Chuyên đề Dạy học từ và câu ở Tiểu học - TS. Chu Thị Thuỷ An

Chia sẻ: Quỳnh Quỳnh | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:183

Thêm vào BST

Báo xấu

463
lượt xem 77
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của chuyên đề là giúp người học nâng cao những kiến thức và kỹ năng về dạy học Luyện từ và câu đã được học, bồi dưỡng các kiến thức và rèn luyện các kỹ năng chuyên sâu về dạy học Luyện từ và câu theo chương trình, SGK Tiếng Việt tiểu học mới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chuyên đề Dạy học từ và câu ở Tiểu học - TS. Chu Thị Thuỷ An

Bộ giáo dục và đào tạo Dự án phát triển giáo viên tiểu học TS.Chu Thị Thuỷ An (Chủ biên) TS. Chu Thị Hà Thanh chuyên đề Dạy học luyện từ và câu ở tiểu học (Bản thảo V) Vinh, 2007 Mục lục Trang Lời nói đầu 5 1
Phân I: Giới thiệu chung về chuyên đề 7 Phần II: Nội dung chuyên đề 10 Chủ đề 1: Vị trí, nhiệm vụ của phân môn Luyện từ và câu (TS.Chu Thị Thuỷ An) 10 Hoạt động 1: Tìm hiểu vị trí, ý nghĩa của phân môn Luyện từ và câu 10 Hoạt động 2: Xác định mục tiêu, nhiệm vụ của phân môn Luyện từ và câu 11 Chủ đề 2: Chương trình, SGK phân môn Luyện từ và câu (TS.Chu Thị Thuỷ An) 13 Hoạt động 1: Hệ thống hoá các nội dung Luyện từ 14 Hoạt động 2: Hệ thống hoá các nội dung Luyện câu 16 Hoạt động 3: Tìm hiểu về các kiểu bài Luyện từ và câu 18 Chủ đề 3: Các nguyên tắc dạy học Luyện từ và câu ở tiểu học (TS.Chu Thị Thuỷ An) 27 Hoạt động 1: Phân tích nguyên tắc giao tiếp 27 Hoạt động 2: Phân tích nguyên tắc trực quan 30 Hoạt động 3: Phân tích nguyên tắc đồng bộ, tích hợp 32 Hoạt động 4: Phân tích nguyên tắc chú ý đến các đặc điểm của từ trong hệ thống ngôn ngữ 35 Hoạt động 5: Phân tích nguyên tắc đảm bảo tính thống nhất giữa ý nghĩa và hình thức ngữ 37 pháp Chủ đề 4: Tổ chức dạy học các kiểu bài Luyện từ và câu (TS.Chu Thị Thuỷ An) 40 Hoạt động 1: Thiết kế qui trình lên lớp các kiểu bài Thực hành 41 Hoạt động 2: Thiết kế qui trình lên lớp kiểu bài Hình thành kiến thức mới 47 Chủ đề 5: Tổ chức dạy học các nội dung Luyện từ 52 (TS. Chu Thị Hà Thanh & TS.Chu Thị Thuỷ An) Hoạt động 1: Xây dựng phương pháp dạy học bài tập Mở rộng vốn từ 52 Hoạt động 2: Xây dựng phương pháp dạy học bài tập Dạy nghĩa từ 58 Hoạt động 3: Xây dựng phương pháp dạy học bài tập Sử dụng từ 63 Hoạt động 4: Xây dựng phương pháp dạy học về biện pháp tu từ so sánh, nhân hoá 66 2
Hoạt động 5: Xây dựng phương pháp dạy học về cấu tạo từ 71 Hoạt động 6: Xây dựng phương pháp dạy học về các lớp từ có quan hệ về nghĩa 75 Hoạt động 7: Xây dựng phương pháp dạy học về từ loại 79 Chủ đề 6: Tổ chức dạy học các nội dung Luyện câu (TS.Chu Thị Thuỷ An) 84 Hoạt động 1: Xây dựng phương pháp dạy học bài tập Đặt câu theo mẫu 84 Hoạt động 2: Xây dựng phương pháp dạy học bài tập Đặt và trả lời câu hỏi 88 Hoạt động 3: Xây dựng phương pháp dạy học về các kiểu câu Ai là gì?, Ai làm gì?, Ai thế nào? 91 Hoạt động 4: Xây dựng phương pháp dạy học về thành phần trạng ngữ 96 Hoạt động 5: Xây dựng phương pháp dạy học về câu ghép và cách nối các vế câu ghép 102 Hoạt động 6: Xây dựng phương pháp dạy học về câu phân loại theo mục đích nói 110 Hoạt động 7: Xây dựng phương pháp dạy học về dấu câu 119 Hoạt động 8: Xây dựng phương pháp dạy học về liên kết câu 129 Chủ đề 7: Một số biện pháp bồi dưỡng hứng thú và năng khiếu học tập Luỵên từ và 134 câu (TS.Chu Thị Thuỷ An) 135 Hoạt động 1: Phân tích biện pháp bồi dưỡng hứng thú học tập Luyện từ và câu cho học sinh Hoạt động 2: Xây dựng nội dung và biện pháp bồi dưỡng kiến thức và kỹ năng sử dụng từ và 137 câu cho học sinh khá giỏi 145 Hoạt động 3: Tìm hiểu các hình thức hoạt động ngoại khoá Luyện từ và câu Đánh giá toàn chuyên đề (TS.Chu Thị Thuỷ An) 150 Thông tin phản hồi cho hoạt động đánh giá (TS.Chu Thị Thuỷ An & TS.Chu Thị Hà 151 Thanh) 151 Thông tin phản hồi cho hoạt động đánh giá của các chủ đề 165 Thông tin phản hồi cho hoạt động đánh giá toàn chuyên đề 3
