Chương X - sự san bằng tỷ suất lợi nhuận chung do cạnh tranh. Giá cả thị trường và giá trị thị trường. lợi nhuận siêu ngạch

Chia sẻ: Ha Havi | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:19

Thêm vào BST

Báo xấu

196
lượt xem 24
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong một số lĩnh vực sản xuất nhất định, tư bản có một cấu tạo trung bình, tức là một cấu tạo hoàn toàn giống hay gần giống với cấu tạo của tư bản xã hội trung bình. Giá cả sản xuất của những hàng hóa đã sản xuất ra trong những lĩnh vực đó hoàn toàn hay gần như nhất trí với giá trị biểu hiện bằng tiền của những hàng hóa ấy. Nếu không có phương pháp nào khác để đạt tới giới hạn toán học, thì ta có thể sử dụng cách đó. Sự cạnh tranh phân phối...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chương X - sự san bằng tỷ suất lợi nhuận chung do cạnh tranh. Giá cả thị trường và giá trị thị trường. lợi nhuận siêu ngạch

264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn... 265 sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn chung do c¹nh tranh. Gi¸ c¶ thÞ trêng vµ gi¸ trÞ thÞ trêng. lîi nhuËn siªu ng¹ch Trong mét sè lÜnh vùc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh, t b¶n cã mét cÊu t¹o trung b×nh, tøc lµ mét cÊu t¹o hoµn toµn gièng hay gÇn gièng víi cÊu t¹o cña t b¶n x· héi trung b×nh. Gi¸ c¶ s¶n xuÊt cña nh÷ng hµng hãa ®· s¶n xuÊt ra trong nh÷ng lÜnh vùc ®ã hoµn toµn hay gÇn nh nhÊt trÝ víi gi¸ trÞ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña nh÷ng hµng hãa Êy. NÕu kh«ng cã ph ¬ng ph¸p nµo kh¸c ®Ó ®¹t tíi giíi h¹n to¸n häc, th× ta cã thÓ sö dông c¸ch ®ã. Sù c¹nh tranh ph©n phèi t b¶n x· héi vµo c¸c khu vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau lµm sao cho gi¸ c¶ s¶n xuÊt trong mçi khu vùc ®Òu ® îc cÊu thµnh theo mÉu mùc nh÷ng gi¸ c¶ s¶n xuÊt trong nh÷ng lÜnh vùc cã cÊu t¹o trung b×nh, tøc lµ = k + kp' (chi phÝ s¶n xuÊt céng víi tÝch sè cña tû suÊt lîi nhuËn trung b×nh vµ chi phÝ s¶n xuÊt). Nhng tû suÊt lîi nhuËn trung b×nh ®ã ch¼ng qua chØ lµ lîi nhuËn tÝnh theo phÇn tr¨m trong khu vùc cã cÊu t¹o trung b×nh ®ã, tøc lµ trong c¸i khu vùc mµ lîi nhuËn nhÊt trÝ víi gi¸ trÞ thÆng d. Nh vËy, trong tÊt c¶ c¸c khu vùc s¶n xuÊt, tû suÊt lîi nhuËn ®Òu nh nhau c¶, nghÜa lµ ®îc san b»ng theo tû suÊt lîi nhuËn cña nh÷ng khu vùc s¶n xuÊt trung b×nh trong ®ã cÊu t¹o t b¶n trung b×nh thèng trÞ. Do ®ã, tæng sè lîi nhuËn cña tÊt c¶ c¸c khu vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau ph¶i b»ng tæng sè gi¸ trÞ thÆng d, vµ tæng sè gi¸ c¶ s¶n xuÊt cña tæng s¶n phÈm x· héi ph¶i b»ng tæng sè gi¸ trÞ cña nã. Nhng râ rµng lµ sù san b»ng gi÷a nh÷ng khu vùc s¶n xuÊt cã cÊu t¹o kh¸c nhau cña t b¶n bao giê còng ph¶i cã xu híng lµm cho c¸c khu vùc s¶n xuÊt Êy ngang víi nh÷ng khu vùc s¶n xuÊt cã cÊu t¹o t b¶n trung b×nh, dï cÊu t¹o t b¶n trung b×nh nµy cã hoµn toµn khíp hay chØ gÇn khíp víi cÊu t¹o trung b×nh cña tæng t b¶n x· héi còng vËy. Trong nh÷ng khu vùc s¶n xuÊt Ýt nhiÒu xÊp xØ víi con sè trung b×nh ®ã, ng êi ta l¹i thÊy xuÊt hiÖn mét xu híng ®i tíi san b»ng, ®i tíi c¸i møc trung b×nh lý t- ch¬ng X ëng, tøc lµ møc trung b×nh kh«ng cã trong thùc tÕ, nãi mét c¸ch kh¸c, ngêi ta thÊy cã c¸i xu híng x¸c lËp mét møc tiªu chuÈn ë gÇn c¸i møc
264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn... 265 lý tëng Êy. Nh thÕ, vÒ mÆt nµy, tÊt nhiªn c¸i xu híng sÏ th¾ng lµ ®ã, lîi nhuËn trung b×nh sÏ ®îc tÝnh theo c¸i bé phËn t b¶n x· héi ®· xu híng lµm cho gi¸ c¶ s¶n xuÊt ®¬n thuÇn trë thµnh c¸i h×nh th¸i tham gia vµo qu¸ tr×nh san b»ng. Râ rµng lîi nhuËn trung b×nh kh«ng chuyÓn hãa cña gi¸ trÞ, hay lµ lµm cho lîi nhuËn trë thµnh nh÷ng bé thÓ lµ c¸i g× kh¸c h¬n ngoµi tæng khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d ®· ®îc phËn ®¬n thuÇn cña gi¸ trÞ thÆng d; nhng nh÷ng bé phËn gi¸ trÞ ph©n phèi cho nh÷ng khèi lîng t b¶n trong mçi lÜnh vùc s¶n xuÊt, tïy nµy ®îc ph©n phèi kh«ng ph¶i tû lÖ víi gi¸ trÞ thÆng d ®· ®îc s¶n theo lîng cña chóng. §ã lµ tæng sè lao ®éng kh«ng c«ng ®· thùc hiÖn, xuÊt ra trong mçi khu vùc s¶n xuÊt c¸ biÖt, mµ tû lÖ víi khèi lîng cña vµ toµn bé khèi lîng lao ®éng kh«ng c«ng nµy, còng nh lao ®éng chÕt t b¶n ®· ®îc sö dông trong mèi khu vùc ®ã, thµnh thö nh÷ng khèi l - vµ sèng ®îc tr¶ c«ng, ®Òu biÓu hiÖn trong tæng sè lîng hµng hãa vµ îng t b¶n cã lîng b»ng nhau, mÆc dï cÊu t¹o cña chóng nh thÕ nµo, tiÒn mµ nh÷ng nhµ t b¶n chiÕm ®îc. vÉn ®Òu thu ®îc nh÷ng phÇn ®Òu nhau (phÇn sè) trong tæng sè gi¸ VÊn ®Ò thËt sù khã hiÓu ë ®©y lµ: qu¸ tr×nh san b»ng lîi trÞ thÆng d do toµn bé t b¶n x· héi s¶n sinh ra. nhuËn thµnh tû suÊt lîi nhuËn chung ®ã diÔn ra nh thÕ nµo, v× râ Nh vËy, ®èi víi nh÷ng t b¶n cã cÊu t¹o trung b×nh hay xÊp xØ trung rµng qu¸ tr×nh ®ã lµ kÕt qu¶ chø kh«ng thÓ lµ ®iÓm xuÊt ph¸t? b×nh, gi¸ c¶ s¶n xuÊt hoµn toµn nhÊt trÝ hay gÇn nh nhÊt trÝ víi gi¸ trÞ, Tríc hÕt, ®¬ng nhiªn lµ sù ®¸nh gi¸ mét gi¸ trÞ - hµng hãa, cßn lîi nhuËn th× hoµn toµn nhÊt trÝ hay gÇn nh nhÊt trÝ víi gi¸ trÞ ch¼ng h¹n ®¸nh gi¸ b»ng tiÒn, chØ cã thÓ lµ kÕt qu¶ cña sù trao thÆng d mµ nh÷ng t b¶n ®ã ®· s¶n sinh ra. TÊt c¶ c¸c t b¶n kh¸c, mÆc ®æi nh÷ng gi¸ trÞ - hµng hãa Êy vµ v× vËy, khi gi¶ ®Þnh sù ®¸nh dï cÊu t¹o cña chóng nh thÕ nµo, nhng do ¸p lùc cña c¹nh tranh, còng ®Òu cã xu híng san b»ng víi nh÷ng t b¶n cã cÊu thµnh trung b×nh. Nh- gi¸ ®ã th× chóng ta ph¶i coi nã lµ kÕt qu¶ cña sù trao ®æi thùc tÕ ng v× nh÷ng t b¶n cã cÊu thµnh trung b×nh ®Òu b»ng hay gÇn b»ng gi÷a gi¸ trÞ - hµng hãa víi gi¸ trÞ - hµng hãa. Nh ng sù trao ®æi víi t b¶n x· héi trung b×nh, nªn tÊt c¶ c¸c t b¶n, dï gi¸ trÞ thÆng d mµ nh÷ng hµng hãa ®ã theo ®óng gi¸ trÞ thùc tÕ cña chóng cã thÓ thùc b¶n th©n chóng ®· s¶n sinh ra lµ nh thÕ nµo, còng ®Òu cã xu híng thùc hiÖn ®îc b»ng c¸ch nh thÕ nµo? hiÖn kh«ng ph¶i gi¸ trÞ thÆng d, mµ lµ c¸i lîi nhuËn trung b×nh trong Tríc hÕt, chóng ta gi¶ ®Þnh r»ng tÊt c¶ mäi hµng hãa trong nh÷ng gi¸ c¶ cña hµng hãa cña chóng, tøc lµ thùc hiÖn nh÷ng gi¸ c¶ s¶n nh÷ng khu vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau ®Òu b¸n theo ®óng gi¸ trÞ thùc xuÊt. tÕ cña chóng. Nh thÕ th× sÏ ra sao? Theo nh÷ng ®iÒu ®· tr×nh bµy MÆt kh¸c, cã thÓ nãi r»ng ë bÊt cø n¬i nµo ®· h×nh thµnh mét lîi ë trªn, nÕu nh thÕ th× trong nh÷ng khu vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau sÏ cã nhuËn trung b×nh, do ®ã ®· h×nh thµnh mét tû suÊt lîi nhuËn chung, - nh÷ng tû suÊt lîi nhuËn rÊt kh¸c nhau. Hµng hãa ®îc b¸n ra theo ch¼ng kÓ ph¬ng ph¸p ®Ó ®¹t tíi kÕt qu¶ ®ã lµ nh thÕ nµo, - th× lîi ®óng gi¸ trÞ cña chóng (nghÜa lµ hµng hãa trao ®æi víi nhau tû lÖ víi nhuËn trung b×nh Êy còng ®Òu kh«ng thÓ lµ c¸i g× kh¸c h¬n ngoµi lîi gi¸ trÞ chøa ®ùng trong hµng hãa, theo nh÷ng gi¸ c¶ ngang víi gi¸ trÞ nhuËn cña t b¶n x· héi trung b×nh, tæng sè lîi nhuËn ®ã b»ng tæng sè cña chóng), hay chóng ®îc b¸n ra theo nh÷ng gi¸ c¶ khiÕn cho viÖc b¸n hµng hãa ®ã ®em l¹i nh÷ng lîi nhuËn b»ng nhau cho nh÷ng khèi gi¸ trÞ thÆng d. Ta còng cã thÓ nãi r»ng nh÷ng gi¸ c¶ mµ ngêi ta cã ®- lîng t b¶n b»ng nhau ®· ®îc øng ra ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng hµng hãa îc b»ng c¸ch céng lîi nhuËn trung b×nh ®ã víi c¸c chi phÝ s¶n xuÊt Êy, - prima facie 1* ®ã lµ hai viÖc rÊt kh¸c nhau. kh«ng thÓ lµ c¸i g× kh¸c h¬n ngoµi gi¸ trÞ ®· ®îc chuyÓn hãa thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt. NÕu cã nh÷ng t b¶n ®Çu t vµo trong mét sè khu vùc Nh÷ng t b¶n vËn dông nh÷ng khèi lîng lao ®éng sèng kh«ng b»ng s¶n xuÊt nµo ®ã, v× nh÷ng lý do nµo ®ã mµ kh«ng tu©n theo qu¸ nhau th× s¶n sinh ra nh÷ng khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d kh«ng b»ng nhau, tr×nh san b»ng nµy, th× t×nh h×nh còng sÏ kh«ng cã g× thay ®æi. Lóc 1 * - míi tho¹t nh×n
264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn... 265 ®iÒu ®ã gi¶ ®Þnh - Ýt ra còng tíi mét møc ®é nµo ®ã - lµ møc ®é ®ã sÏ kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm cña t b¶n. Còng gièng nh gi¸ trÞ nh÷ng t bãc lét lao ®éng hay tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d ë ®©u còng ®Òu b»ng liÖu lao ®éng vµ vËt liÖu lao ®éng sö dông trong c¸c ngµnh lao ®éng nhau, hay gi¶ ®Þnh lµ nh÷ng sù chªnh lÖch tån t¹i trong lÜnh vùc ®ã kh¸c nhau sÏ kh¸c nhau tïy theo tÝnh chÊt kü thuËt cña c¸c c«ng viÖc san b»ng lÉn nhau v× nh÷ng lý do bï trõ thùc tÕ hay tëng tîng (íc kh¸c nhau; nÕu kh«ng kÓ ®Õn gi¸ trÞ kh¸c nhau cña nh÷ng t liÖu s¶n ®Þnh). §iÒu ®ã gi¶ ®Þnh cã sù c¹nh tranh gi÷a c«ng nh©n vµ cã sù xuÊt ®· sö dông, th× mét khèi lîng lao ®éng nhÊt ®Þnh sÏ ®ßi hái mét san b»ng do chç hä lu«n lu«n di chuyÓn tõ khu vùc s¶n xuÊt nµy sang sè lîng t liÖu s¶n xuÊt kh¸c nhau, bëi v× lo¹i hµng hãa nµy cã thÓ lµm khu vùc s¶n xuÊt kh¸c. Tríc kia chóng ta ®· gi¶ ®Þnh cã mét tû suÊt gi¸ xong trong mét giê, lo¹i hµng hãa kh¸c th× ph¶i hÕt mét ngµy míi lµm trÞ thÆng d chung nh vËy - díi h×nh th¸i mét xu híng, còng nh tÊt c¶ xong ®îc, v.v.. Ngoµi ra, chóng ta l¹i gi¶ ®Þnh r»ng nh÷ng c«ng nh©n mäi quy luËt kinh tÕ - ®Ó lµm cho viÖc nghiªn cøu lý luËn ®îc ®¬n ®ã trung b×nh lµm trong mét kho¶ng thêi gian b»ng nhau, kÓ c¶ nh÷ng gi¶n; nhng trªn thùc tÕ, nã lµ tiÒn ®Ò thùc tÕ cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt ¶nh hëng bï trõ lÉn nhau, nh÷ng ¶nh hëng nµy do cêng ®é lao ®éng t b¶n chñ nghÜa, mÆc dÇu xu híng nµy bÞ k×m h·m Ýt nhiÒu bëi kh¸c nhau v.v. g©y ra. Nh vËy, trong hµng hãa ®¹i biÓu cho s¶n phÈm nh÷ng sù cä x¸t thùc tiÔn lµ nh÷ng c¸i g©y ra nh÷ng sù kh¸c nhau cã cña ngµy lao ®éng cña hai c«ng nh©n th×, mét lµ, hä sÏ bï l¹i ® îc tÝnh chÊt ®Þa ph¬ng, Ýt nhiÒu quan träng, - vÝ dô nh nh÷ng ®¹o luËt nh÷ng sè tiÒn cña hä ®· chi ra, tøc lµ nh÷ng chi phÝ vÒ nh÷ng t liÖu c tró (settlement laws) 57 ®èi víi c«ng nh©n n«ng nghiÖp níc Anh. Nhng s¶n xuÊt mµ hä ®· tiªu dïng. Nh÷ng chi phÝ nµy kh¸c nhau tïy theo trªn lý luËn th× chóng ta gi¶ ®Þnh r»ng nh÷ng quy luËt cña ph¬ng thøc tÝnh chÊt kü thuËt cña nh÷ng ngµnh lao ®éng cña hä. Hai lµ, c¶ hai s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa diÔn ra díi mét d¹ng thuÇn tóy. Trong thùc ®Òu s¸ng t¹o ra nh÷ng lîng gi¸ trÞ míi b»ng nhau, tøc lµ gi¸ trÞ thªm tÕ, bao giê còng chØ gÇn ®óng th«i; nhng sù gÇn ®óng ®ã cµng trë vµo t liÖu s¶n xuÊt trong mét ngµy lao ®éng. Gi¸ trÞ míi ®ã gåm tiÒn nªn ®óng h¬n khi ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa cµng ph¸t triÓn c«ng cña hä céng víi gi¸ trÞ thÆng d, tøc lµ lao ®éng thÆng d ngoµi h¬n vµ khi nh÷ng tµn d cña nh÷ng ph¬ng thøc kinh tÕ tríc kia xa l¹ víi nh÷ng nhu cÇu tÊt yÕu cña hä, nhng kÕt qu¶ cña lao ®éng thÆng d ®ã nã cµng bÞ lo¹i trõ triÖt ®Ó h¬n. l¹i thuéc b¶n th©n hä. NÕu nãi theo kiÓu t b¶n chñ nghÜa, chóng ta sÏ TÊt c¶ sù khã kh¨n lµ do ë chç c¸c hµng hãa trao ®æi víi nhau kh«ng nãi r»ng c¶ hai ngêi ®Òu nhËn ®îc mét sè tiÒn c«ng nh nhau céng víi ph¶i ®¬n thuÇn víi t c¸ch lµ hµng hãa, mµ víi t c¸ch lµ nh÷ng s¶n mét lîi nhuËn nh nhau, tøc lµ nhËn ®îc mét gi¸ trÞ ®¹i biÓu cho s¶n phÈm cña t b¶n, nh÷ng t b¶n nµy ®ßi hái ph¶i ®îc chia mét phÇn trong phÈm cña mét ngµy lao ®éng mêi giê ch¼ng h¹n. Nhng mét lµ, gi¸ trÞ tæng khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d, theo tû lÖ víi lîng cña chóng, vµ nÕu l- cña nh÷ng hµng hãa cña hä cã thÓ kh¸c nhau. VÝ dô, trong hµng hãa I, îng cña chóng b»ng nhau, th× ph¶i ®îc chia mét phÇn b»ng nhau. Vµ bé phËn gi¸ trÞ do nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt mµ ngêi ta ®· tiªu dïng tæng gi¸ c¶ hµng hãa do mét t b¶n nhÊt ®Þnh s¶n xuÊt ra trong mét chuyÓn vµo l¹i lín h¬n trong hµng hãa II. Ngoµi ra, ®Ó cã thÓ thÊy kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, ph¶i tháa m·n sù ®ßi hái ®ã. Nhng tæng ngay ®îc tÊt c¶ nh÷ng sù kh¸c nhau cã thÓ cã, chóng ta h·y cho r»ng gi¸ c¶ nh÷ng hµng hãa ®ã chØ lµ tæng sè gi¸ c¶ cña nh÷ng hµng hãa c¸ hµng hãa I thu hót nhiÒu lao ®éng sèng h¬n vµ do ®ã ®Ó s¶n xuÊt ra biÖt häp thµnh s¶n phÈm cña t b¶n. nã, ngêi ta ®· ph¶i tèn mét thêi gian lao ®éng dµi h¬n so víi hµng hãa II. Nh vËy, gi¸ trÞ cña nh÷ng hµng hãa I vµ II ®ã rÊt kh¸c nhau. Tæng Punctum saliens1*sÏ s¸ng tá h¬n, nÕu chóng ta ®Ò cËp vÊn ®Ò nh sè cña nh÷ng gi¸ trÞ - hµng hãa, s¶n phÈm cña lao ®éng mµ c«ng nh©n sau: gi¶ thö b¶n th©n c«ng nh©n lµ nh÷ng ngêi së h÷u t liÖu s¶n xuÊt I vµ c«ng nh©n II ®· tiÕn hµnh trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, còng vµ trao ®æi víi nhau nh÷ng hµng hãa cña hä. Nh thÕ, nh÷ng hµng hãa rÊt kh¸c nhau. NÕu chóng ta gäi c¸i tû sè gi÷a gi¸ trÞ thÆng d vµ tæng 1 gi¸ trÞ cña nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt ®· bá ra lµ tû suÊt lîi nhuËn, th× tû * - §iÓm quyÕt ®Þnh
