Chuyên Đề Địa Lý Kinh Tế Việt Nam - GVC Ths. Nguyễn Thị Vang phần 1

Chia sẻ: 3389 Computer | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

169
lượt xem 23
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Địa lý kinh tế là một chuyên ngành vừa thuộc kinh tế học ứng dụng vừa thuộc địa lý học nhân văn chuyên nghiên cứu về địa điểm, phân bố và tổ chức không gian của các hoạt động kinh tế. Nó áp dụng các phương pháp nghiên cứu cả của kinh tế học lẫn của địa lý học nhân văn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chuyên Đề Địa Lý Kinh Tế Việt Nam - GVC Ths. Nguyễn Thị Vang phần 1

Lêi nãi ®Çu §Þa lý kinh tÕ ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng m«n häc ®¹i c−¬ng, lµ nÒn t¶ng kiÕn thøc cho sinh viªn häc c¸c m«n khoa häc x· héi - nh©n v¨n, ®Æc biÖt ®èi víi sinh viªn c¸c ngµnh Kinh tÕ, §Êt vµ M«i tr−êng. M«n häc §Þa lý kinh tÕ th−êng ®−îc ®−a vµo ch−¬ng tr×nh ®¹i c−¬ng cña sinh viªn kú I n¨m thø nhÊt. Cho ®Õn nay ®· cã mét sè gi¸o tr×nh §Þa lý kinh tÕ ViÖt Nam ®−îc xuÊt b¶n. Song tuú theo tõng tr−êng, néi dung gi¸o tr×nh ®−îc thay ®æi cho phï hîp víi môc tiªu vµ ®èi t−îng ®µo t¹o. Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I víi môc tiªu trë thµnh tr−êng träng ®iÓm trong khèi N«ng l©m ng− nghiÖp cña c¶ n−íc nªn nhµ tr−êng ®· ®Çu t− biªn so¹n c¸c bé gi¸o tr×nh cèt lâi. Cïng víi mét sè gi¸o tr×nh kh¸c, gi¸o tr×nh “§Þa lý kinh tÕ ViÖt Nam” ra ®êi gãp phÇn thùc hiÖn môc tiªu nãi trªn cña nhµ tr−êng. Th«ng qua gi¸o tr×nh nµy, sinh viªn c¸c ngµnh Kinh tÕ, §Êt vµ M«i tr−êng còng nh− c¸c ®éc gi¶ cã quan t©m tíi §Þa lý kinh tÕ cña ViÖt Nam sÏ cã ®−îc nh÷ng kiÕn thøc ®Çy ®ñ vÒ c¸c nguån lùc chñ yÕu ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ViÖt Nam, hiÖn tr¹ng vµ ph−¬ng h−íng tæ chøc l·nh thæ c¸c ngµnh kinh tÕ: c«ng nghiÖp, n«ng - l©m - ng− nghiÖp, dÞch vô còng nh− tæ chøc l·nh thæ cña t¸m vïng kinh tÕ ë ViÖt Nam. Víi §Þa lý kinh tÕ ViÖt Nam, vÊn ®Ò tæ chøc l·nh thæ cã vai trß ®Æc biÖt quan träng vµ g¾n víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. V× vËy tæ chøc l·nh thæ lµ vÊn ®Ò xuyªn suèt gi¸o tr×nh nµy. Gi¸o tr×nh “§Þa lý kinh tÕ ViÖt Nam” do tËp thÓ c¸c c¸n bé gi¶ng d¹y Bé m«n Kinh tÕ, Khoa Kinh tÕ vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I biªn so¹n d−íi sù chñ biªn cña GVC.ThS. NguyÔn ThÞ Vang: - GVC.ThS. NguyÔn ThÞ Vang - Ch−¬ng I, IV, VII. - GVC.ThS. Lª B¸ Chøc - Ch−¬ng II, V. - GVC. ThS. Vi V¨n N¨ng - Ch−¬ng III, VI. - Kü s−. §ç ThÞ N©ng - Ch−¬ng VIII. Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n mÆc dï gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n nh−ng chóng t«i cè g¾ng ®Õn møc cao nhÊt ®Ó gi¸o tr×nh ®¶m b¶o tÝnh khoa häc hiÖn ®¹i, tiÖm cËn víi nh÷ng th«ng tin cËp nhËt vÒ kinh tÕ, x· héi cña ®Êt n−íc, cña khu vùc §«ng Nam ¸ vµ trªn thÕ giíi. Chóng t«i hy väng r»ng ®©y lµ chuÈn mùc tèi thiÓu vÒ phÇn kiÕn thøc nÒn t¶ng cña bËc ®¹i häc ®Ó c¸c tr−êng §¹i häc, Cao ®¼ng ¸p dông nh»m n©ng dÇn mÆt b»ng kiÕn thøc ngang tÇm víi c¸c n−íc trong khu vùc vµ thÕ giíi. Gi¸o tr×nh “§Þa lý kinh tÕ ViÖt Nam” ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt nh−ng chóng t«i hy väng nã sÏ lµ tµi liÖu bæ Ých ®èi víi ®«ng ®¶o sinh viªn còng nh− nh÷ng ng−êi quan t©m tíi vÊn ®Ò nµy ë ViÖt Nam. Chóng t«i ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c ý kiÕn ®ãng gãp, phª b×nh cña c¸c nhµ khoa häc, c¸c b¹n ®ång nghiÖp vµ b¹n ®äc ®Ó gi¸o tr×nh nµy ®−îc hoµn thiÖn h¬n n÷a. TËp thÓ t¸c gi¶ 3
