÊy lªn sù hoµi nghi vÒ kh¶<br />
nguyªn t¾c nµy nh− lµ mét gi¸ trÞ thóc n¨ng cña nã víi t− c¸ch lµ chÊt keo kÕt<br />
®Èy sù thèng nhÊt d©n téc, æn ®Þnh x· dÝnh khèi ®¹i ®oµn kÕt d©n téc trong<br />
héi. Thay v× thèng nhÊt x· héi b»ng lßng mét quèc gia. Tuy nhiªn, nh÷ng<br />
ph−¬ng thøc ®ång hãa – c¸i vèn hiÖn phª ph¸n, chØ trÝch ®èi víi chñ nghÜa ®a<br />
nay kh«ng nhËn ®−îc sù t¸n ®ång cña v¨n hãa l¹i chñ yÕu nh»m vµo nh÷ng<br />
c¸c nhãm s¾c téc nhá h¬n, nh÷ng ng−êi hËu qu¶ cña viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh<br />
ñng hé chñ nghÜa ®a v¨n hãa ®Æt môc s¸ch ®a v¨n hãa, chø kh«ng ph¶i lµ chñ<br />
tiªu t¨ng c−êng cè kÕt d©n téc b»ng c¸ch nghÜa ®a v¨n hãa víi t− c¸ch lµ mét<br />
quan t©m ®Õn lîi Ých cña c¸c nhãm, ñng luËn thuyÕt. §iÒu nµy ngô ý r»ng,<br />
hé v¨n hãa cña hä, thõa nhËn sù ®a nh÷ng ¶nh h−ëng tiªu cùc cña chñ<br />
16 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2011<br />
<br />
nghÜa ®a v¨n hãa lµ hoµn toµn cã thÓ khëi ph¸t chñ nghÜa ®a v¨n hãa vµ lµ<br />
tr¸nh ®−îc, bëi chóng phô thuéc phÇn n¬i chÝnh s¸ch ®a v¨n hãa cã nh÷ng ¶nh<br />
nhiÒu vµo møc ®é nhËn thøc vµ ¸p dông h−ëng m¹nh mÏ tíi sù cè kÕt vµ qu¸<br />
nã vµo thùc tiÔn, vµo truyÒn thèng v¨n tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña nh÷ng x·<br />
hãa, ý chÝ chÝnh trÞ, bèi c¶nh kinh tÕ - héi nµy.<br />
x· héi cña mçi n−íc.<br />
Canada, Australia vµ Mü – ®−îc<br />
Tãm l¹i, thuËt ng÷ chñ nghÜa ®a mÖnh danh lµ “®Êt n−íc cña nhËp c−” -<br />
v¨n hãa, nh− ®· ®−îc ®Ò cËp ë trªn, tù lµ nh÷ng n−íc cã thµnh phÇn d©n téc<br />
b¶n th©n nã lµ mét sù “pha trén”. Ng−êi hÕt søc ®a d¹ng, vµ hä ®· biÕt sö dông<br />
ta cã thÓ ®Þnh nghÜa nã nh− mét luËn ®Ò tè chÊt ®a d¹ng ®Ó t¹o ra c¸c nhµ n−íc<br />
b¾t nguån tõ tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa, d©n téc hïng c−êng. ChÝnh phñ c¸c n−íc<br />
hoÆc tõ thø chñ nghÜa ®a nguyªn nµy cho r»ng, víi sù ®a d¹ng s¾c téc vµ<br />
(pluralism) hiÖn ®ang lan trµn t¹i c¸c v¨n hãa mµ hä ®ang cã, th× m« h×nh<br />
n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn; hoÆc nh− chÝnh s¸ch ®a v¨n hãa lµ thÝch hîp<br />
lµ mét h×nh thøc níi láng cña chñ nghÜa nhÊt. Minh chøng thùc tÕ vµ râ rµng<br />
®a nguyªn v¨n hãa (cultural pluralism) nhÊt cho luËn ®iÓm ®ã lµ tr−êng hîp cña<br />
(xem: 9). Canada. Sau khi Canada thiÕt lËp chÝnh<br />