264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn... 265 suÊt lîi nhuËn cña I vµ II còng rÊt kh¸c nhau. ë ®©y, nh÷ng t liÖu sinh xuèng, th× khi ®ã gi¸ c¶ còng h¹ xuèng; khi nµo thêi gian lao ®éng t¨ng ho¹t mµ I vµ II tiªu dïng hµng ngµy trong khi tiÕn hµnh s¶n xuÊt, vµ lªn, th× khi ®ã gi¸ c¶ còng lªn cao, nÕu c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c vÉn y nh ®¹i biÓu cho tiÒn c«ng, cÊu thµnh c¸i bé phËn nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt cò. ®· øng ra, mµ ë nh÷ng chç kh¸c chóng ta vÉn gäi lµ t b¶n kh¶ biÕn. Cho nªn, nÕu kh«ng kÓ ®Õn viÖc c¸c gi¸ c¶ vµ sù vËn ®éng cña Nhng trong mét thêi gian lao ®éng nh nhau, gi¸ trÞ thÆng d cña I vµ gi¸ c¶ ®Òu bÞ quy luËt gi¸ trÞ chi phèi, th× cho r»ng gi¸ trÞ cña hµng cña II còng sÏ b»ng nhau; hay nãi mét c¸ch ®óng h¬n, v× mçi c«ng hãa prius1* gi¸ c¶ s¶n xuÊt, kh«ng nh÷ng vÒ mÆt lý luËn, mµ c¶ vÒ nh©n I vµ II ®Òu thu ®îc gi¸ trÞ cña s¶n phÈm cña mét ngµy lao mÆt lÞch sö n÷a, còng vÉn lµ hoµn toµn ®óng. §iÒu nµy ®óng ®èi ®éng, nªn sau khi trõ gi¸ trÞ cña nh÷ng yÕu tè "bÊt biÕn" ®· øng ra, hä víi nh÷ng tr¹ng th¸i trong ®ã t liÖu s¶n xuÊt thuéc vÒ ngêi lao ®éng; ®Òu thu ®îc nh÷ng gi¸ trÞ nh nhau, trong ®ã mét bé phËn cã thÓ xem ®ã chÝnh lµ trêng hîp cña ngêi n«ng d©n cã ruéng ®Êt riªng cña hä lµ ®Ó bï l¹i nh÷ng t liÖu sinh ho¹t ®· tiªu dïng trong khi tiÕn hµnh s¶n vµ tù cµy cÊy lÊy, vµ cña ngêi thî thñ c«ng, trong thÕ giíi cæ ®¹i xuÊt, cßn bé phËn kia lµ gi¸ trÞ thÆng d d«i ra ngoµi phÇn nãi trªn. còng nh trong thÕ giíi hiÖn ®¹i. §iÒu ®ã còng phï hîp víi ý kiÕn mµ NÕu c«ng nh©n I ®· ph¶i chi phÝ nhiÒu h¬n, th× nh÷ng chi phÝ ®ã trªn kia27) chóng t«i ®· ph¸t biÓu, tøc lµ ý kiÕn cho r»ng sù chuyÓn ®îc bï l¹i b»ng mét bé phËn lín h¬n trong gi¸ trÞ cña hµng hãa I, ®Ó hãa s¶n phÈm thµnh hµng hãa lµ kÕt qu¶ cña sù trao ®æi gi÷a c¸c bï l¹i c¸i bé phËn "bÊt biÕn" nãi ë trªn, vµ v× vËy ngêi ®ã còng ph¶i chuyÓn hãa mét phÇn lín h¬n trong tæng gi¸ trÞ s¶n phÈm cña m×nh c«ng x· kh¸c nhau, chø kh«ng ph¶i gi÷a nh÷ng thµnh viªn cña cïng thµnh nh÷ng yÕu tè vËt chÊt cña c¸i bé phËn bÊt biÕn ®ã; cßn c«ng mét c«ng x· 59. Nh÷ng ®iÒu ®· nãi vÒ tr¹ng th¸i nguyªn thñy Êy, th× nh©n II, nÕu thu vÒ Ýt h¬n, th× còng sÏ chØ ph¶i chuyÓn hãa mét bé còng cã gi¸ trÞ ®èi víi nh÷ng tr¹ng th¸i sau ®ã, tøc lµ nh÷ng tr¹ng th¸i phËn gi¸ trÞ Ýt h¬n thµnh nh÷ng yÕu tè vËt chÊt cña bé phËn bÊt dùa trªn chÕ ®é n« lÖ vµ chÕ ®é n«ng n«, còng nh cã gi¸ trÞ ®èi víi biÕn. Cho nªn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã, tû suÊt lîi nhuËn kh¸c nhau c¸c phêng héi thñ c«ng, chõng nµo mµ t liÖu s¶n xuÊt g¾n chÆt vµo lµ mét ®iÒu kh«ng quan träng g×; còng hÖt nh ®èi víi mét c«ng nh©n mçi ngµnh s¶n xuÊt chØ cã thÓ chuyÓn dÞch ®îc mét c¸ch khã kh¨n lµm thuª, c¸i khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d mµ ngêi ta ®· bãp nÆn cña anh tõ khu vùc nµy qua khu vùc kh¸c, vµ v× vËy, trong nh÷ng giíi h¹n ta biÓu hiÖn ra thµnh mét tû suÊt lîi nhuËn nh thÕ nµo, th× ®iÒu ®ã nhÊt ®Þnh nµo ®ã, c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau quan hÖ víi ch¼ng quan träng g× c¶; vµ còng hÖt nh trong th¬ng m¹i quèc tÕ, viÖc nhau gièng nh nh÷ng níc kh¸c nhau hay nh÷ng c«ng x· céng s¶n kh¸c c¸c níc kh¸c nhau cã nh÷ng tû suÊt lîi nhuËn kh¸c nhau còng kh«ng nhau quan hÖ víi nhau. quan träng g× ®èi víi viÖc trao ®æi hµng hãa cña níc ®ã c¶. Bëi vËy, sù trao ®æi hµng hãa theo ®óng hay gÇn ®óng gi¸ trÞ 27) BÊy giê, håi n¨m 1865, ®ã chØ lµ "ý kiÕn" cña M¸c. Ngµy nay, sau nh÷ng cuéc nghiªn cøu réng r·i vÒ c¸c c«ng x· nguyªn thñy, tõ Mau-r¬ cho ®Õn Moãc-gan 58, cña chóng ®ßi hái mét tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp h¬n nhiÒu so víi sù th× ®iÒu ®ã ®· trë thµnh mét sù thËt kh«ng cßn ai tranh c·i n÷a. - Ph.¡. trao ®æi theo ®óng gi¸ c¶ s¶n xuÊt, lµ sù trao ®æi ®ßi hái ph¶i cã Muèn cho gi¸ c¶ cña nh÷ng hµng hãa trao ®æi víi nhau gÇn phï hîp mét tr×nh ®é ph¸t triÓn t b¶n chñ nghÜa cao nhÊt ®Þnh. víi gi¸ trÞ cña chóng, th× chØ cÇn: 1) sù trao ®æi gi÷a c¸c hµng hãa Dï gi¸ c¶ cña c¸c hµng hãa lóc ®Çu ®· ®îc x¸c ®Þnh hay ®îc ®iÒu kh¸c nhau kh«ng cßn lµ hiÖn tîng thuÇn tóy ngÉu nhiªn hay c¸ biÖt tiÕt gi÷a hµng hãa nµy víi hµng hãa kh¸c lµ nh thÕ nµo ch¨ng n÷a, th× n÷a; 2) trong chõng mùc mµ chóng ta xÐt sù trao ®æi hµng hãa trùc quy luËt gi¸ trÞ còng vÉn chi phèi sù vËn ®éng cña chóng. Khi nµo tiÕp, th× hµng hãa cña c¶ ®«i bªn ®Òu ph¶i ®îc s¶n xuÊt ra víi mét thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng hµng hãa ®ã gi¶m 1 * - cã tríc
264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn... 265 khèi lîng gÇn phï hîp víi nhu cÇu cña nhau, ®iÒu ®ã ®îc x¸c ®Þnh hay siªu lîi nhuËn, cßn nh÷ng hµng hãa nµo cã gi¸ trÞ c¸ biÖt cao h¬n nhê kinh nghiÖm cña c¶ hai bªn trong khi b¸n hµng vµ lµ kÕt qu¶ cña gi¸ trÞ thÞ trêng th× sÏ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®îc mét bé phËn gi¸ trÞ mét sù trao ®æi l©u dµi; 3) khi nãi tíi viÖc b¸n hµng, th× kh«ng ®îc cã thÆng d mµ chóng chøa ®ùng. mét ®éc quyÒn nµo, tù nhiªn hoÆc nh©n t¹o, gióp cho mét trong c¸c B¶o r»ng nh÷ng hµng hãa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi bªn giao dÞch cã thÓ b¸n cao h¬n gi¸ trÞ, hay cã thÓ b¾t ph¶i b¸n thÊp nhÊt mµ vÉn b¸n ®îc, chøng tá nh÷ng hµng hãa Êy lµ cÇn thiÕt ®Ó tháa h¬n gi¸ trÞ. Khi nãi ®éc quyÒn ngÉu nhiªn, chóng t«i muèn nãi ®Õn m·n lîng cÇu, - nãi nh thÕ hoµn toµn ch¼ng lµm cho vÊn ®Ò s¸ng tá ra thø ®éc quyÒn ph¸t sinh ra cho ngêi mua hoÆc ngêi b¸n do mèi t¬ng mét chót nµo c¶. NÕu trong trêng hîp nµy, gi¸ c¶ l¹i cao h¬n gi¸ trÞ thÞ quan ngÉu nhiªn cña cung vµ cÇu. trêng trung b×nh, th× lîng cÇu sÏ Ýt ®i1*. Víi mét gi¸ c¶ nhÊt ®Þnh, mét Gi¶ ®Þnh r»ng hµng hãa cña c¸c khu vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau ®îc lo¹i hµng hãa nµo ®ã cã thÓ chiÕm mét ®Þa vÞ nhÊt ®Þnh trªn thÞ trêng. b¸n ra theo gi¸ trÞ cña chóng dÜ nhiªn chØ cã nghÜa lµ gi¸ trÞ cña Nhng khi gi¸ c¶ thay ®æi, ®Þa vÞ ®ã chØ cã thÓ gi÷ ®îc nh cò nÕu hµng hãa lµ c¸i trôc mµ gi¸ c¶ xoay xung quanh; nh÷ng sù biÕn ®éng cïng víi gi¸ c¶ t¨ng lªn, khèi lîng hµng hãa l¹i gi¶m xuèng, hoÆc gi¸ c¶ lªn xuèng thêng xuyªn cña gi¸ c¶ ®Òu dùa vµo c¸i trôc ®ã ®Ó san gi¶m xuèng l¹i ®i ®«i víi sè lîng hµng hãa t¨ng lªn. Tr¸i l¹i, nÕu lîng cÇu b»ng ®i. Ngoµi ra, bao giê còng cÇn ph¶i ph©n biÖt gi¸ trÞ c¸ biÖt m¹nh ®Õn nçi nã kh«ng gi¶m xuèng ngay c¶ khi gi¸ c¶ ®îc quy ®Þnh cña nh÷ng hµng hãa do nh÷ng ngêi s¶n xuÊt kh¸c nhau s¶n xuÊt ra víi theo gi¸ trÞ cña nh÷ng hµng hãa ®îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn c¸i gi¸ trÞ thÞ trêng mµ sau nµy chóng ta sÏ bµn ®Õn. §èi víi mét sè bÊt lîi nhÊt, th× chÝnh nh÷ng hµng hãa nµy quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ thÞ tr- trong nh÷ng hµng hãa ®ã, th× gi¸ trÞ c¸ biÖt sÏ thÊp h¬n gi¸ trÞ thÞ êng. Song chØ khi nµo lîng cÇu lín h¬n møc cÇu b×nh thêng hay khi trêng (nghÜa lµ ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng hµng hãa ®ã chØ cÇn mét thêi nµo lîng cung gi¶m xuèng díi møc cung b×nh thêng, th× míi cã thÓ cã gian lao ®éng Ýt h¬n thêi gian lao ®éng mµ gi¸ trÞ thÞ trêng biÓu t×nh h×nh ®ã th«i. Sau hÕt, nÕu khèi lîng hµng hãa ®· s¶n xuÊt ra vît hiÖn); ®èi víi mét sè kh¸c, gi¸ trÞ c¸ biÖt l¹i sÏ cao h¬n gi¸ trÞ thÞ tr - qu¸ c¸i khèi lîng hµng hãa cã thÓ tiªu thô ®îc víi gi¸ trÞ thÞ trêng trung êng. Mét mÆt, ph¶i coi gi¸ trÞ thÞ trêng lµ gi¸ trÞ trung b×nh cña b×nh, th× lóc ®ã nh÷ng hµng hãa ®îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu nh÷ng hµng hãa ®îc s¶n xuÊt ra trong mét khu vùc s¶n xuÊt nµo ®ã; kiÖn cã lîi nhÊt l¹i quy ®Þnh gi¸ trÞ thÞ trêng. Nh÷ng hµng hãa lo¹i nµy mÆt kh¸c, l¹i ph¶i coi gi¸ trÞ thÞ trêng lµ gi¸ trÞ c¸ biÖt cña nh÷ng cã thÓ, ch¼ng h¹n, ®îc b¸n ra theo ®óng hoÆc gÇn nh ®óng víi gi¸ trÞ hµng hãa ®îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn trung b×nh cña khu c¸ biÖt cña chóng; cho nªn cã thÓ cã t×nh h×nh lµ nh÷ng hµng hãa ®· ®- vùc ®ã vµ chiÕm mét khèi lîng lín trong sè nh÷ng s¶n phÈm cña khu îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi nhÊt kh«ng thùc hiÖn ®îc vùc nµy. ChØ trong nh÷ng t×nh h×nh rÊt ®Æc biÖt, gi¸ trÞ thÞ trêng míi bÞ chi phèi bëi nh÷ng hµng hãa ®îc s¶n xuÊt ra hoÆc gi¶ trong ngay c¶ chi phÝ s¶n xuÊt cña chóng, cßn nh÷ng hµng hãa s¶n xuÊt ra nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi nhÊt, hoÆc gi¶ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn trung b×nh th× chØ cã thÓ thùc hiÖn ®îc mét lîi nhÊt mµ th«i. H¬n n÷a, chÝnh gi¸ trÞ thÞ trêng ®ã l¹i lµ c¸i trung phÇn gi¸ trÞ thÆng d mµ nh÷ng hµng hãa ®ã chøa ®ùng. Nh÷ng ®iÒu t©m ®Ó cho c¸c gi¸ c¶ thÞ trêng xoay quanh, tuy ®èi víi nh÷ng hµng chóng ta ®· nãi ë ®©y vÒ gi¸ trÞ thÞ trêng còng cã thÓ dïng ®Ó nãi vÒ hãa cïng mét lo¹i th× gi¸ c¶ thÞ trêng còng ®Òu ngang nhau c¶. NÕu l- gi¸ c¶ s¶n xuÊt, mét khi gi¸ c¶ s¶n xuÊt ®· thay thÕ gi¸ trÞ thÞ trêng. Gi¸ îng cÇu b×nh thêng ®îc tháa m·n do t×nh h×nh cung cÊp hµng hãa theo c¶ s¶n xuÊt ®îc ®iÒu tiÕt trong tõng khu vùc c¸ biÖt vµ còng ®îc ®iÒu gi¸ trÞ trung b×nh, tøc lµ theo gi¸ trÞ trung b×nh cña c¸i khèi l îng n»m tiÕt gièng nh thÕ tïy theo nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ. Nhng chÝnh gi¸ c¶ gi÷a hai cùc, th× nh÷ng hµng hãa nµo cã gi¸ trÞ c¸ biÖt thÊp h¬n gi¸ 1 * Trong nguyªn b¶n lµ ch÷ "lín h¬n" (grösser); ë ®©y ®· ®îc ch÷a theo b¶n viÕt tay trÞ thÞ trêng cña chóng sÏ thùc hiÖn ®îc mét gi¸ trÞ thÆng d siªu ng¹ch cña M¸c.