Môc lôc trang Lêi nãi ®Çu Ch−¬ng 1 §èi t−îng, nhiÖm vô vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cña ®Þa lý kinh tÕ I. §èi t−îng nghiªn cøu cña §Þa lý kinh tÕ 5 1.1. §èi t−îng nghiªn cøu cña §Þa lý kinh tÕ 5 1.2. VÞ trÝ cña m«n häc trong hÖ thèng c¸c ngµnh khoa häc 6 II. NhiÖm vô cña §Þa lý kinh tÕ 6 III. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 7 3.1. Ph−¬ng ph¸p kh¶o s¸t thùc ®Þa 7 3.2. Ph−¬ng ph¸p b¶n ®å 7 3.3. Ph−¬ng ph¸p th«ng tin ®Þa lý (GIS) 8 3.4. Ph−¬ng ph¸p viÔn th¸m 8 3.5. Ph−¬ng ph¸p dù b¸o 8 3.6 Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch chi phÝ lîi Ých 8 8 Ch−¬ng 2 Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ tæ chøc l∙nh thæ I. C¸c nguyªn t¾c ph©n bè s¶n xuÊt 9 1.1. Nguyªn t¾c 1 9 1. 2. Nguyªn t¾c 2 10 1.3. Nguyªn t¾c 3 11 1.4. Nguyªn t¾c 4 12 1.5. Nguyªn t¾c 5 12 1.6. Nguyªn t¾c 6 13 II. Vïng kinh tÕ 13 2.1. Kh¸i niÖm vïng kinh tÕ 13 2.2. Néi dung c¬ b¶n cña vïng kinh tÕ 13 2.3. C¸c lo¹i vïng kinh tÕ 15 III. Ph©n vïng kinh tÕ 16 3.1. Kh¸i niÖm ph©n vïng kinh tÕ 16 3.2. Nh÷ng c¨n cø ®Ó ph©n vïng kinh tÕ 17 3.3. C¸c nguyªn t¾c ph©n vïng kinh tÕ 18 IV. Quy ho¹ch vïng kinh tÕ 18 4.1. Kh¸i niÖm quy ho¹ch vïng 18 4.2. Néi dung c¬ b¶n cña quy ho¹ch vïng 18 4.3. Nh÷ng c¨n cø ®Ó quy ho¹ch vïng 19 4.4. C¸c nguyªn t¾c quy ho¹ch vïng kinh tÕ 19 Ch−¬ng 3 Tµi nguyªn thiªn nhiªn I. Mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ s¶n xuÊt x· héi 20 1.1. Kh¸i niÖm m«i tr−êng tù nhiªn, tµi nguyªn thiªn nhiªn 20 166
1.2. Mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ s¶n xuÊt x· héi 21 1.3. Sö dông hîp lý tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ b¶o vÖ m«i tr−êng 22 II. C¸c nguån lùc tù nhiªn cña ViÖt Nam 23 2.1. Nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña ViÖt Nam 23 2.2. C¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cña ViÖt Nam 25 Ch−¬ng 4 Tµi nguyªn nh©n v¨n I. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ ph¸t triÓn, ph©n bè d©n c− vµ sö dông nguån lao ®éng 34 1.1. Mèi quan hÖ gi÷a d©n c−, lao ®éng vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt x· héi 34 1.2.Nh÷ng vÊn ®Ò cÇn quan t©m khi nghiªn cøu vÒ d©n c−, lao ®éng 35 II. D©n c− 36 2.1. D©n c− 36 2.2. KÕt cÊu d©n sè 41 III. Ph©n bè d©n c− vµ sö dông nguån lao ®éng 47 3.1. Ph©n bè d©n c− 47 3.2. Sö dông nguån lao ®éng 50 Ch−¬ng 5 Tæ chøc l∙nh thæ ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp I. VÞ trÝ ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt 54 II. §Æc ®iÓm tæ chøc l·nh thæ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp 55 2.1. §Æc ®iÓm chung 55 2.2 §Æc ®iÓm tæ chøc l·nh thæ cña mét sè ngµnh c«ng nghiÖp chñ yÕu 56 III. Nh÷ng nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp 58 3.1. Nh©n tè lÞch sö- x· héi 58 3.2. Sù ph©n bè cña c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn 58 3.3. C¬ së kinh tÕ – x· héi 59 IV. T×nh h×nh ph¸t triÓn vµ ph©n bè c«ng nghiÖp ViÖt Nam 59 4.1. T×nh h×nh chung 59 4.2. T×nh h×nh ph©n bè c¸c ®¬n ngµnh 60 Ch−¬ng 6 Tæ chøc l∙nh thæ 66 ngµnh s¶n xuÊt n«ng- l©m-ng− nghiÖp 67 A. N«ng nghiÖp I. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp 68 1.1. Nh÷ng ®Æc ®iÓm chung 68 1.2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña mét sè ngµnh chñ yÕu trong n«ng nghiÖp 70 II. C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt n«ng nghiÖp 74 2.1. Nhãm nh©n tè tù nhiªn 74 2.2. Nhãm nh©n tè kinh tÕ x· héi 74 III. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn vµ ph©n bè n«ng nghiÖp ViÖt Nam 75 3.1. T×nh h×nh ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt n«ng nghiÖp 75 167
3.2. Mét sè nhËn xÐt chung vÒ thùc tr¹ng ph©n bè vµ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ViÖt nam 81 IV. §Þnh h−íng ph¸t triÓn vµ ph©n bè n«ng nghiÖp ViÖt Nam 84 86 B. L©m nghiÖp I. Vai trß cña l©m nghiÖp 86 II. §Æc ®iÓm cña s¶n xuÊt l©m nghiÖp 87 III. C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn ph¸t triÓn vµ ph©n bè l©m nghiÖp 87 IV. HiÖn tr¹ng vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn vµ ph©n bè l©m nghiÖp 88 90 C. Ng− nghiÖp I. Vai trß cña ng− nghiÖp 90 II. §Æc ®iÓm cña s¶n xuÊt ng− nghiÖp 90 III. C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn ph¸t triÓn vµ ph©n bè ng− nghiÖp 90 IV. HiÖn tr¹ng vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn vµ ph©n bè ng− nghiÖp 92 Ch−¬ng 7 96 Tæ chøc l∙nh thæ dÞch vô ViÖt Nam I. Vai trß cña dÞch vô trong ®êi sèng x· héi 96 II. §Æc ®iÓm cña tæ chøc l·nh thæ dÞch vô 96 2.1. Kh¸i niÖm dÞch vô 96 2.2. Ph©n lo¹i dÞch vô 96 2.3. §Æc ®iÓm tæ chøc l·nh thæ dÞch vô 97 III. HiÖn tr¹ng ph¸t triÓn vµ ph©n bè mét sè ngµnh dÞch vô chñ yÕu 97 3.1. Ngµnh giao th«ng vËn t¶i 97 3.2 Ngµnh th«ng tin liªn l¹c 103 3.3 Th−¬ng m¹i 105 3.4. Du lÞch 107 Ch−¬ng 8 Tæ chøc l∙nh thæ c¸c vïng kinh ë ViÖt Nam I. Vïng §«ng B¾c 111 II. Vïng T©y B¾c 120 III. Vïng §ång b»ng S«ng Hång 125 IV. Vïng B¾c Trung Bé 132 V. Vïng Duyªn H¶i Nam Trung Bé 139 VI. Vïng T©y Nguyªn 145 VII. Vïng §«ng Nam Bé 151 VIII. Vïng §ång b»ng S«ng Cöu Long 158 168