Bảng kí hiệu viết tắt GV: giáo viên HS: học sinh SGK: sách giáo khoa CCGD: cải cách giáo dục MRVT: mở rộng vốn từ SV: sự vật 4
Lời nói đầu Để góp phần đổi mới công tác đào tạo và bồi dưỡng giáo viên tiểu học, Dự án phát triển giáo viên tiểu học đã tổ chức biên soạn 40 tiểu môđun và chuyên đề thuộc 4 môđun đào tạo giáo viên tiểu học trình độ đại học, bao gồm: 1. Toán và phương pháp dạy học Toán ở tiểu học 2. Văn học, Tiếng Việt và Phương pháp dạy học Tiếng Việt ở tiểu học 3. Tự nhiên Xã hội và phương pháp dạy học Tự nhiên và xã hội ở tiểu học 4. Những kiến thức cơ sở của Giáo dục Tiểu học Các môđun đào tạo nhằm nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ, cập nhật những đổi mới về nội dung, phương pháp và đánh giá kết quả giáo dục Tiểu học theo chương trình, SGK tiểu học mới. Điểm mới của các tài liệu viết theo môđun là thiết kế các hoạt động, nhằm tích cực hoá hoạt động học tập của người học, kích thích óc sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề, tự giám sát và đánh giá kết quả học tập của người học ở trình độ đại học; chú trọng sử dụng tích hợp nhiều phương tiện truyền đạt khác nhau (tài liệu in, băng hình) giúp cho người học dễ học, dễ hiểu và gây được hứng thú học tập. Chuyên đề Dạy học Luyện từ và câu ở tiểu học nằm trong hệ thống chuyên đề thuộc nhóm Văn học, Tiếng Việt và phương pháp dạy học Tiếng Việt ở tiểu học. Chuyên đề do nhóm tác giả Trường Đại học Vinh, gồm TS Chu Thị Thuỷ An (chủ biên) và TS Chu Thị Hà Thanh, biên soạn theo chương trình Đào tạo giáo viên tiểu học trình độ đại học. Mục đích của chuyên đề là giúp người học nâng cao những kiến thức và kỹ năng về dạy học Luyện từ và câu đã được học, bồi dưỡng các kiến thức và rèn luyện các kỹ năng chuyên sâu về dạy học Luyện từ và câu theo chương trình, SGK Tiếng Việt tiểu học mới. Bên cạnh đó, giúp người học đổi mới phương pháp học, nâng cao tính tích cực chủ động trong học tập và ứng dụng các vấn đề đã học vào dạy học Luyện từ và câu ở tiểu học một cách hiệu quả. Chuyền đề được cấu trúc thành 7 chủ đề, gồm: Chủ đề 1: Vị trí, nhiệm vụ của phân môn Luyện từ và câu Chủ đề 2: Chương trình, SGK phân môn Luyện từ và câu 5
Chủ đề 3: Các nguyên tắc dạy học Luyện từ và câu Chủ đề 5: Tổ chức dạy học các nội dung Luyện từ Chủ đề 4: Tổ chức dạy học các kiểu bài Luyện từ và câu Chủ đề 6: Tổ chức dạy học các nội dung Luyện câu Chủ đề 7: Một số biện pháp bồi dưỡng hứng thú và năng khiếu học tập Luyện từ và câu Đi kèm với tài liệu in, chuyên đề có các tài liệu nghe nhìn gồm băng hình và các tài liệu hướng dẫn học theo băng hình. Những trích đoạn băng hình này là các bài học về Luyện từ và câu do GV các trường tiểu học thành phố Vinh thực hiện. Lần đầu tiên, tài liệu được biên soạn theo chương trình và phương pháp dạy học mới, chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Ban điều phối Dự án rất mong nhận được những ý kiến đóng góp chân thành của bạn đọc, đặc biệt là đội ngũ giảng viên, sinh viên các trường Sư phạm trong cả nước. Trân trọng cảm ơn. Dự án phát triển GVTH 6