264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn... 265 s¶n xuÊt l¹i lµ c¸i trung t©m mµ c¸c gi¸ c¶ thÞ trêng hµng ngµy lªn xuèng trung b×nh t¨ng lªn phæ biÕn vÒ mÆt danh nghÜa nh thÕ, cao h¬n c¸i xoay quanh vµ lµ c¸i trung t©m mµ c¸c gi¸ c¶ thÞ trêng hµng ngµy dùa tû suÊt cã ®îc b»ng c¸ch ®em gi¸ trÞ thÆng d thùc tÕ chia cho toµn bé vµo ®Ó san b»ng ®i trong nh÷ng thêi kú nhÊt ®Þnh (xem Ri-c¸c-®«, vÒ t b¶n ®· øng ra, - ®iÒu ®ã kh«ng thÓ x¶y ra mµ l¹i kh«ng lµm cho sù quy ®Þnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt bëi nh÷ng xÝ nghiÖp lµm viÖc trong tiÒn c«ng còng t¨ng lªn theo, còng nh kh«ng lµm cho gi¸ c¶ cña nh÷ng nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi nhÊt60). hµng hãa cÊu thµnh t b¶n bÊt biÕn còng t¨ng lªn theo. NÕu lµ trêng hîp gi¶m xuèng, th× t×nh h×nh sÏ ngîc l¹i. V× tæng gi¸ trÞ cña hµng hãa Dï gi¸ c¶ ®îc ®iÒu tiÕt theo c¸ch nµo, nhng ta vÉn cã nh÷ng kÕt ®iÒu tiÕt tæng gi¸ trÞ thÆng d, mµ tæng gi¸ trÞ thÆng d th× l¹i ®iÒu luËn sau ®©y: tiÕt, - víi t c¸ch lµ mét quy luËt chung hay mét quy luËt chi phèi nh÷ng 1) Sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ lµ do quy luËt gi¸ trÞ chi phèi, v× mçi khi sù biÕn ®éng lªn xuèng, - møc lîi nhuËn trung b×nh, do ®ã ®iÒu tiÕt tû sè lao ®éng cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt gi¶m hay t¨ng, th× ®Òu lµm cho gi¸ suÊt lîi nhuËn chung, cho nªn râ rµng lµ quy luËt gi¸ trÞ ®iÒu tiÕt c¸c c¶ s¶n xuÊt gi¶m hay t¨ng. ChÝnh lµ theo ý nghÜa ®ã mµ Ri-c¸c-®« gi¸ c¶ s¶n xuÊt. (dÜ nhiªn «ng ta ®· c¶m thÊy râ r»ng nh÷ng gi¸ c¶ s¶n xuÊt mµ «ng ta §iÒu mµ c¹nh tranh thùc hiÖn ®îc, vµ h¬n n÷a, thùc hiÖn ®îc tríc ®a ra kh«ng ¨n khíp víi gi¸ trÞ cña hµng hãa) nãi r»ng hÕt trong mét khu vùc s¶n xuÊt, lµ: tõ nh÷ng gi¸ trÞ c¸ biÖt kh¸c nhau "Sù nghiªn cøu mµ «ng ta muèn ®éc gi¶ chó ý tíi, lµ nãi vÒ kÕt qu¶ cña nh÷ng sù cña c¸c hµng hãa lËp ra mét gi¸ trÞ thÞ trêng vµ mét gi¸ c¶ thÞ trêng thay ®æi trong gi¸ trÞ t¬ng ®èi cña hµng hãa, chø kh«ng ph¶i trong gi¸ trÞ tuyÖt ®èi cña nh nhau. Nhng chØ cã sù c¹nh tranh cña nh÷ng t b¶n gi÷a c¸c ngµnh chóng". [D. Ricardo. "Principles of Political Economy". Works ed. by Mac Culloch, kh¸c nhau míi t¹o nªn gi¸ c¶ s¶n xuÊt, gi¸ c¶ nµy san b»ng c¸c tû suÊt London, 1852, p. 15]. lîi nhuËn cña c¸c ngµnh kh¸c nhau. So víi viÖc lËp ra gi¸ trÞ thÞ trêng 2) Lîi nhuËn trung b×nh, - tøc lµ lîi nhuËn quyÕt ®Þnh c¸c gi¸ c¶ vµ gi¸ c¶ thÞ trêng nh nhau th× viÖc t¹o nªn gi¸ c¶ s¶n xuÊt ®ßi hái s¶n xuÊt, - bao giê còng ph¶i gÇn b»ng lîng gi¸ trÞ thÆng d mµ mét t b¶n ph¶i cã mét tr×nh ®é ph¸t triÓn cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nhÊt ®Þnh, ®îc coi lµ mét phÇn t¬ng øng cña tæng t b¶n x· héi, ®· thu nghÜa cao h¬n. ®îc. Gi¶ ®Þnh r»ng tû suÊt lîi nhuËn chung, vµ do ®ã, lîi nhuËn trung Muèn cho nh÷ng hµng hãa cña cïng mét khu vùc s¶n xuÊt, thuéc b×nh biÓu hiÖn thµnh mét gi¸ trÞ - tiÒn tÖ cao h¬n gi¸ trÞ thÆng d cïng mét lo¹i nh nhau vµ cã mét phÈm chÊt gÇn nh nhau, cã thÓ b¸n trung b×nh thùc tÕ tÝnh theo gi¸ trÞ - tiÒn tÖ. §øng vÒ phÝa nh÷ng ®îc theo gi¸ trÞ cña chóng, th× cÇn cã hai ®iÒu kiÖn: nhµ t b¶n mµ nãi, th× dï hä cã tÝnh to¸n víi nhau theo lîi nhuËn 10% hay 15%, ®iÒu ®ã còng kh«ng quan hÖ g×. So víi sè 15% th× sè 10% Mét lµ, c¸c gi¸ trÞ c¸ biÖt kh¸c nhau ph¶i san b»ng thµnh mét gi¸ còng ch¼ng phï hîp g× h¬n víi gi¸ trÞ - hµng hãa thùc tÕ, bëi v× biÓu trÞ x· héi duy nhÊt, tøc lµ gi¸ trÞ thÞ trêng mµ trªn kia chóng ta ®· bµn hiÖn b»ng tiÒn ë c¶ hai bªn ®Òu bÞ phãng ®¹i lªn. Cßn ®èi víi c«ng ®Õn. Muèn vËy, cÇn ph¶i cã sù c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt nh©n (chóng ta ®· gi¶ ®Þnh r»ng c«ng nh©n ®îc tr¶ tiÒn c«ng theo ra cïng mét lo¹i hµng hãa, còng nh cÇn ph¶i cã mét thÞ trêng ®Ó cho møc b×nh thêng cña hä, cho nªn viÖc lîi nhuËn trung b×nh t¨ng lªn nh÷ng ngêi s¶n xuÊt ®ã mang hµng hãa cña m×nh ra ®Êy b¸n. §Ó kh«ng cã nghÜa lµ tiÒn c«ng ®· thùc tÕ bÞ khÊu trõ ®i, nghÜa lµ cho gi¸ c¶ thÞ trêng cña nh÷ng hµng hãa gièng nhau, nhng l¹i ®îc s¶n kh«ng biÓu thÞ mét c¸i g× kh¸c h¼n gi¸ trÞ thÆng d b×nh thêng cña xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn c¸ biÖt cã s¾c th¸i kh¸c nhau, phï hîp nhµ t b¶n), nÕu gi¸ c¶ cña hµng hãa t¨ng lªn do lîi nhuËn trung b×nh ®îc víi gi¸ trÞ thÞ trêng vµ kh«ng cao h¬n còng kh«ng thÊp h¬n gi¸ trÞ n©ng cao lªn, th× ®iÒu ®ã ph¶i phï hîp víi viÖc t¨ng lªn cña biÓu hiÖn thÞ trêng, th× c¸i ¸p lùc gi÷a nh÷ng ngêi b¸n hµng ®èi víi nhau ph¶i - tiÒn tÖ cña t b¶n kh¶ biÕn. Thùc vËy, tû suÊt lîi nhuËn vµ lîi nhuËn kh¸ m¹nh ®Ó cã thÓ nÐm ra thÞ trêng mét sè lîng hµng hãa võa ®óng
264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn... 265 víi nhu cÇu x· héi, nghÜa lµ mét sè lîng hµng hãa mµ x· héi cã kh¶ gi÷a c¸c giai cÊp víi nhau vµ do ®Þa vÞ kinh tÕ cña tõng giai cÊp n¨ng tr¶ theo gi¸ trÞ thÞ trêng. NÕu khèi lîng s¶n phÈm vît qu¸ nhu cÇu quyÕt ®Þnh, nh vËy tríc hÕt lµ do tû sè gi÷a tæng gi¸ trÞ thÆng d vµ ®ã, th× hµng hãa sÏ ph¶i b¸n thÊp h¬n gi¸ trÞ thÞ trêng cña chóng, ng- tiÒn c«ng quyÕt ®Þnh vµ sau n÷a lµ do tû sè mµ nh÷ng bé phËn kh¸c îc l¹i, hµng hãa sÏ b¸n ®îc cao h¬n gi¸ trÞ thÞ trêng nÕu khèi lîng s¶n nhau cña gi¸ trÞ thÆng d ph©n gi¶i thµnh (lîi nhuËn, lîi tøc, ®Þa t«, phÈm kh«ng ®ñ, hay nãi mét c¸ch kh¸c lµ nÕu ¸p lùc cña c¹nh tranh thuÕ, v.v.) quyÕt ®Þnh. Cho nªn, mét lÇn n÷a chóng ta l¹i nhËn thÊy gi÷a nh÷ng ngêi b¸n hµng hãa kh«ng ®ñ m¹nh ®Ó b¾t hä ph¶i mang r»ng mèi quan hÖ gi÷a cung vµ cÇu hoµn toµn kh«ng thÓ gi¶i thÝch khèi lîng hµng hãa ®ã ra thÞ trêng b¸n. Gi¸ trÞ hµng hãa mµ thay ®æi, ®îc c¸i g× c¶, nÕu ngêi ta kh«ng v¹ch ra ®îc c¸i c¬ së cña mèi quan th× nh÷ng ®iÒu kiÖn lµm cho tæng khèi lîng hµng hãa cã thÓ tiªu thô hÖ ®ã. ®îc, còng sÏ thay ®æi. NÕu gi¸ trÞ thÞ trêng h¹ thÊp, th× nãi chung nhu MÆc dÇu hµng hãa vµ tiÒn ®Òu lµ sù thèng nhÊt gi÷a gi¸ trÞ trao cÇu x· héi (®©y vÉn nãi vÒ nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n ®îc) sÏ më ®æi vµ gi¸ trÞ sö dông, nhng nh chóng ta ®· thÊy ("T b¶n", quyÓn I, réng thªm vµ trong nh÷ng giíi h¹n nhÊt ®Þnh, cã thÓ thu hót nh÷ng ch.I,3), trong viÖc mua vµ b¸n, c¶ hai c¸i ®ã l¹i ë vµo hai cùc ®èi lËp khèi lîng hµng hãa lín h¬n. NÕu gi¸ trÞ thÞ trêng t¨ng lªn, th× nhu cÇu nhau, hµng hãa (ngêi b¸n) ®¹i biÓu cho gi¸ trÞ sö dông, vµ tiÒn (ngêi x· héi vÒ hµng hãa sÏ thu hÑp l¹i vµ khèi lîng hµng hãa tiªu thô ®îc mua) ®¹i biÓu cho gi¸ trÞ trao ®æi. Nh chóng ta ®· x¸c ®Þnh, mét còng sÏ gi¶m xuèng. Cho nªn, nÕu cung vµ cÇu ®iÒu tiÕt gi¸ c¶ thÞ tr - tiÒn ®Ò cña viÖc b¸n lµ hµng hãa ph¶i cã mét gi¸ trÞ sö dông, tøc lµ êng hay nãi cho ®óng h¬n, ®iÒu tiÕt sù chªnh lÖch gi÷a gi¸ c¶ thÞ tr - ph¶i tháa m·n mét nhu cÇu x· héi. Mét tiÒn ®Ò kh¸c lµ khèi l îng lao êng vµ gi¸ trÞ thÞ trêng, th× mÆt kh¸c, chÝnh gi¸ trÞ thÞ trêng l¹i ®iÒu ®éng chøa ®ùng trong hµng hãa ph¶i ®¹i biÓu cho lao ®éng x· héi tiÕt quan hÖ cung cÇu, hay cÊu thµnh c¸i trung t©m mµ nh÷ng sù thay cÇn thiÕt vµ, do ®ã, gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng hãa (hoÆc theo gi¶ ®æi trong cung vµ cÇu lµm cho nh÷ng gi¸ c¶ thÞ trêng ph¶i lªn xuèng thiÕt ë ®©y lµ gi¸ b¸n cña hµng hãa th× còng thÕ) ph¶i nhÊt trÝ víi chung quanh nã. gi¸ trÞ x· héi cña nã 28). NÕu ®i s©u h¬n n÷a, ta sÏ nhËn thÊy r»ng ë ®©y, nh÷ng ®iÒu B©y giê chóng ta h·y ®em ®iÒu ®ã ¸p dông vµo khèi l îng hµng kiÖn cã hiÖu lùc ®èi víi gi¸ trÞ cña mét hµng hãa c¸ biÖt l¹i ®îc t¸i s¶n hãa hiÖn cã ë trªn thÞ trêng vµ h×nh thµnh s¶n phÈm cña c¶ mét xuÊt thµnh nh÷ng ®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ cña tæng sè lîng mét ngµnh s¶n xuÊt. lo¹i hµng nhÊt ®Þnh, v× ngay tõ ®Çu, nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa Sù viÖc sÏ thÓ hiÖn ra mét c¸ch gi¶n ®¬n h¬n c¶, nÕu tr íc hÕt ®· lµ mét nÒn s¶n xuÊt hµng lo¹t, cßn trong nh÷ng ph¬ng thøc s¶n chóng ta coi tÊt c¶ khèi lîng hµng hãa chØ lµ do mét ngµnh s¶n xuÊt xuÊt kh¸c kÐm ph¸t triÓn h¬n th× nh÷ng hµng hãa, - Ýt ra lµ nh÷ng mµ ra th«i, lµ mét hµng hãa th«i, vµ coi tæng sè gi¸ c¶ cña nhiÒu hµng hãa chñ yÕu, - ®îc s¶n xuÊt ra víi mét sè lîng t¬ng ®èi Ýt víi t hµng hãa gièng nhau lµ mét gi¸ c¶ tæng hîp. Trong trêng hîp nµy, c¸ch lµ s¶n phÈm x· héi, mÆc dÇu chóng ®îc rÊt nhiÒu ngêi s¶n xuÊt nh÷ng ®iÒu ®· nãi tríc ®©y vÒ mét hµng hãa c¸ biÖt, th× b©y giê nhá s¶n xuÊt ra, tËp trung l¹i trªn thÞ trêng thµnh mét khèi lîng lín trong hoµn toµn cã thÓ ¸p dông vµo trêng hîp khèi lîng hµng hãa do mét tay mét sè Ýt th¬ng nh©n, ®îc nh÷ng ngêi nµy tÝch lòy l¹i vµ ®îc ngµnh s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh s¶n sinh ra vµ hiÖn ®ang n»m ë trªn thÞ ®em ra b¸n nh lµ s¶n phÈm chung cña c¶ mét ngµnh s¶n xuÊt hay cña trêng. Gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng hãa ph¶i ¨n khíp víi gi¸ trÞ x· héi mét trong nh÷ng bé phËn Ýt nhiÒu quan träng cña ngµnh ®ã. TiÖn ®©y, xin nãi qua r»ng "nhu cÇu x· héi", - tøc lµ c¸i ®iÒu 28) C.M¸c. "Gãp phÇn phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ", BÐc-lin. 1859. [Xem tiÕt nguyªn t¾c cña lîng cÇu, - chñ yÕu lµ do nh÷ng mèi quan hÖ C.M¸c vµ Ph.¡ng-ghen, Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia,