Ch−¬ng 1 §èi t−îng, nhiÖm vô vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cña §Þa lý Kinh tÕ i- §èi t−îng nghiªn cøu cña §Þa lý Kinh tÕ 1.1- §èi t−îng nghiªn cøu Ho¹t ®éng kinh tÕ lµ bé phËn quan träng nhÊt cÊu thµnh nªn x· héi loµi ng−êi, ho¹t ®éng ®ã kh«ng thÓ x¶y ra ngoµi kh«ng gian sèng cña con ng−êi, ®ã chÝnh lµ m«i tr−êng ®Þa lý. L·nh thæ vµ ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ng−êi lu«n cã mèi quan hÖ qua l¹i lÉn nhau. Bëi vËy ho¹t ®éng kinh tÕ kh«ng thÓ thiÕu sù hiÓu biÕt vµ nghiªn cøu l·nh thæ n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®ã. “§Þa lý kinh tÕ" (§LKT) ra ®êi cïng víi sù h×nh thµnh c¸c ngµnh s¶n xuÊt N«ng nghiÖp khi con ng−êi biÕt gieo trång vµ thu ho¹ch. Kinh nghiÖm mµ con ng−êi tÝch luü ®−îc khi ph©n biÖt h¹t gièng gieo ë l·nh thæ nµy th× tèt, l·nh thæ kia th× xÊu chÝnh lµ nÒn mãng ban ®Çu cña §LKT. Theo quan ®iÓm ngµy nay, §LKT lµ m«n khoa häc x· héi, nghiªn cøu c¸c hÖ thèng l·nh thæ kinh tÕ x· héi nh»m rót ra nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ quy luËt h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng cña chóng ®Ó vËn dông vµo tæ chøc kh«ng gian (l·nh thæ) tèi −u c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi trong thùc tiÔn. S¬ ®å hÖ thèng L.K.X (L·nh thæ, Kinh tÕ, X· héi) L.K.X §iÒu kiÖn tù nhiªn §iÒu kiÖn kinh tÕ §iÒu kiÖn x· héi cña l·nh thæ cña l·nh thæ cña l·nh thæ C¸c ngµnh s¶n C¸c ngµnh dÞch VÞ trÝ ®Þa lý Tµi nguyªn thiªn nhiªn vô + To¹ ®é ®Þa lý + H÷u h¹n xuÊt + D©n c− + N«ng nghiÖp + Giao th«ng vËn + DiÖn tÝch + V« h¹n + D©n téc + C«ng nghiÖp t¶i vµ Th«ng tin + H×nh thÓ C¸c yÕu tè tù nhiªn + Chñng téc liªn l¹c + T«n gi¸o + Biªn giíi + §Þa h×nh + Quan hÖ l¸ng + KhÝ hËu +Th−¬ng m¹i giÒng + Du lÞch + Thuû v¨n + Thæ nh−ìng + DÞch vô kh¸c + Sinh vËt 5
§èi t−îng nghiªn cøu chñ yÕu cña §LKT lµ hÖ thèng L·nh thæ - Kinh tÕ - X· héi (LKX). LKX lµ mét hÖ thèng cã cÊu tróc phøc t¹p, bao gåm ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ ®iÒu kiÖn x· héi cña l·nh thæ liªn quan tíi ho¹t ®éng s¶n xuÊt, nghØ ng¬i cña con ng−êi cïng víi viÖc b¶o vÖ m«i tr−êng sèng. VÒ thùc chÊt LKX ®−îc x¸c ®Þnh bëi c¸c yÕu tè tù nhiªn bëi møc ®é ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh kinh tÕ, ph©n bè kinh tÕ trªn l·nh thæ, bëi c¸c ®iÒu kiÖn x· héi chÝnh trÞ. V× thÕ nã sÏ kh¸c biÖt rÊt lín gi÷a c¸c quèc gia, c¸c vïng hoÆc c¸c khu vùc cã ®Æc ®iÓm tù nhiªn, sù ph¸t triÓn kinh tÕ, h×nh th¸i x· héi kh¸c nhau. 1.2. VÞ trÝ cña m«n häc trong hÖ thèng c¸c ngµnh häc §Þa lý kinh tÕ lµ mét m«n khoa häc ®éc lËp nh−ng nã lu«n cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi c¸c m«n khoa häc kh¸c. §Þa lý kinh tÕ nghiªn cøu kh«ng gian ®Þa lý n¬i diÔn ra ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi cña con ng−êi. V× vËy §Þa lý kinh tÕ sö dông hÇu hÕt c¸c kh¸i niÖm, c¸c kiÕn thøc cña c¸c m«n: §Þa chÊt häc, ®Þa vËt lý, sinh vËt, lý, ho¸… MÆt kh¸c m«n häc l¹i liªn quan nhiÒu tíi c¸c kiÕn thøc kinh tÕ - x· héi: chÝnh trÞ, kinh tÕ, luËt, d©n téc häc… Do ®ã muèn lÜnh héi tèt kiÕn thøc m«n häc §LKT cÇn ph¶i cã kiÕn thøc tæng hîp c¬ b¶n cña nhiÒu m«n häc kh¸c nhau. §Þa lý kinh tÕ ph¶i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò quan hÖ gi÷a m«i tr−êng ®Þa lý vµ nÒn s¶n xuÊt x· héi. §ã lµ mèi quan hÖ mang tÝnh triÕt häc gi÷a con ng−êi vµ tù nhiªn. ii- NhiÖm vô cña ®Þa lý kinh tÕ Nghiªn cøu §Þa lý