ChÝnh v× sù kh«ng ®ång nhÊt nh− s¸ch ®a v¨n hãa th× t×nh tr¹ng ph©n<br />
vËy trong quan niÖm vÒ chñ nghÜa ®a biÖt chñng téc gi¶m ®¸ng kÓ. Canada<br />
v¨n hãa nªn viÖc ph©n biÖt nã nh− lµ ®ang ph¸t triÓn theo h−íng “quèc gia<br />
mét ph¶n øng thùc tÕ tr−íc tÝnh ®a d¹ng cña sù ®a d¹ng” thay v× “quèc gia cña sù<br />
vµ nh− lµ mét khÝa c¹nh cña triÕt lý x· ®ång hãa”.<br />
héi ñng hé nh÷ng gi¸ trÞ ®Æc thï ®èi víi<br />
So s¸nh vÒ møc ®é nhËn thøc vµ ¸p<br />
nh÷ng kh¸c biÖt v¨n hãa lµ hÕt søc quan<br />
dông chñ nghÜa ®a v¨n hãa vµo thùc<br />
träng. §©y lµ ®iÒu cÇn l−u ý khi nghiªn<br />
tiÔn, cã thÓ xem Canada vµ Australia lµ<br />
cøu vÒ chñ nghÜa ®a v¨n hãa.<br />
nh÷ng n−íc theo m« h×nh chñ nghÜa ®a<br />
Thùc tiÔn cña chñ nghÜa ®a v¨n hãa ë mét sè n−íc v¨n hãa “m¹nh”: chÝnh s¸ch ®a v¨n hãa<br />
trªn thÕ giíi thÓ hiÖn râ ë hiÕn ph¸p vµ hÖ thèng<br />
MÆc dï chñ nghÜa ®a v¨n hãa lµ s¶n ph¸p luËt liªn bang, hay lµ mét ch−¬ng<br />
phÈm cña ph−¬ng T©y nh»m øng phã tr×nh nghÞ sù riªng. Trong khi ®ã, Mü<br />
víi c¸c lµn sãng nhËp c− m¹nh mÏ, song ®−îc xem lµ m« h×nh chñ nghÜa ®a v¨n<br />
nã còng cã thÓ ®−îc ¸p dông ë bÊt cø hãa “«n hßa”: chÝnh s¸ch ®a v¨n hãa<br />
n−íc nµo. ë ®©y, chóng t«i chñ yÕu tËp ®−îc thõa nhËn chÝnh thøc, song kh«ng<br />
trung vµo t×m hiÓu thùc tiÔn ¸p dông biÓu hiÖn râ rµng ë cÊp ®é liªn bang, mµ<br />
chñ nghÜa ®a v¨n hãa ë hai nhãm n−íc chñ yÕu lµ ë cÊp ®é bang.<br />
chÝnh, cô thÓ lµ: 1/ Canada, Australia vµ<br />
Nh×n chung, ë c¶ ba n−íc nµy, träng<br />
Mü (nhãm c¸c n−íc ph−¬ng T©y); vµ 2/<br />
t©m cña chÝnh s¸ch ®a v¨n hãa ®Òu chñ<br />
Malaysia, Ên §é vµ Céng hßa Nam Phi<br />
yÕu tËp trung vµo lÜnh vùc gi¸o dôc vµ<br />
(nhãm c¸c n−íc phi ph−¬ng T©y).<br />
®µo t¹o, vµ tïy vµo tõng giai ®o¹n, bèi<br />
Tr−êng hîp thø nhÊt. Canada, c¶nh x· héi kh¸c nhau mµ c¸c n−íc nµy<br />
Australia, vµ Mü ®−îc coi lµ nh÷ng ®Òu cã nh÷ng ®iÒu chØnh cÇn thiÕt trong<br />
tr−êng hîp tiªu biÓu cho chñ nghÜa ®a ch−¬ng tr×nh thùc thi chÝnh s¸ch ®a v¨n<br />
v¨n hãa theo m« h×nh ¢u - Mü, lµ n¬i hãa cña m×nh.<br />
Chñ nghÜa ®a v¨n hãa... 17<br />
<br />
Ch¼ng h¹n, ë Canada, tiªu ®iÓm “®a d¹ng” h¬n vÒ mÆt v¨n hãa. Nh÷ng<br />
ban ®Çu cña chÝnh s¸ch ®a v¨n hãa lµ ng−êi theo chñ nghÜa ®a v¨n hãa ®Æc<br />
nhÊn m¹nh ®Õn quyÒn b¶o tån v¨n hãa biÖt ñng hé viÖc níi láng kiÓm so¸t<br />
vµ tÝnh s¾c téc cña c¸c nhãm nh− lµ mét nhËp c− vµ nh÷ng ch−¬ng tr×nh nh−<br />