264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn... 265 Hµ Néi, 1993, t. 13 bµi "Gãp phÇn phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ", tr. 9-225] san b»ng bëi gi¸ trÞ cña nh÷ng hµng hãa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng cña nã, - yªu cÇu ®ã giê ®©y ®îc thùc hiÖn, hay ®îc quy ®Þnh mét ®iÒu kiÖn tèt h¬n; thªm n÷a, c¸i bé phËn trong tæng sè hµng hãa ®îc c¸ch cô thÓ h¬n theo nghÜa lµ toµn bé khèi lîng hµng hãa ®Òu chøa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kÐm h¬n l¹i t ¬ng ®èi lín h¬n bé ®ùng lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra nã, vµ gi¸ trÞ cña phËn s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn trung b×nh vµ lín h¬n bé khèi lîng hµng hãa ®ã b»ng gi¸ trÞ thÞ trêng cña nã. phËn s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt. Trong trêng hîp ®ã, gi¸ trÞ thÞ trêng, hay gi¸ trÞ x· héi, lµ do khèi lîng hµng hãa s¶n xuÊt ra B©y giê chóng ta h·y gi¶ ®Þnh r»ng ®¹i bé phËn khèi lîng hµng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kÐm h¬n ®iÒu tiÕt. hãa ®ã ®îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi b×nh thêng gÇn nh nhau, thµnh thö gi¸ trÞ ®ã còng ®ång thêi lµ gi¸ trÞ c¸ biÖt cña Cuèi cïng, chóng ta gi¶ ®Þnh r»ng hµng hãa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng hµng hãa c¸ biÖt häp thµnh khèi lîng hµng hãa Êy. NÕu mét bé nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt h¬n ®iÒu kiÖn trung b×nh, vÒ sè lîng l¹i lín phËn hµng hãa t¬ng ®èi nhá ®îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn h¬n nhiÒu so víi hµng hãa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn xÊu kÐm h¬n, vµ mét bé phËn kh¸c ®îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu h¬n vµ còng l¹i lín h¬n so víi khèi lîng hµng hãa s¶n xuÊt ra trong kiÖn tèt h¬n, thµnh thö gi¸ trÞ c¸ biÖt cña bé phËn thø nhÊt sÏ cao h¬n nh÷ng ®iÒu kiÖn trung b×nh; trong trêng hîp ®ã, bé phËn hµng hãa gi¸ trÞ trung b×nh cña ®a sè hµng hãa, cßn gi¸ trÞ c¸ biÖt cña bé phËn s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt nhÊt ®iÒu tiÕt gi¸ trÞ thÞ tr - thø hai l¹i thÊp h¬n, h¬n n÷a nÕu hai cùc ®ã bï trõ lÉn nhau, vµ gi¸ trÞ êng. ë ®©y chóng ta kh«ng nãi tíi t×nh tr¹ng ø ®äng trªn thÞ tr êng, trung b×nh cña nh÷ng hµng hãa trong hai bé phËn ®ã lµ b»ng gi¸ trÞ khi mµ bé phËn hµng hãa ®îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt cña nh÷ng hµng hãa thuéc c¸i khèi lîng ë gi÷a, th× gi¸ trÞ thÞ trêng lµ h¬n c¶ bao giê còng ®iÒu tiÕt gi¸ c¶ thÞ trêng, nhng ë ®©y chóng ta do gi¸ trÞ cña nh÷ng hµng hãa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh«ng ®ông tíi gi¸ c¶ thÞ trêng v× nã kh¸c víi gi¸ trÞ thÞ trêng, mµ trung b×nh quyÕt ®Þnh29). Gi¸ trÞ tæng khèi lîng hµng hãa lµ b»ng chØ bµn tíi nh÷ng sù quy ®Þnh kh¸c nhau ®èi víi b¶n th©n gi¸ trÞ tæng sè thùc tÕ nh÷ng gi¸ trÞ cña tÊt c¶ c¸c hµng hãa c¸ biÖt, tøc lµ cña thÞ trêng30). nh÷ng hµng hãa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn trung b×nh, còng nh cña nh÷ng hµng hãa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt h¬n hay 30) §iÓm tranh luËn gi÷a Stoãc-s¬ vµ Ri-c¸c-®« trong vÊn ®Ò ®Þa t« (vÒ thùc xÊu h¬n ®iÒu kiÖn trung b×nh. Trong trêng hîp ®ã, gi¸ trÞ thÞ trêng chÊt ®ã chØ lµ mét cuéc tranh c·i: trªn thùc tÕ, ch¼ng ai chÞu chó ý ®Õn lêi nãi cña hay gi¸ trÞ x· héi cña toµn bé khèi lîng hµng hãa, - tøc lµ thêi gian lao ai c¶) lµ gi¸ trÞ thÞ trêng (nãi cho ®óng h¬n, ®èi víi hai «ng, ®Êy l¹i lµ gi¸ c¶ thÞ tr- ®éng cÇn thiÕt chøa ®ùng trong nh÷ng hµng hãa ®ã, - lµ do gi¸ trÞ êng hay gi¸ c¶ s¶n xuÊt) do nh÷ng hµng hãa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn xÊu cña ®¹i bé phËn hµng hãa ®îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt quyÕt ®Þnh (Ri-c¸c-®«) hay lµ do nh÷ng hµng hãa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt nhÊt quyÕt ®Þnh (Stoãc-s¬) 61. Cuéc tranh luËn ®ã ®îc gi¶i quyÕt víi ý trung b×nh quyÕt ®Þnh. nghÜa lµ c¶ hai ®Òu sai vµ c¶ hai ®Òu ®óng, vµ tuyÖt nhiªn kh«ng mét ai chó ý ®Õn trêng hîp ë gi÷a. Xin 29) C.M¸c. "Gãp phÇn phª ph¸n khoa kinh tÕ chÝnh trÞ". [Xem C.M¸c vµ Ph. ThËt vËy, trong trêng hîp I, gi¸ trÞ thÞ trêng cña toµn bé khèi lîng ¡ng-ghen, Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1993, hµng hãa, do nh÷ng gi¸ trÞ trung b×nh ®iÒu tiÕt, nãi cho thËt chÝnh tËp 13, tr. 9-225] x¸c ra (trong thùc tÕ, cè nhiªn lµ ®iÒu nµy chØ ®îc thùc hiÖn mét Ngîc l¹i, b©y giê chóng ta h·y gi¶ ®Þnh r»ng toµn bé sè l îng nh÷ng c¸ch gÇn ®óng vµ víi v« sè nh÷ng sù biÕn ®æi), lµ b»ng tæng sè c¸c hµng hãa ®· nÐm ra thÞ trêng vÉn nh thÕ, nhng gi¸ trÞ cña nh÷ng gi¸ trÞ c¸ biÖt cña khèi lîng ®ã; thÕ nhng ®èi víi nh÷ng hµng hãa s¶n hµng hãa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kÐm h¬n l¹i kh«ng ® îc xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn xÊu nhÊt vµ tèt nhÊt, th× gi¸ trÞ ®ã lµ
264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn... 265 c¸i gi¸ trÞ trung b×nh mµ nh÷ng hµng hãa nµy bÞ b¾t buéc ph¶i tu©n nh÷ng ®iÒu kiÖn kh«ng thuËn lîi nhÊt trong lÜnh vùc hµng hãa nµy. theo. Nh÷ng ngêi s¶n xuÊt trong nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi nhÊt ®Òu NÕu cÇu chØ h¬n cung mét Ýt th«i, th× gi¸ trÞ c¸ biÖt cña nh÷ng hµng ph¶i b¸n hµng hãa cña hä thÊp h¬n gi¸ trÞ c¸ biÖt; nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hãa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi nhÊt sÏ ®iÒu tiÕt gi¸ c¶ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt l¹i b¸n ®îc hµng hãa cña hä cao thÞ trêng. h¬n gi¸ trÞ c¸ biÖt. Cuèi cïng, nh trong trêng hîp III, chóng ta gi¶ ®Þnh r»ng sè lîng Trong trêng hîp II, nh÷ng khèi lîng gi¸ trÞ c¸ biÖt ®îc s¶n xuÊt ra hµng hãa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt chiÕm u trong ®iÒu kiÖn xÊu nhÊt vµ tèt nhÊt kh«ng bï trõ lÉn nhau ® îc, vµ thÕ, kh«ng nh÷ng so víi ®Çu cùc kia, mµ cßn so víi nh÷ng ®iÒu chÝnh nh÷ng hµng hãa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi nhÊt kiÖn trung b×nh, th× gi¸ trÞ thÞ trêng sÏ h¹ xuèng díi gi¸ trÞ trung l¹i cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh. Nãi ®óng ra, ë ®©y, gi¸ c¶ trung b×nh hay b×nh. Gi¸ trÞ trung b×nh, - tÝnh b»ng c¸ch céng tæng sè gi¸ trÞ cña gi¸ trÞ thÞ trêng cña mçi hµng hãa c¸ biÖt, hoÆc cña mçi phÇn b»ng hµng hãa s¶n xuÊt ra ë hai cùc vµ ë gi÷a, - ë ®©y thÊp h¬n gi¸ trÞ nhau cña tæng khèi lîng hµng hãa, sÏ do tæng gi¸ trÞ cña toµn bé khèi l- cña nhãm gi÷a; nã s¸t víi gi¸ trÞ ë gi÷a hay c¸ch xa gi¸ trÞ Êy, c¸i ®ã îng hµng hãa quyÕt ®Þnh (tæng gi¸ trÞ nµy lµ tÊt c¶ nh÷ng gi¸ trÞ c¸ lµ tïy theo khèi lîng t¬ng ®èi cña cùc thuËn lîi. NÕu cÇu thÊp h¬n biÖt cña c¸c hµng hãa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn hÕt søc kh¸c cung, th× bé phËn hµng hãa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhau céng l¹i) vµ do c¸i phÇn cña tæng gi¸ trÞ ®ã thuéc vÒ thuËn lîi nhÊt, kh«ng kÓ khèi lîng cña nã to nhá nh thÕ nµo, sÏ chiÕm ®îc vÞ trÝ quyÕt ®Þnh b»ng c¸ch lµm cho gi¸ c¶ cña nã h¹ xuèng ngang víi gi¸ trÞ c¸ biÖt cña nã. Gi¸ trÞ thÞ trêng kh«ng bao giê tham kh¶o thªm Coãc-bÐt vÒ trêng hîp gi¸ c¶ do nh÷ng hµng hãa s¶n xuÊt ra trong cã thÓ nhÊt trÝ víi gi¸ trÞ c¸ biÖt ®ã cña nh÷ng hµng hãa s¶n xuÊt ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt quyÕt ®Þnh 62. "Kh«ng nªn nghÜ r»ng «ng ta" (Ri-c¸c- ®«) "®Þnh nãi r»ng hai l« hµng hãa kh¸c nhau nµo ®Êy, ch¼ng h¹n nh mét c¸i mò vµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt, trõ phi sè cung v ît sè cÇu rÊt mét ®«i giµy, trao ®æi ®îc víi nhau, khi hai l« ®ã ®Òu do nh÷ng khèi lîng lao ®éng nhiÒu. b»ng nhau chÕ t¹o ra. Víi danh tõ "hµng hãa", ë ®©y chóng ta cÇn hiÓu lµ "lo¹i hµng Sù h×nh thµnh gi¸ trÞ thÞ trêng mµ chóng ta tr×nh bµy ë ®©y mét hãa" nhÊt ®Þnh, chø kh«ng ph¶i lµ mét c¸i mò c¸ biÖt, mét ®«i giµy, v.v.. Cho nªn, c¸ch trõu tîng, ®ang diÔn ra trªn thÞ trêng thùc tÕ th«ng qua sù c¹nh tæng sè lao ®éng s¶n xuÊt ra tÊt c¶ mò ë n íc Anh ph¶i ®îc coi lµ ®· ph©n phèi vµo trong tÊt c¶ c¸c mò ®ã. Theo t«i, ®iÓm nµy h×nh nh ®· kh«ng ®îc nãi lªn ngay tõ tranh gi÷a nh÷ng ngêi mua, nÕu lîng cÇu lín ®Õn nçi cã thÓ thu hót ®- ®Çu vµ trong nh÷ng luËn ®iÓm chung cña häc thuyÕt nµy". ("Observations on certain îc hÕt c¸i khèi lîng hµng hãa theo gi¸ trÞ ®· ®îc x¸c ®Þnh nh vËy cña Verbal Disputes in Political Economy etc.". London, 1821, p.53, 54). nã. B©y giê chóng ta nãi sang ®iÓm thø hai. mçi hµng hãa c¸ biÖt quyÕt ®Þnh. Gi¸ trÞ thÞ trêng ®îc quy ®Þnh nh Hai lµ, nãi r»ng hµng hãa cã mét gi¸ trÞ sö dông, chØ cã nghÜa lµ vËy sÏ cao h¬n gi¸ trÞ c¸ biÖt kh«ng nh÷ng cña c¸c hµng hãa s¶n xuÊt nã tháa m·n mét nhu cÇu x· héi nµo ®ã. Chõng nµo chóng ta chØ bµn ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt, mµ cßn cao h¬n gi¸ trÞ c¸ ®Õn nh÷ng hµng hãa c¸ biÖt th«i, th× chóng ta cã thÓ gi¶ ®Þnh r»ng biÖt cña c¸c hµng hãa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn trung b×nh; nhu cÇu vÒ hµng hãa nãi ®ã cã thùc - sè lîng cña chóng ®· bao hµm ë nhng gi¸ trÞ thÞ trêng ®ã vÉn cø thÊp h¬n gi¸ trÞ c¸ biÖt cña c¸c hµng trong gi¸ c¶ cña nã råi - mµ kh«ng cÇn ph¶i bµn xem sè lîng nhu cÇu hãa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi nhÊt. Gi¸ trÞ thÞ trêng cÇn tháa m·n to hay nhá. Nhng mÆt sè lîng ®ã cña vÊn ®Ò l¹i trë s¸t víi gi¸ trÞ c¸ biÖt nµy ®Õn møc nµo, hay cuèi cïng cã thÓ hoµn thµnh mét yÕu tè quan träng, khi chóng ta xÐt, mét mÆt, ®Õn s¶n toµn nhÊt trÝ víi gi¸ trÞ c¸ biÖt nµy hay kh«ng, - ®iÒu ®ã hoµn toµn phÈm cña c¶ mét ngµnh s¶n xuÊt, vµ mÆt kh¸c, ®Õn nhu cÇu x· héi phô thuéc vµo khèi lîng cña bé phËn nh÷ng hµng hãa s¶n xuÊt ra trong ®èi víi s¶n phÈm ®ã. B©y giê l¹i cÇn ph¶i xÐt ®Õn quy m«, tøc lµ
264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn... 265 sè lîng cña nhu cÇu x· héi ®ã. trêng s½n cã. Trong trêng hîp ®ã, cung thay ®æi, mÆc dÇu cÇu vÉn Trong nh÷ng c©u ®Þnh nghÜa trªn ®©y vÒ gi¸ trÞ thÞ trêng, nguyªn nh cò, vµ v× thÕ sÏ x¶y ra t×nh tr¹ng s¶n xuÊt thõa t¬ng ®èi chóng ta ®· gi¶ ®Þnh r»ng khèi lîng hµng hãa s¶n xuÊt ra lµ mét khèi hay s¶n xuÊt thiÕu t¬ng ®èi. HoÆc gi¶ t¸i s¶n xuÊt, tøc lîng cung lîng nhÊt ®Þnh, nghÜa lµ kh«ng thay ®æi; r»ng chØ riªng c¸i tû sè kh«ng thay ®æi, cßn lîng cÇu l¹i gi¶m hay t¨ng do nhiÒu nguyªn nh©n gi÷a c¸c yÕu tè cña khèi lîng ®ã, nh÷ng yÕu tè ®îc s¶n xuÊt ra trong kh¸c nhau. MÆc dï ë ®©y lîng tuyÖt ®èi cña cung kh«ng thay ®æi, nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau, th× míi cã nh÷ng sù biÕn ®æi, vµ v× thÕ, nhng lîng t¬ng ®èi cña nã, lîng cña nã so víi nhu cÇu th× ®· thay ®æi. gi¸ trÞ thÞ trêng cña cïng mét khèi lîng hµng hãa nh nhau l¹i ®îc ®iÒu §iÒu ®ã sÏ g©y nªn mét ¶nh hëng gièng nh trong trêng hîp thø nhÊt, tiÕt theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. B©y giê, chóng ta h·y gi¶ ®Þnh r»ng nhng theo chiÒu ngîc l¹i. Sau hÕt, nÕu nh÷ng sù thay ®æi diÔn ra ë khèi lîng ®ã lµ khèi lîng cung cÊp b×nh thêng, h¬n n÷a chóng ta hai bªn, nhng theo nh÷ng chiÒu híng kh¸c nhau, hoÆc cïng mét chiÒu kh«ng kÓ ®Õn trêng hîp lµ bao giê còng cã thÓ cã mét bé phËn trong nhng theo møc ®é kh¸c nhau, - tãm l¹i, khi nh÷ng sù thay ®æi diÔn ra sè nh÷ng hµng hãa ®· s¶n xuÊt ra bÞ t¹m thêi rót khái thÞ trêng. NÕu ë c¶ hai bªn, khiÕn cho c¸i tû lÖ tríc kia gi÷a cung vµ cÇu thay ®æi, lîng cÇu vÒ khèi lîng ®ã vÉn b×nh thêng, th× hµng hãa sÏ ®îc b¸n ra th× kÕt qu¶ cuèi cïng tÊt nhiªn ph¶i quy vÒ mét trong hai trêng hîp ®· theo gi¸ trÞ thÞ trêng cña nã, mÆc dï gi¸ trÞ ®ã lµ do trêng hîp nµo nghiªn cøu ë trªn. trong ba trêng hîp ®· nghiªn cøu trªn ®©y ®iÒu tiÕt. Khèi lîng hµng C¸i khã kh¨n thËt sù trong ®Þnh nghÜa chung cña nh÷ng