Phần I giới thiệu chung về chuyên đề I. Mục tiêu chung của chuyên đề 1. Kiến thức: + Giải thích được vị trí, nhiệm vụ của việc dạy học Luyện từ và câu ở tiểu học + Phân tích được cấu trúc nội dung của chương trình phân môn Luyện từ và câu ở tiểu học và đặc điểm các kiểu bài Luyện từ và câu trong SGK Tiếng Việt + Giải thích được các nguyên tắc dạy học Luyện từ và câu ở tiểu học + Xác định được phương pháp lên lớp các kiểu bài và các nội dung luyện từ, luyện câu ở tiểu học + Xác định được phương pháp bồi dưỡng hứng thú và năng khiếu học tập Luyện từ và câu ở tiểu học 2. Kỹ năng: + Sử dụng chương trình, SGK vào dạy Luyện từ và câu cho HS tiểu học + Vận dụng được các nguyên tắc, phương pháp dạy học Luyện từ và câu vào quá trình dạy học + Tổ chức được quá trình dạy học các kiểu bài, các nội dung về Luyện từ và câu ở tiểu học + Vận dụng được các biện pháp bồi dưỡng hứng thú và năng khiếu về Luyện từ và câu 3. Thái độ: + Thấy được tầm quan trọng của phân môn Luyện từ và câu ở tiểu học + Góp phần giảng dạy tốt và bồi dưỡng được các thế hệ HS năng khiếu về phân môn Luyện từ và câu nói riêng và môn Tiếng Việt nói chung. II. Giới thiệu chuyên đề 1. Đối tượng sử dụng: Đối tượng học chuyên đề này là sinh viên ngành Giáo dục tiểu học, các trường Đại học sư phạm. 7
2. Thời gian học: Chuyên đề tương ứng với hai đơn vị học trình (30 tiết), trong đó: 20 tiết lý thuyết, 10 tiết thực hành. Khi học lý thuyết và thực hành phối hợp xen kẽ với nhau, không tách riêng. 3. Nội dung chính và phân bố thời gian STT Tên chủ đề Số tiết 1 Vị trí, nhiệm vụ của phân môn Luyện từ và câu 2 2 Chương trình, SGK phân môn Luyện từ và câu 3 3 Các nguyên tắc dạy học Luyện từ và câu 5 4 Tổ chức dạy học các kiểu bài Luyện từ và câu 4 5 Tổ chức dạy học các nội dung Luyện từ 6 6 Tổ chức dạy học các nội dung Luyện câu 7 7 Một số biện pháp bồi dưỡng hứng thú và năng khiếu học tập Luyện từ và 3 câu 4. Những điểm cần lưu ý khi học chuyên đề Điều kiện tiên quyết của chuyên đề là người học đã học xong các học phần Tiếng Việt 2, Tiếng Việt 3; Phương pháp dạy học Tiếng Việt 1, Phương pháp dạy học Tiếng Việt 2 (theo chương trình khung Giáo dục đại học ngành Giáo dục tiểu học của Bộ Giáo dục và Đào tạo). Đặc biệt, để đi vào xây dựng phương pháp dạy học các vấn đề cụ thể về từ và câu, người học phải nắm vững cơ sở từ vựng học và ngữ pháp học của mỗi vấn đề. Chuyên đề yêu cầu người học kết hợp nhuần nhuyễn giữa lý thuyết và thực hành: các kiến thức lý thuyết người học phải tự rút ra được sau khi thực hành hoặc sau khi tiếp nhận lý thuyết người học phải thể hiện ngay vào việc thực hành "dạy học luyện từ và câu ở tiểu học". Vì vậy, ở mọi hoạt động, người học phải nắm vững, bám sát chương trình, SGK phân môn Luyện từ và câu ở tiểu học. Các hoạt động chủ yếu của người học trong chuyên đề này là xây dựng phương pháp dạy học các kiểu bài, các nội dung Luyện từ và câu, vì thế, người học phải tăng cường khâu tự học ở nhà. Nếu không thực hiện các nhiệm vụ "ở nhà" một cách nghiêm túc, người học sẽ không đủ thời gian và dữ kiện để tham gia thực hiện các nhiệm vụ "ở lớp". Chuyên đề coi trong vai trò của hoạt động nhóm tại lớp, người học phải biết phải biết phát huy vai trò hợp tác, cùng giải quyết các vấn đề về nội dung và phương 8
pháp dạy học Luyện từ và câu tại lớp. Đây cũng là điều kiện để người học tiết kiệm thời gian, phát huy tính sáng tạo trong học tập. III. Tài liệu và thiết bị để thực hiện chuyên đề 1.Tài liệu tham khảo chính 1. Lê Phương Nga, Dạy học ngữ pháp ở tiểu học, NXB Giáo dục, 1998 2. Lê Phương Nga, Nguyễn Trí, Phương pháp dạy học Tiếng Việt ở tiểu học 2, NXB Giáo dục, Hà Nội, 1998. 3. Phan Thiều, Lê Hữu Tỉnh, Dạy học từ ngữ ở tiểu học, NXB Giáo dục, 1999. 4. Nguyễn Minh Thuyết (Chủ biên), Hỏi đáp về dạy học Tiếng Việt 2, NXB Giáo dục, 2003. 5. Nguyễn Minh Thuyết (Chủ biên), Hỏi đáp về dạy học Tiếng Việt 3, NXB Giáo dục, 2004 6. Nguyễn Minh Thuyết (Chủ biên), Hỏi đáp về dạy học Tiếng Việt 4, NXB Giáo dục, 2005. 7. Nguyễn Minh Thuyết(Chủ biên), Hỏi đáp về dạy học Tiếng Việt 5 , NXB Giáo dục, 2006. 8. Nguyễn Minh Thuyết (Chủ biên), SGK Tiếng Việt lớp 2 lớp 5, NXB Giáo dục, 2006. 9. Nguyễn Trí, Lê A, Lê Phương Nga, Phương pháp dạy học tiếng Việt, tập 2, NXB Giáo dục, Hà Nội, 2002. 2. Thiết bị và đồ dùng dạy học Phòng học đủ tiêu chuẩn Máy chiếu hắt, máy chiếu qua đầu Băng hình, giấy trong.... 9