kinh tÕ nh»m thùc hiÖn nhiÖm vô quan träng vÒ mÆt lý luËn - ph−¬ng ph¸p luËn, ph−¬ng ph¸p còng nh− thùc tiÔn tæ chøc kh«ng gian kinh tÕ x· héi. §Ó thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n−íc, §LKT ViÖt Nam tËp trung nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p chiÕn l−îc cho c¸c vÊn ®Ò chñ yÕu sau: - §¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi theo l·nh thæ cña ViÖt Nam, kh¶ n¨ng héi nhËp cña ViÖt Nam vµo tiÕn tr×nh ph©n c«ng lao ®éng khu vùc vµ quèc tÕ. - Ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vµ chiÕn l−îc quèc gia vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi theo l·nh thæ (theo vïng) nh»m t¹o ra nh÷ng chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ l·nh thæ m¹nh mÏ vµ cã hiÖu qu¶ theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. - Ph−¬ng ph¸p luËn vµ ph−¬ng ph¸p ph©n vïng kinh tÕ, quy ho¹ch tæng thÓ kinh tÕ x· héi, ph©n bè lùc l−îng s¶n xuÊt. - Nh÷ng ®Æc ®iÓm, quy luËt h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng c¸c hÖ thèng l·nh thæ chøc 6
n¨ng (c¸c ngµnh vµ lÜnh vùc kinh tÕ), c¸c hÖ thèng l·nh thæ tæng hîp ®a chøc n¨ng (c¸c vïng kinh tÕ, c¸c ®Þa bµn kinh tÕ träng ®iÓm …). - Ph−¬ng ph¸p luËn vµ ph−¬ng ph¸p lùa chän vïng (®Þa bµn) ®Þa ®iÓm cô thÓ cho ph©n bè vµ ®Çu t− ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh. - Mèi quan hÖ gi÷a n©ng cao hiÖu qu¶ vµ b¶o ®¶m c«ng b»ng theo chiÒu ngang (theo vïng) trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc; mèi quan hÖ h÷u c¬ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi víi b¶o vÖ m«i tr−êng, ®¶m b¶o c©n b»ng sinh th¸i. - Mèi quan hÖ gi÷a kÕ ho¹ch ho¸ vµ qu¶n lý theo ngµnh víi kÕ ho¹ch ho¸ vµ qu¶n lý theo l·nh thæ, gi÷a qu¶n lý vÜ m« vµ qu¶n lý vi m« vÒ mÆt l·nh thæ. iii- Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó xøng ®¸ng víi vÞ trÝ cña m«n häc vµ hoµn thµnh tèt c¸c nhiÖm vô trªn, §Þa lý kinh tÕ sö dông réng r·i c¸c quan ®iÓm, c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu truyÒn thèng còng nh− hiÖn ®¹i. §Þa lý kinh tÕ nghiªn cøu c¸c l·nh thæ kinh tÕ x· héi, c¸c LKX th−êng kh¸ réng lín cã liªn quan ®Õn nhiÒu vÊn ®Ò, nhiÒu khÝa c¹nh, cã quy m« vµ b¶n chÊt kh¸c nhau nh−ng l¹i t−¬ng t¸c chÆt chÏ víi nhau. V× vËy ®Ó nghiªn cøu tèt vÊn ®Ò ®ã, c¸c nhµ §Þa lý kinh tÕ ph¶i sö dông th−êng xuyªn nhÊt qu¸n c¸c quan ®iÓm tiÕp cËn, hÖ thèng vµ tæng hîp. H¬n n÷a c¸c L.K.X kh«ng ngõng vËn ®éng trong kh«ng gian vµ biÕn ®æi theo thêi gian v× vËy ®Ó ®Þnh h−íng ®óng ®¾n sù ph¸t triÓn t−¬ng lai cña chóng cÇn ph¶i cã quan ®iÓm ®éng vµ quan ®iÓm lÞch sö. §Þa lý kinh tÕ còng cã ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chung nh− nhiÒu m«n khoa häc kh¸c: Thu thËp tµi liÖu, sè liÖu thèng kª… song víi §Þa lý kinh tÕ cßn cã mét sè ph−¬ng ph¸p ®Æc tr−ng sau: 3.1. Ph−¬ng ph¸p kh¶o s¸t thùc ®Þa Kh¶o s¸t thùc ®Þa lµ ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng ®Æc tr−ng cña §Þa lý kinh tÕ. §iÒu c¨n b¶n cña §Þa lý kinh tÕ lµ viÖc nghiªn cøu L.K.X muèn vËy ph¶i tai nghe, m¾t thÊy. V× vËy viÖc xem xÐt, c¶m nhËn, m« t¶ trªn thùc ®Þa lµ c¸i kh«ng thÓ thiÕu. Sö dông ph−¬ng ph¸p nµy gióp c¸c nhµ §Þa lý kinh tÕ tr¸nh ®−îc nh÷ng kÕt luËn, quyÕt ®Þnh chñ quan, véi vµng, thiÕu c¬ së thùc tiÔn. 3.2. HÖ thèng th«ng tin ®Þa lý (GIS) GIS lµ mét c¬ së d÷ liÖu trªn m¸y tÝnh, hiÖn ®−îc sö dông réng r·i ®Ó l−u gi÷, ph©n tÝch, xö lý vµ hiÓn thÞ c¸c th«ng tin vÒ kh«ng gian l·nh thæ. 7