kh¸i niÖm hãa kh«ng nh÷ng chØ tháa m·n mét nhu cÇu nhÊt ®Þnh, mµ cßn tháa cung vµ cÇu lµ ë chç h×nh nh nh÷ng ®Þnh nghÜa ®ã chØ dÉn ®Õn mét m·n nhu cÇu ®ã trªn quy m« x· héi. Tr¸i l¹i, nÕu sè lîng hµng hãa trªn sù trïng lÆp mµ th«i. Tríc hÕt, chóng ta h·y xÐt ®Õn cung, tøc lµ s¶n thÞ trêng lín h¬n hay nhá h¬n lîng cÇu, th× sÏ cã nh÷ng sù chªnh lÖch phÈm hiÖn cã ë trªn thÞ trêng hay cã thÓ ®a ra thÞ trêng. §Ó khái ®i vµo gi÷a gi¸ c¶ thÞ trêng vµ gi¸ trÞ thÞ trêng. Sù chªnh lÖch thø nhÊt lµ: khi nh÷ng chi tiÕt v« Ých, ë ®©y, chóng ta sÏ chØ lÊy c¸i khèi lîng t¸i s¶n sè lîng kh«ng ®ñ, th× bao giê hµng hãa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu xuÊt hµng n¨m trong mét ngµnh c«ng nghiÖp nhÊt ®Þnh, vµ sÏ hoµn toµn kiÖn bÊt lîi nhÊt còng ®iÒu tiÕt gi¸ trÞ thÞ trêng; khi sè lîng nhiÒu g¸c l¹i kh«ng nãi ®Õn trêng hîp nh÷ng hµng hãa kh¸c nhau Ýt nhiÒu cã qu¸, th× gi¸ trÞ thÞ trêng bao giê còng ®îc ®iÒu tiÕt bëi nh÷ng hµng thÓ bÞ rót khái thÞ trêng ®Ó lËp nh÷ng kho dù tr÷ cho tiªu dïng trong n¨m hãa s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt. Nh vËy lµ mét sau ch¼ng h¹n. ViÖc t¸i s¶n xuÊt hµng n¨m ®ã tríc hÕt thÓ hiÖn mét sè l- trong hai trêng hîp cùc ®oan quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ thÞ trêng, mÆc dï îng nhÊt ®Þnh - mét khèi lîng hay mét sè - tïy theo khèi hµng hãa lµ chóng ta sÏ cã mét kÕt qu¶ kh¸c ®i, nÕu chØ c¨n cø vµo c¸i tû sè gi÷a nh÷ng c¸i cã thÓ t¸ch riªng tõng c¸i mét hay lµ mét lîng liªn tôc. §ã kh«ng c¸c khèi lîng ®îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau. NÕu ph¶i chØ lµ nh÷ng gi¸ trÞ sö dông tháa m·n nh÷ng nhu cÇu cña con ngêi, sù chªnh lÖch gi÷a lîng cÇu vµ khèi lîng s¶n phÈm lín h¬n, th× gi¸ c¶ mµ cßn lµ nh÷ng gi¸ trÞ sö dông tån t¹i trªn thÞ trêng, víi mét khèi lîng thÞ trêng còng sÏ chÕch lªn hoÆc chÕch xuèng nhiÒu h¬n n÷a so víi nhÊt ®Þnh. Sau n÷a, khèi hµng hãa ®ã cã mét gi¸ trÞ thÞ trêng nhÊt ®Þnh, gi¸ gi¸ trÞ thÞ trêng. Cã thÓ cã hai nguyªn nh©n g©y ra sù chªnh lÖch trÞ thÞ trêng nµy cã thÓ biÓu hiÖn b»ng mét béi sè cña gi¸ trÞ thÞ trêng cña mét hµng hãa hay cña mét lîng hµng hãa ®îc dïng lµm ®¬n vÞ. Bëi gi÷a sè lîng hµng hãa ®· ®îc s¶n xuÊt ra vµ sè lîng hµng hãa b¸n theo vËy gi÷a sè lîng hµng hãa n»m trªn thÞ trêng vµ gi¸ trÞ thÞ trêng cña gi¸ trÞ thÞ trêng. HoÆc gi¶ b¶n th©n sè lîng hµng hãa ®· s¶n xuÊt ra chóng kh«ng cã mét mèi quan hÖ tÊt yÕu nµo; vÝ dô, mét sè hµng hãa thay ®æi, trë thµnh qu¸ nhá hoÆc qu¸ lín, thµnh thö viÖc t¸i s¶n xuÊt th× cã mét gi¸ trÞ ®Æc thï cao, mét sè kh¸c cã gi¸ trÞ ®Æc thï thÊp, thµnh tiÕn hµnh theo mét quy m« kh¸c víi quy m« ®· ®iÒu tiÕt gi¸ trÞ thÞ thö mét tæng sè gi¸ trÞ nµo ®ã cã thÓ ®îc biÓu hiÖn b»ng mét sè lîng rÊt
264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn... 265 lín cña mét thø hµng hãa nµy, còng nh l¹i cã thÓ ®îc biÓu hiÖn b»ng mét qu¸ møc nhu cÇu x· héi, th× mét phÇn thêi gian lao ®éng x· héi bÞ tiªu phÝ sè lîng rÊt nhá cña mét thø hµng hãa kh¸c. Gi÷a sè lîng hµng hãa ®ang cã v« Ých; lóc ®ã, trªn thÞ trêng, toµn bé khèi lîng hµng hãa sÏ ®¹i biÓu cho ë trªn thÞ trêng vµ gi¸ trÞ thÞ trêng cña nh÷ng hµng hãa ®ã, chØ cã mét mét sè lîng lao ®éng x· héi thÊp h¬n lîng lao ®éng thËt sù chøa ®ùng mèi quan hÖ sau ®©y: víi mét møc n¨ng suÊt lao ®éng nhÊt ®Þnh, th× trong hµng hãa ®ã rÊt nhiÒu. (ChØ ë n¬i nµo nÒn s¶n xuÊt n»m díi sù trong mçi lÜnh vùc s¶n xuÊt c¸ biÖt, viÖc s¶n xuÊt ra mét lîng hµng hãa kiÓm so¸t thËt sù cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh tríc cña x· héi ®èi víi nÒn s¶n nhÊt ®Þnh ®ßi hái mét sè thêi gian lao ®éng x· héi nhÊt ®Þnh, mÆc dï xuÊt ®ã, th× ë ®ã x· héi míi x¸c lËp ®îc mèi quan hÖ gi÷a sè lîng thêi trong c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau th× tû lÖ ®ã hoµn toµn kh¸c nhau, gian lao ®éng x· héi dïng ®Ó s¶n xuÊt ra mét vËt phÈm nhÊt ®Þnh vµ vµ kh«ng cã mét quan hÖ néi t¹i g× víi c«ng dông cña hµng hãa ®ã hoÆc khèi lîng nhu cÇu x· héi cÇn tháa m·n b»ng vËt phÈm Êy). V× vËy víi tÝnh chÊt riªng biÖt cña gi¸ trÞ sö dông cña nã. NÕu sè lîng a cña mét nh÷ng hµng hãa ®ã cÇn ph¶i b¸n thÊp h¬n gi¸ trÞ thÞ trêng cña chóng, thø hµng hãa ®ßi hái ph¶i tèn mÊt mét thêi gian lao ®éng b, th× trong mäi vµ mét bé phËn hµng hãa ®ã hoµn toµn kh«ng thÓ b¸n ®îc. - SÏ cã ®iÒu kiÖn kh¸c nh nhau, mét sè lîng na ®ßi hái ph¶i tèn mÊt mét thêi gian t×nh h×nh ngîc l¹i, khi sè lîng lao ®éng x· héi dïng ®Ó s¶n xuÊt ra mét lao ®éng nb. Ngoµi ra, nÕu x· héi muèn tháa m·n nh÷ng nhu cÇu cña lo¹i hµng hãa nµo ®ã l¹i qu¸ nhá so víi khèi lîng nhu cÇu x· héi mµ s¶n m×nh vµ muèn s¶n xuÊt ra mét thø hµng nh»m môc ®Ých ®ã, th× x· héi phÈm ®ã ph¶i tháa m·n. Nhng nÕu sè lîng lao ®éng x· héi dïng ®Ó s¶n ph¶i tr¶ tiÒn thø hµng Êy. ThËt thÕ, v× nÒn s¶n xuÊt hµng hãa gi¶ ®Þnh xuÊt ra mét lo¹i hµng hãa nhÊt ®Þnh nµo ®ã l¹i t¬ng ®¬ng víi khèi l- ph¶i cã sù ph©n c«ng lao ®éng, cho nªn x· héi mua nh÷ng thø hµng hãa Êy îng nhu cÇu x· héi cÇn ph¶i tháa m·n, thµnh thö khi lîng cÇu kh«ng b»ng c¸ch dïng mét phÇn thêi gian lao ®éng mµ nã cã thÓ sö dông ®îc thay ®æi, khèi lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra phï hîp víi quy m« t¸i s¶n ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng thø hµng hãa Êy, do ®ã x· héi mua nh÷ng hµng hãa xuÊt b×nh thêng, th× hµng hãa sÏ ®îc b¸n ra theo gi¸ trÞ thÞ trêng cña Êy b»ng mét lîng thêi gian lao ®éng nhÊt ®Þnh mµ x· héi ®ã cã thÓ chi nã. ViÖc trao ®æi hay viÖc b¸n hµng hãa ra theo gi¸ trÞ cña nã lµ phèi ®îc. C¸i bé phËn cña x· héi, do sù ph©n c«ng, nªn cã tr¸ch nhiÖm nguyªn t¾c hîp lý, lµ quy luËt tù nhiªn cña sù th¨ng b»ng gi÷a c¸c hµng dïng lao ®éng cña m×nh ®Ó s¶n xuÊt ra thø hµng hãa Êy, tÊt nhiªn ph¶i hãa, ph¶i xuÊt ph¸t tõ quy luËt ®ã ®Ó gi¶i thÝch nh÷ng sù chªnh lÖch nhËn ®îc mét vËt ngang gi¸ b»ng lao ®éng x· héi, thÓ hiÖn trong nh÷ng chø kh«ng ph¶i ngîc l¹i, kh«ng ph¶i xuÊt ph¸t tõ nh÷ng sù chªnh lÖch thø hµng hãa dïng ®Ó tháa m·n nhu cÇu cña m×nh. Tuy nhiªn ta kh«ng ®Ó gi¶i thÝch b¶n th©n quy luËt. thÊy cã mét mèi liªn hÖ tÊt yÕu nµo, mµ chØ cã mét mèi liªn hÖ ngÉu B©y giê chóng ta xÐt tíi mÆt kh¸c cña vÊn ®Ò: lîng cÇu. nhiªn gi÷a mét bªn lµ c¸i tæng sè lao ®éng x· héi dïng ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n Hµng hãa ®îc mua vµo víi t c¸ch lµ t liÖu s¶n xuÊt hay t liÖu sinh phÈm x· héi ®ã, nghÜa lµ gi÷a c¸i phÇn cña toµn bé søc lao ®éng mµ x· ho¹t ®Ó dïng vµo tiªu dïng s¶n xuÊt hay tiªu dïng c¸ nh©n, vµ dï cã mét héi sö dông ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm ®ã, tøc lµ gi÷a c¸i sè lîng mµ viÖc vµi thø hµng hãa nµo ®ã cã thÓ dïng vµo c¶ hai môc ®Ých Êy th× s¶n xuÊt ra s¶n phÈm ®ã chiÕm trong toµn bé s¶n xuÊt, vµ bªn kh¸c lµ c¸i vÊn ®Ò còng kh«ng thay ®æi chót nµo. Nh vËy, nh÷ng ngêi s¶n xuÊt quy m« mµ x· héi ®ßi hái ®Ó tháa m·n nhu cÇu Êy b»ng thø s¶n phÈm (ë ®©y lµ nh÷ng nhµ t b¶n, bëi v× t liÖu s¶n xuÊt ®îc gi¶ ®Þnh lµ mµ ta ®ang nãi ®Õn. MÆc dÇu mçi mét hµng hãa c¸ biÖt hay mçi mét sè ®· chuyÓn hãa thµnh t b¶n) vµ nh÷ng ngêi tiªu dïng ®Òu cÇn ®Õn lîng nµo ®ã cña mét lo¹i hµng hãa nhÊt ®Þnh chØ chøa ®ùng cã lao ®éng hµng hãa. H×nh nh ®iÒu ®ã tríc hÕt gi¶ ®Þnh r»ng vÒ phÝa cÇu x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra thø hµng hãa ®ã, vµ vÒ mÆt nµy th× gi¸ ph¶i cã mét khèi lîng nhu cÇu x· héi nhÊt ®Þnh t¬ng ®¬ng víi mét trÞ thÞ trêng cña toµn bé khèi lîng hµng hãa ®ã chØ ®¹i biÓu cho lao khèi lîng s¶n xuÊt x· héi nhÊt ®Þnh trong nh÷ng lÜnh vùc s¶n xuÊt ®éng cÇn thiÕt th«i, nhng nÕu hµng hãa ®ã ®îc s¶n xuÊt ra víi sè lîng vît kh¸c nhau vÒ phÝa cung. §Ó cho c«ng nghiÖp b«ng v¶i sîi ®¶m b¶o
264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn... 265 ®îc t¸i s¶n xuÊt hµng n¨m cña m×nh theo mét quy m« nhÊt ®Þnh, h¾n ta lµ mét ngêi mua thuéc lo¹i nµo. Nhu cÇu cña h¾n vÒ b«ng ®· cÇn ph¶i cã mét sè lîng b«ng nh thêng lÖ; nÕu cßn tÝnh ®Õn viÖc thay ®æi vÒ c¨n b¶n v× trªn thùc tÕ, nhu cÇu ®ã chØ c he ®Ëy c¸i më réng t¸i s¶n xuÊt hµng n¨m do tÝch lòy t b¶n, th× víi nh÷ng ®iÒu nhu cÇu cña h¾n lµ muèn kiÕm lîi nhuËn mµ th«i. - Nh÷ng giíi h¹n kiÖn kh¸c kh«ng thay ®æi, l¹i cÇn ph¶i cã mét sè l îng b«ng phô thªm trong ®ã nhu cÇu vÒ hµng hãa biÓu hiÖn ra trªn thÞ trêng, tøc lµ n÷a. §èi víi t liÖu sinh ho¹t còng vËy. NÕu muèn gi÷ møc sinh ho¹t cÇu, chªnh lÖch vÒ mÆt lîng víi nhu cÇu thùc tÕ cña x· héi, nh÷ng trung b×nh b×nh thêng nh tríc, giai cÊp c«ng nh©n Ýt nhÊt còng l¹i giíi h¹n ®ã cè nhiªn lµ rÊt kh¸c nhau ®èi víi nh÷ng hµng hãa kh¸c ph¶i nhËn ®îc mét sè lîng t liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt nh cò, tuy sù nhau; t«i muèn nãi ®Õn sù chªnh lÖch gi÷a sè lîng hµng hãa mµ lîng ph©n phèi nh÷ng thø ®ã cã thÓ kh¸c ®i Ýt nhiÒu gi÷a nh÷ng lo¹i cÇu thùc sù ®ßi hái vµ sè lîng hµng hãa mµ lîng cÇu ®ßi hái khi gi¸ hµng hãa kh¸c nhau. NÕu tÝnh ®Õn c¶ sù t¨ng thªm nh©n khÈu hµng c¶ b»ng tiÒn cña hµng hãa hay ®iÒu kiÖn tiÒn nong, tøc lµ ®iÒu n¨m, th× cßn ph¶i cã thªm mét sè lîng t liÖu sinh ho¹t n÷a. TÊt c¶ kiÖn sinh ho¹t cña ngêi mua, ®æi kh¸c ®i. nh÷ng ®iÒu ®ã, ®em söa ®æi ®i Ýt nhiÒu, th× còng cã thÓ dïng ®Ó nãi vÒ c¸c giai cÊp kh¸c ®îc. Kh«ng cã g× dÔ hiÓu h¬n nh÷ng sù lªn xuèng kh«ng ®Òu ®Æn cña cung vµ cÇu, còng nh sù chªnh lÖch gi÷a gi¸ c¶ thÞ trêng vµ gi¸ Nh vËy lµ vÒ phÝa cÇu, ®· cã mét lîng nhu cÇu x· héi nhÊt ®Þnh, trÞ thÞ trêng do t×nh tr¹ng ®ã g©y ra. Khã kh¨n thùc tÕ lµ ë chç nªn ®ßi hái ph¶i cã mét thø hµng hãa trªn thÞ trêng víi mét sè lîng nhÊt hiÓu c©u: cung vµ cÇu ¨n khíp víi nhau cã nghÜa nh thÕ nµo. ®Þnh ®Ó tháa m·n nhu cÇu ®ã. Nhng tÝnh quy ®Þnh vÒ lîng cña nhu cÇu ®ã l¹i hÕt søc co gi·n vµ thêng thay ®æi lu«n. TÝnh cè Cung vµ cÇu ¨n khíp víi nhau khi gi÷a cung vµ cÇu cã mét tû lÖ ®Þnh cña nã chØ lµ bÒ ngoµi. NÕu t liÖu sinh ho¹t rÎ h¬n hay tiÒn sao cho khèi lîng hµng hãa cña mét ngµnh s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh cã thÓ c«ng tr¶ cao h¬n, c«ng nh©n sÏ mua nhiÒu h¬n vµ "nhu cÇu x· héi" b¸n ra theo ®óng gi¸ trÞ thÞ trêng cña nã, kh«ng cao h¬n còng kh«ng vÒ nh÷ng lo¹i hµng hãa ®ã sÏ lín h¬n, cè nhiªn lµ chóng ta kh«ng nãi thÊp h¬n. §ã lµ ®iÓm thø nhÊt mµ ngêi ta nãi víi chóng ta vÒ ®iÒu ®Õn nh÷ng ngêi qu¸ nghÌo khæ v.v., lµ nh÷ng ngêi mµ "lîng cÇu" nµy. cßn thÊp h¬n c¶ nh÷ng møc thÊp nhÊt cña nhu cÇu vÒ thÓ chÊt cña Vµ thø hai lµ: nÕu hµng hãa b¸n ®îc theo ®óng gi¸ trÞ thÞ trêng hä. MÆt kh¸c, nÕu b«ng ch¼ng h¹n rÎ h¬n tríc, th× sè