Phần II Nội dung chuyên đề Chủ đề 1 Vị trí, nhiệm vụ của phân môn Luyện từ và câu (2 tiết) Mục tiêu Kiến thức: + Xác định được vị trí, ý nghĩa của phân môn Luyện từ và câu trong môn Tiếng Việt và trong hệ thống các môn học ở trường tiểu học + Lý giải được mục tiêu và các nhiệm vụ cụ thể của phân môn này ở trường tiểu học Kỹ năng: Có kỹ năng vận dụng các hiểu biết về vị trí, nhiệm vụ của phân môn trong quá trình phân tích, chương trình, SGK và tổ chức dạy học Luyện từ và câu. Thái độ: Yêu thích phân môn Luyện từ và câu và việc dạy học phân môn này ở tiểu học. Các Hoạt động Hoạt động 1: Tìm hiểu vị trí, ý nghĩa của phân môn Luyện từ và câu Thời gian: 30 phút Nhiêm vụ của hoạt động 1 Thảo luận theo nhóm để trả lời các câu hỏi sau: 1. ở trường tiểu học, phân môn Luyện từ và câu có vị trí như thế nào? 10
2. Tại sao phải dạy Luyện từ và câu cho HS tiểu học? Thông tin cho hoạt động 1 1. Phân môn Luyện từ và câu là một phân môn có vị trí đặc biệt quan trọng ở trường tiểu học. Ngoài việc xây dựng thành phân môn độc lập, các kiến thức và kỹ năng về từ và câu còn được tích hợp trong các phân môn còn lại của môn Tiếng Việt và cả trong các môn học khác ở trường tiểu học. 2. Vị trí quan trọng của phân môn này được qui định bởi tầm quan trọng của từ và câu trong hệ thống ngôn ngữ. Từ là một đơn vị cơ bản của hệ thống ngôn ngữ. Muốn nắm được một ngôn ngữ nào đó đầu tiên là phải nắm được vốn từ. Nếu như không làm chủ được vốn từ của một ngôn ngữ thì không thể sử dụng được ngôn ngữ đó như một công cụ để học tập và giao tiếp. Ngoài ra, vốn từ ngữ của một con người càng giàu bao nhiêu thì khả năng lựa chọn từ ngữ của người đó càng lớn, khả năng diễn đạt của người đó càng chính xác, tinh tế bấy nhiêu. Vì vậy, dạy luyện từ cho HS tiểu học là phải làm giàu vốn từ ngữ cho HS, phải chú trọng "số lượng từ, tính đa dạng và tính năng động của từ". Tuy nhiên, từ không phải là đơn vị trực tiếp sử dụng trong giao tiếp. Muốn giao tiếp, trao đổi thông tin, tư tưởng, tình cảm với nhau con người phải sử dụng một đơn vị ngôn ngữ tối thiểu và cơ bản là câu. Nếu không nắm được các qui tắc ngữ pháp của một ngôn ngữ thì con người cũng không thể sử dụng được ngôn ngữ đó làm công cụ để giao tiếp. Vì vậy, dạy từ ngữ cho HS phải gắn liền với dạy câu, dạy các qui tắc kết hợp từ thành câu, qui tắc sử dụng câu nhằm đạt hiệu quả giao tiếp cao... Những điều phân tích trên đã cho ta thấy ý nghĩa quan trọng của phân môn Luyện từ và câu ở tiểu học. Đánh giá hoạt động 1 1. Có người nói: dạy từ cho HS tiểu học phải chú trọng cả số lượng từ, tính đa dạng và tính năng động của từ. Anh (chị) hiểu ý kiến này như thế nào? 2. Tại sao việc luyện từ của HS tiểu học phải gắn liền với việc luyện câu? Hoạt động 2: Xác định mục tiêu, nhiệm vụ của phân môn Luyện từ và câu 11