phÇn cña b¶n s¾c d©n téc Canada. Tuy gi¸o dôc song ng÷. C¸c tÇng líp bÞ ®Ì<br />
nhiªn, khi c¸c dßng ng−êi nhËp c− vµo nÐn nh− nh÷ng ng−êi Mü gèc Phi ®−îc<br />
Canada t¨ng lªn, chÝnh phñ n−íc nµy thõa nhËn b×nh ®¼ng trong c¸c thiÕt<br />
®· cã nh÷ng ®iÒu chØnh trong träng t©m chÕ gi¸o dôc.<br />
chÝnh s¸ch cña m×nh – h−íng tíi vÊn ®Ò<br />
Nh×n chung, ë Mü, chñ nghÜa ®a v¨n<br />
c«ng b»ng, sù tham gia vµo x· héi vµ<br />
hãa ®−îc quan niÖm nh− “mét phÈm<br />
tÝnh ®ång nhÊt d©n téc.<br />
chÊt chÝnh trÞ ®óng ®¾n”. Tuy nhiªn,<br />
Cßn ë Australia, tÊt c¶ nh÷ng s¸ng vµo nh÷ng n¨m 1980 vµ 1990, còng b¾t<br />
kiÕn, ch−¬ng tr×nh thùc tiÔn vµ nh÷ng ®Çu xuÊt hiÖn c¸c ý kiÕn chØ trÝch ®èi<br />
thay ®æi trong chÝnh s¸ch ®a v¨n ho¸ víi chñ nghÜa nµy, tõ c¶ c¸nh t¶ lÉn<br />
cña n−íc nµy ®Òu nh»m ®¶m b¶o quyÒn c¸nh h÷u.<br />
b×nh ®¼ng vµ nghÜa vô cña mäi c«ng d©n<br />
§Ó sang mét bªn nh÷ng chØ trÝch,<br />
Australia. TÊt c¶ c«ng d©n Australia<br />
tranh luËn ë c¶ ba n−íc nµy vÒ chñ<br />
®Òu cã quyÒn ph¸t biÓu ý kiÕn, thÓ hiÖn<br />
nghÜa ®a v¨n hãa, cã mét thùc tÕ kh«ng<br />
c¸c ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ vµ tÝn ng−ìng cña<br />
thÓ phñ nhËn lµ, m« h×nh chÝnh s¸ch ®a<br />
m×nh ®Ó giµnh quyÒn b×nh ®¼ng trong<br />
v¨n hãa ®· vµ ®ang gãp phÇn vµo viÖc<br />
®èi xö vµ c¬ héi trong ph¸t triÓn vµ sö<br />
æn ®Þnh x· héi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ,<br />
dông nh÷ng kü n¨ng vµ tµi n¨ng cña c¸<br />
v¨n hãa vµ chÝnh trÞ, vµ do ®ã - gióp<br />
nh©n. Hä còng cã nh÷ng nghÜa vô ®èi<br />
nh÷ng quèc gia nµy trë thµnh c¸c<br />
víi ®Êt n−íc, cam kÕt t«n träng nh÷ng<br />
c−êng quèc æn ®Þnh trong khu vùc vµ<br />
gi¸ trÞ vµ thÓ chÕ d©n chñ, t«n träng<br />
trªn thÕ giíi.<br />
quyÒn tù do cña ng−êi kh¸c trong viÖc<br />
thÓ hiÖn b¶n s¾c v¨n ho¸ vµ tÝn ng−ìng. Tr−êng hîp thø hai lµ Malaysia, Ên<br />
Vµ thùc tiÔn cho thÊy, chÝnh s¸ch ®a §é, vµ Céng hßa Nam Phi. §©y lµ<br />
v¨n hãa thÓ hiÖn râ tÝnh hiÖu qu¶ cao nh÷ng n−íc cã mét sè nÐt t−¬ng ®ång<br />
cña nã trong x· héi ®a s¾c téc, ®a v¨n nh−: thø nhÊt, ngay tõ ®Çu, x· héi d©n<br />
hãa vµ ®a t«n gi¸o cña Australia. Mét sù cña c¸c n−íc nµy ®· ®−îc h×nh thµnh<br />
trong nh÷ng minh chøng ®ã lµ: nªn tõ nhiÒu nhãm s¾c téc kh¸c nhau;<br />
Australia lµ mét trong sè Ýt n−íc kh«ng thø hai, ®Òu lµ c¸c x· héi hËu thuéc ®Þa,<br />
