intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Chương 3 : Quan hệ giữa tỷ suất lợi nhuận và tỷ suất giá trị thặng dư

Chia sẻ: Ha Havi | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:13

Thêm vào BST
Báo xấu
610
lượt xem 111
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tổng số lợi nhuận là bằng tổng số giá trị thặng dư nhờ có tư bản ấy mà đã được sản xuất ra trong một thời kỳ lưu thông nhất định. Vậy bây giờ, chúng ta hãy tạm thời không nói đến sự việc này là: một mặt, giá trị thặng dư đó phân ra thành các hình thái phái sinh: lợi tức của tư bản, địa tô, thuế,...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chương 3 : Quan hệ giữa tỷ suất lợi nhuận và tỷ suất giá trị thặng dư

  1. Ch¬ng III. - quan hÖ gi÷a tû suÊt lîi nhuËn... 114 115 phÇn thø nhÊt. - sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d... ph¬ng tr×nh nµy còng cã thÓ biÓu hiÖn b»ng tû lÖ p' : m' = v : C, ch¬ng III nghÜa lµ tû suÊt lîi nhuËn so víi tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d th× còng nh t quan hÖ gi÷a tû suÊt lîi nhuËn b¶n kh¶ biÕn so víi toµn bé t b¶n. vµ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d Tõ tû lÖ ®ã, cã thÓ rót ra kÕt luËn r»ng tû suÊt lîi nhuËn p' bao giê còng bÐ h¬n m', tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d, v× v, t b¶n kh¶ biÕn, bao giê Nh ®· nãi ë cuèi ch¬ng trªn, ë ®©y, còng nh nãi chung trong toµn còng nhá h¬n C, tæng sè cña v + c, cña t b¶n kh¶ biÕn vµ t b¶n bÊt bé phÇn thø nhÊt, chóng ta gi¶ ®Þnh r»ng ®èi víi mét t b¶n nhÊt biÕn; trõ trêng hîp duy nhÊt kh«ng thÓ cã trong thùc tiÔn lµ v = C, ®Þnh, tæng sè lîi nhuËn lµ b»ng tæng sè gi¸ trÞ thÆng d nhê cã t b¶n tøc lµ trêng hîp nhµ t b¶n kh«ng øng tríc t b¶n bÊt biÕn g× c¶, kh«ng Êy mµ ®· ®îc s¶n xuÊt ra trong mét thêi kú lu th«ng nhÊt ®Þnh. VËy øng tríc t liÖu s¶n xuÊt, mµ chØ øng ®éc cã tiÒn c«ng th«i. b©y giê, chóng ta h·y t¹m thêi kh«ng nãi ®Õn sù viÖc nµy lµ: mét mÆt, gi¸ trÞ thÆng d ®ã ph©n ra thµnh c¸c h×nh th¸i ph¸i sinh: lîi tøc Ngoµi ra, trong khi nghiªn cøu, chóng ta cßn cÇn chó ý ®Õn mét cña t b¶n, ®Þa t«, thuÕ, v.v., vµ mÆt kh¸c th× trong ®a sè trêng hîp, lo¹t c¸c nh©n tè kh¸c cã ¶nh hëng quyÕt ®Þnh tíi lîng c, v vµ m, vµ gi¸ trÞ thÆng d ®ã tuyÖt nhiªn kh«ng nhÊt trÝ víi lîi nhuËn díi h×nh v× thÕ cÇn ®îc nh¾c ®Õn mét c¸ch v¾n t¾t. th¸i mµ lîi nhuËn nµy thu ®îc do t¸c dông cña tû suÊt lîi nhuËn trung Thø nhÊt lµ gi¸ trÞ cña tiÒn. Chóng ta cã thÓ coi gi¸ trÞ ®ã bÊt cø b×nh chung, ®iÒu chóng ta sÏ bµn ë phÇn hai. ë ®©u còng kh«ng thay ®æi. NÕu vÒ mÆt sè lîng, lîi nhuËn vµ gi¸ trÞ thÆng d lµ b»ng nhau, Thø hai lµ sù chu chuyÓn. Chóng ta h·y t¹m thêi g¸c l¹i kh«ng bµn th× lîng cña lîi nhuËn vµ lîng cña tû suÊt lîi nhuËn ®Òu do nh÷ng tû sè ®Õn nh©n tè ®ã, v× ¶nh hëng cña nã ®èi víi tû suÊt lîi nhuËn sÏ lµ gi÷a nh÷ng sè lîng gi¶n ®¬n quyÕt ®Þnh, - nh÷ng sè lîng nµy lµ ®èi tîng nghiªn cøu cña mét ch¬ng riªng sau nµy. {Cßn ë ®©y th× nh÷ng sè lîng ®· biÕt hoÆc lµ nh÷ng sè lîng mµ ngêi ta cã thÓ x¸c chóng ta chØ nãi tríc mét ®iÓm: c«ng thøc p' = m chØ ®óng mét c¸ch ®Þnh ®îc trong tõng trêng hîp. Nh vËy, sù nghiªn cøu cña chóng ta chÝnh x¸c ®èi víi mét thêi kú chu chuyÓn cña t b¶n kh¶ biÕn th«i, ngay tõ ®Çu sÏ diÔn ra trong lÜnh vùc thuÇn tóy to¸n häc. nhng chóng ta cã thÓ lµm cho c«ng thøc ®ã còng ®óng ®èi víi c¶ chu Chóng ta sÏ gi÷ nh÷ng quy íc ®· dïng trong c¸c quyÓn I vµ II. Toµn bé chuyÓn hµng n¨m nÕu chóng ta thay m', tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d gi¶n t b¶n C chia ra thµnh t b¶n bÊt biÕn c vµ t b¶n kh¶ biÕn c vµ s¶n ®¬n, b»ng mn', tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d hµng n¨m, trong ®ã n lµ sè sinh ra mét gi¸ trÞ thÆng d lµ m. Tû sè gi÷a gi¸ trÞ thÆng d Êy víi t vßng chu chuyÓn cña t b¶n kh¶ biÕn trong mét n¨m (xem "T b¶n" b¶n kh¶ biÕn øng tríc, tøc lµ th× chóng ta gäi lµ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng quyÓn II, ch. XVI, 1), - Ph.¡.}. d dïng ký hiÖu m' ®Ó chØ. VËy chóng ta cã = m' , do ®ã m = m'v. Thø ba lµ, cÇn chó ý ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng, ¶nh hëng cña nã Nõu ®em so gi¸ trÞ thÆng d ®ã kh«ng ph¶i víi t b¶n kh¶ biÕn n÷a mµ ®èi víi tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d ®· ®îc nghiªn cøu tØ mØ trong "T víi toµn bé t b¶n, th× nã gäi lµ lîi nhuËn (p) vµ tû sè gi÷a gi¸ trÞ thÆng b¶n" quyÓn I, phÇn IV. Nhng n¨ng suÊt lao ®éng cßn cã thÓ ¶nh h- d m víi toµn bé t b¶n C, tøc gäi lµ tû suÊt lîi nhuËn p'. Nh vËy chóng ta cã: ëng trùc tiÕp ®Õn tû suÊt lîi nhuËn, Ýt nhÊt lµ cña mét t b¶n c¸ biÖt, nÕu t b¶n c¸ biÖt ®ã ho¹t ®éng víi mét n¨ng suÊt cao h¬n n¨ng suÊt p' = = , x· héi trung b×nh vµ cung cÊp s¶n phÈm víi mét gi¸ trÞ Ýt h¬n gi¸ trÞ thay m b»ng gi¸ trÞ cña nã lµ m'v ®· t×m thÊy trªn kia, chóng ta cã: x· héi trung b×nh cña cïng mét hµng hãa, do ®ã thùc hiÖn ® îc mét lîi p' = m' = m' , nhuËn siªu ng¹ch, nh ®· ph©n tÝch ë quyÓn I, ch¬ng X, tr. 280 -
  2. Ch¬ng III. - quan hÖ gi÷a tû suÊt lîi nhuËn... 114 115 phÇn thø nhÊt. - sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d... 28422. Nhng ë ®©y chóng ta cha xÐt ®Õn trêng hîp ®ã, v× trong Gi¶ thö ngµy lao ®éng kÐo dµi ®Õn mêi l¨m giê mµ kh«ng t¨ng phÇn nµy, chóng ta vÉn cßn xuÊt ph¸t tõ gi¶ thiÕt cho r»ng hµng hãa thªm tiÒn c«ng. Nhê thÕ toµn bé gi¸ trÞ do 20 c«ng nh©n míi s¶n ®îc s¶n xuÊt trong nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi b×nh th êng vµ b¸n theo xuÊt ra sÏ t¨ng tõ 40 lªn 60 (10 : 15 = 40 : 60); v× v, tiÒn c«ng chi ra, ®óng gi¸ trÞ cña chóng. VËy trong mçi trêng hîp riªng biÖt, chóng ta vÉn nguyªn nh cò, nªn gi¸ trÞ thÆng d ®· t¨ng tõ 20 lªn thµnh 40 vµ sÏ xuÊt ph¸t tõ gi¶ thiÕt cho r»ng n¨ng suÊt lao ®éng kh«ng thay ®æi. chóng ta cã: ThËt vËy, cÊu thµnh gi¸ trÞ cña mét t b¶n ®Çu t vµo trong mét ngµnh 80c + 20v + 40m; m' = 200%, p' = 40%. c«ng nghiÖp, nghÜa lµ mét tû lÖ nhÊt ®Þnh gi÷a t b¶n bÊt biÕn vµ t b¶n kh¶ biÕn, bao giê còng biÓu hiÖn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña NÕu mÆt kh¸c, víi mét lao ®éng lµ mêi giê, tiÒn c«ng h¹ tõ 20 n¨ng suÊt lao ®éng. Do ®ã, nÕu tû lÖ ®ã cã mét sù biÕn ®æi, g©y xuèng 12, th× chóng ta sÏ cã, nh lóc ®Çu tiªn, toµn bé gi¸ trÞ míi t¹o ra nªn kh«ng ph¶i do sù thay ®æi gi¶n ®¬n vÒ gi¸ trÞ cña nh÷ng bé lµ 40, nhng giê ®©y gi¸ trÞ ®ã l¹i ph©n phèi theo mét c¸ch kh¸c: v h¹ phËn cÊu thµnh vËt chÊt cña t b¶n bÊt biÕn hoÆc do sù biÕn ®æi xuèng 12, cßn m th× b»ng sè cßn l¹i lµ 28. VËy chóng ta cã: cña tiÒn c«ng, th× n¨ng suÊt