cÇu vÒ b«ng cña cña chóng, th× cung vµ cÇu ¨n khíp víi nhau. c¸c nhµ t b¶n sÏ t¨ng lªn vµ mét t b¶n phô thªm lín h¬n sÏ ®îc nÐm vµo Khi cung vµ cÇu ¨n khíp víi nhau, th× chóng th«i kh«ng ph¸t sinh c«ng nghiÖp b«ng, v.v.. VÒ ®iÓm nµy, nãi chung kh«ng nªn quªn r»ng t¸c dông n÷a, vµ chÝnh v× lý do ®ã mµ hµng hãa ®îc b¸n ra theo trong gi¶ thiÕt cña chóng ta, sè cÇu cho tiªu dïng s¶n xuÊt lµ sè cÇu ®óng gi¸ trÞ thÞ trêng cña chóng. NÕu hai lùc b»ng nhau t¸c ®éng cña nhµ t b¶n mµ môc ®Ých thËt sù lµ s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d, ngîc chiÒu víi nhau, th× chóng triÖt tiªu lÉn nhau vµ kh«ng biÓu vµ chÝnh chØ v× gi¸ trÞ thÆng d mµ h¾n s¶n xuÊt ra mét lo¹i hµng hiÖn ra ngoµi, nªn nh÷ng hiÖn tîng diÔn ra trong ®iÒu kiÖn ®ã tÊt hãa nµo ®ã. Nhng mÆt kh¸c kh«ng ph¶i v× thÕ mµ nhµ t b¶n, trong ph¶i ®îc gi¶i thÝch b»ng mét c¸i g× kh¸c, chø kh«ng ph¶i b»ng sù chõng mùc h¾n lµ ngêi mua b«ng ë trªn thÞ trêng ch¼ng h¹n, l¹i kh«ng t¸c ®éng cña hai lùc ®ã. NÕu cung vµ cÇu ®· lµm mÊt t¸c dông cña ph¶i lµ ngêi ®¹i biÓu cho nhu cÇu vÒ b«ng, còng nh ®èi víi ngêi b¸n nhau th× chóng kh«ng cßn gi¶i thÝch ®îc ®iÒu g× c¶, kh«ng t¸c b«ng, th× sè b«ng ®ã sÏ ®îc ngêi mua ®em chÕ biÕn thµnh v¶i ®Ó ®éng tíi gi¸ trÞ thÞ trêng n÷a vµ hoµn toµn kh«ng gi¶i thÝch cho ta may ¸o s¬-mi hay thµnh thuèc næ, hay h¾n ®Þnh dïng b«ng ®ã ®Ó biÕt t¹i sao gi¸ trÞ thÞ trêng l¹i biÓu thÞ ra thµnh sè tiÒn nµy chø ®ót nót lç tai, lç tai h¾n hay lç tai cña thÕ giíi, ®iÒu ®ã còng kh«ng kh«ng ph¶i lµ mét sè tiÒn nµo kh¸c. Râ rµng lµ kh«ng thÓ lÊy sù t¸c quan träng. Nhng dÜ nhiªn, ®iÒu ®ã cã mét ¶nh hëng lín ®èi víi viÖc
264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn... 265 ®éng qua l¹i gi÷a cung vµ cÇu ®Ó gi¶i thÝch nh÷ng quy luËt néi t¹i ý nghÜa quan träng vÒ mÆt thùc tiÔn ®èi víi t b¶n, mµ nh÷ng kho¶n thùc tÕ cña nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ®îc (hoµn toµn kh«ng ®Çu t ®îc tÝnh theo nh÷ng sù biÕn ®éng vµ nh÷ng sù san b»ng chó ý ®Õn sù ph©n tÝch s©u h¬n n÷a hai ®éng lùc x· héi ®ã, lµ sù trong mét kho¶ng thêi gian Ýt nhiÒu nhÊt ®Þnh nµo ®Êy. ph©n tÝch kh«ng ¨n nhËp vµo ®©y), v× chØ khi nµo cung vµ cÇu Nh vËy, mèi quan hÖ gi÷a cung vµ cÇu, mét mÆt chØ gi¶i thÝch th«i kh«ng t¸c ®éng n÷a, tøc lµ chØ khi nµo cung vµ cÇu ¨n khíp víi nh÷ng sù chªnh lÖch gi÷a gi¸ c¶ thÞ trêng vµ gi¸ trÞ thÞ trêng; vµ nhau, th× nh÷ng quy luËt Êy míi thÓ hiÖn ra d íi d¹ng thuÇn tóy cña mÆt kh¸c gi¶i thÝch c¸i xu híng muèn thñ tiªu nh÷ng sù chªnh lÖch chóng. Trªn thùc tÕ, kh«ng bao giê cung vµ cÇu ¨n khíp víi nhau c¶, ®ã, nghÜa lµ thñ tiªu t¸c dông cña quan hÖ cung cÇu. (ë ®©y chóng vµ nÕu ¨n khíp víi nhau, th× ®ã ch¼ng qua lµ ngÉu nhiªn th«i; do ta kh«ng nghiªn cøu trêng hîp ngo¹i lÖ, tøc lµ trêng hîp nh÷ng hµng ®ã ®øng vÒ ph¬ng diÖn khoa häc mµ nãi, th× trêng hîp ®ã ph¶i lµ hãa cã gi¸ c¶ nhng kh«ng cã gi¸ trÞ). Cung vµ cÇu cã thÓ xãa bá ® îc = 0, ph¶i ®îc coi lµ kh«ng cã. Nhng trong kinh tÕ chÝnh trÞ häc, t¸c ®éng do sù kh«ng ngang nhau cña chóng g©y ra, b»ng nh÷ng ngêi ta l¹i gi¶ ®Þnh r»ng cung vµ cÇu ¨n khíp víi nhau. T¹i sao nh h×nh thøc rÊt kh¸c nhau. VÝ dô, nÕu cÇu gi¶m ®i, do ®ã gi¸ c¶ thÞ vËy? Lµ v× ®Ó nghiªn cøu c¸c hiÖn tîng díi c¸i h×nh th¸i hîp víi trêng h¹ xuèng, th× t×nh h×nh ®ã cã thÓ dÉn ®Õn chç t b¶n sÏ rót ra quy luËt cña chóng, phï hîp víi kh¸i niÖm cña chóng, tøc lµ ®Ó nghiªn cøu nh÷ng hiÖn tîng ®ã mét c¸ch ®éc lËp víi c¸i vÎ bÒ khái ngµnh ®ã, vµ nh vËy cung sÏ gi¶m ®i. Nhng t×nh h×nh ®ã còng ngoµi cña chóng do nh÷ng sù biÕn ®éng cña cung vµ cÇu g©y ra; cã thÓ dÉn tíi kÕt qu¶ lµ nhê cã nh÷ng ph¸t minh lµm gi¶m thêi gian mÆt kh¸c, lµ ®Ó cã thÓ ph¸t hiÖn ra c¸i xu thÕ thËt sù cña sù vËn lao ®éng cÇn thiÕt mµ b¶n th©n gi¸ trÞ thÞ trêng h¹ xuèng vµ ngang ®éng cña chóng vµ x¸c ®Þnh ®îc xu thÕ ®ã b»ng mét c¸ch nµo víi gi¸ c¶ thÞ trêng. Ngîc l¹i, nÕu cÇu t¨ng lªn lµm cho gi¸ c¶ thÞ trêng ®Êy. V× nh÷ng sù chªnh lÖch cã tÝnh chÊt ®èi lËp víi nhau, v× cao h¬n gi¸ trÞ thÞ trêng, th× viÖc ®ã cã thÓ dÉn tíi t×nh tr¹ng lµ chóng kÕ tiÕp nhau kh«ng ngõng, cho nªn chóng bï trõ lÉn nhau do mét khèi lîng t b¶n qu¸ lín sÏ ®îc hót vµo lÜnh vùc s¶n xuÊt ®ã, dÉn chç chóng diÔn ra ngîc chiÒu nhau, do chç chóng m©u thuÉn víi ®Õn chç s¶n xuÊt më réng ®Õn møc b¶n th©n gi¸ c¶ thÞ trêng l¹i nhau. Cho nªn, nÕu cung vµ cÇu kh«ng ¨n khíp víi nhau trong gi¶m xuèng thÊp h¬n gi¸ trÞ thÞ trêng; hay lµ, mÆt kh¸c, viÖc ®ã cã bÊt cø mét trêng hîp cô thÓ nµo, th× nh÷ng sù chªnh lÖch cña thÓ dÉn tíi trêng hîp gi¸ c¶ hµng hãa t¨ng lªn ®Õn møc lµm cho chóng l¹i cø kÕ tiÕp nhau - nÕu xÐt kÕt qu¶ cña cuéc vËn ®éng chÝnh ngay cÇu gi¶m xuèng. Trong mét sè lÜnh vùc s¶n xuÊt c¸ biÖt, trong mét thêi gian t¬ng ®èi dµi - mét c¸ch khiÕn cho cung vµ cÇu ®iÒu ®ã còng cã thÓ g©y nªn kÕt qu¶ lµ b¶n th©n gi¸ trÞ thÞ tr êng bao giê còng ¨n khíp víi nhau, bëi v× mét sù chªnh lÖch theo chiÒu t¨ng lªn trong mét thêi gian t¬ng ®èi dµi, bëi v× trong thêi gian ®ã nµy sÏ g©y nªn hËu qu¶ lµ cã ngay mét sù chªnh lÖch theo chiÒu ng îc mét bé phËn s¶n phÈm ®îc ®ßi hái trªn thÞ trêng ®· ph¶i s¶n xuÊt ra l¹i. Nhng kÕt qu¶ ®ã chØ lµ con sè trung b×nh cña sù vËn ®éng ®· trong nh÷ng ®iÒu kiÖn xÊu h¬n. qua vµ chØ lµ sù vËn ®éng kh«ng ngõng cña m©u thuÉn cña chóng. NÕu cung vµ cÇu quyÕt ®Þnh gi¸ c¶ thÞ trêng, th× mÆt kh¸c, gi¸ ChÝnh b»ng c¸ch ®ã mµ gi¸ c¶ thÞ trêng chªnh lÖch víi gi¸ trÞ thÞ tr- c¶ thÞ trêng, vµ nÕu ph©n tÝch kü h¬n n÷a, gi¸ trÞ thÞ trêng l¹i êng, san b»ng nhau thµnh gi¸ trÞ thÞ trêng nÕu xÐt lîng trung b×nh quyÕt ®Þnh cung vµ cÇu. §èi víi cÇu th× ta thÊy râ rµng ngay ®iÒu cña chóng, v× nh÷ng sù chªnh lÖch víi gi¸ trÞ thÞ trêng sÏ triÖt tiªu ®ã, v× cÇu vËn ®éng ngîc chiÒu víi gi¸ c¶: cÇu t¨ng lªn khi gi¸ c¶ lÉn nhau nh lµ céng vµ trõ vËy. Con sè trung b×nh ®ã kh«ng nh÷ng gi¶m xuèng, vµ ngîc l¹i. Nhng ®iÒu ®ã còng cã thÓ ¸p dông ®èi víi cã mét ý nghÜa quan träng vÒ mÆt lý luËn, mµ tr¸i l¹i, nã cßn cã mét cung. Thùc vËy, gi¸ c¶ cña nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt ®· nhËp vµo trong
264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn... 265 hµng hãa ®a ra thÞ trêng, quyÕt ®Þnh sè cÇu vÒ nh÷ng t liÖu s¶n nªn h×nh nh cã thÓ b¶o r»ng, gi¸ c¶ tù nhiªn chØ do tû lÖ gi÷a cung vµ cÇu mµ cã, còng xuÊt Êy, do ®ã còng quyÕt ®Þnh sè cung vÒ nh÷ng hµng hãa mµ sè hÖt nh gi¸ c¶ thÞ trêng lµ do mét tû lÖ kh¸c, thµnh thö gi¸ c¶ tù nhiªn, còng nh gi¸ c¶ thÞ trêng lµ do quan hÖ qua l¹i gi÷a cung vµ cÇu quyÕt ®Þnh. ("§Ó cã thÓ quyÕt ®Þnh ®îc cung bao hµm sè cÇu vÒ nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt Êy. Gi¸ c¶ b«ng cã ý c¸i mµ A-®am XmÝt gäi lµ gi¸ c¶ tù nhiªn, còng nh c¸i mµ «ng ta gäi lµ gi¸ c¶ thÞ trêng, nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi sè cung vÒ nh÷ng hµng b»ng b«ng v¶i. ngêi ta ®Òu ph¶i vËn dông ®Õn c¸i nguyªn t¾c lín lµ nguyªn t¾c cung cÇu". - Malthus63)" Sù lÉn lén ®ã - gi¸ c¶ do cung cÇu quyÕt ®Þnh vµ ngoµi ra gi¸ c¶ ("Observations on Certain Verbal Disputes etc." London, 1821, p.60, 61). T¸c gi¶ th«ng minh Êy kh«ng hiÓu r»ng trong trêng hîp nãi ®ã, chÝnh sù thay ®æi trong chi phÝ s¶n l¹i quyÕt ®Þnh cung cÇu -, l¹i cµng rèi ren h¬n do chç cÇu quyÕt xuÊt, do ®ã chÝnh sù thay ®æi trong gi¸ trÞ, ®· lµm cho cÇu thay ®æi vµ do ®ã còng ®Þnh cung vµ ngîc l¹i, cung quyÕt ®Þnh cÇu, s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh lµm thay ®æi c¶ quan hÖ cung cÇu, vµ sù thay ®æi cña cÇu cã thÓ lµm cho cung thay thÞ trêng vµ thÞ trêng quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt 31). ®æi; ®iÒu ®ã chøng minh ngîc h¼n l¹i c¸i ®iÒu mµ nhµ t tëng cña chóng ta muèn chøng minh, - nã chøng minh r»ng chi phÝ s¶n xuÊt tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ do quan hÖ cung cÇu quy ®Þnh, mµ tr¸i l¹i, chÝnh b¶n th©n chi phÝ s¶n xuÊt quy ®Þnh quan 31) Lêi "cao kiÕn" sau ®©y míi thËt ngu ngèc lµm sao: "NÕu sè l îng tiÒn c«ng, t b¶n vµ ruéng ®Êt cÇn thiÕt cho viÖc s¶n xuÊt ra mét hµng hãa nµo ®ã, ®· biÕn hÖ nµy. ®æi kh¸c so víi sè lîng tríc ®©y cña nã, th× c¸i mµ A-®am XmÝt gäi lµ gi¸ c¶ tù "Song nÕu chóng ta vÉn cø quan niÖm "cÇu" vµ "gi¸ c¶ tù nhiªn" lµ nh÷ng c¸i mµ tõ nhiªn cña nã còng biÕn ®æi, vµ c¸i gi¸ c¶ lóc ®Çu lµ gi¸ c¶ tù nhiªn cña nã, do sù tríc tíi nay chóng ta vÉn hiÓu theo nh ý kiÕn gi¶i thÝch cña A-®am XmÝt, th× quan hÖ biÕn ®æi ®ã, b©y giê trë thµnh gi¸ c¶ thÞ trêng, mÆc dï sè cung vµ cÇu cã thÓ ®ã" (gi÷a cung vµ cÇu) "bao giê còng ph¶i lµ mét quan hÖ ngang b»ng; bëi v× chØ cã ®øng nguyªn kh«ng thay ®æi" (c¶ hai ®Òu thay ®æi chÝnh lµ v× gi¸ trÞ thÞ trêng, trong trêng hîp cung b»ng cÇu thùc tÕ, tøc sè cÇu kh«ng muèn tr¶ cao h¬n, hoÆc thÊp hay nh A-®am XmÝt ®· nãi, b¶n th©n gi¸ h¬n gi¸ c¶ tù nhiªn, - chØ cã trong trêng hîp ®ã, gi¸ c¶ tù nhiªn míi thËt sù ®îc ngêi ta tr¶; v× thÕ trong nh÷ng thêi kú kh¸c nhau, cïng mét thø hµng l¹i cã thÓ cã hai gi¸ c¶ tù nhiªn Ngay nhµ kinh tÕ häc b×nh phµm còng nhËn thÊy r»ng (xem chó rÊt kh¸c nhau; thÕ mµ quan hÖ cung cÇu trong c¶ hai trêng hîp cã thÓ vÉn nh thÕ, nghÜa lµ vÉn lµ mét quan hÖ b×nh ®¼ng" tr. 61. thÝch), nÕu kh«ng cã mét sù thay ®æi vÒ cung hay cÇu do nh÷ng hoµn c¶nh bªn ngoµi g©y ra, th× quan hÖ cung cÇu còng vÉn cã thÓ Nh vËy lµ t¸c gi¶ thõa nhËn r»ng víi hai "gi¸ c¶ tù nhiªn" kh¸c nhau biÕn ®æi do cã sù thay ®æi cña gi¸ trÞ thÞ tr êng cña hµng hãa. Ngay cña cïng mét hµng hãa trong nh÷ng thêi kú kh¸c nhau, th× mçi lÇn nh thÕ cung vµ cÇu ®Òu cã thÓ vµ thËm chÝ cßn ph¶i nhÊt trÝ víi anh ta còng b¾t buéc ph¶i ®ång ý r»ng, dï gi¸ trÞ thÞ trêng nh thÕ nµo nhau ®Ó cho hµng hãa trong c¶ hai trêng hîp ®Òu ®îc thùc sù b¸n ra ®i n÷a, nhng muèn nã ®îc thùc hiÖn th× cung vµ cÇu ph¶i b»ng nhau. theo c¸i "gi¸ c¶ tù nhiªn" cña nã. Nhng v× ë ®©y trong c¶ hai trêng §iÒu ®ã cã nghÜa lµ quan hÖ cung cÇu kh«ng gi¶i thÝch ® îc gi¸ trÞ hîp, quan hÖ cung cÇu kh«ng cã g× thay ®æi c¶, nh ng lîng cña b¶n thÞ trêng mµ ngîc l¹i, chÝnh gi¸ trÞ thÞ trêng gi¶i thÝch nh÷ng sù lªn th©n "gi¸ c¶ tù nhiªn" l¹i thay ®æi, nªn râ rµng lµ nã ® îc quyÕt ®Þnh xuèng cña cung vµ cÇu. Sau c¸i ®o¹n mµ chóng t«i ®· trÝch dÉn mét c¸ch ®éc lËp víi cung vµ cÇu, vµ chÝnh v× thÕ mµ cung vµ cÇu trong chó thÝch, t¸c gi¶ cuèn "Observations" cßn nãi tiÕp nh sau: lµ nh÷ng c¸i cã Ýt kh¶ n¨ng quyÕt ®Þnh h¬n c¶ ®èi víi "gi¸ c¶ tù nhiªn". c¶ s¶n xuÊt thay ®æi, do gi¸ trÞ ®· biÕn ®æi), "tuy thÕ sè cung ®ã vÉn kh«ng phï hîp Muèn cho mét hµng hãa cã thÓ b¸n ra theo gi¸ trÞ thÞ trêng cña nã, h¼n ®îc víi nh÷ng yªu cÇu cña nh÷ng ngêi cã thÓ vµ muèn thanh to¸n c¸i mµ hiÖn nay nghÜa lµ phï hîp víi lao ®éng x· héi cÇn thiÕt chøa ®ùng trong hµng lµ chi phÝ s¶n xuÊt, nhng l¹i lín h¬n hoÆc nhá h¬n nh÷ng chi phÝ s¶n xuÊt ®ã; thµnh hãa, th× tæng sè lao ®éng x· héi ®· ®îc sö dông vµo viÖc s¶n xuÊt ra thö tû sè gi÷a sè cung vµ sè cÇu thùc tÕ hiÖn t¹i ®îc tÝnh theo chi phÝ s¶n xuÊt míi, toµn bé khèi lîng cña lo¹i hµng hãa ®ã ph¶i t¬ng ®¬ng víi ®¹i lîng còng sÏ kh¸c víi con sè tríc ®©y cña nã. KÕt qu¶ lµ nÕu kh«ng cã g× trë ng¹i, th× quy m« cña nhu cÇu x· héi vÒ lo¹i hµng hãa ®ã, tøc lµ cña nhu cÇu x· héi cã cña cung sÏ thay ®æi, khiÕn cho cuèi cïng hµng hãa ®i ®Õn gi¸ c¶ tù nhiªn míi cña nã. thÓ thanh to¸n ®îc. C¹nh tranh, nh÷ng biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ trêng V× hµng hãa sÏ ®i ®Õn gi¸ c¶ tù nhiªn cña nã do sù thay ®æi trong sè cung cña chóng, t¬ng øng víi nh÷ng biÕn ®éng cña quan hÖ cung cÇu, bao giê còng