ph¶i chÞu sù c¨ng th¼ng vÒ chñng téc míi ®éc lËp, vµ ®ang trong qu¸ tr×nh<br />
nh− th−êng thÊy ë nhiÒu n¬i kh¸c trªn hiÖn ®¹i hãa vµ héi nhËp víi thÕ giíi;<br />
thÕ giíi. thø ba, nh÷ng n−íc nµy cã bèi c¶nh x·<br />
héi vµ c¬ cÊu chÝnh trÞ hÕt søc phøc t¹p,<br />
Cßn ë Mü, chñ nghÜa ®a v¨n hãa<br />
®Æc biÖt lµ cã sù ph©n chia ®¼ng cÊp x·<br />
manh nha tõ nh÷ng n¨m 1950, tõ c¸c<br />
héi kh¸ râ rµng, song vÉn cã nh÷ng<br />
phong trµo ®ßi quyÒn c«ng d©n, liªn<br />
thµnh c«ng nhÊt ®Þnh trong viÖc x©y<br />
quan tíi vÊn ®Ò ph©n biÖt ®èi xö, bÊt<br />
dùng nhµ n−íc d©n téc vµ héi nhËp víi<br />
b×nh ®¼ng vµ ¸p bøc; vµ b¾t ®Çu “t¨ng<br />
thÕ giíi.<br />
tèc” vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1980 khi Mü<br />
tiÕn hµnh c¶i c¸ch ch−¬ng tr×nh gi¶ng Qua nh÷ng t×m hiÓu thùc tiÔn ë<br />
d¹y ë c¸c tr−êng c«ng lËp theo h−íng Malaysia, Ên §é vµ Nam Phi, cã thÓ<br />
18 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2011<br />
<br />
thÊy, mÆc dï còng lµ c¸c x· héi ®a s¾c Mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra<br />
téc vµ ®a v¨n hãa, song chñ nghÜa ®a<br />
Sù biÕn ®æi cña c¸c x· héi ®a s¾c<br />
v¨n hãa Ýt thu hót ®−îc sù chó ý cña<br />
téc, ®a v¨n hãa vÒ mÆt nh©n khÈu t¹o<br />
chÝnh giíi còng nh− giíi nghiªn cøu<br />
ra th¸ch thøc lín ®èi víi c¸c nhµ ho¹ch<br />
khoa häc. Chñ nghÜa ®a v¨n hãa ®ãng<br />
®Þnh chÝnh s¸ch khi mong muèn qu¶n lý<br />
vai trß kh¸ mê nh¹t trong viÖc qu¶n lý<br />
tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa vµ s¾c téc mµ<br />
tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa vµ s¾c téc; nÕu cã<br />
kh«ng lµm gia t¨ng b¹o lùc vµ xung ®ét;<br />
th× nã l¹i mang mét ©m h−ëng kh¸c so<br />
vµ theo mét c¸ch thøc cã lîi cho tÊt c¶<br />
víi ë c¸c x· héi ph−¬ng T©y.<br />
mäi ng−êi. §Ó lµm ®−îc nh− vËy, cÇn<br />
Nh÷ng gi¶i ph¸p ®−îc c¸c chÝnh ph¶i chuyÓn h−íng träng t©m tõ viÖc<br />
phñ ®−a ra nh»m ®èi phã vµ qu¶n lý thõa nhËn sang quyÕt ®Þnh vµ thùc hiÖn<br />
tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa vµ s¾c téc thÓ hiÖn chÝnh s¸ch trªn thùc tÕ. Kinh nghiÖm<br />
tr−íc hÕt ë viÖc thay ®æi c¬ cÊu chÝnh cña mét sè nhµ n−íc chÊp nhËn lÊy chñ<br />
nghÜa ®a v¨n hãa lµm chÝnh s¸ch ®èi<br />
trÞ, hiÕn ph¸p, chÝnh s¸ch; ë c¸c s¸ng<br />
phã l¹i tÝnh ®a d¹ng s¾c téc cho thÊy<br />
kiÕn vµ ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng nh»m<br />