lao ®éng còng tÊt nhiªn ph¶i thay ®æi. 80c + 12v + 28m; m' = 233⅓%, p' = = 3010/23%. Vµ, bëi vËy, chóng ta thêng cã thÓ nhËn thÊy r»ng nh÷ng sù thay Nh vËy, chóng ta thÊy r»ng kÐo dµi ngµy lao ®éng (hay t¨ng c êng ®æi diÔn ra víi c¸c nh©n tè c, v vµ m ®ång thêi còng nãi lªn nh÷ng sù ®é lao ®éng) còng nh gi¶m bít tiÒn c«ng, ®Òu lµm t¨ng khèi lîng gi¸ thay ®æi cña n¨ng suÊt lao ®éng. trÞ thÆng d vµ do ®ã, lµm t¨ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d; ngîc l¹i, nÕu §èi víi ba nh©n tè cßn l¹i lµ: ®é dµi cña ngµy lao ®éng, cêng ®é mäi nh©n tè kh¸c kh«ng thay ®æi, viÖc t¨ng tiÒn c«ng sÏ lµm gi¶m tû lao ®éng vµ tiÒn c«ng, th× còng thÕ. ¶nh hëng cña chóng ®Õn khèi suÊt gi¸ trÞ thÆng d xuèng. VËy nÕu v t¨ng lªn do tiÒn c«ng t¨ng lªn, th× ®iÒu ®ã chØ cã nghÜa lµ sè lîng lao ®éng Êy ®îc tr¶ ®¾t h¬n, lîng gi¸ trÞ thÆng d vµ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d ®· ®îc tr×nh bµy tØ chø kh«ng ph¶i lµ sè lîng lao ®éng lín h¬n lªn; m' vµ p' kh«ng t¨ng lªn mØ ë quyÓn I 23. VËy còng dÔ hiÓu lµ, tuy ®Ó cho ®¬n gi¶n, chóng mµ gi¶m suèng. ta lu«n lu«n xuÊt ph¸t tõ gi¶ thiÕt cho r»ng ba nh©n tè ®ã kh«ng thay ®æi, nhng nh÷ng sù biÕn ®æi cña v vµ m còng cã thÓ bao hµm ë ®©y, ngêi ta ®· thÊy ®îc r»ng nh÷ng sù biÕn ®æi cña ngµy lao nh÷ng sù thay ®æi vÒ lîng cña ba nh©n tè ®ã lµ nh÷ng nh©n tè quyÕt ®éng, cña cêng ®é lao ®éng vµ cña tiÒn c«ng kh«ng thÓ g©y ra sù ®Þnh. ChØ cÇn nh¾c l¹i mét c¸ch v¾n t¾t ë ®©y r»ng ¶nh hëng cña thay ®æi ®ång thêi cña v vµ cña m vµ cña tû lÖ gi÷a c vµ m, tøc lµ cña p', tû lÖ gi÷a m víi tæng t b¶n c + v; vµ còng râ rµng r»ng mäi sù tiÒn c«ng ®èi víi lîng cña gi¸ trÞ thÆng d vµ ®èi víi møc tû suÊt gi¸ biÕn ®æi cña tû lÖ gi÷a m vµ v còng ®Òu cã nghÜa lµ ®· cã mét sù trÞ thÆng d lµ ngîc l¹i víi ¶nh hëng cña ®é dµi ngµy lao ®éng vµ cña thay ®æi Ýt nhÊt lµ cña mét trong ba ®iÒu kiÖn lao ®éng ®· nãi ë cêng ®é lao ®éng; r»ng viÖc t¨ng tiÒn c«ng lµm gi¶m bít gi¸ trÞ trªn. thÆng d, cßn viÖc kÐo dµi ngµy lao ®éng vµ t¨ng cêng lao ®éng th× l¹i lµm t¨ng gi¸ trÞ thÆng d lªn. ChÝnh ë ®©y biÓu hiÖn râ mèi quan hÖ h÷u c¬ ®Æc biÖt cña t b¶n kh¶ biÕn víi sù vËn ®éng cña tæng t b¶n vµ víi viÖc t¨ng thªm gi¸ Gi¶ thö mét t b¶n 100 ch¼ng h¹n, víi 20 c«ng nh©n lao ®éng mêi trÞ cña tæng t b¶n, còng nh biÓu hiÖn râ sù kh¸c nhau gi÷a t b¶n kh¶ giê mçi ngµy vµ nãi chung tiÒn c«ng hµng tuÇn lµ 20, t b¶n ®ã s¶n biÕn vµ t b¶n bÊt biÕn. VÒ ph¬ng diÖn s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ, t b¶n bÊt sinh ra ®îc mét gi¸ trÞ thÆng d lµ 20, nh vËy chóng ta sÏ cã: biÕn së dÜ träng yÕu chØ lµ v× c¸i gi¸ trÞ mµ nã cã; vµ ®èi víi viÖc 80c + 20v + 20m; m' = 100%, p' = 20%. s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ, mét t b¶n bÊt biÕn 1500 p.xt. ®¹i biÓu cho 1 500
  3. Ch¬ng III. - quan hÖ gi÷a tû suÊt lîi nhuËn... 114 115 phÇn thø nhÊt. - sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d... tÊn s¾t theo gi¸ 1 p.xt. 1 tÊn, hay ®¹i biÓu cho 500 tÊn s¾t theo gi¸ 3 nhau, tån t¹i c¹nh nhau, ®îc dïng ®Ó so s¸nh, vÝ dô nh t b¶n trong c¸c p.xt. 1 tÊn, - c¸i ®ã hoµn toµn kh«ng quan hÖ g× c¶. Sè l îng chÊt ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c nhau hay c¸c níc kh¸c nhau. Do ®ã, nÕu liÖu thùc tÕ thÓ hiÖn gi¸ trÞ cña cña t b¶n bÊt biÕn hoµn toµn trong nh÷ng vÝ dô cña chóng t«i vÒ nh÷ng tr¹ng th¸i liªn tiÕp nhau ch¼ng cã quan hÖ g× ®èi víi viÖc s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ vµ ®èi víi tû cña cïng mét t b¶n, cã mét sè vÝ dô cã vÎ nh lµ gîng Ðp hoÆc kh«ng suÊt lîi nhuËn: tû suÊt nµy thay ®æi theo híng ngîc l¹i víi gi¸ trÞ Êy, thÓ cã trong thùc tiÔn ®îc, th× lêi b¸c bÎ ®ã sÏ kh«ng cã hiÖu lùc khi kh«ng kÓ lµ sù t¨ng lªn hay gi¶m xuèng cña gi¸ trÞ t b¶n bÊt biÕn chóng ta so s¸nh nh÷ng t b¶n ®éc lËp. quan hÖ nh thÕ nµo víi khèi lîng nh÷ng gi¸ trÞ sö dông vËt chÊt ®¹i VËy chóng ta h·y ph©n tÝch sè m' ra thµnh hai thõa sè cña nã lµ biÓu cho t b¶n Êy. m' vµ ; tríc hÕt, h·y gi¶ dô m' kh«ng thay ®æi vµ h·y nghiªn cøu ¶nh §èi víi t b¶n kh¶ biÕn th× hoµn toµn kh¸c. C¸i quan träng tríc tiªn, hëng cña nh÷ng sù thay ®æi cã thÓ cã cña ; sau ®ã, chóng ta sÏ gi¶ dô kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ cña nã, còng kh«ng ph¶i lµ lao ®éng ®· vËt hãa ph©n sè lµ kh«ng thay ®æi vµ sÏ cho m' tÊt c¶ nh÷ng sù thay ®æi cã trong nã, mµ lµ gi¸ trÞ cña nã vÒ ph¬ng diÖn lµ chØ sè ®¬n thuÇn thÓ cã; cuèi cïng chóng ta sÏ gi¶ dô r»ng tÊt c¶ c¸c thõa sè ®Òu thay cña toµn bé lao ®éng mµ nã ®a vµo vËn ®éng, toµn bé lao ®éng ®æi, vµ nh vËy lµ chóng ta nªu ra ®îc hÕt tÊt c¶ mäi trêng hîp mµ tõ kh«ng biÓu hiÖn trong t b¶n kh¶ biÕn Êy; sè chªnh lÖch gi÷a toµn bé ®ã cã thÓ rót ra ®îc nh÷ng quy luËt cña tû suÊt lîi nhuËn. lao ®éng Êy vµ lao ®éng biÓu hiÖn trong b¶n th©n t b¶n kh¶ biÕn I. m' ®øng nguyªn, thay ®æi vµ do ®ã ®îc tr¶ c«ng, - nghÜa lµ c¸i bé phËn lao ®éng t¹o ra gi¸ trÞ VÒ trêng hîp nµy, trêng hîp bao gåm nhiÒu trêng hîp c¸ biÖt, thÆng d, - cµng lín, nÕu lao ®éng chøa ®ùng trong b¶n th©n t b¶n chóng ta cã thÓ x¸c lËp ®îc mét c«ng thøc chung. NÕu chóng ta cã kh¶ biÕn cµng nhá. Gi¸ thö mét ngµy lao ®éng mêi giê b»ng 10 si- hai t b¶n C vµ C1, víi nh÷ng yÕu tè kh¶ biÕn lµ v vµ v1, tû suÊt gi¸ trÞ linh hay 10 m¸c. NÕu lao ®éng cÇn thiÕt, lao ®éng bï l¹i tiÒn c«ng, thÆng d chung lµ m', vµ tû suÊt lîi nhuËn lµ p' vµ p1, chóng ta sÏ cã: tøc lµ t b¶n kh¶ biÕn = 5 giê = 5 si-linh, th× lao ®éng thÆng d sÏ lµ 5 p' = m' ; p'1 = m' . giê vµ gi¸ trÞ thÆng d lµ 5 si-linh; nÕu lao ®éng cÇn thiÕt lµ 4 giê = 4 B©y giê ta h·y ®em so s¸nh C víi C1 còng nh v víi v1, vµ nÕu chóng si-linh, th× lao ®éng thÆng d = 6 giê vµ gi¸ trÞ thÆng d lµ 6 si-linh. ta gi¶ ®Þnh trÞ sè cña ph©n sè = E vµ trÞ sè cña ph©n sè = e ; chóng ta Nh vËy, nÕu lîng gi¸ trÞ cña t b¶n kh¶ biÕn th«i kh«ng lµm chØ sè cã C 1 = EC vµ v 1 = ev. §em thay p 1 , C1 vµ v1 trong ph¬ng tr×nh trªn cña khèi lîng lao ®éng mµ nã ®a vµo vËn ®éng n÷a, h¬n n÷a b¶n ®©y b»ng nh÷ng trÞ sè ®· t×m thÊy ®ã, chóng ta cã: th©n thíc ®o cña chØ sè ®ã l¹i biÕn ®æi, th× sù thay ®æi ®ã sÏ lµm p1 = m' . cho tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d thay ®æi theo mét chiÒu ngîc l¹i vµ theo Nhng tõ hai ph¬ng tr×nh trªn ®©y, chóng ta cã thÓ rót ra mét c«ng mét tû lÖ nghÞch. thøc thø hai n÷a b»ng c¸ch biÕn chóng thµnh nh÷ng tû lÖ: B©y giê chóng ta chuyÓn sang øng dông ph¬ng tr×nh tû suÊt lîi p' : p'1 = m' : m' = : . nhuËn: p' = m' trªn kia vµo c¸c trêng hîp kh¸c nhau cã thÓ cã ®îc. Chóng ta sÏ lÇn lît thay ®æi trÞ sè cña tõng thõa sè mét trong c¸c thõa V× mét ph©n sè kh«ng thay ®æi trÞ sè khi ng êi ta nh©n hoÆc sè cña m' vµ x¸c ®Þnh ¶nh hëng cña nh÷ng sù thay ®æi ®ã ®èi víi tû chia tö sè vµ mÉu sè víi cïng mét sè, nªn chóng t«i cã thÓ ®æi vµ suÊt lîi nhuËn. Nh vËy chóng ta sÏ cã ®îc nhiÒu lo¹t trêng hîp kh¸c thµnh phÇn tr¨m, nghÜa lµ gi¶ dô C vµ C1 = 100. Nh vËy chóng nhau mµ chóng ta cã thÓ coi lµ nh÷ng biÕn ®æi liªn tiÕp cña nh÷ng ta cã = vµ = , vµ trong tû lÖ trªn ®©y, chóng ta cã thÓ g¹t bá c¸c ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng cña cïng mét t b¶n, hoÆc lµ nh÷ng t b¶n kh¸c mÉu sè; chóng ta cã:
  4. Ch¬ng III. - quan hÖ gi÷a tû suÊt lîi nhuËn... 114 115 phÇn thø nhÊt. - sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d... p' : p'1 = v : v1; hay lµ: 80c + 20v + 20m NÕu lÊy bÊt cø hai t b¶n nµo ®ã ho¹t ®éng víi cïng mét tû suÊt gi¸ mét t b¶n chuyÓn sang h×nh thøc phÇn tr¨m: trÞ thÆng d, th× tû lÖ gi÷a c¸c tû suÊt lîi nhuËn còng gièng nh tû lÖ 90c + 10v + 10m, gi÷a nh÷ng bé phËn kh¶ biÕn cña c¸c t b¶n ®ã, nh÷ng bé phËn kh¶ biÕn nµy tÝnh theo tû lÖ phÇn tr¨m víi nh÷ng tæng t b¶n t¬ng øng. th× ngêi ta kh«ng thÊy ®îc râ lµ cÊu thµnh míi, tÝnh theo phÇn tr¨m, 90c + 10v xuÊt hiÖn lµ do v gi¶m tuyÖt ®èi hay do c t¨ng tuyÖt Hai c«ng thøc Êy bao gåm tÊt c¶ nh÷ng trêng hîp thay ®æi cña . ®èi, hay do c¶ hai. Muèn thÊy ®îc ®iÒu ®ã, ph¶i cã nh÷ng lîng b»ng Tríc khi nghiªn cøu riªng tõng trêng hîp ®ã, chóng ta cßn nhËn xÐt con sè tuyÖt ®èi. Nhng khi nghiªn cøu nh÷ng trêng hîp biÕn ®æi c¸ thªm mét ®iÓm n÷a. V× C lµ tæng sè cña c vµ v, t b¶n bÊt biÕn céng biÖt s¾p tíi ®©y, th× tÊt c¶ ®Òu quy l¹i mét ®iÓm lµ nh÷ng sù biÕn víi t b¶n kh¶ biÕn, vµ v× tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d còng nh tû suÊt lîi ®æi ®ã ®· x¶y ra nh thÕ nµo: 80c + 20v ®æi thµnh 90c + 10v lµ do t nhuËn thêng ®îc biÓu hiÖn b»ng phÇn tr¨m, nªn nãi chung lµ tiÖn lîi b¶n bÊt biÕn ®· t¨ng lªn, cßn t b¶n kh¶ biÕn vÉn y nguyªn, do ®ã 12 nÕu gi¶ dô r»ng tæng sè c + v còng b»ng 100, nghÜa lµ biÓu hiÖn c 000c + 3 000 v ®· biÕn thµnh 27 000c + 3 000 v (tÝnh theo phÇn vµ v b»ng phÇn tr¨m. Thùc ra, ®Ó quy ®Þnh tû suÊt lîi nhuËn chø tr¨m lµ 90c + 10v); hay chóng ®· kho¸c h×nh thøc Êy lµ do t b¶n kh¶ kh«ng ph¶i khèi lîng lîi nhuËn, chóng ta cã thÓ nãi theo hai c¸ch, mµ biÕn gi¶m xuèng trong khi t b¶n bÊt biÕn vÉn y nguyªn, nghÜa lµ còng kh«ng kh¸c g× nhau, hoÆc lµ nãi: mét t b¶n 15 000, trong ®ã 12 b»ng c¸ch chuyÓn thµnh 12 000c + 1 333 1/3v (tÝnh theo phÇn tr¨m 000 lµ t b¶n bÊt biÕn vµ 3 000 lµ t b¶n kh¶ biÕn, s¶n sinh ®îc mét vÉn lµ 90c + 10v); hay cuèi cïng, lµ do sù biÕn ®æi cña c¶ hai sè h¹ng, gi¸ trÞ thÆng d lµ 3 000; hoÆc chóng ta ®æi t b¶n ®ã thµnh phÇn vÝ dô: 1 3 500c + 1 500v (tÝnh theo phÇn tr¨m vÉn lµ 90c + 10v). tr¨m: Chóng ta sÏ lÇn lît nghiªn cøu chÝnh nh÷ng trêng hîp ®ã, vµ bëi vËy chóng ta sÏ kh«ng sö dông nh÷ng tiÖn lîi cña ph¬ng ph¸p quy thµnh 15 000C = 12 000c + 3 000v + (3 000m) phÇn tr¨m, hoÆc chØ dïng ph¬ng ph¸p ®ã vµo hµng thø yÕu. 100C = 80c + 20v (+ 20m). 1. m' vµ C ®øng nguyªn, v thay ®æi Trong c¶ hai trêng hîp, tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d m' = 100%, tû suÊt Khi v thay ®æi vÒ lîng, C chØ cã thÓ vÉn ®øng nguyªn trong tr- lîi nhuËn = 20%. êng hîp bé phËn cÊu thµnh kia cña C, tøc t b¶n bÊt biÕn c, thay ®æi NÕu chóng ta so s¸nh hai t b¶n th× còng nh vËy. Ch¼ng h¹n, theo cïng mét sè nh v, nhng theo chiÒu ngîc l¹i. NÕu lóc ®Çu C = 80c chóng ta thö so s¸nh mét t b¶n kh¸c víi t b¶n trªn kia: + 20v = 100, vµ nÕu sau ®ã, v sôt xuèng 10, th× C chØ cã thÓ vÉn y 12 000C = 10 800c + 1 200v (+ 1 200m) nguyªn b»ng 100, nÕu c t¨ng lªn thµnh 90; tøc lµ 90c + 10v = 100. Nãi chung, nÕu biÕn v thµnh v ± d, thµnh v t¨ng thªm hoÆc gi¶m bít víi 100C = 90c + 10v (+ 10m), mét sè b»ng d, th× muèn tháa m·n c¸c ®iÒu kiÖn cña trêng hîp ®ang trong hai trêng hîp trªn ®©y, m' = 100%, p' = 10% vµ sù so s¸nh víi nghiªn cøu, c ph¶i biÕn thµnh c ± d, ph¶i thay ®æi theo mét sè nh t b¶n trªn kia ®îc râ rµng h¬n nhiÒu, nÕu tÝnh theo phÇn tr¨m. thÕ, nhng theo chiÒu ngîc l¹i. Ngîc l¹i, ®èi víi sù biÕn ®æi x¶y ra trong cïng mét t b¶n, th× chØ Trêng hîp tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d m' vÉn ®øng nguyªn th× còng thØnh tho¶ng l¾m míi nªn dïng ph¬ng ph¸p tÝnh b»ng phÇn tr¨m, v× ®óng nh thÕ; nhng khi t b¶n kh¶ biÕn v thay ®æi th× khèi lîng gi¸ nã bao giê còng hÇu nh che lÊp kh«ng cho ngêi ta thÊy râ nh÷ng sù trÞ thÆng d m còng ph¶i thay ®æi, v× m = m'v, mµ trong m'v, th× biÕn ®æi ®ã. NÕu tõ h×nh thøc phÇn tr¨m:
  5. Ch¬ng III. - quan hÖ gi÷a tû suÊt lîi nhuËn... 114 115 phÇn thø nhÊt. - sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d... mét trong nh÷ng thõa sè lµ v thay ®æi lîng. Tríc hÕt, chóng ta h·y xuÊt ph¸t tõ gi¶ thiÕt cho r»ng tiÒn c«ng Trong trêng hîp nµy, tõ c¸c gi¶ thiÕt trªn ®©y, bªn c¹nh ph¬ng kh«ng thay ®æi. C¸c nh©n tè kh¸c cña tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d - ngµy lao tr×nh ®Çu tiªn: ®éng vµ cêng ®é lao ®éng - tÊt nhiªn còng ph¶i y nguyªn kh«ng thay ®æi. Do ®ã, sù t¨ng lªn cña v (tõ 20 lªn thµnh 30) chØ cã thÓ cã nghÜa p' = m' , lµ sè c«ng nh©n mµ ngêi ta sö dông ®îc t¨ng thªm lªn gÊp rìi. Trong tr- do sù thay ®æi cña v, ta cã thÓ rót ra ph¬ng tr×nh thø hai nµy: êng hîp ®ã, toµn bé gi¸ trÞ do hä míi s¶n xuÊt ra còng t¨ng lªn gÊp rìi, p'1 = m' , tõ 30 lªn thµnh 45, vµ ph©n phèi nh tríc: 2/3 cho tiÒn c«ng vµ 1/3 cho trong ph¬ng tr×nh nµy, v ®· biÕn thµnh v1, vµ sè ph¶i t×m ra lµ p'1, gi¸ trÞ thÆng d. Nhng ®ång thêi víi sè c«ng nh©n t¨ng lªn, th× t b¶n tøc lµ tû suÊt lîi nhuËn ®· thay ®æi do sù thay ®æi cña v. bÊt biÕn, gi¸ trÞ cña nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt, sôt tõ 100 xuèng 90. VËy ®Êy lµ mét trêng hîp n¨ng suÊt lao ®éng gi¶m ®i, g¾n liÒn víi viÖc Tû suÊt lîi nhuËn ®îc x¸c ®Þnh th«ng qua tû lÖ t¬ng øng: ®ång thêi gi¶m bít t b¶n bÊt biÕn; vÒ mÆt kinh tÕ, trêng hîp Êy cã p' : p'1 = m' : m' = v : v1 thÓ cã ®îc kh«ng? Hay: khi tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ tæng t b¶n kh«ng thay ®æi, th× Trong n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp khai kho¸ng lµ nh÷ng ngµnh tû suÊt lîi nhuËn ban ®Çu so víi tû suÊt lîi nhuËn xuÊt hiÖn do sù mµ t×nh tr¹ng n¨ng suÊt lao ®éng gi¶m sót vµ do ®ã sè c«ng nh©n thay ®æi cña t b¶n kh¶ biÕn, còng gièng nh t b¶n kh¶ biÕn ban ®Çu ph¶i thuª mín t¨ng lªn, lµ ®iÒu dÔ hiÓu, th× trong nh÷ng giíi h¹n vµ so víi t b¶n kh¶ biÕn ®· thay ®æi. trªn c¬ së cña nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, qu¸ tr×nh ®ã kh«ng ph¶i NÕu lóc ®Çu, nh trong vÝ dô trªn ®©y, t b¶n lµ: ®i kÌm víi mét sù gi¶m sót, mµ víi mét sù t¨ng lªn cña t b¶n bÊt biÕn. Ngay nÕu viÖc gi¶m sót nãi trªn cña c chØ ®¬n thuÇn do viÖc gi¸ c¶ I. 15 000C = 12 000c + 3 000v (+ 3 000m), cßn hiÖn nay lµ: h¹ xuèng g©y nªn, th× mét t b¶n c¸ biÖt còng chØ cã thÓ chuyÓn tõ tr- II. 15 000C = 13 000c + 2 000v (+ 2 000m), th× trong c¶ hai trêng êng hîp I sang trêng hîp II trong nh÷ng t×nh huèng hoµn toµn ®Æc hîp C = 15 000 vµ m' = 100%, vµ tû suÊt lîi nhuËn cña I, tøc 20%, so víi biÖt mµ th«i. Nhng ®èi víi hai t b¶n ®éc lËp ®Çu t trong nh÷ng níc tû suÊt lîi nhuËn cña II, tøc 13 1/3%, còng nh t b¶n kh¶ biÕn cña I, 3 kh¸c nhau hay trong nh÷ng ngµnh kh¸c nhau cña n«ng nghiÖp hay cña 000, so víi t b¶n kh¶ biÕn cña II, 2 000. ThËt vËy, 20% : 13 1/3% = 3 c«ng nghiÖp khai kho¸ng, th× ch¼ng lÊy g× lµm l¹ r»ng, trong trêng 000 : 2 000. hîp nµy, ngêi ta sö dông nhiÒu c«ng nh©n h¬n (do ®ã mét t b¶n kh¶ T b¶n kh¶ biÕn cã thÓ t¨ng lªn hay gi¶m xuèng. Tríc hÕt, chóng ta biÕn lín h¬n), vµ c«ng nh©n ®ã lao ®éng víi nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt Ýt h·y lÊy mét vÝ dô trong ®ã t b¶n kh¶ biÕn t¨ng lªn. VÝ dô mét t b¶n h¬n hoÆc Ýt gi¸ trÞ h¬n lµ trong trêng hîp kia. lóc ®Çu ®îc cÊu thµnh vµ vËn ®éng nh sau: Nhng nÕu chóng ta g¹t gi¶ thiÕt cho r»ng tiÒn c«ng vÉn y nguyªn I. 100c + 20v + 10m; C = 120, m' = 50%, p' = 8 /2%. 1 nh cò, vµ nÕu chóng ta gi¶i thÝch r»ng së dÜ t b¶n kh¶ biÕn t¨ng lªn tõ 20 thµnh 30 lµ v× tiÒn c«ng ®· t¨ng gÊp rìi, th× ®Êy l¹i lµ mét trêng Gi¶ dô b©y giê t b¶n kh¶ biÕn t¨ng lªn thµnh 30; theo gi¶ thiÕt cña hîp hoµn toµn kh¸c. Mét sè lîng c«ng nh©n nh cò - gi¶ thö lµ 20 - vÉn chóng ta, ®Ó cho toµn bé t b¶n vÉn y nguyªn lµ 120 nh tríc th× t b¶n tiÕp tôc lao ®éng víi mét sè t liÖu s¶n xuÊt nh tríc kia hoÆc Ýt h¬n bÊt biÕn ph¶i gi¶m tõ 100 xuèng 90. Víi mét tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d mét chót kh«ng ®¸ng kÓ. NÕu ngµy lao ®éng vÉn kh«ng thay ®æi, m- nh cò lµ 50%, th× gi¸ trÞ thÆng d ®îc s¶n xuÊt ra ph¶i lªn tíi 15. VËy êi giê ch¼ng h¹n, th× tæng s¶n phÈm - gi¸ trÞ còng kh«ng thay ®æi: giê chóng ta cã: ®©y còng nh tríc kia, nã vÉn lµ 30. Nhng 30 ®ã sÏ ®îc dïng tÊt c¶ ®Ó II. 90c + 30v + 15m; C = 120, m' = 50%, p' = 121/2%.
  6. Ch¬ng III. - quan hÖ gi÷a tû suÊt lîi nhuËn... 114 115 phÇn thø nhÊt. - sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d... bï l¹i sè t b¶n kh¶ biÕn ®· øng tríc lµ 30; nh vËy gi¸ trÞ thÆng d sÏ ®éng vÉn y nguyªn nh cò, th× toµn bé gi¸ trÞ míi ®îc s¶n xuÊt ra, kh«ng cã n÷a. Nhng chóng ta ®· gi¶ thiÕt lµ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d còng nh tríc, sÏ vÉn lµ 30v + 15m = 45; v× v ®· sôt xuèng 20, nªn gi¸ vÉn y nguyªn kh«ng thay ®æi, tøc lµ vÉn = 50%, nh trong trêng hîp I. trÞ thÆng d sÏ t¨ng lªn thµnh 25, tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d sÏ tõ 50% Muèn thÕ, chØ cã c¸ch lµ kÐo dµi thªm ngµy lao ®éng lªn gÊp rìi, t¨ng t¨ng lªn thµnh 125%, nh vËy sÏ tr¸i ngîc víi gi¶ thiÕt. Muèn t«n träng ngµy lao ®éng lªn thµnh 15 giê. Lóc ®ã, 20 c«ng nh©n trong 15 giê sÏ nh÷ng ®iÒu kiÖn cña trêng hîp nµy, th× ngîc l¹i, gi¸ trÞ thÆng d, víi s¶n xuÊt ®îc mét tæng gi¸ trÞ lµ 45, vµ tÊt th¶y c¸c ®iÒu kiÖn cña gi¶ tû suÊt lµ 50%, ph¶i sôt xuèng 10, tøc lµ toµn bé gi¸ trÞ míi s¶n xuÊt thiÕt ®Òu sÏ ®îc t«n träng: ra ph¶i gi¶m tõ 45 xuèng 30, ®iÒu ®ã chØ cã thÓ x¶y ra nÕu ngµy lao ®éng gi¶m ®i 1/3. Nh vËy, chóng ta sÏ cã nh trªn kia: II. 90c + 30v + 15m; C = 120, m' = 50%, p' = 121/2%. 100c + 20v + 10m; m' = 50%, p' = 81/3%. Trong trêng hîp nµy, 20 c«ng nh©n Êy kh«ng ®ßi t liÖu lao ®éng, Cè nhiªn kh«ng cÇn nãi thªm r»ng trong thùc tiÔn, kh«ng cã t×nh c«ng cô, m¸y mãc, v.v., nhiÒu h¬n trong trêng hîp I. ChØ cã nguyªn tr¹ng rót bít thêi gian lao ®éng nh thÕ, khi mµ tiÒn c«ng gi¶m xuèng. liÖu hay vËt liÖu phô lµ ph¶i t¨ng lªn gÊp r ìi. Trêng hîp gi¸ c¶ nh÷ng V¶ l¹i ®iÒu ®ã kh«ng quan hÖ g×. Tû suÊt lîi nhuËn lµ mét hµm sè cña thø ®ã h¹ xuèng, th× viÖc chuyÓn tõ trêng hîp I sang trêng hîp II, nhiÒu biÕn sè vµ, nÕu chóng ta muèn biÕt ¶nh hëng cña nh÷ng biÕn theo nh gi¶ thiÕt cña chóng ta, ®øng vÒ mÆt kinh tÕ mµ nãi, lµ rÊt sè ®ã ®èi víi tû suÊt lîi nhuËn, th× chóng ta ph¶i tuÇn tù nghiªn cøu cã thÓ ®îc, ngay c¶ ®èi víi mét t b¶n c¸ biÖt. Vµ nhê t¨ng thªm lîi ¶nh hëng riªng cña tõng sè mét, ch¼ng kÓ vÒ mÆt kinh tÕ, mét ¶nh h- nhuËn mµ nhµ t b¶n Ýt ra còng sÏ bï l¹i ®îc mét phÇn tæn thÊt mµ ëng t¸ch riªng ra nh thÕ cã thÓ cã ®îc hay kh«ng ®èi víi cïng mét t b¶n. h¾n cã thÓ gÆp ph¶i khi t b¶n bÊt biÕn cña h¾n sôt gi¸ xuèng. 2. m ®øng nguyªn, v biÕn ®æi, C thay ®æi do B©y giê, h·y gi¶ dô lµ t b¶n kh¶ biÕn kh«ng t¨ng mµ l¹i gi¶m. sù biÕn ®æi cña v Trong trêng hîp nµy chóng ta chØ cÇn ®¶o ngîc thÝ dô trªn l¹i, lÊy II Trêng hîp nµy chØ kh¸c trêng hîp trªn vÒ møc ®é. §¸ng lÏ c gi¶m lµm t b¶n lóc ®Çu vµ tõ II chuyÓn sang I. xuèng hoÆc t¨ng lªn ®óng theo chõng mùc mµ v t¨ng lªn hoÆc gi¶m II. 90c + 30v + 15m b©y giê sÏ biÕn thµnh xuèng, th× lÇn nµy, c l¹i vÉn y nguyªn kh«ng thay ®æi. Nhng trong I. 100c + 20v + 10m, vµ râ rµng lµ sù ®æi ng«i nµy trong c¶ hai tr- nh÷ng ®iÒu kiÖn hiÖn nay cña ®¹i c«ng nghiÖp vµ cña n«ng nghiÖp, êng hîp kh«ng hÒ lµm thay ®æi nh÷ng ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh tû suÊt th× t b¶n kh¶ biÕn chØ lµ mét phÇn t¬ng ®èi nhá bÐ cña toµn bé t b¶n lîi nhuËn vµ mèi quan hÖ lÉn nhau gi÷a hai tû suÊt Êy. vµ do ®ã, sù gi¶m bít hay sù t¨ng lªn cña toµn bé t b¶n còng ®Òu t¬ng NÕu v chuyÓn tõ 30 xuèng 20 v× sè c«ng nh©n ®îc sö dông gi¶m ®èi nhá, nÕu sù gi¶m bít hay sù t¨ng lªn ®ã lµ do nh÷ng thay ®æi cña ®i 1/3 trong khi t b¶n bÊt biÕn t¨ng lªn, th× ®ã lµ trêng hîp b×nh thêng t b¶n kh¶ biÕn quyÕt ®Þnh. NÕu chóng ta l¹i mét lÇn n÷a xuÊt ph¸t cña nÒn c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i: n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn, mét sè tõ mét t b¶n: c«ng nh©n Ýt h¬n vËn dông ®îc nhiÒu t liÖu s¶n xuÊt h¬n. Trong I. 100c + 20v + 10m; C = 120, m' = 50%, p' = 81/3%, th× t b¶n ®ã cã phÇn thø ba cña quyÓn nµy, chóng ta sÏ thÊy r»ng sù vËn ®éng Êy tÊt thÓ chuyÓn hãa thµnh: nhiªn ph¶i g¾n liÒn víi mét sù sôt xuèng ®ång thêi cña tû suÊt lîi II. 100c + 30v + 15m; C = 130, m' = 50%, p = 117/13%. nhuËn. Trêng hîp ngîc l¹i - t b¶n kh¶ biÕn gi¶m xuèng - vÉn cã thÓ minh Nhng nÕu v h¹ tõ 30 xuèng 20 v× ngêi ta ®· thuª mín còng mét sè häa b»ng c¸ch ®¶o ngîc II thµnh I. c«ng nh©n nh thÕ víi mét kho¶n tiÒn c«ng Ýt h¬n, trong khi ngµy lao