3.3. Ph−¬ng ph¸p b¶n ®å Ph−¬ng ph¸p b¶n ®å lµ ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng ®−îc sö dông phæ biÕn trong nghiªn cøu ®Þa lý tù nhiªn, ®Þa lý nh©n v¨n, ®Þa lý kinh tÕ vµ nhiÒu m«n häc kh¸c. L·nh thæ cÇn ph¶i nghiªn cøu cña §Þa lý kinh tÕ th−êng rÊt lín: Thµnh phè, tØnh, miÒn, quèc gia. V× thÕ nÕu kh«ng sö dông b¶n ®å th× chóng ta kh«ng thÓ cã mét tÇm nh×n bao qu¸t l·nh thæ trong sù nghiªn cøu cña m×nh. Bëi vËy c¸c nghiªn cøu §Þa lý kinh tÕ ®−îc khëi ®Çu b»ng b¶n ®å vµ kÕt thóc b»ng b¶n ®å, nã chÝnh lµ “ng«n ng÷” tæng hîp, ng¾n gän, sóc tÝch, trùc quan cña ®èi t−îng nghiªn cøu. 3.4. Ph−¬ng ph¸p viÔn th¸m ViÔn th¸m lµ ph−¬ng ph¸p ngµy cµng ®−îc sö dông réng r·i trong nhiÒu m«n khoa häc ®Æc biÖt lµ c¸c m«n khoa häc vÒ tr¸i ®Êt. Nã cho ta mét c¸ch nh×n tæng qu¸t nhanh chãng hiÖn tr¹ng cña ®èi t−îng nghiªn cøu, ph¸t hiÖn ra nh÷ng hiÖn t−îng, nh÷ng mèi liªn hÖ khã nh×n thÊy trong kh¶o s¸t thùc ®Þa. 3.5. Ph−¬ng ph¸p dù b¸o Ph−¬ng ph¸p dù b¸o gióp ng−êi nghiªn cøu ®Þnh h−íng chiÕn l−îc, x¸c ®Þnh c¸c môc tiªu vµ kÞch b¶n ph¸t triÓn tr−íc m¾t vµ l©u dµi cña c¸c ®èi t−îng nghiªn cøu mét c¸ch kh¸ch quan, cã c¬ së khoa häc phï hîp víi c¸c ®iÒu kiÖn vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña hiÖn thùc. 3.6. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch chi phÝ - lîi Ých Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch chi phÝ - lîi Ých gióp c¸c nhµ nghiªn cøu ra quyÕt ®Þnh ë mäi cÊp (quèc tÕ, quèc gia, vïng…) mét c¸ch hîp lý, sö dông bÒn v÷ng vµ cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc, lùa chän c¸c ch−¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch, dù ¸n ph¸t triÓn trªn c¬ së so s¸nh chi phÝ víi lîi Ých. 8
Ch−¬ng 2 Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ tæ chøc l∙nh thæ I. C¸c nguyªn t¾c ph©n bè s¶n xuÊt §Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ quèc d©n ph¸t triÓn æn ®Þnh víi nhÞp ®é t¨ng tr−ëng cao, trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt cña ®Êt n−íc cÇn ph¶i nghiªn cøu vµ vËn dông tèt c¸c nguyªn t¾c ph©n bè s¶n xuÊt. 1.1. Nguyªn t¾c 1 Ph©n bè c¸c c¬ së s¶n xuÊt gÇn c¸c nguån nguyªn liÖu, nhiªn liÖu, n¨ng l−îng, nguån lao ®éng vµ thÞ tr−êng tiªu thô s¶n phÈm. Trong thùc tiÔn c¸c c¬ së s¶n xuÊt ®Òu cÇn nguyªn, nhiªn liÖu, n¨ng l−îng, lao ®éng vµ thÞ tr−êng tiªu thô s¶n phÈm; tïy theo ®Æc ®iÓm cô thÓ cña tõng ®èi t−îng s¶n xuÊt, tõng c¬ së s¶n xuÊt, tõng ngµnh s¶n xuÊt mµ cã thÓ sö dông nguyªn t¾c nµy linh ho¹t ®Ó gi¶m bít chi phÝ s¶n xuÊt ®Õn møc thÊp nhÊt. - Nghiªn cøu vËn dông tèt nguyªn t¾c nµy sÏ gi¶m bít ®−îc c¸c chi phÝ s¶n xuÊt, ®Æc biÖt chi phÝ trong kh©u vËn t¶i, tõ ®ã h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ trong s¶n xuÊt. - Trong thùc tiÔn vËn dông nguyªn t¾c nµy cÇn chó ý nghiªn cøu nh÷ng ®Æc ®iÓm kinh tÕ-kü thuËt cô thÓ cña tõng ®èi t−îng s¶n xuÊt, tõng nhãm ngµnh s¶n xuÊt ®Ó ph©n bè s¶n xuÊt hîp lý. a) §èi víi s¶n xuÊt c«ng nghiÖp (®−îc chia thµnh 5 nhãm ngµnh): - Nhãm 1: Bao gåm c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp víi ®Æc ®iÓm næi bËt lµ cã chi phÝ vËn chuyÓn nguyªn liÖu cao trong c¬ cÊu chi phÝ s¶n xuÊt nh−: c¸c xÝ nghiÖp luyÖn kim, s¶n xuÊt xi m¨ng, chÕ biÕn mÝa, ®−êng hoa qu¶ hép... §èi víi nhãm nµy, trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè cÇn ®−îc ph©n bè gÇn víi c¸c nguån nguyªn liÖu. - Nhãm 2: Bao gåm c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp víi ®Æc ®iÓm næi bËt lµ cã chi phÝ vËn chuyÓn nhiªn liÖu cao trong c¬ cÊu chi phÝ s¶n xuÊt nh−: c¸c nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn, mét sè xÝ nghiÖp ho¸ chÊt… Trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt, nhãm nµy cÇn ®−îc ph©n bè gÇn víi nguån nhiªn liÖu. - Nhãm 3: Bao gåm c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp víi ®Æc ®iÓm næi bËt lµ cã chi phÝ vÒ ®iÖn n¨ng cao trong c¬ cÊu chi phÝ s¶n xuÊt nh− nh÷ng xÝ nghiÖp c«ng 9
nghiÖp dïng ®iÖn nhiÒu trong s¶n xuÊt (luyÖn kim mµu b»ng ph−¬ng ph¸p ®iÖn ph©n...). Trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè, nhãm ngµnh nµy cÇn ®−îc ph©n bè gÇn c¸c c¬ së ®iÖn lín, c¸c nguån ®iÖn rÎ tiÒn. - Nhãm 4: Bao gåm c¸c c¬ së c«ng nghiÖp víi ®Æc ®iÓm lµ cã chi phÝ vÒ ®µo t¹o vµ tr¶ c«ng lao ®éng cao trong c¬ cÊu chi phÝ s¶n xuÊt nh−: dÖt may, giÇy da, thñ c«ng mü nghÖ tinh x¶o... Trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè, nhãm ngµnh nµy cÇn ®−îc ph©n bè gÇn c¸c trung t©m d©n c− lín cã tr×nh ®é d©n trÝ cao. - Nhãm 5: Bao gåm