tÝnh h÷u dông vµ l©u bÒn ®¸ng kÓ cña<br />
mang l¹i nhiÒu quyÒn h¬n n÷a cho c¸c<br />
m« h×nh nµy, bÊt chÊp nh÷ng tranh c·i<br />
s¾c téc thiÓu sè, h¹n chÕ sù bÊt b×nh<br />
xung quanh nã.<br />
®¼ng vÒ mÆt kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi vµ<br />
chÝnh trÞ gi÷a c¸c s¾c téc; thóc ®Èy qu¸ Mét ®iÒu cÇn l−u ý lµ, trong qu¸<br />
tr×nh hßa hîp d©n téc vµ sù cè kÕt x· tr×nh chuyÓn dÞch tõ c¸c m« h×nh chÝnh<br />
héi, gãp phÇn vµo c«ng cuéc x©y dùng s¸ch trõu t−îng sang viÖc ho¹ch ®Þnh<br />
®Êt n−íc hïng m¹nh vµ d©n chñ. Nh÷ng vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch, bèi c¶nh lÞch<br />
®iÒu chØnh vÒ mÆt chÝnh s¸ch vµ thÓ chÕ sö cña mçi nhµ n−íc lµ kh«ng thÓ bÞ bá<br />
cña nh÷ng n−íc nµy phÇn nµo ®· mang qua.<br />
l¹i thµnh c«ng trong viÖc gi¶i quyÕt vµ<br />
Chñ nghÜa ®a v¨n hãa ®· chøng tá<br />
ng¨n ngõa xung ®ét s¾c téc. §©y cã thÓ<br />
tÝnh h÷u dông cña nã trong viÖc gi¶i<br />
coi lµ nh÷ng c¸ch tiÕp cËn míi mang ©m<br />
quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan tíi c¸c<br />
h−ëng cña chñ nghÜa ®a v¨n hãa ë<br />
céng ®ång thiÓu sè, song nã chñ yÕu<br />
nh÷ng quèc gia nµy, mÆc dï còng ch−a<br />
®−îc vËn dông ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp<br />
thËt râ rµng.<br />
ph−¬ng T©y. Së dÜ cã t×nh tr¹ng nh− vËy<br />
lµ v×: thø nhÊt, viÖc thùc hiÖn chÝnh<br />
MÆc dï ®· cã nh÷ng thµnh c«ng<br />
s¸ch ®a v¨n hãa th−êng ®ßi hái mét<br />
nhÊt ®Þnh trong viÖc æn ®Þnh x· héi vµ<br />
nguån kinh phÝ kh«ng nhá; thø hai, viÖc<br />
ph¸t triÓn kinh tÕ song ë nh÷ng quèc<br />
chÊp nhËn chñ nghÜa ®a v¨n hãa nh− lµ<br />
gia nµy vÉn cßn cã sù ph©n chia x· héi,<br />
mét m« h×nh chÝnh s¸ch ®ßi hái thÓ chÕ<br />
sù chªnh lÖch giµu nghÌo, m©u thuÉn<br />
chÝnh trÞ ph¶i thay ®æi m¹nh mÏ theo<br />
s¾c téc, sù gia t¨ng t×nh tr¹ng b¹o lùc...<br />
h−íng d©n chñ.<br />
Nhu cÇu ®ßi thõa nhËn b¶n s¾c cña c¸c<br />
nhãm s¾c téc trong x· héi còng ngµy Tuy nhiªn, thùc tr¹ng ®ã kh«ng cã<br />
cµng lín. §©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò mµ c¸c nghÜa lµ “chñ nghÜa ®a v¨n hãa khã cã<br />
quèc gia nµy cÇn ph¶i gi¶i quyÕt nh»m thÓ ¸p dông t¹i c¸c n−íc ®ang hoÆc<br />
æn ®Þnh x· héi, x©y dùng nÒn d©n chñ chËm ph¸t triÓn”. Nh÷ng n−íc nµy cã<br />
vµ ph¸t triÓn ®Êt n−íc trong giai ®o¹n thÓ rót ra tõ chñ nghÜa ®a v¨n hãa<br />
hiÖn nay. nh÷ng s¸ng kiÕn vµ c«ng cô cÇn thiÕt vµ<br />