  7. Ch¬ng III. - quan hÖ gi÷a tû suÊt lîi nhuËn... 114 115 phÇn thø nhÊt. - sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d... VÒ c¨n b¶n, nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ còng sÏ gièng nh trong tr- b©y giê nã biÕn thµnh: êng hîp trªn, nªn kh«ng cÇn bµn ®Õn nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã mét lÇn p'1 = m' , n÷a lµm g×. ViÖc chuyÓn tõ I sang II cã nghÜa lµ n¨ng suÊt lao v× v kh«ng thay ®æi vµ v×, do ®ã, thõa sè c = ë ®©y trë thµnh = 1. ®éng ®· gi¶m sót ®i mét nöa; muèn cho 100c ho¹t ®éng ®îc, th× II sÏ V× m'v = m, tøc lµ b»ng khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d, vµ v× m' vµ v cÇn lao ®éng nhiÒu gÊp rìi so víi I. Trêng hîp nµy cã thÓ x¶y ra vÉn y nguyªn kh«ng thay ®æi, nªn m còng kh«ng bÞ ¶nh hëng bëi sù trong n«ng nghiÖp 9). thay ®æi cña C; khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d vÉn nh cò, nh tríc khi cã sù Nhng, nÕu trong trêng hîp tríc, tæng sè t b¶n vÉn y nguyªn v× t thay ®æi. b¶n bÊt biÕn ®· ®îc chuyÓn hãa thµnh t b¶n kh¶ biÕn hay ngîc l¹i, NÕu c sôt xuèng b»ng con sè kh«ng, th× p' sÏ b»ng m', tû suÊt lîi th× ë ®©y, khi bé phËn kh¶ biÕn t¨ng lªn, l¹i cã sù ®Çu t t b¶n phô nhuËn sÏ b»ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d. thªm vµ, khi bé phËn t b¶n kh¶ biÕn gi¶m xuèng - cã sù gi¶i phãng ra Sù thay ®æi cña c cã thÓ ph¸t sinh do mét sù thay ®æi gi¶n ®¬n ®îc mét sè t b¶n tríc kia ®· sö dông. cña gi¸ trÞ nh÷ng yÕu tè vËt chÊt cña t b¶n bÊt biÕn, hoÆc do mét sù thay ®æi cña cÊu t¹o kü thuËt cña tæng t b¶n, tøc lµ do mét sù thay 9) Chç nµy, trong b¶n th¶o lµ: "Sau nµy, nghiªn cøu xem trêng hîp nµy quan hÖ víi ®Þa t« nh thÕ nµo". [Ph.¡.] ®æi cña n¨ng suÊt lao ®éng trong ngµnh s¶n xuÊt t ¬ng øng. Trong tr- êng hîp nµy, sù t¨ng lªn cña n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, - diÔn ra song 3. m' vµ v ®øng nguyªn, c vµ do ®ã C còng thay ®æi song víi sù ph¸t triÓn cña ®¹i c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, - sÏ lµm Trong trêng hîp nµy, ph¬ng tr×nh cho bíc chuyÓn (trong vÝ dô võa dÉn ra trªn ®©y) ph¶i diÔn ra theo p' = m' biÕn thµnh p'1 = m' thø tù tõ III sang I vµ tõ I sang II. Mét sè lîng lao ®éng ®îc tr¶ gi¸ lµ 20 vµ, nÕu bá nh÷ng thõa sè chung ë hai vÕ, ta cã tû lÖ sau ®©y: vµ s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ lµ 40, th× lóc ®Çu sÏ vËn dông ®îc mét khèi p'1 : p' = C : C1; lîng t liÖu lao ®éng cã gi¸ trÞ lµ 60; khi n¨ng suÊt t¨ng lªn vµ gi¸ trÞ víi cïng mét tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d ngang nhau vµ cïng mét bé phËn vÉn nh cò, c¸c t liÖu lao ®éng ®îc vËn dông lóc ®Çu sÏ chuyÓn lªn kh¶ biÕn ngang nhau cña t b¶n, th× tû suÊt lîi nhuËn tû lÖ nghÞch víi thµnh 80, råi thµnh 100. Tr×nh tù ngîc l¹i sÏ lµm cho n¨ng suÊt gi¶m tæng t b¶n. xuèng; còng mét sè lîng lao ®éng nh cò cã thÓ sÏ ®a vµo vËn ®éng mét khèi lîng t liÖu s¶n xuÊt Ýt h¬n, s¶n xuÊt sÏ bÞ thu hÑp l¹i, nh cã NÕu chóng ta cã ba t b¶n, hay ba cÊu t¹o kh¸c nhau cña cïng mét t thÓ x¶y ra trong n«ng nghiÖp, trong ngµnh khai má, v.v.. b¶n, vÝ dô nh: Sù tiÕt kiÖm vÒ t b¶n bÊt biÕn, mét mÆt, t¨ng thªm tû suÊt lîi I. 80c + 20v + 20m; C = 100, m' = 100%, p' = 20%; nhuËn, vµ mÆt kh¸c, gi¶i phãng ®îc mét sè t b¶n, cho nªn nã quan II. 100c + 20v + 20m; C = 120, m' = 100%, p' = 162/3%; träng ®èi víi nhµ t b¶n. Sau nµy1* chóng ta sÏ nghiªn cøu tØ mØ h¬n vÒ III. 60c + 20v + 20m; C = 80, m' = 100%, p' = 25%. ®iÓm ®ã, còng nh vÒ ¶nh hëng nh÷ng sù thay ®æi gi¸ c¶ cña c¸c yÕu th× chóng ta cã nh÷ng tû lÖ sau ®©y: tè cña t b¶n bÊt biÕn, nhÊt lµ nguyªn liÖu. 20% : 162/3% = 120 : 100 vµ 20% : 25% = 80 : 100. ë ®©y, mét lÇn n÷a chóng ta nhËn thÊy r»ng, sù thay ®æi cña t b¶n bÊt biÕn ¶nh hëng gièng nh nhau ®Õn tû suÊt lîi nhuËn, dï sù thay C«ng thøc chung trªn ®©y vÒ nh÷ng sù biÕn ®æi cña khi m' ®øng nguyªn kh«ng thay ®æi, lµ: ®æi ®ã lµ do sù t¨ng lªn hay sù gi¶m xuèng cña nh÷ng bé phËn cÊu p'1 = m' ; 1 * Xem tËp nµy, ch. V vµ ch. VI.
  8. Ch¬ng III. - quan hÖ gi÷a tû suÊt lîi nhuËn... 114 115 phÇn thø nhÊt. - sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d... thµnh vËt chÊt cña c g©y nªn, hoÆc do mét sù thay ®æi gi¶n ®¬n cña 30m, th× trong qu¸ tr×nh biÕn ®æi nµy, tû sè gi÷a v vµ c, vµ do gi¸ trÞ cña chóng g©y nªn. ®ã tû sè gi÷a v vµ C, sÏ kh«ng thay ®æi cho ®Õn khi chóng ta cã 4. m' ®øng nguyªn v, c vµ C ®Òu thay ®æi 100c + 25v + 25m; vËy cho ®Õn khi ®ã, tû suÊt lîi nhuËn còng vÉn y nguyªn kh«ng thay ®æi. Nh vËy, b©y giê chóng ta cã thÓ lÊy 100c + Trong trêng hîp nµy, c«ng thøc chung x¸c lËp ë trªn kia vÒ tû suÊt 25v + 25m lµm ®iÓm xuÊt ph¸t; chóng ta thÊy r»ng v ®· t¨ng thªm 5, lîi nhuËn, thay ®æi, vÉn cã gi¸ trÞ: chuyÓn thµnh 30v vµ do ®ã, C ®· chuyÓn tõ 125 lªn thµnh 130, vµ p'1 = m' . nh vËy lµ chóng ta ®øng tríc trêng hîp thø hai, trêng hîp biÕn ®æi Do ®ã, ta cã thÓ rót ra kÕt luËn r»ng, víi cïng mét tû suÊt gi¸ trÞ gi¶n ®¬n cña v vµ biÕn ®æi cña C, do ®iÒu ®ã g©y ra. Tû suÊt lîi thÆng d th×: nhuËn lóc ®Çu lµ 20%, do céng thªm 5v khi tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d a) Tû suÊt lîi nhuËn gi¶m ®i khi E lín h¬n e, nghÜa lµ khi t b¶n kh«ng thay ®æi, mµ ®· lªn ®Õn 23 1/13%. bÊt biÕn t¨ng lªn ®Õn møc lµ tæng t b¶n t¨ng lªn theo mét tû lÖ m¹nh Chóng ta còng cã thÓ l¹i quy thµnh mét trêng hîp gi¶n ®¬n h¬n, h¬n t b¶n kh¶ biÕn. NÕu mét t b¶n gåm 80c + 20v + 20m chuyÓn ngay c¶ khi lîng v vµ C thay ®æi ngîc chiÒu nhau. NÕu chóng ta hãa thµnh 170c + 30v + 30m, th× m' vÉn lµ = 100%, nhng sôt tõ xuèng vÉn xuÊt ph¸t tõ vÝ dô 80c + 20v + 20m vµ cè chuyÓn sang h×nh thµnh , mÆc dÇu c¶ v lÉn c ®Òu ®· t¨ng lªn vµ do ®ã, tû suÊt lîi thøc 110c + 10v + 10m ch¼ng h¹n; nÕu cã chuyÓn hãa thµnh 40c + nhuËn chuyÓn tõ 20% xuèng 15%. 