c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp víi ®Æc ®iÓm s¶n xuÊt næi bËt lµ cã chi phÝ vÒ tiªu thô s¶n phÈm cao trong c¬ cÊu chi phÝ s¶n xuÊt nh−: c¸c c¬ së c«ng nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm, bia, r−îu, b¸nh kÑo... Trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè, nhãm nµy cÇn ®−îc ph©n bè gÇn c¸c trung t©m tiªu thô lín. b) §èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp: VËn dông nguyªn t¾c trªn, còng ph¶i dùa vµo ®Æc ®iÓm kinh tÕ-kü thuËt cña tõng nhãm ngµnh ®Ó bè trÝ s¶n xuÊt. - C©y l−¬ng thùc: Cã yªu cÇu tiªu thô réng r·i kh¾p n¬i, dÔ thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh. Do ®ã cÇn ®−îc ph©n bè theo 2 h−íng: Ph©n bè réng kh¾p trªn c¸c vïng l·nh thæ ®Ó ®¸p øng yªu cÇu tiªu dïng t¹i chç cña d©n c−; ph©n bè tËp trung ë nh÷ng vïng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó tËp trung ®Çu t−, th©m canh, h×nh thµnh nh÷ng vïng s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ lín, t¨ng n¨ng suÊt, s¶n l−îng c©y l−¬ng thùc, t¹o ra nhiÒu s¶n phÈm hµng ho¸ cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. - C©y c«ng nghiÖp vµ c©y ¨n qu¶: Yªu cÇu nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh th¸i chÆt chÏ h¬n so víi c©y l−¬ng thùc; mÆt kh¸c s¶n phÈm cña nã ®ßi hái ph¶i ®−îc chÕ biÕn míi n©ng cao ®−îc gi¸ trÞ s¶n phÈm. Do ®ã trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè, nhãm c©y nµy cÇn ®−îc ph©n bè tËp trung, h×nh thµnh nh÷ng vïng s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ lín ®Ó kÕt hîp tèt víi ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn, nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ trong s¶n xuÊt. 1.2. Nguyªn t¾c 2 Ph©n bè s¶n xuÊt ph¶i kÕt hîp c«ng nghiÖp víi n«ng nghiÖp, thµnh thÞ víi n«ng th«n. NÒn kinh tÕ quèc d©n muèn ph¸t triÓn tèt, cÇn cã sù kÕt hîp ph¸t triÓn nhÞp nhµng gi÷a tÊt c¶ c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong mét c¬ cÊu kinh tÕ quèc d©n thèng nhÊt, mµ tr−íc hÕt lµ c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp; v× ®©y lµ 2 ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ. Do ®ã trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt cña ®Êt n−íc, cÇn ph¶i kÕt hîp tèt gi÷a c«ng nghiÖp víi n«ng nghiÖp. 10
- Ph©n bè s¶n xuÊt kÕt hîp c«ng nghiÖp víi n«ng nghiÖp sÏ gãp phÇn xãa bá hiÖn t−îng c¸c vïng n«ng nghiÖp ®¬n thuÇn, mµ ph¸t triÓn theo h−íng h×nh thµnh c¸c h×nh thøc s¶n xuÊt liªn kÕt n«ng-c«ng nghiÖp víi hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cao t¹o ®iÒu kiÖn cho c«ng nghiÖp t¸c ®éng ngµy cµng nhiÒu, cµng cã hiÖu qu¶ vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp; tõng b−íc thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ n«ng nghiÖp; h×nh thµnh c¬ cÊu kinh tÕ c«ng-n«ng nghiÖp ngµy cµng hîp lý. - Trong thùc tiÔn vËn dông nguyªn t¾c nµy, cÇn chó ý ph¸t triÓn vµ ph©n bè më réng c¬ cÊu s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, mµ tr−íc hÕt lµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp trùc tiÕp phôc vô n«ng nghiÖp nh−: c¬ khÝ chÕ t¹o, söa ch÷a m¸y mãc c«ng cô phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp chÕ biÕn, b¶o qu¶n n«ng s¶n, c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng phôc vô d©n c− vµo c¸c vïng n«ng nghiÖp ®Ó thóc ®Èy n«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Trong ph¸t triÓn, x©y dùng c¸c vïng kinh tÕ míi, cÇn cã sù kÕt hîp chÆt chÏ ngay tõ ®Çu gi÷a c«ng nghiÖp víi n«ng nghiÖp 1.3. Nguyªn t¾c 3 Ph©n bè s¶n xuÊt ph¶i chó ý ph¸t triÓn nhanh chãng nÒn kinh tÕ-v¨n hãa cña c¸c vïng l¹c hËu, chËm ph¸t triÓn. - Do sù ph©n ho¸ cña c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn-kinh tÕ-x· héi-lÞch sö gi÷a c¸c vïng l·nh thæ cña ®Êt n−íc nªn gi÷a c¸c vïng th−êng cã sù chªnh lÖch vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ-v¨n ho¸-x· héi. C¸c vïng l¹c hËu, chËm tiÕn vÒ kinh tÕ - x· héi th−êng lµ nh÷ng vïng biªn giíi, ven biÓn, h¶i ®¶o, vïng c− tró cña ®ång bµo d©n téc Ýt ng−êi