Chñ nghÜa ®a v¨n hãa... 19<br />
<br />
thÝch hîp ®Ó cã thÓ qu¶n lý h÷u hiÖu Víi tÝnh chÊt lµ mét chÝnh s¸ch<br />
tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa vµ s¾c téc, thóc trong viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®a d¹ng<br />
®Èy sù æn ®Þnh, thèng nhÊt trong x· héi v¨n hãa vµ s¾c téc, chñ nghÜa ®a v¨n<br />
vµ x©y dùng ®Êt n−íc. ViÖc nhËp c− hãa ®ang thu hót ®−îc sù quan t©m,<br />
ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng trong ñng hé ®Æc biÖt cña c¸c tæ chøc quèc tÕ,<br />
ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi khiÕn cho kh¶ nh− ñy ban ch©u ¢u hay UNESCO. RÊt<br />
n¨ng m« h×nh nµy ®−îc ¸p dông ë c¸c nhiÒu ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ®−îc<br />
khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi ngµy cµng UNESCO ®−a ra ®· nhÊn m¹nh ®Õn<br />
t¨ng lªn. chÝnh s¸ch ®a v¨n hãa trong lÜnh vùc<br />
qu¶n lý tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa. Vµ thùc<br />
Tuy nhiªn, cÇn ph¶i hiÓu r»ng m«<br />
tiÔn cho thÊy, cho ®Õn giê, chñ nghÜa ®a<br />
h×nh chñ nghÜa ®a v¨n hãa cã thÓ cã<br />
v¨n hãa ®ang tá ra lµ mét m« h×nh<br />
nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc gi¶i quyÕt<br />
chÝnh s¸ch h÷u dông trong viÖc qu¶n lý<br />
nh÷ng t×nh huèng xung ®ét b¹o lùc më<br />
tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa vµ s¾c téc trong<br />
réng, ®Æc biÖt ë nh÷ng n¬i cã lÞch sö l©u<br />
bèi c¶nh x· héi hiÖn nay, bÊt chÊp<br />
dµi vÒ thï hËn s¾c téc vµ sù thÊt b¹i cña<br />
nh÷ng tranh c·i xung quanh nã.<br />
c¸c chÝnh s¸ch hßa nhËp. Trong khi<br />
ch−a cã mét ®èi ¸n thay thÕ th× chÝnh<br />
§iÒu cÇn l−u ý khi nghiªn cøu vÒ<br />
s¸ch ®a v¨n hãa cã thÓ lµ mét lùa chän<br />
chñ nghÜa ®a v¨n hãa lµ: nªn xem xÐt nã<br />
phï hîp, víi viÖc sù thõa nhËn nã ph¶i<br />
tõ gãc ®é mét m« h×nh chÝnh s¸ch ®−îc<br />
mang tÝnh thùc tiÔn vµ ph¶i nhËn thøc<br />
c¸c nhµ n−íc d©n téc ®−a ra nh»m ®èi<br />
®−îc nh÷ng khã kh¨n cña nhiÖm vô vµ<br />
phã vµ qu¶n lý tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa vµ<br />
nh÷ng vÊn ®Ò ®i cïng.<br />
s¾c téc trong x· héi. Bªn c¹nh ®ã, chñ<br />
Bªn c¹nh ®ã, còng tån t¹i nh÷ng nghÜa ®a v¨n hãa còng ph¶i ®èi mÆt víi<br />
khã kh¨n lµm c¶n trë qu¸ tr×nh thõa mét sè vÊn ®Ò Ýt nhiÒu nghiªm träng.<br />
nhËn chñ nghÜa ®a v¨n hãa nh− lµ sù Mét trong sè ®ã lµ sù kh¸c biÖt lín gi÷a<br />