10v + 10m, tû suÊt lîi nhuËn sÏ gièng hÖt nh tû suÊt ban ®Çu, tøc lµ b) Tû suÊt lîi nhuËn vÉn y nguyªn kh«ng thay ®æi khi e = E, nghÜa 20%. Thªm 70c vµo h×nh thøc trung gian Êy, tû suÊt lîi nhuËn sÏ tôt lµ khi ph©n sè , dï bÒ ngoµi cã vÎ thay ®æi, nhng vÉn gi÷ nguyªn gi¸ xuèng thµnh 81/3%. VËy mét lÇn n÷a, chóng ta ®· l¹i quy trêng hîp trÞ nh cò, nghÜa lµ khi tö sè vµ mÉu sè ®Òu ®îc nh©n hoÆc chia víi nµy thµnh trêng hîp trong ®ã chØ cã mét nh©n tè lµ biÕn ®æi, ë cïng mét sè. 80c + 20v + 20m vµ 160c + 40v + 40m dÜ nhiªn ®Òu cã ®©y chÝnh lµ c. cïng mét tû suÊt lîi nhuËn lµ 20%, v× m' vÉn lµ = 100%, v× = = , Nh vËy, sù thay ®æi ®ång thêi cña v, c vµ C kh«ng ®em l¹i mét trong c¶ hai vÝ dô, ®Òu cã cïng mét trÞ sè. quan ®iÓm míi nµo kh¸c, vµ ph©n tÝch ®Õn cïng th× bao giê nã c) Tû suÊt lîi nhuËn t¨ng lªn, khi e lín h¬n E, nghÜa lµ khi t b¶n kh¶ còng dÉn ®Õn trêng hîp trong ®ã chØ cã mét nh©n tè lµ biÕn ®æi biÕn t¨ng lªn theo mét tû lÖ m¹nh h¬n toµn bé t b¶n. NÕu 80c + 20v + th«i. 20m chuyÓn hãa thµnh 120c + 40v + 40m th× tû suÊt lîi nhuËn sÏ Ngay c¶ trêng hîp duy nhÊt cßn l¹i trªn thùc tÕ còng ®· ®îc nghiªn chuyÓn tõ 20% lªn thµnh 25% v× m' kh«ng thay ®æi, cßn = t¨ng lªn cøu cÆn kÏ, tøc lµ trêng hîp trong ®ã v vµ C vÉn gi÷ nguyªn con sè thµnh , tøc lµ chuyÓn tõ 1/5 lªn thµnh 1/4. nh cò, nhng l¹i cã sù thay ®æi vÒ gi¸ trÞ cña c¸c yÕu tè vËt chÊt cña chóng, trêng hîp trong ®ã v biÓu hiÖn mét sù thay ®æi trong sè lîng Trong trêng hîp v vµ C thay ®æi cïng chiÒu, th× chóng ta cã thÓ c¾t lao ®éng ®îc vËn dông vµ c biÓu hiÖn mét sù thay ®æi trong sè lîng nghÜa sù thay ®æi vÒ lîng ®ã b»ng c¸ch gi¶ dô r»ng ®Õn mét møc ®é t liÖu s¶n xuÊt ®îc ®a vµo vËn ®éng. nµo ®ã, c¶ hai ®Òu thay ®æi theo cïng mét tû lÖ, thµnh ra ®Õn møc ®ã, vÉn kh«ng thay ®æi. Ngoµi møc ®ã, th× mét trong hai nh©n tè nµy Trong 80c + 20v + 20m, lóc ®Çu 20v ®¹i biÓu cho tiÒn c«ng cña sÏ thay ®æi vµ nh vËy, trêng hîp phøc t¹p nµy l¹i trë thµnh mét trong 20 c«ng nh©n lao ®éng 10 giê mét ngµy. Gi¶ thö tiÒn c«ng cña mçi nh÷ng trêng hîp ®¬n gi¶n h¬n ®· nãi trªn kia. ngêi chuyÓn tõ 1 ®Õn 1 1/4. B©y giê 20v chØ dïng ®Ó tr¶ c«ng cho 16 c«ng nh©n chø kh«ng ph¶i 20 c«ng nh©n n÷a. Nhng nÕu 20 c«ng VÝ dô, nÕu 80c + 20v + 20m chuyÓn hãa thµnh 100c + 30v +
  9. Ch¬ng III. - quan hÖ gi÷a tû suÊt lîi nhuËn... 114 115 phÇn thø nhÊt. - sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d... nh©n s¶n xuÊt trong 200 giê ®îc mét gi¸ trÞ lµ 40, th× 16 c«ng nh©n, mét giíi h¹n, mµ vît qu¸ giíi h¹n nµy th× xÐt vÒ mÆt kinh tÕ, m' kh«ng mçi ngµy lao ®éng 10 giê, tøc lµ 160 giê tÊt c¶, sÏ chØ s¶n xuÊt ®îc thÓ kh«ng thay ®æi. V× mäi sù thay ®æi mét chiÒu cña c ®Òu ph¶i mét gi¸ trÞ lµ 32. Sau khi khÊu trõ 20v vÒ tiÒn c«ng, th× chØ cßn l¹i dÉn tíi mét giíi h¹n mµ nÕu vît qu¸ th× v còng kh«ng thÓ cø tiÕp tôc 12 lµ gi¸ trÞ thÆng d. Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d sÏ sôt tõ 100% xuèng ®øng nguyªn kh«ng thay ®æi n÷a, cho nªn ®èi víi mäi sù thay ®æi cã 60%. Nhng v× theo gi¶ thiÕt, tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d ph¶i y nguyªn, thÓ cã cña còng thÕ, râ rµng lµ cã nh÷ng giíi h¹n mµ nÕu v ît qu¸ th× nªn ngµy lao ®éng tÊt ph¶i kÐo dµi ra 1/4 vµ chuyÓn tõ 10 giê thµnh m' còng buéc ph¶i trë thµnh cã thÓ thay ®æi ®îc. Sù t¸c ®éng qua l¹i 121/2 giê; nÕu 20 c«ng nh©n, mçi ngµy lao ®éng 10 giê = 200 giê lao ®ã cña c¸c biÕn sè kh¸c nhau trong ph¬ng tr×nh cña chóng ta sÏ cßn ®éng, s¶n xuÊt ®îc mét gi¸ trÞ lµ 40, th× 16 c«ng nh©n, mçi ngµy lao biÓu hiÖn ra râ rµng h¬n n÷a khi ta nghiªn cøu nh÷ng sù biÕn ®æi cña ®éng 121/2 giê = 200 giê tÊt c¶, còng sÏ s¶n xuÊt ® îc mét gi¸ trÞ nh m', viÖc mµ giê ®©y chóng ta s¾p söa lµm. thÕ: sè t b¶n 80c + 20v sÏ s¶n xuÊt, còng nh tríc, mét gi¸ trÞ thÆng d II. m' thay ®æi lµ 20. NÕu chóng ta biÕn ph¬ng tr×nh: Ngîc l¹i, nÕu tiÒn c«ng h¹ xuèng ®Õn møc lµ 20v cã thÓ dïng ®Ó p' = m' tr¶ c«ng ®îc cho 30 c«ng nh©n, th× m' chØ cã thÓ ®øng nguyªn thµnh ph¬ng tr×nh sau ®©y: kh«ng thay ®æi víi ®iÒu kiÖn lµ ph¶i rót ng¾n ngµy lao ®éng tõ 10 p'1 = m'1 giê xuèng 62/3 giê; 10 x 20 = 6 2/3 x 30 = 200 giê lao ®éng. trong ®ã, p'1, m'1, v1 vµ C1 chØ nh÷ng trÞ sè ®· thay ®æi cña p', m', v vµ C, th× tõ ®ã chóng ta sÏ cã ®îc mét c«ng thøc chung cña c¸c tû suÊt Trong chõng mùc nµo, mµ trªn c¬ së nh÷ng gi¶ thiÕt tr¸i ngîc nhau lîi nhuËn cho nh÷ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d kh¸c nhau, dï vÉn ®øng Êy, gi¸ trÞ cña c, biÓu hiÖn b»ng tiÒn, cã thÓ vÉn y nguyªn nh cò, nh- nguyªn hay thay ®æi. Nh vËy chóng ta cã: ng l¹i ®¹i biÓu cho mét sè lîng t liÖu s¶n xuÊt ®· thay ®æi thÝch hîp p' : p1 = m' : m'1 , víi sù thay ®æi cña c¸c ®iÒu kiÖn, - ®iÒu ®ã vÒ c¨n b¶n ®· ®îc do ®ã: nghiªn cøu ë trªn. Trêng hîp nµy, díi h×nh th¸i thuÇn tóy cña nã, chØ p'1 = x x x p'. cã thÓ diÔn ra nh lµ mét trêng hîp hoµn toµn ngo¹i lÖ mµ th«i. 1. m' thay ®æi, ®øng nguyªn Cßn sù thay ®æi gi¸ trÞ cña nh÷ng yÕu tè cña c, - sù thay ®æi lµm Trong trêng hîp nµy, chóng ta cã c¸c ph¬ng tr×nh: cho khèi lîng cña riªng tõng yÕu tè ®ã t¨ng lªn hay gi¶m xuèng, nh ng p' = m' ; p'1 = m'1 , kh«ng lµm thay ®æi tæng sè gi¸ trÞ cña chóng, tøc lµ c, - nÕu nã trong nh÷ng ph¬ng tr×nh ®ã, cã cïng mét lîng. Do ®ã, ta cã tû lÖ: kh«ng lµm cho lîng cña v thay ®æi, th× kh«ng ¶nh hëng ®Õn tû suÊt p' : p'1 = m' : m'1. lîi nhuËn, lÉn tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d. C¸c tû suÊt lîi nhuËn cña hai t b¶n cã cÊu t¹o nh nhau tû lÖ víi nhau Nh vËy, chóng ta ®· nghiªn cøu hÕt tÊt c¶ nh÷ng trêng hîp thay nh c¸c tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d cña chóng. V× trong ph©n sè ,c¸i quan ®æi cã thÓ cã ®îc cña v, c vµ C trong ph¬ng tr×nh cña chóng ta. träng kh«ng ph¶i lµ nh÷ng lîng tuyÖt ®èi cña v vµ cña C, mµ chØ lµ tû Chóng ta ®· thÊy r»ng víi mét tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d kh«ng thay lÖ cña chóng, nªn quy luËt ®ã cã gi¸ trÞ ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng t b¶n cã ®æi, tû suÊt lîi nhuËn cã thÓ gi¶m xuèng, gi÷ y nguyªn hay t¨ng lªn, cÊu t¹o gièng nhau, ch¼ng kÓ lµ lîng tuyÖt ®èi cña chóng nh thÕ nµo. v× chØ cÇn mét sù thay ®æi nhá nhÊt trong tû lÖ gi÷a v vµ c, vµ do 80c + 20v + 20m; C = 100, m' = 100%, p' = 20% ®ã gi÷a v vµ C, lµ còng ®ñ lµm cho tû suÊt lîi nhuËn thay ®æi. 160c + 40v + 20m; C = 200, m' = 50%, p' = 10% Ngoµi ra, ngêi ta l¹i thÊy r»ng, sù biÕn ®æi cña v bao giê còng cã