Thời gian: 60 phút Nhiệm vụ của hoạt động 2 1. Đọc kỹ phần Thông tin cho hoạt động 2 và các tài liệu: Chương trình tiểu học năm 2000 (2002, NXB Giáo dục; chú ý phần mục tiêu môn Tiếng Việt), Phương pháp dạy học Tiếng Việt ở tiểu học 2 ( 1998, Lê Phương Nga, Nguyễn Trí; chú ý các trang 45 46 và 81 82), tóm tắt các thông tin vừa đọc. 2. Thảo luận nhóm để trả lời các câu hỏi: a. Phân môn Luyện từ và câu có vai trò như thế nào trong việc góp phần thực hiện mục tiêu chung của môn Tiếng Việt? b. Phân môn Luyện từ và câu ở tiểu học phải thực hiện những nhiệm vụ nào? Thông tin cho hoạt động 2 1. Mục tiêu của phân môn Luyện từ và câu là rèn luyện và phát triển kỹ năng giao tiếp cho HS tiểu học thông qua việc phát triển vốn từ, rèn luyện kỹ năng sử dụng từ chính xác, tinh tế để đặt câu, rèn luyện kỹ năng tạo lập câu và sử dụng câu phù hợp với tình huống giao tiếp. Mục tiêu của phân môn được thể hiện đầy đủ trong tên gọi " Luyện từ và câu". 2. Nhiệm vụ của phân môn Luyện từ và câu: Về mặt Luyện từ: Phân môn này có nhiệm vụ tổ chức cho HS thực hành làm giàu vốn từ, cụ thể là: + Chính xác hoá vốn từ (dạy nghĩa từ): là giúp HS có thêm những từ mới, những nghĩa mới của từ đã học, thấy được tính nhiều nghĩa và sự chuyển nghĩa của từ. + Hệ thống hoá vốn từ (trật tự hoá vốn từ): là giúp HS sắp xếp các từ thành một trật tự nhất định trong trí nhớ của mình để có thể ghi nhớ từ nhanh, nhiều và tạo ra được tính thường trực của từ. + Tích cực hoá vốn từ (luyện tập sử dụng từ): là giúp HS biến những từ ngữ tiêu cực (những từ ngữ hiểu nghĩa nhưng không sử dụng trong khi nói, viết) thành những từ ngữ tích cực, được sử dụng thường xuyên trong giao tiếp hàng ngày. + Văn hoá hoá vốn từ: là giúp HS loại bỏ khỏi vốn từ những từ ngữ không văn hoá, tức là những từ ngữ thông tục hoặc sử dụng sai phong cách. 12
Mặt khác, còn phải cung cấp cho HS một số khái niệm lý thuyết cơ bản và sơ giản về từ vựng học như về cấu tạo từ, các lớp từ có quan hệ về nghĩa... để HS có cơ sở nắm nghĩa từ một cách chắc chắn và biết hệ thống hoá vốn từ một cách có ý thức. Về mặt Luyện câu: Phân môn này phải tổ chức cho HS thực hành để rèn luyện các kỹ năng cơ bản về ngữ pháp như kỹ năng đặt câu đúng ngữ pháp, kỹ năng sử dụng các dấu câu, kỹ năng sử dụng các kiểu câu phù hợp mục đích nói, tình huống lời nói để đạt hiệu quả giao tiếp cao, kỹ năng liên kết các câu để tạo thành đoạn văn, văn bản. Để thực hiện tốt các nhiệm vụ thực hành, phân môn Luyện từ và câu phải cung cấp cho HS một số khái niệm, một số qui tắc ngữ pháp cơ bản, sơ giản và tối cần thiết: bản chất của từ loại, thành phần câu, dấu câu, các kiểu câu, qui tắc sử dụng câu trong giao tiếp và các phép liên kết câu. Bên cạnh đó, qua phân môn này còn giúp HS tiếp thu một số qui tắc chính tả như qui tắc viết hoa, qui tắc sử dụng dấu câu. Ngoài các nhiệm vụ kể trên, phân môn Luyện từ và câu phải chú trọng việc rèn luyện tư duy, giáo dục thẩm mỹ cho HS. Đánh giá hoạt động 2 1. Theo bạn phân môn Luyện từ và câu đóng vai trò gì trong việc thực hiện mục tiêu rèn luyện các kỹ năng giao tiếp nói, nghe, đọc, viết cho HS? 2. Nhiệm vụ "làm giàu vốn từ" cho HS tiểu học bao gồm những bao gồm những công việc cụ thể nào? 3.Về nhiệm vụ, so với phân môn ngữ pháp trước đây, việc dạy luyện câu ở tiểu học hiện nay có gì khác? 4. Hãy lấy một ví dụ trong bài dạy Luyện từ và câu cụ thể để làm rõ nhiệm vụ phát triển tư duy cho HS của phân môn Luyện từ và câu. Chủ đề 2 Chương trình, sgk phân môn Luyện từ và câu (3 tiết) Mục tiêu 13
Kiến thức: + Xác định được cấu trúc nội dung của chương trình Luyện từ và câu ở tiểu học + Phân tích được đặc điểm của từng kiểu bài Luyện từ và câu trong SGK Tiếng Việt + Phân định rõ những điểm giống, khác nhau về nội dung dạy học Luyện từ và câu cũng như cách phân chia kiểu bài của chương trình mới so với chương trình CCGD. Kỹ năng: + Phân tích được chương trình, SGK phân môn Luyện từ và câu + Hệ thống hoá, sơ đồ hoá được các kiến thức về Luyện từ và câu trong chương trình, SGK mới Thái độ: + ý thức được tầm quan trọng của việc phân tích nội dung chương trình và SGK trong dạy học CáC Hoạt động Hoạt động 1: Hệ thống hoá các nội dung Luyện từ Thời gian: 30 phút Nhiệm vụ của hoạt động 1 1. Khảo sát các bài học Luyện từ và câu trong SGK Tiếng Việt các lớp 2, 3, 4, 5 chương trình mới: a. Thống kê các chủ điểm gắn liền với việc mở rộng vốn từ trong chương trình. b. Hệ thống hoá các nội dung dạy học lý thuyết về từ. (Thực hiện ở nhà) 2. Khảo sát các bài học Từ ngữ trong SGK Tiếng Việt các lớp 2, 3, 4, 5 chương trình CCGD để so sánh nội dung luyện từ trong chương trình mới và nội dung phân môn Từ ngữ trong chương trình CCGD.