thay thÕ ®èi víi m« h×nh héi nhËp quèc ý t−ëng vµ hiÖn thùc, gi÷a môc tiªu ®−îc<br />
gia hiÖn nay. §ã cã thÓ lµ viÖc chñ nghÜa tuyªn bè víi kÕt qu¶ ®¹t ®−îc. Tõ viÖc<br />
®a v¨n hãa ®ßi hái sù can thiÖp nhiÒu nhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña<br />
h¬n n÷a cña nhµ n−íc, ®Æc biÖt trong tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa ®Õn viÖc ®Ò ra<br />
giai ®o¹n ®Çu khi mµ chÝnh s¸ch ®a v¨n chÝnh s¸ch vµ ¸p dông nã vµo thùc tiÔn<br />
hãa ch−a ®−îc thõa nhËn chÝnh thøc. lµ c¶ mét qu¸ tr×nh l©u dµi, ®Çy khã<br />
Hay còng cã thÓ lµ nh÷ng trë ng¹i vÒ kh¨n c¶n trë. V¶ l¹i, v× ch−a cã sù nhÊt<br />
mÆt tµi chÝnh trong chi tiªu cña nhµ qu¸n trong quan niÖm vÒ chñ nghÜa ®a<br />
n−íc, møc ®é thÊt nghiÖp cao trong x· v¨n hãa nªn kh«ng cã mét c«ng thøc<br />
héi – vèn lµ nh÷ng yÕu tè gãp phÇn lµm v¹n n¨ng, mét ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng<br />
trÇm träng thªm mèi quan hÖ liªn s¾c cô thÓ, ®−îc v¹ch s½n ®Ó c¸c nhµ n−íc<br />
téc hiÖn nay. Do vËy, c¸c nhµ n−íc cÇn lµm theo vµ cã ®−îc kÕt qu¶ nh− ý. C¸c<br />
ph¶i x¸c ®Þnh râ rµng c¸c môc tiªu ®iÒu kiÖn cô thÓ nh− bèi c¶nh lÞch sö,<br />
chiÕn l−îc cô thÓ tiÕp theo trong mçi chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi... lµ<br />
giai ®o¹n thùc thi chÝnh s¸ch, ®ång thêi nh÷ng yÕu tè kh«ng lÆp l¹i ë mçi n−íc.<br />
c¸c chiÕn l−îc ®ã ph¶i t−¬ng thÝch víi ChÝnh chóng ®· gãp phÇn dÉn tíi sù<br />
nhau vµ biÕn ®æi mét c¸ch kh¶ thi tõ kh¸c nhau trong nhËn thøc vµ ¸p dông<br />
giai ®o¹n nµy tíi giai ®o¹n thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®a v¨n hãa vµo thùc tiÔn, vµ<br />
tiÕp theo. hÖ qu¶ lµ møc ®é thµnh c«ng trong viÖc<br />
20 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2011<br />
<br />
¸p dông m« h×nh chÝnh s¸ch nµy ë mçi 4. David Gress, Rapporteur.<br />
n−íc lµ kh¸c nhau, thËm chÝ ë ngay c¶ Multiculturalism in World History.<br />
c¸c n−íc ph−¬ng T©y. Proceedings of a History Institute for<br />
ViÖt Nam tõ l©u ®· ph¶i gi¶i quyÕt secondary school educators and<br />
vÊn ®Ò vÒ ®a d¹ng v¨n hãa. ChÝnh v× junior college faculty organized by<br />
vËy, chñ nghÜa ®a v¨n hãa kh«ng ph¶i the History Academy of the Foreign<br />
lµ ®iÒu "míi mÎ" trong chÝnh s¸ch ®¹i Policy Research Institute, September<br />
®oµn kÕt d©n téc vµ hßa hîp d©n téc cña 1999, Vol. 5, No. 8.<br />
®Êt n−íc. Tuy nhiªn, khi b−íc vµo giai<br />