  10. Ch¬ng III. - quan hÖ gi÷a tû suÊt lîi nhuËn... 114 115 phÇn thø nhÊt. - sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d... 100% : 50% = 20% : 10%, Trêng hîp nµy, - trêng hîp mµ cÊu t¹o t b¶n tÝnh theo phÇn tr¨m NÕu c¶ trong hai trêng hîp, lîng tuyÖt ®èi cña v vµ C ®Òu nh kh«ng thay ®æi, ngµy lao ®éng vµ cêng ®é lao ®éng ®Òu kh«ng nhau, th× tû sè gi÷a c¸c tû suÊt lîi nhuËn ngoµi ra, còng sÏ b»ng tû sè thay ®æi, vµ sù thay ®æi cña tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ do sù thay gi÷a c¸c khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d: ®æi cña tiÒn c«ng g©y nªn, - lµ trêng hîp ®éc nhÊt chøng minh ®îc cho luËn ®iÓm cña Ri-c¸c-®«: p' : p'1 = m'v : m'1v = m : m1 "Lîi nhuËn sÏ cao hay thÊp ®óng theo tiÒn c«ng thÊp hay cao". ("Principles of VÝ dô: 80c + 20v + 20m; m' = 100%, p' = 20% Political Economy etc.", ch. I, sec. III, p. 18. "Works of D. Ricardo", ed. by Mac Culloch, 1852). 80c + 20v + 10m; m' = 50%, p' = 10% HoÆc lµ, thø hai, nÕu cêng ®é lao ®éng kh¸c nhau. Khi ®ã, 20 c«ng nh©n ch¼ng 20% : 10% = 100 x 20 : 50 x 20 = 20 : 10 h¹n, víi nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt nh cò, víi 10 giê lao ®éng hµng ngµy, sÏ s¶n xuÊt ra trong vÝ dô I ®îc 30 ®¬n vÞ hµng hãa nµo ®ã, trong vÝ dô II ®îc 40 ®¬n vÞ, trong vÝ dô III Giê ®©y, râ rµng lµ ®èi víi nh÷ng t b¶n cã cÊu t¹o nh nhau - vÒ ®îc 60 ®¬n vÞ, vµ mçi ®¬n vÞ ®ã, ngoµi gi¸ trÞ cña nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt ®· tiªu dïng mÆt gi¸ trÞ tuyÖt ®èi hay vÒ mÆt tû sè phÇn tr¨m, - th× tû suÊt gi¸ ®Ó s¶n xuÊt ra nã, cßn ®¹i biÓu cho mét gi¸ trÞ míi lµ 1p.xt.. V× mçi lÇn 20 ®¬n vÞ = trÞ thÆng d chØ cã thÓ kh¸c nhau trong trêng hîp tiÒn c«ng, hay ®é 20p.xt. bï l¹i tiÒn c«ng, nªn sÏ cßn l¹i cho gi¸ trÞ thÆng d ë vÝ dô I lµ 10 ®¬n vÞ = dµi cña ngµy lao ®éng, hay cêng ®é lao ®éng kh¸c nhau. Trong ba tr- 10p.xt., ë vÝ dô II lµ 20 ®¬n vÞ = 20p.xt., ë vÝ dô III lµ 40 ®¬n vÞ = 40p.xt.. êng hîp díi ®©y: HoÆc n÷a, thø ba, lµ ngµy lao ®éng dµi ng¾n kh¸c nhau. NÕu 20 c«ng nh©n lao ®éng víi mét cêng ®é nh nhau, chÝn giê mçi ngµy trong vÝ dô I, mêi hai giê trong vÝ dô I. 80c + 20v + 10m; m' = 50%, p' = 10% II vµ mêi t¸m giê trong vÝ dô III, th× tæng s¶n phÈm cña hä lµ 30 : 40 : 60 sÏ tû lÖ víi II. 80c + 20v + 20m; m' = 100%, p' = 20% nhau nh 9 : 12 : 18, vµ v× tiÒn c«ng lu«n lu«n b»ng 20, nªn vÉn sÏ cßn l¹i cho gi¸ trÞ thÆng d theo thø tù lµ 10, 20 vµ 40. III. 80c + 20v + 40m; m' = 200%, p' = 40%, VËy, sù t¨ng lªn hay gi¶m xuèng cña tiÒn c«ng ¶nh hëng ngîc toµn bé gi¸ trÞ míi t¹o ra trong I lµ 30 (20 v + 10m), trong II lµ 40, chiÒu, cßn sù t¨ng lªn hay gi¶m xuèng cña cêng ®é lao ®éng vµ sù trong III lµ 60. §iÒu ®ã cã thÓ x¶y ra theo ba c¸ch kh¸c nhau. kÐo dµi hay rót ng¾n ngµy lao ®éng ¶nh hëng cïng chiÒu tíi møc tû Thø nhÊt, nÕu tiÒn c«ng kh¸c nhau, do ®ã, nÕu 20v trong mçi trêng suÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ do ®ã, - nÕu kh«ng thay ®æi, - tíi tû suÊt lîi hîp biÓu hiÖn mét sè lîng c«ng nh©n kh¸c nhau. Gi¶ dô ë I cã 15 c«ng nhuËn. nh©n, lµm viÖc 10 giê, víi tiÒn c«ng lµ 1 1/3p.xt., vµ s¶n xuÊt ®îc mét 2. m' hay m vµ v thay ®æi, C ®øng nguyªn gi¸ trÞ lµ 30p.xt., trong ®ã 20p.xt. bï l¹i tiÒn c«ng vµ 10p.xt. cßn l¹i Trong trêng hîp nµy, tû lÖ díi ®©y ®îc ¸p dông: lµ gi¸ trÞ thÆng d. NÕu tiÒn c«ng sôt xuèng cßn 1p.xt., ngêi ta cã thÓ mín 20 c«ng nh©n lµm viÖc trong 10 giê, vµ nh vËy hä sÏ s¶n xuÊt p' : p'1 = m' : m' 1 = m'v : m'1 v1 = m : m1. ®îc mét gi¸ trÞ lµ 40p.xt., trong ®ã 20p.xt. cho tiÒn c«ng vµ 20p.xt. C¸c tû suÊt lîi nhuËn tû lÖ víi nhau nh c¸c khèi lîng gi¸ trÞ thÆng gi¸ trÞ thÆng d. NÕu tiÒn c«ng l¹i sôt xuèng cßn 2/3p.xt., th× cã thÓ d t¬ng øng. thuª 30 c«ng nh©n lµm viÖc 10 giê; vµ hä sÏ s¶n xuÊt ® îc mét gi¸ trÞ Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d thay ®æi khi t b¶n kh¶ biÕn kh«ng thay lµ 60p.xt., sau khi ®· trõ ®i 20p.xt. tiÒn c«ng, th× cßn l¹i 40p.xt. lµ ®æi cã nghÜa lµ lîng vµ sù ph©n phèi gi¸ trÞ míi s¶n xuÊt ra thay gi¸ trÞ thÆng d. ®æi. v vµ m' thay ®æi cïng mét lóc bao giê còng cã nghÜa lµ sù ph©n
  11. Ch¬ng III. - quan hÖ gi÷a tû suÊt lîi nhuËn... 114 115 phÇn thø nhÊt. - sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d... phèi gi¸ trÞ míi s¶n xuÊt ra ®· thay ®æi kh¸c ®i, nhng kh«ng ph¶i bao 90c + 10v + 10m; m' = 100%, p' = 10% giê còng cã nghÜa lµ lîng cña gi¸ trÞ míi s¶n xuÊt ra thay ®æi. Cã 80c + 20v + 30m; m' = 150%, p' = 30% thÓ cã ba trêng hîp: 92c + 8v + 6m; m' = 75%, p' = 6%. a) v vµ m' biÕn ®æi ngîc chiÒu nhau, nhng theo mét lîng gièng ë ®©y còng thÕ, trong c¶ ba trêng hîp, gi¸ trÞ míi s¶n xuÊt ra ®Òu nhau, vÝ dô: kh¸c nhau: 20, 50 vµ 14; vµ sù kh¸c nhau ®ã trong l îng lao ®éng cña 80c + 20v + 10m; m' = 50%, p' = 10%. mçi trêng hîp t¬ng øng, l¹i quy thµnh sù kh¸c nhau trong sè lîng c«ng 90c + 10v + 20m; m' = 200%, p' = 20%. nh©n, thêi gian hay cêng ®é lao ®éng, hoÆc thµnh sù kh¸c nhau cña hai nh©n tè trong nh÷ng nh©n tè ®ã, hoÆc cña tÊt c¶ ba nh©n tè. Trong c¶ hai trêng hîp, gi¸ trÞ míi s¶n xuÊt ra ®Òu gièng nhau, do ®ã lîng lao ®éng cung cÊp ®îc còng gièng nhau; 20v + 10m = 10v + 3. m', v vµ C thay ®æi 20m = 30. ChØ cã sù kh¸c nhau lµ trong trêng hîp thø nhÊt, ngêi ta tr¶ Trêng hîp nµy kh«ng cã mÆt nµo míi vµ ®îc gi¶i quyÕt theo c«ng tiÒn c«ng lµ 20 vµ cßn l¹i 10 lµ gi¸ trÞ thÆng d, cßn trong trêng hîp thøc chung ®· nªu ra ë môc II, khi m' thay ®æi. thø hai, tiÒn c«ng chØ lµ 10, do ®ã gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn thµnh 20. §ã lµ trêng hîp duy nhÊt trong ®ã v vµ m' thay ®æi cïng mét lóc, nhng Nh vËy, ¶nh hëng cña sù thay ®æi lîng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d ®èi sè c«ng nh©n, cêng ®é lao ®éng vµ ®é dµi cña ngµy lao ®éng vÉn víi tû suÊt lîi nhuËn cho phÐp cã nh÷ng trêng hîp sau ®©y: kh«ng thay ®æi. 1) p' t¨ng lªn hay gi¶m xuèng theo cïng mét tû lÖ víi m', nÕu vÉn b) m' vµ v vÉn thay ®æi ngîc chiÒu nhau nh tríc, nhng kh«ng ph¶i ®øng nguyªn. theo mét lîng gièng nhau n÷a. HoÆc v, hoÆc m' thay ®æi theo mét l- îng lín h¬n. 80c + 20v + 20m; m' = 100%, p' = 20% I. 80c + 20v + 20m; m' = 100%, p' = 20% 80c + 20v + 10m; m' = 50%, p' = 10% 3 II. 72c + 28v + 20m; m' = 71 /7%, p' = 20% 100% : 50% = 20% : 10%. III. 84c + 16v + 20m; m' = 125%, p' = 20%. 2) p' t¨ng hay gi¶m theo mét tû lÖ lín h¬n so víi m', nÕu thay ®æi Trong I, gi¸ trÞ míi s¶n xuÊt ra lµ 40 ®· ®îc tr¶ b»ng 20v; trong II, cïng chiÒu víi m', nghÜa lµ t¨ng lªn hay gi¶m xuèng khi m't¨ng lªn hay gi¸ trÞ míi s¶n xuÊt ra lµ 48 ®· ®îc tr¶ b»ng 28v, vµ trong III, gi¸ trÞ gi¶m xuèng. míi s¶n xuÊt ra lµ 36 ®· ®îc tr¶ b»ng 16v. Gi¸ trÞ míi s¶n xuÊt ra còng nh tiÒn c«ng ®Òu thay ®æi; nhng sù thay ®æi cña gi¸ trÞ míi 80c + 20v + 10m; m' = 50%, p' = 10% s¶n xuÊt ra cã nghÜa lµ sù thay ®æi cña lîng lao ®éng cung cÊp ®îc, tøc lµ sù thay ®æi hoÆc cña sè lîng c«ng nh©n, hoÆc cña thêi gian 70c + 30v + 20m; m' = 66 2/ 3%, p' = 20% lao ®éng hay cña cêng ®é lao ®éng, hoÆc cïng mét lóc cña nhiÒu 50% : 66 2/ 3% < 10% : 20%. nh©n tè trong ba nh©n tè ®ã. c) m' vµ v thay ®æi cïng chiÒu. Trong trêng hîp Êy sù thay ®æi 3) p' t¨ng lªn hay gi¶m xuèng theo mét tû lÖ nhá h¬n so víi m', nÕu nµy t¨ng cêng t¸c dông cña sù thay ®æi kia. thay ®æi ngîc chiÒu víi m', nhng theo mét tû lÖ nhá h¬n so víi m':