264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn... 265 cè quy tæng sè lao ®éng ®· chi phÝ vµo mçi lo¹i hµng hãa xuèng lµ ph¬ng tiÖn lu th«ng vµ ®èi víi sù thay ®æi h×nh th¸i b¾t nguån tõ ngang c¸i møc ®ã. ®ã cña tiÒn, mèi quan hÖ ®ã vÉn kh«ng quan träng ®èi víi sù giao Trong mèi quan hÖ gi÷a cung vµ cÇu vÒ hµng hãa, ph¶n ¸nh mét dÞch gi÷a nh÷ng sù mua vµ ngêi b¸n. lµ, mèi quan hÖ gi÷a gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ trao ®æi, gi÷a hµng H¬n n÷a, khi nghiªn cøu cung vµ cÇu chóng ta thÊy r»ng sè cung hãa vµ tiÒn, gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n; hai lµ, mèi quan hÖ gi÷a ngêi b»ng toµn bé nh÷ng ngêi b¸n hay nh÷ng ngêi s¶n xuÊt ra mét lo¹i hµng s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng, mÆc dï hai ngêi nµy cã thÓ ®îc nh÷ng kÎ hãa nµo ®ã, vµ sè cÇu b»ng tæng sè nh÷ng ngêi mua hay nh÷ng ngêi trung gian lµ th¬ng nh©n ®¹i diÖn cho hä. Khi ta xÐt ngêi mua vµ ng- tiªu dïng (c¸ nh©n hay s¶n xuÊt) lo¹i hµng hãa ®ã. Hai nhãm nµy t¸c êi b¸n, th× chØ cÇn ®em ®èi lËp mét c¸ch riªng biÖt ngêi nä víi ng- ®éng lÉn nhau víi t c¸ch lµ mét thÓ thèng nhÊt, mét hîp lùc. ë ®©y c¸ êi kia còng ®ñ ®Ó nghiªn cøu ®îc mèi quan hÖ gi÷a hä víi nhau. §èi nh©n chØ t¸c ®éng víi t c¸ch lµ mét bé phËn cña mét lùc lîng x· héi, lµ víi toµn bé sù biÕn hãa h×nh th¸i cña hµng hãa, do ®ã ®èi víi toµn bé mét nguyªn tö cña mét khèi. ChÝnh díi h×nh th¸i ®ã mµ c¹nh tranh ®· qu¸ tr×nh cña viÖc b¸n vµ viÖc mua, th× chØ cÇn cã ba ngêi còng ®ñ v¹ch râ c¸i tÝnh chÊt x· héi cña s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. råi. A ®æi hµng hãa cña h¾n lÊy tiÒn cña B lµ ngêi ®· mua hµng hãa C¸i bªn c¹nh tranh t¹m thêi yÕu h¬n c¶ còng ®ång thêi lµ c¸i bªn mµ cña h¾n; råi h¾n l¹i chuyÓn tiÒn cña h¾n thµnh hµng hãa mµ h¾n ë ®ã mçi c¸ nh©n ®Òu ho¹t ®éng mét c¸ch ®éc lËp víi ®«ng ®¶o mua cña C; toµn bé qu¸ tr×nh diÔn ra gi÷a ba ngêi ®ã. Ngoµi ra, khi nh÷ng ngêi c¹nh tranh víi m×nh vµ thêng thêng lµ trùc tiÕp chèng l¹i nghiªn cøu vÒ tiÒn, chóng ta ®· gi¶ ®Þnh r»ng hµng hãa ® îc b¸n ra nh÷ng ngêi ®ã, vµ chÝnh v× thÕ sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a mét ngêi theo ®óng gi¸ trÞ cña chóng, v× kh«ng cã lý do g× ®Ó coi gi¸ c¶ lµ c¹nh tranh c¸ biÖt víi nh÷ng ngêi kh¸c l¹i cµng thªm râ rµng. Tr¸i l¹i, chªnh lÖch víi gi¸ trÞ, v× ë ®©y chØ nãi ®Õn nh÷ng sù biÕn ®æi vÒ bªn m¹nh h¬n bao giê còng ®¬ng ®Çu víi ®èi ph¬ng víi t c¸ch lµ mét h×nh th¸i mµ hµng hãa ®· ph¶i tr¶i qua, khi nã chuyÓn thµnh tiÒn, vµ chØnh thÓ Ýt nhiÒu thèng nhÊt. §èi víi mét lo¹i hµng hãa nµo ®ã, nÕu khi tõ h×nh th¸i tiÒn l¹i chuyÓn trë l¹i thµnh hµng hãa. NÕu nãi chung cÇu lín h¬n cung, th× trong nh÷ng giíi h¹n nµo ®Êy, ngêi nµy cè mua mét hµng hãa ®îc b¸n ®i, vµ mét hµng hãa kh¸c ®îc mua vÒ víi sè tiÒn giµnh ngêi kh¸c, vµ b»ng c¸ch ®ã n©ng gi¸ c¶ hµng hãa cao h¬n gi¸ trÞ võa b¸n hµng ®ã, th× nh thÕ lµ toµn bé sù biÕn hãa h×nh th¸i ®· diÔn thÞ trêng cña nã ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng ngêi mua; trong lóc ®ã th×, mÆt ra tríc m¾t chóng ta, vµ ®èi víi b¶n th©n sù biÕn hãa h×nh th¸i ®ã, gi¸ kh¸c, nh÷ng ngêi b¸n ®Òu cïng nhau t×m c¸ch b¸n theo mét gi¸ c¶ thÞ c¶ cña hµng hãa cao h¬n hoÆc thÊp h¬n gi¸ trÞ cña nã còng kh«ng cã trêng cao. Ngîc l¹i, nÕu cung lín h¬n cÇu, th× sÏ cã mét ngêi nµo ®ã g× quan träng. Gi¸ trÞ hµng hãa vÉn gi÷ ý nghÜa cña nã víi t c¸ch lµ c¬ b¾t ®Çu b¸n rÎ h¬n, nh÷ng ngêi kh¸c b¾t buéc ph¶i lµm theo anh ta, së, v× chØ cã xuÊt ph¸t tõ c¬ së ®ã, th× tiÒn míi ®îc ph¸t triÓn trªn ý cßn nh÷ng ngêi mua th× cïng nhau ra søc lµm cho gi¸ c¶ thÞ trêng thÊp niÖm, cßn gi¸ c¶, theo kh¸i niÖm chung cña nã, tríc hÕt chØ lµ gi¸ trÞ h¬n gi¸ trÞ thÞ trêng cµng nhiÒu cµng tèt. Mçi ngêi chØ quan t©m díi h×nh th¸i tiÒn. Cè nhiªn, khi coi tiÒn lµ ph¬ng tiÖn lu th«ng, chóng ®Õn ®ång nghiÖp trong chõng mùc anh ta thÊy ®i víi hä cã lîi h¬n lµ ta ®· gi¶ ®Þnh r»ng mét hµng hãa biÕn hãa h×nh th¸i kh«ng ph¶i chØ chèng l¹i hä. Khi mét bªn nµo ®ã tá ra yÕu h¬n bªn kia, th× hµnh cã mét lÇn. Tr¸i l¹i, ph¶i nghiªn cøu sù ch»ng chÞt lÉn nhau vÒ mÆt x· ®éng chung sÏ chÊm døt vµ bÊy giê mçi ngêi sÏ tù lùc xoay xë lÊy. héi cña nh÷ng sù biÕn hãa h×nh th¸i ®ã. ChØ cã nh vËy, chóng ta míi Ngoµi ra, nÕu mét ngêi nµo trong sè ®ã s¶n xuÊt ®îc rÎ h¬n, cã thÓ cã thÓ bµn tíi lu th«ng tiÒn tÖ vµ sù ph¸t triÓn c¸c chøc n¨ng cña tiÒn b¸n ®îc nhiÒu hµng h¬n vµ do ®ã, chiÕm lÜnh ®îc ë trªn thÞ trêng víi t c¸ch lµ ph¬ng tiÖn lu th«ng. Nhng dï mèi liªn hÖ ®ã lµ quan träng mét ®Þa bµn réng lín h¬n b»ng c¸ch b¸n h¹ h¬n gi¸ c¶ thÞ tr êng hiÖn nh thÕ nµo ®i n÷a ®èi víi viÖc tiÒn chuyÓn sang c¸i chøc n¨ng cña nã hµnh hay h¹ gi¸ trÞ thÞ trêng, th× anh ta liÒn lµm ngay nh thÕ vµ do
264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn... 265 ®ã, më ®Çu mét hµnh ®éng dÇn dÇn buéc nh÷ng ng êi kh¸c còng hãa ®èi lËp víi nhau víi t c¸ch lµ ngêi s¶n xuÊt hµng hãa, còng ®ñ råi. ph¶i ¸p dông c¸i ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt Ýt tèn kÐm h¬n vµ lµm cho thêi Nhng khi ph©n tÝch s©u h¬n, cung vµ cÇu gi¶ ®Þnh cã sù tån t¹i cña gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt gi¶m xuèng mét møc thÊp h¬n. NÕu nh÷ng giai cÊp kh¸c nhau vµ nh÷ng tÇng líp kh¸c nhau, hä chia nhau mét phe chiÕm u thÕ, mçi ngêi trong phe ®Òu sÏ ®îc lîi; tÊt c¶ sÏ tæng thu nhËp cña x· héi vµ tiªu dïng tæng thu nhËp ®ã víi t c¸ch lµ thu diÔn ra nh thÓ lµ hä ®· cïng thùc hiÖn ®îc mét ®éc quyÒn chung nhËp, vµ nh vËy lµ hä ®a ra mét lîng cÇu do thu nhËp ®ã h×nh thµnh vËy. NÕu mét phe bÞ yÕu h¬n phe kia, th× mçi ngêi cã thÓ t×m c¸ch nªn. MÆt kh¸c, nÕu muèn hiÓu ®îc xem cung vµ cÇu ®· h×nh thµnh lµm cho m×nh trë thµnh m¹nh h¬n ®èi ph¬ng víi nh÷ng cè g¾ng riªng nh thÕ nµo gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt víi nhau, th× cÇn ph¶i hiÓu râ cña m×nh (ch¼ng h¹n nh s¶n xuÊt víi nh÷ng chi phÝ s¶n xuÊt Ýt toµn bé c¬ cÊu cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. h¬n), hay Ýt ra còng sÏ t×m mét c¸ch tho¸t Ýt bÞ tæn thÊt nhÊt, vµ Trong nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, khi nÐm mét khèi lîng gi¸ trÞ trong trêng hîp ®ã th× h¾n ch¼ng cÇn quan t©m g× ®Õn nh÷ng ngêi vµo lu th«ng díi h×nh th¸i hµng hãa, th× vÊn ®Ò kh«ng ph¶i chØ lµ l¸ng giÒng c¶, mÆc dï ho¹t ®éng cña h¾n kh«ng nh÷ng ¶nh hëng ®Õn ®Ó thu ®îc mét khèi lîng gi¸ trÞ ngang gi¸ díi mét h×nh th¸i kh¸c, - díi b¶n th©n h¾n, mµ cßn cã ¶nh hëng ®Õn tÊt c¶ c¸c ®ång nghiÖp cña h×nh th¸i tiÒn hay díi h×nh th¸i mét hµng hãa kh¸c, - mµ vÊn ®Ò lµ ë h¾n n÷a32). chç, víi t b¶n ®· øng vµo s¶n xuÊt, ngêi ta ph¶i thu vÒ mét gi¸ trÞ Cung vµ cÇu gi¶ ®Þnh cã sù chuyÓn hãa cña gi¸ trÞ thµnh gi¸ trÞ thÆng d hay mét lîi nhuËn ngang víi sè mµ bÊt cø mét t b¶n nµo kh¸c thÞ trêng vµ chõng nµo cung vµ cÇu ph¸t sinh t¸c dông trªn c¬ së t b¶n cã mét lîng nh vËy còng sÏ thu ®îc, hoÆc ngêi ta ph¶i thu vÒ ®îc mét chñ nghÜa, chõng nµo hµng hãa lµ s¶n phÈm cña t b¶n, th× cung vµ gi¸ trÞ thÆng d hay mét lîi nhuËn tû lÖ víi lîng cña t b¶n ®· øng ra cÇu gi¶ ®Þnh cã qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, tøc lµ nh÷ng ®ã, dï t b¶n ®ã ®îc sö dông vµo ngµnh s¶n xuÊt nµo còng vËy; nh quan hÖ ch»ng chÞt kh¸c h¼n víi nh÷ng viÖc mua b¸n hµng hãa gi¶n vËy vÊn ®Ò lµ: Ýt ra còng ph¶i b¸n hµng hãa theo nh÷ng gi¸ c¶ ®em ®¬n. ë ®©y, vÊn ®Ò kh«ng ph¶i chØ lµ sù chuyÓn hãa cã tÝnh chÊt l¹i sè lîi nhuËn trung b×nh, tøc lµ b¸n theo gi¸ c¶ s¶n xuÊt. D íi h×nh h×nh thøc cña gi¸ trÞ hµng hãa thµnh gi¸ c¶, tøc lµ kh«ng ph¶i chØ cã th¸i ®ã, t b¶n b¾t ®Çu tù thÊy m×nh lµ mét quyÒn lùc x· héi, trong sù thay ®æi vÒ ®ã mçi nhµ t b¶n ®Òu cã mét phÇn cña m×nh, tû lÖ víi c¸i phÇn cña hä trong tæng t b¶n x· héi. 32) "NÕu trong mét nhãm, mçi thµnh viªn ®Òu kh«ng thÓ thu ®îc nhiÒu h¬n mét Mét lµ, b¶n th©n nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa hoµn toµn kh«ng bé phËn nhÊt ®Þnh hay mét phÇn t¬ng øng cña sè tiÒn l·i chung vµ cña sè cña c¶i chung, th× hä sÏ s½n sµng liªn hîp víi nh÷ng ng êi kh¸c ®Ó lµm cho nh÷ng sè tiÒn l·i quan t©m ®Õn mét gi¸ trÞ sö dông nhÊt ®Þnh nµo ®ã vµ nãi chung t¨ng lªn" (chÝnh ®ã lµ ®iÒu mµ hä lµm, khi mèi quan hÖ cung cÇu cho phÐp hä cã còng kh«ng quan t©m ®Õn ®Æc ®iÓm riªng cña thø hµng hãa mµ nã thÓ lµm nh thÕ); "®ã tøc lµ ®éc quyÒn. Nhng nÕu mçi ngêi thÊy r»ng m×nh cã thÓ s¶n xuÊt ra. Trong mçi lÜnh vùc s¶n xuÊt, ®iÒu quan träng ®èi víi nã dïng mét ph¬ng ph¸p nµo ®ã ®Ó lµm t¨ng lîng tuyÖt ®èi cña c¸i phÇn cña m×nh lªn, chØ lµ ë chç s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d vµ chiÕm h÷u mét khèi lîng dÇu ph¶i dïng ®Õn mét ph¬ng ph¸p lµm cho tæng sè tiÒn l·i gi¶m xuèng, th× hä sÏ th- êng xuyªn lµm nh vËy; ®ã tøc lµ c¹nh tranh" ("An Inquiry into those Principles lao ®éng kh«ng c«ng nhÊt ®Þnh trong s¶n phÈm lao ®éng. Lao ®éng respecting the Nature of Demand, etc.", London, 1821, p. 105). lµm thuª bÞ lÖ thuéc vµo t b¶n còng vËy, do b¶n chÊt cña nã nªn nã kh«ng quan t©m ®Õn tÝnh chÊt ®Æc thï cña nh÷ng c«ng viÖc cña h×nh th¸i; vÊn ®Ò lµ nh÷ng sù chªnh lÖch nhÊt ®Þnh vÒ sè l îng gi÷a nã, nã b¾t buéc ph¶i thay ®æi h×nh th¸i tïy theo nhu cÇu cña t b¶n vµ gi¸ c¶ thÞ trêng víi gi¸ trÞ thÞ trêng vµ sau ®ã, víi gi¸ c¶ s¶n xuÊt. ®Ó cho ngêi ta chuyÓn nã tõ lÜnh vùc s¶n xuÊt nµy sang lÜnh vùc Trong viÖc mua vµ b¸n gi¶n ®¬n, chØ cÇn nh÷ng ngêi s¶n xuÊt hµng s¶n xuÊt kh¸c.