(Thực hiện ở nhà) 3. Thảo luận nhóm về kết quả thống kê và so sánh đã tiến hành.(Thực hiện tại lớp) Thông tin cho hoạt động 1 1. Về lý thuyết: Phân môn Luyện từ và câu cung cấp cho HS các vấn đề lý thuyết về từ sau: 14
Từ chỉ sự vật, từ chỉ hoạt động, trạng thái, từ chỉ đặc điểm ( Lớp 2, lớp 3) Các biện pháp tu từ: so sánh, nhân hoá ( Lớp 3) Cấu tạo của tiếng (Lớp 4) Các bộ phận của vần, cách đánh dấu thanh trên vần ( Lớp 5) Từ đơn và từ phức; từ ghép và từ láy (Lớp 4) Từ đồng nghĩa, từ trái nghĩa, từ đồng âm, từ nhiều nghĩa (Lớp 5) Ôn tập về cấu tạo từ (Lớp 5) Từ loại: danh từ, động từ, tính từ ( Lớp 4); đại từ, quan hệ từ ( Lớp 5) 2.Về thực hành: Lớp 2: Nội dung mở rộng vốn từ gắn với các chủ điểm: Em là học sinh, Bạn bè, Trường học, Thầy cô, ông bà, cha mẹ, anh em, Bạn trong nhà, Bốn mùa, Chim chóc, Muông thú, Sông biển, Cây cối, Bác Hồ, Nhân dân. Lớp 3: Nội dung mở rộng vốn từ gắn với các chủ điểm: Măng non, Mái ấm, Tới trường, Cộng đồng, Quê hương, Bắc Trung Nam, Anh em một nhà, Thành thị Nông thôn, Bảo vệ Tổ quốc, Sáng tạo nghệ thuật, Lễ hội, Thể thao, Ngôi nhà chung, Bầu trời và mặt đất. Lớp 4: Mở rộng và hệ thống hoá vốn từ theo chủ điểm của từng đơn vị học, cụ thể là: Nhân hậu đoàn kết; Trung thực tự trọng; Ước mơ; ý chí nghị lực; Đồ chơi Trò chơi, Tài năng; Sức khỏe; Cái đẹp; Dũng cảm; Du lịch Thám hiểm; Lạc quan Yêu đời. Lớp 5: Nội dung Mở rộng vốn từ gắn với các chủ điểm: Tổ quốc, Nhân dân, Hoà bình, Hữu nghị Hợp tác, Thiên nhiên, Bảo vệ môi trường, Hạnh phúc, Công dân, Trật tự An ninh, Truyền thống, Nam và nữ, Trẻ em, Quyền và bổn phận. 3. So sánh với nội dung kiến thức về từ của chương trình mới với nội dung kiến thức về từ trong chương trình, SGK CCGD chúng ta rút ra một số điểm như sau: Chương trình mới đã giản lược một số khái niệm lý thuyết về từ vựng học: các kiểu từ ghép, các kiểu từ láy, các dạng từ láy, nghĩa của từ láy, bên cạnh đó bổ sung một số nội dung như cho HS làm quen với các biện pháp tu từ: so sánh và nhân hoá, cung cấp thêm khái niệm về quan hệ từ. 15
Do sự khác nhau về mục tiêu của chương trình nên các kiến thức lý thuyết được đưa vào ở dạng qui tắc, dạng hướng dẫn tạo lập các đơn vị từ vựng hơn là các khái niệm như chương trình CCGD trước đây. Chẳng hạn, khi dạy về nội dung cấu tạo từ, chương trình CCGD giới thiệu cho HS các khái niệm: Từ do một tiếng có ý nghĩa tạo thành, gọi là từ đơn. Từ gồm hai, ba, bốn tiếng ghép lại, mà tạo thành một ý nghĩa chung, gọi là từ ghép. Từ láy gồm hai, ba , bốn tiếng láy (nghĩa là có một bộ phận âm thanh của tiếng được lặp lại hoặc cả tiếng được lặp lại). (Tiếng Việt 5 (CCGD), tập 1, tr 7778) Chương trình mới cung cấp cho HS các qui tắc: Tiếng cấu tạo nên từ. Từ chỉ gồm một tiếng gọi là từ đơn. Từ gồm hai hay nhiều tiếng gọi là từ phức. Có hai cách chính để tạo từ phức là: + Ghép những tiếng có nghĩa lại với nhau. Đó là các từ ghép. + Phối hợp những tiếng có âm đầu hay vần (hoặc cả âm đầu và vần) giống nhau. Đó là từ láy. (Tiếng Việt 4 (Mới), tập 1, tr 28, 39) ở cả hai chương trình, một số kiến thức về ngữ âm tiếng Việt như cấu tạo của tiếng, cấu tạo của vần được đưa vào phân môn Luyện từ và câu. Về nội dung Mở rộng vốn từ cả hai chương trình đều dạy theo chủ điểm. So với chương trình CCGD, các chủ điểm của chương trình mới cụ thể, sinh động và gần gũi với lứa tuổi của HS tiểu học hơn. Mặt khác, các từ ngữ được mở rộng và hệ thống hoá trong SGK Tiếng Việt mới không chỉ bao gồm các từ Thuần Việt mà có cả từ Hán Việt, thành ngữ và tục ngữ. Đánh giá hoạt động 1 1. Hãy nêu các nội dung lý thuyết về từ được dạy ở tiểu học? 2. Việc dạy lý thuyết về từ trong chương trình, SGK Tiếng Việt hiện hành có gì khác với việc dạy lý thuyết về từ chương trình CCGD? 16