  12. Ch¬ng III. - quan hÖ gi÷a tû suÊt lîi nhuËn... 114 115 phÇn thø nhÊt. - sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d... 80c + 20v + 10m; m' = 50%, p' = 10% thuª ®îc. Trong trêng hîp ®ã, nÕu tÊt c¶ mäi ®iÒu kiÖn kh¸c vÉn y nguyªn kh«ng thay ®æi, th× 4v ®îc gi¶i phãng vµ chóng ta sÏ cã: 90c + 10v + 15m; m' = 150%, p' = 15% 50% : 150% > 10% : 15%. 80c + 16v + 24m; C = 96, m' = 150%, p' = 25%. 4) p' t¨ng lªn, mÆc dï m' h¹ xuèng, hoÆc p' h¹ xuèng mÆc dï m' t¨ng Giê ®©y muèn cho p' = 20% nh tríc th× tæng t b¶n ph¶i t¨ng lªn thµnh 120, vµ nh vËy t b¶n bÊt biÕn ph¶i t¨ng lªn thµnh 104: lªn, nÕu thay ®æi ngîc chiÒu víi m'vµ theo mét tû lÖ lín h¬n so víi m': 104c + 16v + 24m; C = 120, m' = 150%, p' = 20%. 80c + 20v + 20m; m' = 100%, p' = 20% §iÒu ®ã chØ cã thÓ diÔn ra nÕu song song víi sù gi¶m sót tiÒn 90c + 10v + 15m; m' = 150%, p' = 15%, c«ng, l¹i cã mét sù thay ®æi trong n¨ng suÊt lao ®éng, ®ßi hái ph¶i cã mét sù thay ®æi nh thÕ trong cÊu thµnh cña t b¶n; hoÆc n÷a lµ, nÕu m' ®· chuyÓn tõ 100% lªn 150%, p' ®· sôt tõ 20% lªn 15%. gi¸ trÞ b»ng tiÒn cña t b¶n bÊt biÕn t¨ng tõ 80 lªn thµnh 104; tãm l¹i, nÕu cã mét sù trïng hîp ngÉu nhiªn cña nhiÒu ®iÒu kiÖn kh¸c mµ 5) Cuèi cïng, p' vÉn ®øng nguyªn kh«ng thay ®æi, mÆc dï m' häa ho»n l¾m ta míi thÊy. Trong thùc tÕ, mét sù thay ®æi cña m' mµ t¨ng hay gi¶m xuèng, nÕu thay ®æi theo híng ngîc chiÒu víi sù thay l¹i kh«ng ®ång thêi lµm cho v vµ do ®ã, lµm cho thay ®æi, chØ cã ®æi cña m', nhng thay ®æi lîng cña m×nh theo ®óng mét tû lÖ nh m'. thÓ cã ®îc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn hoµn toµn x¸c ®Þnh, cô thÓ lµ ChØ trêng hîp nµy lµ ph¶i bµn thªm mét chót. Trªn ®©y, khi nghiªn trong nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp mµ ë ®ã ngêi ta chØ dïng t b¶n cè cøu nh÷ng sù biÕn ®æi cña chóng ta ®· thÊy r»ng còng mét tû suÊt gi¸ ®Þnh vµ lao ®éng, cßn ®èi tîng lao ®éng lµ do thiªn nhiªn cung cÊp. trÞ thÆng d Êy cã thÓ biÓu hiÖn ra thµnh rÊt nhiÒu tû suÊt lîi Nhng, nÕu so s¸nh c¸c tû suÊt lîi nhuËn cña hai níc, th× kh«ng nh nhuËn hÕt søc kh¸c nhau, th× ë ®©y, chóng ta còng thÊy r»ng lµm c¬ thÕ. ë ®©y, còng mét tû suÊt lîi nhuËn nh nhau thùc tÕ phÇn lín l¹i së cho cïng mét tû suÊt lîi nhuËn cã thÓ cã nhiÒu tû suÊt gi¸ trÞ biÓu hiÖn nh÷ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d kh¸c nhau. thÆng d rÊt kh¸c nhau. Nhng trong khi mµ trong trêng hîp m' kh«ng Tõ tÊt c¶ n¨m trêng hîp ®· nghiªn cøu trªn ®©y, ta cã thÓ rót ra thay ®æi, bÊt cø sù thay ®æi nµo trong tû lÖ gi÷a v vµ c còng ®ñ kÕt luËn nµy: mét tû suÊt lîi nhuËn t¨ng lªn cã thÓ ®i ®«i víi mét tû ®Ó g©y nªn mét sù kh¸c nhau vÒ tû suÊt lîi nhuËn, th× ë ®©y, trong suÊt gi¸ trÞ thÆng d gi¶m xuèng hoÆc t¨ng lªn; mét tû suÊt lîi nhuËn trêng hîp m' thay ®æi vÒ lîng, muèn cho tû suÊt lîi nhuËn vÉn nh cò, gi¶m xuèng cã thÓ ®i ®«i víi mét tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn cÇn ph¶i cã mét sù thay ®æi ngîc l¹i t¬ng øng ®óng nh thÕ vÒ lîng hoÆc gi¶m xuèng; mét tû suÊt lîi nhuËn kh«ng thay ®æi cã thÓ ®i cña . §èi víi cïng mét t b¶n hay ®èi víi hai t b¶n trong cïng mét níc, ®«i víi mét tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn hoÆc gi¶m xuèng. Chóng ®iÒu nµy chØ x¶y ra trong nh÷ng trêng hîp rÊt h·n h÷u. Ta h·y lÊy mét ta ®· thÊy ë trêng hîp I r»ng, mét tû suÊt lîi nhuËn t¨ng lªn, gi¶m t b¶n lµm vÝ dô: xuèng hay ®øng nguyªn ë møc cò, còng cã thÓ ®i ®«i víi mét tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d kh«ng thay ®æi. 80c + 20v + 20m; C = 100, m' = 100%, p' = 20% vµ gi¶ dô r»ng tiÒn c«ng sôt xuèng ®Õn møc mµ giê ®©y ngêi ta cã thÓ dïng 16v VËy, tû suÊt lîi nhuËn do hai nh©n tè chñ yÕu quyÕt ®Þnh: tû còng thuª ®îc mét sè c«ng nh©n tríc ®©y ph¶i dïng ®Õn 20v míi suÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ cÊu t¹o gi¸ trÞ cña t b¶n. Cã thÓ tãm t¾t nh
  13. Ch¬ng III. - quan hÖ gi÷a tû suÊt lîi nhuËn... 114 115 phÇn thø nhÊt. - sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thÆng d... sau ¶nh hëng cña hai nh©n tè ®ã, h¬n n÷a ta cã thÓ biÓu hiÖn cÊu t¹o cña t b¶n díi h×nh thøc phÇn tr¨m, v× ë ®©y, dï sù thay ®æi lµ do bé phËn nµy hay do bé phËn kh¸c cña t b¶n g©y ra, th× còng kh«ng quan hÖ g× c¶. C¸c tû suÊt lîi nhuËn cña hai t b¶n, hay cña mét t b¶n trong hai tr¹ng th¸i kÕ tiÕp kh¸c nhau ®Òu b»ng nhau: 1. khi c¸c t b¶n cã cÊu t¹o tÝnh theo phÇn tr¨m b»ng nhau vµ tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d b»ng nhau; 2. khi c¸c t b¶n cã cÊu t¹o tÝnh theo phÇn tr¨m kh¸c nhau vµ cã tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d kh¸c nhau, nÕu c¸c tÝch sè cña nh÷ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d víi nh÷ng bé phËn kh¶ biÕn cña t b¶n biÓu hiÖn b»ng phÇn tr¨m (tÝch sè cña m' víi v) lµ b»ng nhau, nghÜa lµ nÕu c¸c khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d tÝnh theo phÇn tr¨m cña tæng t b¶n ®Òu b»ng nhau (m = m'v) nãi mét c¸ch kh¸c, nÕu trong hai trêng hîp ®ã, thõa sè m' vµ v tû lÖ nghÞch víi nhau. C¸c tû suÊt ®ã kh«ng b»ng nhau: 10) Ngoµi ra, trong b¶n th¶o cßn cã nh÷ng con tÝnh rÊt tØ mØ vÒ hiÖu sè gi÷a tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ tû suÊt lîi nhuËn (m' - p'); hiÖu sè nµy cã nh÷ng ®Æc 1. Khi cÊu t¹o cña c¸c t b¶n tÝnh theo phÇn tr¨m b»ng nhau, nÕu ®iÓm nhiÒu h×nh nhiÒu vÎ rÊt ®¸ng chó ý, vµ sù vËn ®éng cña hiÖu sè ®ã chØ râ c¸c tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d chªnh lÖch nhau; trong trêng hîp nµy, tû sè nh÷ng trêng hîp trong ®ã hai tû suÊt t¸ch xa nhau hoÆc xÝch l¹i gÇn nhau. Nh÷ng gi÷a c¸c tû suÊt lîi nhuËn ®ã b»ng tû sè gi÷a c¸c tû suÊt gi¸ trÞ thÆng sù vËn ®éng ®ã cã thÓ miªu t¶ b»ng nh÷ng ®êng biÓu diÔn. T«i kh«ng ®a nh÷ng d; tµi liÖu ®ã vµo ®©y, v× nh÷ng tµi liÖu ®ã kh«ng quan träng l¾m ®èi víi môc ®Ých trùc tiÕp cña quyÓn s¸ch nµy. ë ®©y chØ cÇn lu ý nh÷ng ®éc gi¶ nµo muèn 2. Khi tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d b»ng nhau vµ cÊu t¹o biÓu hiÖn nghiªn cøu vÊn ®Ò ®ã s©u h¬n. - Ph.¡. b»ng phÇn tr¨m kh¸c nhau; trong trêng hîp nµy, - tû sè gi÷a chóng víi nhau b»ng tû sè gi÷a c¸c yÕu tè kh¶ biÕn cña c¸c t b¶n. 3. Khi tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d kh«ng ngang nhau vµ cÊu t¹o tÝnh theo phÇn tr¨m kh«ng ngang nhau; trong trêng hîp nµy, tû sè gi÷a chóng víi nhau b»ng tû sè gi÷a c¸c tÝch sè m'v, nghÜa lµ b»ng tû sè gi÷a c¸c khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d tÝnh theo phÇn tr¨m trªn tæng t b¶n10).
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2