cã vÞ trÝ quan träng trong an ninh, chÝnh trÞ, quèc phßng. MÆt kh¸c, nh÷ng vïng nµy lµ nh÷ng vïng cßn nhiÒu tiÒm n¨ng ph¸t triÓn s¶n xuÊt, nh−ng ch−a ®−îc khai th¸c, sö dông hîp lý. Do ®ã trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt, cÇn chó ý ph¸t triÓn nhanh chãng c¸c vïng nµy, nh»m khai th¸c tèt h¬n c¸c tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña ®Êt n−íc. - VËn dông tèt nguyªn t¾c nµy cã ý nghÜa lín trªn c¸c mÆt kinh tÕ-chÝnh trÞ- quèc phßng, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó khai th¸c ®Çy ®ñ, hîp lý mäi tiÒm n¨ng ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña ®Êt n−íc, gãp phÇn xo¸ bá dÇn sù c¸ch biÖt gi÷a c¸c d©n téc, t¨ng c−êng khèi ®oµn kÕt toµn d©n, n©ng cao d©n trÝ, t¨ng c−êng lùc l−îng tù vÖ trªn c¸c tuyÕn biªn giíi, ven biÓn, h¶i ®¶o. gãp phÇn phßng thñ vµ b¶o vÖ v÷ng ch¾c ®Êt n−íc. - Thùc tiÔn vËn dông nguyªn t¾c nµy, cÇn nghiªn cøu ph¸t triÓn vµ ph©n bè më réng c¸c c¬ së s¶n xuÊt vµo c¸c vïng l¹c hËu, chËm tiÕn trªn c¬ së c¸c ph−¬ng ¸n ph©n vïng vµ quy ho¹ch c¸c vïng kinh tÕ cña ®Êt n−íc. 11
1.4. Nguyªn t¾c 4 Ph©n bè s¶n xuÊt ph¶i chó ý kÕt hîp tèt kinh tÕ víi quèc phßng. ThÕ giíi ngµy nay vÉn cßn tån t¹i chñ nghÜa ®Õ quèc vµ c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng, v× vËy x©y dùng ®Êt n−íc vµ b¶o vÖ ®Êt nuíc ph¶i lu«n lu«n g¾n chÆt víi nhau. Do ®ã ph¶i chó ý kÕt hîp tèt kinh tÕ víi quèc phßng. - VËn dông tèt nguyªn t¾c nµy cã ý nghÜa to lín gãp phÇn h¹n chÕ thiÖt h¹i khi x¶y ra chiÕn tranh. - Trong thùc tiÔn vËn dông, cÇn chó ý nh÷ng ®iÓm sau ®©y: + CÇn nghiªn cøu ph¸t triÓn vµ ph©n bè nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt quan träng cã ý nghÜa then chèt ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n vµo s©u trong néi ®Þa, xa c¸c tuyÕn biªn giíi. + Ph¸t triÓn vµ ph©n bè nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt lín quan träng trªn nhiÒu vïng l·nh thæ cña ®Êt n−íc, tr¸nh qu¸ tËp trung vµo mét sè vïng nhÊt ®Þnh. Ph¸t triÓn vµ ph©n bè më réng c¸c c¬ së s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt gän nhÑ, dÔ c¬ ®éng khi xÈy ra t×nh huèng chiÕn tranh ë c¸c tuyÕn biªn giíi, ven biÓn, h¶i ®¶o ®Ó kÕt hîp tèt ph¸t triÓn víi cñng cè quèc phßng. 1.5. Nguyªn t¾c 5 Ph©n bè s¶n xuÊt ph¶i chó ý t¨ng c−êng vµ më réng c¸c quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ. Ngµy nay trªn thÕ giíi ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ cña tÊt c¶ c¸c n−íc. Mäi quèc gia ®Òu muèn t×m kiÕm cho m×nh mét ®−êng lèi chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ thÝch hîp víi nguån thu cao, tèc ®é t¨ng tr−ëng nhanh vµ æn ®Þnh, trªn c¬ së khai th¸c cã hiÖu qu¶ mäi nguån tµi nguyªn cña ®Êt n−íc vµ lîi dông ®Õn møc tèi ®a sù hç trî kinh tÕ tõ bªn ngoµi. Do ®ã ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ më ®· trë thµnh mét xu h−íng tÊt yÕu cña thêi ®¹i. V× vËy trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt, cÇn ph¶i chó ý t¨ng c−êng vµ më réng quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ. - VËn dông tèt nguyªn t¾c nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c c¬ së s¶n xuÊt, c¸c ®Þa ph−¬ng, c¸c vïng vµ nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc ph¸t triÓn mét c¸ch cã lîi nhÊt. - Thùc tiÔn vËn dông nguyªn t¾c nµy, cÇn chó ý kÕt hîp ®óng ®¾n lîi Ých cña tÊt c¶ c¸c bªn tham gia hîp t¸c, ra søc ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt mµ ®iÒu kiÖn trong n−íc cã nhiÒu thuËn lîi trong tham gia hîp t¸c quèc tÕ. 12