3. Bạn có nhận xét gì về mối quan hệ giữa các chủ đề Mở rộng vốn từ trong SGK Tiếng Việt các lớp ở tiểu học? Hoạt động 2: Hệ thống hoá các nội dung Luyện câu Thời gian: 30 phút Nhiệm vụ của hoạt động 2 1. Khảo sát các bài học Luyện từ và câu trong SGK Tiếng Việt các lớp 2, 3, 4, 5 chương trình mới để hệ thống hoá các nội dung dạy học về câu, dấu câu, các phép liên kết câu (Thực hiện ở nhà) 2. Khảo sát các bài học Ngữ pháp trong SGK Tiếng Việt các lớp 2, 3, 4, 5 chương trình CCGD để so sánh nội dung luyện câu trong chương trình mới và nội dung phân Ngữ pháp trong chương trình CCGD.(Thực hiện ở nhà) 3. Thảo luận nhóm về kết quả thống kê và so sánh đã tiến hành.(Thực hiện tại lớp) Thông tin cho hoạt động 2 1. Nội dung luyện câu ở tiểu học được phân bố như sau: *Lớp 2: Làm quen với ba kiểu câu trần thuật đơn (Ai là gì? Ai làm gì? Ai thế nào?) và một số thành phần trong câu. Tập dùng một số dấu câu (dấu chấm, dấu chấm hỏi, dấu chấm than và dấu phẩy), trọng tâm là dấu chấm và dấu phẩy. * Lớp 3: Ôn về các kiểu câu đã học ở lớp 2: Ai là gì? Ai làm gì? Ai thế nào? Các thành phần trong câu đã học đáp ứng các câu hỏi: Ai? Là gì? Làm gì? Thế nào? ở đâu? Bao giờ? Như thế nào? Bằng gì? Vì sao? Để làm gì? Ôn luyện về một số dấu câu cơ bản: dấu chấm, dấu phẩy, dấu chấm hỏi, dấu chấm than *Lớp 4: 17
Câu: cung cấp các kiến thức sơ giản về cấu tạo, công dụng và cách sử dụng các kiểu câu: Câu hỏi, Câu kể , Câu khiến, Câu cảm, Thêm trạng ngữ cho câu. Dấu câu: cung cấp kiến thức về công dụng và luyện tập sử dụng các dấu câu: Dấu hai chấm, Dấu chấm hỏi (học trong bài Câu hỏi và dấu chấm hỏi), Dấu gạch ngang. * Lớp 5: Câu: + Câu ghép và cách nối các vế câu ghép + Ôn tập về dấu câu Văn bản: Liên kết các câu trong bài bằng cách lặp từ ngữ, liên kết các câu trong bài bằng cách thay thế từ ngữ, liên kết các câu trong bài bằng các từ ngữ nối. 2. So sánh với nội dung luyện câu của chương trình CCGD, ta thấy có một số điểm đáng lưu ý sau đây: Các khái niệm ngữ pháp của chương trình mới giản lược hơn nhiều so với chương trình CCGD, đặc biệt là các kiến thức về thành phần câu. Chương trình mới chỉ dạy cho HS ba thành phần câu: chủ ngữ, vị ngữ, trạng ngữ. Chương trình CCGD còn dạy thêm các thành phần hô ngữ và hai thành phần phụ của cụm từ là bổ ngữ, định ngữ. Nếu như chương trình CCGD chú trọng việc cung cấp kiến thức về các kiểu câu phân loại theo cấu tạo như: câu đơn, câu ghép, câu đơn đặc biệt, câu rút gọn, câu ghép đẳng lập, câu ghép chính phụ, câu ghép có từ chỉ quan hệ, câu ghép không có từ chỉ quan hệ thì chương trình mới chú trọng dạy về các kiểu câu phân loại theo mục đích nói, những kiểu câu được nghiên cứu từ góc độ sử dụng. Số tiết chương trình mới dành để dạy về các kiểu câu phân loại theo mục đích nói là 20 tiết trong khi chương trình CCGD chỉ dạy trong 4 tiết. Tuy nhiên, chương trình mới đã lồng ghép việc dạy các kiểu câu này với việc dạy các dạng cơ bản của câu đơn và hai thành phần chính của câu là chủ ngữ, vị ngữ. Việc dạy về câu ghép được dành một thời lượng là 6 tiết nhưng chủ yếu dạy về cách liên kết các vế câu. Điểm khác nhau cơ bản nhất của chương trình mới so với chương trình CCGD là việc dạy câu được tiến hành theo một quan điểm mới: dạy trong sử dụng. Ngoài việc cung cấp các kiến thức về mục đích nói trực tiếp của các kiểu câu, chương trình còn 18