264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn... 265 Hai lµ, thùc ra mét lÜnh vùc s¶n xuÊt nµy còng ch¼ng kh¸c g× nh÷ng ®éc quyÒn do chÝnh ngay ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ mét lÜnh vùc s¶n xuÊt kia; lÜnh vùc nµo còng ®Òu ®em l¹i mét sè lîi nghÜa sinh ra. H¬n n÷a, nã cßn ®ßi hái r»ng chÕ ®é tÝn dông ®· nhuËn nh thÕ vµ lÜnh vùc nµo còng sÏ kh«ng ®¸p øng ®îc môc ph¶i ph¸t triÓn, chÕ ®é nµy tËp trung c¸i khèi lîng t¶n m¸t cña t b¶n ®Ých cña nã, nÕu hµng hãa mµ nã s¶n xuÊt ra kh«ng tháa m·n ® îc x· héi nhµn rçi l¹i, ®em khèi ®ã ®èi lËp víi nhµ t b¶n c¸ biÖt; sau hÕt, mét nhu cÇu x· héi nµo ®ã. nã ®ßi hái r»ng c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt ®Òu ph¶i lÖ thuéc vµo c¸c nhµ t b¶n. §iÒu kiÖn sau cïng nµy ®· n»m trong gi¶ thiÕt cña chóng ta, Nhng khi hµng hãa ®îc b¸n ra theo ®óng gi¸ trÞ cña chóng, th× nh v× chóng ta cho r»ng sù chuyÓn hãa gi¸ trÞ thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt trªn kia chóng ta ®· thÊy, trong nh÷ng lÜnh vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau, diÔn ra trong tÊt c¶ nh÷ng lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh trªn c¬ së t l¹i h×nh thµnh ra nh÷ng tû suÊt lîi nhuËn rÊt kh¸c nhau tïy theo cÊu b¶n chñ nghÜa. Nhng b¶n th©n viÖc san b»ng l¹i vÊp ph¶i nh÷ng khã t¹o h÷u c¬ kh¸c nhau cña nh÷ng khèi lîng t b¶n ®Çu t vµo c¸c lÜnh kh¨n cßn lín h¬n n÷a khi cã rÊt nhiÒu lÜnh vùc s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt vùc Êy. Nhng t b¶n bá mét lÜnh vùc cã tû suÊt lîi nhuËn thÊp vµ ®æ ®«ng ®¶o kh«ng kinh doanh theo lèi t b¶n chñ nghÜa (ch¼ng h¹n nh x« vµo nh÷ng lÜnh vùc kh¸c ®ã tû suÊt lîi nhuËn cao h¬n. Do sù di n«ng nghiÖp cña tiÓu n«ng) xen kÏ vµ ch»ng chÞt víi nh÷ng xÝ chuyÓn kh«ng ngõng ®ã, tãm l¹i do sù ph©n phèi cña t b¶n vµo c¸c nghiÖp t b¶n chñ nghÜa. Sau hÕt, ®iÓm 1 cßn gi¶ ®Þnh r»ng d©n c lÜnh vùc s¶n xuÊt kh¸c nhau, tïy theo t×nh tr¹ng tû suÊt lîi nhuËn h¹ ph¶i cã mét mËt ®é lín. §iÓm 2 gi¶ ®Þnh ph¶i b·i bá tÊt c¶ nh÷ng xuèng ë chç nµy vµ t¨ng lªn ë chç kia, nªn t b¶n ®· t¹o ra mét tû lÖ ®¹o luËt c¶n trë kh«ng cho c«ng nh©n chuyÓn tõ lÜnh vùc s¶n xuÊt gi÷a cung vµ cÇu khiÕn cho lîi nhuËn trung b×nh trong c¸c lÜnh vùc nµy sang lÜnh vùc s¶n xuÊt kh¸c hay tõ ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt nµy sang s¶n xuÊt kh¸c nhau ®Òu trë thµnh b»ng nhau, do ®ã gi¸ trÞ chuyÓn mét ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt kh¸c; c«ng nh©n kh«ng quan t©m g× ®Õn hãa thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt. T b¶n cµng thùc hiÖn ®îc ®Çy ®ñ viÖc san néi dung cña lao ®éng cña m×nh; quy ®Õn møc cao nhÊt lao ®éng b»ng ®ã, chõng nµo mµ tr×nh ®é ph¸t triÓn t b¶n chñ nghÜa trong trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt thµnh lao ®éng gi¶n ®¬n; xãa bá tÊt mét x· héi cña mét quèc gia nhÊt ®Þnh nµo ®ã cµng cao, nghÜa lµ c¶ mäi thµnh kiÕn cña c«ng nh©n vÒ nghÒ nghiÖp; cuèi cïng - vµ chõng nµo mµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cña níc nµy cµng thÝch hîp víi ph- nhÊt lµ - c«ng nh©n ph¶i phô thuéc vµo ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ ¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa. ViÖc ph©n tÝch s©u h¬n n÷a vÊn ®Ò nµy thuéc vÒ ®o¹n nghÜa cµng tiÕn lªn, th× nh÷ng ®iÒu kiÖn cña ph ¬ng thøc ®ã cµng nghiªn cøu riªng vÒ c¹nh tranh. ph¸t triÓn; ph¬ng thøc ®ã buéc tÊt c¶ nh÷ng tiÒn ®Ò x· héi trong ®ã Tõ nh÷ng ®iÒu chóng ta võa nãi trªn, cã thÓ kÕt luËn r»ng mçi nhµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt diÔn ra, ®Òu ph¶i phôc tïng tÝnh chÊt ®Æc thï t b¶n c¸ biÖt, còng nh toµn bé nh÷ng nhµ t b¶n trong mçi lÜnh vùc s¶n cña nã vµ theo nh÷ng quy luËt néi t¹i cña nã. xuÊt riªng biÖt, th«ng qua tæng t b¶n, ®Òu tham dù vµo viÖc bãc lét ViÖc thêng xuyªn san b»ng nh÷ng sù chªnh lÖch thêng xuyªn, sÏ toµn thÓ giai cÊp c«ng nh©n vµ vµo møc ®é bãc lét ®ã, kh«ng chØ do diÔn ra mét c¸ch cµng nhanh chãng h¬n, nÕu 1. t b¶n cµng cã tÝnh sù ®ång t×nh giai cÊp nãi chung, mµ cßn do lîi Ých kinh tÕ trùc tiÕp chÊt di ®éng, tøc lµ cµng dÔ di chuyÓn tõ mét lÜnh vùc nµy sang n÷a, v× - nÕu ta gi¶ ®Þnh r»ng tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c, kÓ c¶ mét lÜnh vùc kh¸c, hoÆc tõ mét ®Þa ®iÓm nµy sang mét ®Þa ®iÓm gi¸ trÞ cña toµn bé t b¶n bÊt biÕn ®· øng ra, ®Òu kh«ng thay ®æi - tû kh¸c; 2. søc lao ®éng cµng cã thÓ nhanh chãng ®îc nÐm tõ mét lÜnh suÊt lîi nhuËn trung b×nh cao hay thÊp lµ tïy ë møc ®é mµ toµn bé t vùc nµy sang mét lÜnh vùc kh¸c, tõ mét ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt nµy sang b¶n bãc lét toµn bé lao ®éng. mét ®Þa ®iÓm s¶n xuÊt kh¸c. §iÓm 1 ®ßi hái lµ trong x· héi viÖc Lîi nhuËn trung b×nh nhÊt trÝ víi gi¸ trÞ thÆng d trung b×nh mµ bu«n b¸n ph¶i ®îc hoµn toµn tù do, vµ tÊt c¶ c¸c ®éc quyÒn ®Òu mçi t b¶n 100 ®· s¶n sinh ra, cßn vÒ gi¸ trÞ thÆng d th× ®iÒu võa nãi ph¶i ®îc xãa bá, trõ nh÷ng ®éc quyÒn tù nhiªn, nghÜa lµ xãa bá trªn ®©y tù nã còng ®· râ råi. Cßn vÒ lîi nhuËn trung b×nh th× ë ®©y
264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn... 265 chØ tÝnh thªm c¸i gi¸ trÞ cña t b¶n ®· øng ra víi t c¸ch lµ mét trong giai cÊp c¸c nhµ t b¶n - quyÕt ®Þnh tû suÊt lîi nhuËn hay lîi nhuËn nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh cña tû suÊt lîi nhuËn. ThËt vËy, ®èi víi cña mét khèi lîng t b¶n nhÊt ®Þnh. N¨ng suÊt lao ®éng ®Æc biÖt nhµ t b¶n, hay ®èi víi t b¶n trong mét lÜnh vùc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh, trong mét lÜnh vùc c¸ biÖt hay trong mét doanh nghiÖp c¸ biÖt cña th× sù quan t©m ®Æc biÖt ®Õn viÖc bãc lét nh÷ng c«ng nh©n mµ nã lÜnh vùc ®ã, chØ lµm cho nh÷ng nhµ t b¶n trùc tiÕp tham dù vµo ®ã trùc tiÕp thuª mín, chØ lµ lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ thu ®îc mét mãn quan t©m tíi trong chõng mùc mµ n¨ng suÊt ®ã lµm cho lÜnh vùc s¶n tiÒn lêi bÊt thêng, tøc lµ thu ®îc mét lîi nhuËn vît qu¸ lîi nhuËn trung xuÊt c¸ biÖt cã thÓ thu ®îc mét lîi nhuËn siªu ng¹ch so víi tæng t b¶n b×nh b»ng c¸ch b¾t lao ®éng qu¸ søc, hoÆc b»ng c¸ch h¹ thÊp tiÒn x· héi, hay lµm cho nhµ t b¶n c¸ biÖt cã thÓ thùc hiÖn ®îc mét lîi c«ng xuèng díi møc trung b×nh, hoÆc nhê n¨ng suÊt ®Æc biÖt cña lao nhuËn siªu ng¹ch so víi lÜnh vùc cña h¾n. ®éng mµ nã thuª mín. Kh«ng kÓ ®Õn trêng hîp nµy th× mét nhµ t b¶n §iÒu nµy chøng minh víi mét sù chÝnh x¸c cña to¸n häc r»ng t¹i sao hoµn toµn kh«ng sö dông t b¶n kh¶ biÕn, do ®ã kh«ng thuª mín c«ng nh©n (trªn thùc tÕ, gi¶ thiÕt nµy kh«ng thÓ cã ®îc) trong ngµnh s¶n c¸c nhµ t b¶n, khi c¹nh tranh víi nhau, th× tá ra rÊt Ýt cã t×nh anh em xuÊt cña h¾n, còng sÏ quan t©m nhiÒu nh vËy ®Õn viÖc bãc lét giai víi nhau, nhng ®ång thêi l¹i thËt sù lµ mét héi kÝn chÆt chÏ trong cuéc cÊp c«ng nh©n b»ng t b¶n vµ còng vÉn thu vÒ ®îc mét sè lîi nhuËn do ®Êu tranh víi toµn thÓ giai cÊp c«ng nh©n. lao ®éng thÆng d kh«ng ®îc tr¶ c«ng t¹o ra nh mét nhµ t b¶n chØ sö Gi¸ c¶ s¶n xuÊt bao hµm lîi nhuËn trung b×nh. Chóng ta gäi nã lµ dông cã t b¶n kh¶ biÕn vµ dïng toµn bé t b¶n cña h¾n vµo viÖc tr¶ gi¸ c¶ s¶n xuÊt; trªn thùc tÕ ®ã lµ c¸i mµ A. XmÝt gäi lµ "gi¸ c¶ tù c«ng (gi¶ thiÕt nµy còng kh«ng thÓ cã ®îc). Nhng víi mét ngµy lao nhiªn", Ri-c¸c-®« gäi lµ "gi¸ c¶ s¶n xuÊt", "chi phÝ s¶n xuÊt", ph¸i ®éng nhÊt ®Þnh, th× møc ®é bãc lét lao ®éng lµ do c êng ®é lao ®éng träng n«ng gäi lµ "gi¸ c¶ cÇn thiÕt", h¬n n÷a, trong bän hä, ch a cã ai trung b×nh quyÕt ®Þnh, cßn víi mét cêng ®é lao ®éng nhÊt ®Þnh th× nãi râ sù kh¸c nhau gi÷a gi¸ c¶ s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ c¶, - v× gi¸ c¶ s¶n do thêi gian cña ngµy lao ®éng quyÕt ®Þnh. Møc ®é bãc lét lao ®éng xuÊt lµ ®iÒu kiÖn thêng xuyªn cña cung vµ cña t¸i s¶n xuÊt hµng hãa quyÕt ®Þnh tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d cao hay thÊp, do ®ã víi mét tæng trong mçi lÜnh vùc s¶n xuÊt c¸ biÖt 33). Còng dÔ hiÓu t¹i sao còng c¸c khèi lîng t b¶n kh¶ biÕn nhÊt ®Þnh, th× nã quyÕt ®Þnh lîng cña gi¸ trÞ nhµ kinh tÕ häc ®ã, nh÷ng ngêi ®· lªn tiÕng ph¶n ®èi kh«ng c«ng thÆng d, do ®ã lîng cña lîi nhuËn. T b¶n cña mét ngµnh s¶n xuÊt - nhËn r»ng thêi gian lao ®éng, khèi lîng lao ®éng chøa ®ùng trong kh¸c víi tæng t b¶n - ®Æc biÖt quan t©m ®Õn viÖc bãc lét nh÷ng c«ng hµng hãa quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ cña hµng hãa, l¹i lu«n lu«n nãi r»ng gi¸ nh©n mµ nã thuª mín riªng nh thÕ nµo, th× nhµ t b¶n c¸ biÖt - kh¸c víi c¶ s¶n xuÊt lµ trung t©m mµ chung quanh ®ã gi¸ c¶ thÞ trêng lªn t b¶n trong toµn ngµnh cña h¾n - còng ®Æc biÖt quan t©m ®Õn viÖc xuèng. Hä cã thÓ lµm nh vËy v× gi¸ c¶ s¶n xuÊt lµ mét h×nh th¸i cña bãc lét nh÷ng c«ng nh©n mµ h¾n thuª mín riªng nh thÕ Êy. gi¸ trÞ - hµng hãa ®· hoµn toµn béc lé ra ngoµi vµ prima facie 1* ®· MÆt kh¸c, mçi lÜnh vùc riªng cña t b¶n vµ mçi nhµ t b¶n c¸ biÖt mÊt hÕt néi dung, lµ mét h×nh th¸i mµ hµng hãa mang lÊy khi xuÊt còng ®Òu quan t©m nh nhau ®Õn n¨ng suÊt cña lao ®éng x· héi mµ hiÖn trong c¹nh tranh vµ do ®ã xuÊt hiÖn trong ý thøc cña nhµ t b¶n tæng t b¶n sö dông. V× n¨ng suÊt lao ®éng quyÕt ®Þnh hai ®iÒu. tÇm thêng vµ v× vËy, c¶ trong ý thøc cña nhµ kinh tÕ häc tÇm th êng Thø nhÊt, khèi lîng nh÷ng gi¸ trÞ sö dông trong ®ã lîi nhuËn trung n÷a. b×nh ®îc biÓu hiÖn ra; ®iÒu nµy l¹i cµng quan träng gÊp ®«i v× lîi nhuËn trung b×nh võa ®îc dïng lµm quü tÝch lòy t b¶n míi, võa ®îc Qua ®o¹n tr×nh bµy trªn ®©y, chóng t«i ®· v¹ch râ r»ng gi¸ trÞ thÞ dïng lµm quü thu nhËp ®Ó tiªu dïng. Thø hai, lîng gi¸ trÞ cña tæng t b¶n ®· øng ra (bÊt biÕn vµ kh¶ biÕn); lîng nµy - víi mét lîng gi¸ trÞ trêng (vµ tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®· nãi vÒ gi¸ trÞ thÞ tr êng, trõ mét sè thÆng d nhÊt ®Þnh, hay mét lîng lîi nhuËn nhÊt ®Þnh cña toµn thÓ 1 * - râ rµng
264 phÇn thø hai. - sù chuyÓn hãa lîi nhuËn... Ch¬ng X. - sù san b»ng tû suÊt lîi nhuËn... 265 h¹n chÕ cÇn thiÕt, ®Òu cã thÓ dïng ®Ó nãi vÒ gi¸ c¶ s¶n xuÊt) chøa ®ùng mét lîi nhuËn siªu ng¹ch nh 33) Malthus ["Principles of Political Economy", London, 1836, p. 77, and sq.]. thÕ nµo ®èi víi nh÷ng ngêi ®· s¶n xuÊt trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt trong mçi lÜnh vùc s¶n xuÊt riªng biÖt. NÕu kh«ng kÓ nh÷ng trêng hîp khñng ho¶ng vµ s¶n xuÊt thõa nãi chung, th× ®iÒu ®ã còng cã thÓ ¸p dông ®èi víi tÊt c¶ c¸c gi¸ c¶ thÞ trêng, mÆc dï c¸c gi¸ c¶ thÞ trêng nµy chªnh lÖch nh thÕ nµo ch¨ng n÷a víi gi¸ trÞ thÞ trêng hay c¸c gi¸ c¶ s¶n xuÊt trªn thÞ trêng. Mµ chÝnh gi¸ c¶ thÞ trêng gi¶ ®Þnh r»ng nh÷ng hµng hãa cïng mét lo¹i nh nhau ph¶i ®îc b¸n ra theo mét gi¸ c¶ nh nhau, mÆc dï nh÷ng hµng hãa ®ã cã thÓ lµ ®· ®îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn c¸ biÖt rÊt kh¸c nhau vµ do ®ã, cã nh÷ng chi phÝ s¶n xuÊt còng rÊt kh¸c nhau. (ë ®©y chóng ta kh«ng nãi tíi lîi nhuËn siªu ng¹ch víi t c¸ch lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng ®éc quyÒn hiÓu theo ý nghÜa th«ng thêng cña ch÷ ®ã, nh÷ng ®éc quyÒn nh©n t¹o hay ®éc quyÒn tù nhiªn.) Nhng ngoµi ra, lîi nhuËn siªu ng¹ch còng cã thÓ ph¸t sinh, nÕu mét sè lÜnh vùc s¶n xuÊt nµo ®ã cã thÓ kh«ng cÇn ph¶i chuyÓn hãa gi¸ trÞ - hµng hãa cña chóng thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt vµ do ®ã, kh«ng ph¶i quy lîi nhuËn cña chóng thµnh lîi nhuËn trung b×nh. Trong phÇn bµn vÒ ®Þa t«, chóng ta sÏ nghiªn cøu ®Õn nh÷ng sù biÕn ®æi sau nµy cña hai h×nh th¸i lîi nhuËn siªu ng¹ch ®ã.