5. Jack Citrin, David O. Sears,<br />
®o¹n ph¸t triÓn míi - g¾n víi héi nhËp<br />
Christopher Muste, Cara Wong.<br />
quèc tÕ, chÝnh s¸ch v¨n hãa cña ViÖt<br />
Multiculturalism in American Public<br />
Nam còng ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng<br />
Opinion. British Journal of Political<br />
vÊn ®Ò míi, nh− sù gia t¨ng c¸c mèi liªn<br />
Science, Vol. 31, No. 2 (Apr., 2001),<br />
hÖ s¾c téc xuyªn biªn giíi gi÷a c¸c céng<br />
pp. 247-275.<br />
®ång bªn trong víi bªn ngoµi.<br />
Bëi vËy, sÏ lµ cã Ých vµ cÇn thiÕt nÕu 6. John Rex, Gurharpal Singh.<br />
chóng ta cã thÓ rót ra tõ chñ nghÜa ®a Pluralism and Multiculturalism in<br />
v¨n hãa nh÷ng s¸ng kiÕn vµ c«ng cô cÇn Colonial and Post-Colonial Society –<br />
thiÕt vµ thÝch hîp víi m×nh, ®Ó qu¶n lý Thematic Introduction. International<br />
h÷u hiÖu tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa vµ s¾c Journal on Multicultural Societies<br />
téc, thóc ®Èy sù æn ®Þnh, thèng nhÊt (IJMS), Vol. 5, No. 2, 2003, p.106-<br />
trong x· héi vµ x©y dùng ®Êt n−íc. 118.<br />
<br />
7. Steven Dijkstra, Karin Geuijen, Arie<br />
Tµi liÖu tham kh¶o de Ruijter. Multiculturalism and<br />
1. Antonina Kolodii. The Idea and Social Integration in Europe.<br />
Diverse Reality of Multiculturalism: International Political Science<br />
Are They Applicable to Newly Review / Revue internationale de<br />
Independent States? Warsaw Special science politique, Vol. 22, No. 1,<br />
Convention of the ASN, July 18-21, Management of Social<br />
2004. http://www.political- Transformations. Gestion des<br />
studies.com/english/political/multic transformations sociales (Jan., 2001),<br />
ulturalism.html pp. 55-83.<br />
2. Bhikhu Parekh. What is<br />
8. UNESCO. Multiculturalism: A Policy<br />
Multiculturalism?<br />
Response To Diversity. Management<br />
http://www.india-<br />
Of Social Transformations – MOST,<br />
seminar.com/1999/484/484%20pare<br />
UNESCO, 1995,<br />
kh.htm, ngµy 5/7/2004.<br />
http://www.unesco.org/most/sydpa<br />
3. Christine Inglis. Multiculturalism: per.html<br />
New Policy Responses to Diversity.<br />
Management of Social 9. Kenan Malik. An equal or a plural<br />
Transformations (MOST), UNESCO, society?,<br />
Policy Paper - No. 4, http://www.lausti.com/focus/2001/<br />
http://www.unesco.org/most/pp4.htm malik.htm<br />