dạy cho HS cách sử dụng câu hỏi với các mục đích khác, cách giữ phép lịch sự khi đặt câu hỏi, cách giữ phép lịch sự khi bày tỏ yêu cầu, đề nghị... Chương trình mới có bổ sung nội dung về văn bản: để phục vụ cho việc rèn luyện kỹ năng liên kết câu, liên kết đoạn để tạo văn bản trong phân môn tập làm văn, chương trình đã dành thời lượng dạy HS cách liên kết các câu bằng các phép lặp, thế, nối... Chương trình CCGD cung cấp các kiến thức lý thuyết về câu cho HS ngay từ lớp 23. Chương trình mới chỉ cung cấp lý thuyết về câu ở các lớp 45, ở lớp 2 3 kiến thức về từ và câu đều chỉ dạy thông qua các bài tập thực hành. Đánh giá hoạt động 2 1. Quan điểm giao tiếp thể hiện như thế nào trong việc lựa chọn và sắp xếp nội dung luyện câu trong chương trình, SGK Tiếng Việt ở tiểu học? 2. Bạn hãy sơ đồ hoá các kiến thức về câu trong chương trình, SGK Tiếng Việt ở tiểu học? Hoạt động 3: Tìm hiểu các kiểu bài Luyện từ và câu Thời gian: 75 phút Nhiệm vụ của hoạt động 3 1. Khảo sát, thống kê các bài Luyện từ và câu trong SGK Tiếng Việt các lớp 2, 3, 4, 5 để phân thành các dạng (kiểu) bài.(Thực hiện ở nhà) 2. Tổ chức thảo luận nhóm về các vấn đề sau: a. Phân môn Luyện từ và câu ở tiểu học bao gồm những kiểu bài nào? b. Đặc điểm về mục đích ý nghĩa, nội dung và cấu tạo của mỗi kiểu bài? c. So sánh với các kiểu bài Từ ngữ, Ngữ pháp trước đây, các kiểu bài này có gì giống nhau và khác nhau (về số lượng, về mục đích, ý nghĩa, về cấu tạo)? (Thực hiện ở lớp) Thông tin cho hoạt động 3 Chương trình Luyện từ và câu ở tiểu học được phân bố thành hai giai đoạn: giai đoạn lớp 23 và giai đoạn lớp 45. ở giai đoạn lớp 23, chương trình chỉ chú trọng mục 19
tiêu thực hành, chưa cung cấp các khái niệm lý thuyết. ở giai đoạn lớp 45, chương trình kết hợp giữa cung cấp lý thuyết và tổ chức luyện tập thực hành nhằm giúp HS chuyển từ kỹ năng giao tiếp thành năng lực giao tiếp. Vì vậy, ở lớp 23, chỉ có một loại bài đó là thực hành Luyện từ và câu. Còn ở lớp 45, phân môn Luyện từ và câu có hai loại bài lý thuyết và thực hành, trong đó loại bài lý thuyết chỉ có một kiểu thường được gọi là kiểu bài Hình thành kiến thức mới, loại bài thực hành bao gồm ba kiểu nhỏ: Mở rộng vốn từ, Luyện tập thực hành và Ôn tập. 1. Kiểu bài Thực hành Luyện từ và câu ở lớp 23 ở lớp 23, nội dung luyện từ và luyện câu của mỗi tuần được bố trí trong một bài học. Phân tích cấu tạo của kiểu bài Luyện từ và câu lớp 23, chúng ta thấy có những đặc điểm sau: Mỗi bài học được cấu thành từ một tổ hợp bài tập, bao gồm cả bài tập luyện từ và bài tập luyện câu. Bài tập luyện từ luôn được bố trí trước bài tập luyện câu và có mối quan hệ với bài tập luyện câu. Chẳng hạn, nếu bài tập luyện từ dạy về từ chỉ hoạt động, bài tập luyện câu sẽ dạy về kiểu câu Ai làm gì?. Nếu bài tập luyện từ dạy về từ chỉ đặc điểm, bài tập luyện câu sẽ dạy về kiểu câu Ai thế nào?. Nếu bài tập luyện từ là mở rộng vốn từ về chủ đề nào đó thì bài tập luyện câu sẽ yêu cầu đặt câu về chủ đề đó nhằm mục đích ứng dụng các kết quả của bài tập luyện từ. Ví dụ: Luyện từ và câu, tuần 27, lớp 2 (Mở rộng vốn từ: Từ ngữ về cây cối; Đặt và trả lời câu hỏi để làm gì; Dấu chấm, dấu phẩy) 1. Kể tên các loài cây mà em biết theo nhóm. a) Cây lương thực, thực phẩm. M: lúa b) Cây ăn quả. M: Cam c) Cây lấy gỗ. M: xoan d) Cây bóng mát M: bàng đ) Cây hoa. M: cúc 2. Dựa vào kết quả bài tập 1, hỏi đáp theo mẫu sau: Người ta trồng cam để làm gì ? Người ta trồng cam để ăn quả. 3. Điền dấu chấm hay dấu phẩy vào ô trống ? 20