1.6. Nguyªn t¾c 6 Ph©n bè s¶n xuÊt ph¶i chó ý tæ chøc, ph©n c«ng lao ®éng hîp lý gi÷a c¸c vïng trong n−íc. Ph¸t triÓn chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt kÕt hîp chÆt chÏ víi ph¸t triÓn tæng hîp nÒn kinh tÕ trong vïng. Nguyªn t¾c nµy ®−îc b¾t nguån tõ quy luËt ph¸t triÓn cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi theo l·nh thæ, tÊt yÕu sÏ dÉn tíi chuyªn m«n ho¸. §©y lµ mét quy luËt tÊt yÕu kh¸ch quan, do ®ã trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt cña ®Êt n−íc cÇn nghiªn cøu nhËn thøc quy luËt nµy nh»m ph©n bè s¶n xuÊt theo h−íng h×nh thµnh nh÷ng vïng s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ ®−a l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Tuy nhiªn ®i liÒn víi ph¸t triÓn s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸, ph¶i kÕt hîp ph¸t triÓn tæng hîp nÒn kinh tÕ cña vïng míi cã thÓ khai th¸c ®Çy ®ñ, hîp lý mäi tiÒm n¨ng s¶n xuÊt cña vïng vµ hç trî`cho chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt cña vïng ph¸t triÓn. - VËn dông tèt nguyªn t¾c nµy sÏ gãp phÇn khai th¸c ®Çy ®ñ, hîp lý mäi tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi trong tÊt c¶ c¸c vïng, ®¶m b¶o cho c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong vïng ph¸t triÓn c©n ®èi nhÞp nhµng víi hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cao. Ngoµi ra trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt ngµy nay, cÇn ®Æc biÖt chó ý tíi vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr−êng tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn. CÇn coi vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr−êng tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn trong ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt nh− lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c ph©n bè s¶n xuÊt. II. Vïng kinh tÕ 2.1. Kh¸i niÖm vÒ vïng kinh tÕ Vïng kinh tÕ lµ nh÷ng bé phËn kinh tÕ, l·nh thæ ®Æc thï cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, cã chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt kÕt hîp chÆt chÏ víi ph¸t triÓn tæng hîp. 2.2. Néi dung c¬ b¶n cña vïng kinh tÕ a) Chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt cña vïng kinh tÕ : - Chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt lµ dùa vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cña vïng vÒ tù nhiªn-kinh tÕ, x· héi-lÞch sö ®Ó s¶n xuÊt ra nhiÒu s¶n phÈm hµng ho¸ víi chÊt l−îng tèt, gi¸ thµnh h¹, cung cÊp cho nhu cÇu cña nhiÒu vïng kh¸c, cho nhu cÇu c¶ n−íc vµ xuÊt khÈu. - Chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt cña vïng kinh tÕ thÓ hiÖn nÐt ®Æc tr−ng, ®éc ®¸o cña vïng, vai trß, nhiÖm vô cña vïng víi c¸c vïng kh¸c, còng nh− ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n trong mét giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. 13
- Nh÷ng ngµnh chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt trong vïng ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn dùa trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cña vïng. V× vËy nh÷ng ngµnh nµy th−êng lµ nh÷ng ngµnh cho hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt, quyÕt ®Þnh ph−¬ng h−íng s¶n xuÊt chÝnh cña vïng vµ th−êng lµ nh÷ng ngµnh ®ãng vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ vïng. - Trong thùc tÕ, mçi vïng kinh tÕ th−êng cã nhiÒu ngµnh chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt kh¸c nhau (®Æc biÖt lµ vïng kinh tÕ lín). V× vËy cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc vai trß vÞ trÝ cña tõng ngµnh chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt trong vïng, còng nh− vai trß vÞ trÝ cña tõng c¬ së chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt trong ngµnh ®Ó cã ph−¬ng h−íng ®Çu t− ph¸t triÓn hîp lý. §Ó lµm ®−îc ®iÒu ®ã, ng−êi ta th−êng c¨n cø vµo mét hÖ thèng nhiÒu chØ tiªu ®Ó ph©n tÝch trong ®ã nh÷ng chØ tiªu ®−îc sö dông phæ biÕn lµ: + Tû träng gi¸ trÞ s¶n phÈm hµng ho¸ cña mét ngµnh s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ nµo ®ã trong vïng so víi toµn bé gi¸ trÞ s¶n phÈm cña ngµnh Êy ®−îc s¶n xuÊt ra ë trong vïng trong mét n¨m: S’IV S’IV: gi¸ trÞ s¶n phÈm hµng ho¸ ngµnh I trong vïng x 100% SIV: gi¸ trÞ s¶n phÈm ngµnh I trong vïng SIV + Tû träng gi¸ trÞ s¶n phÈm hµng ho¸ cña ngµnh s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ nµo ®ã trong vïng so víi toµn bé gi¸ trÞ s¶n phÈm hµng ho¸ cña ngµnh ®ã ®−îc s¶n xuÊt ra trªn c¶ n−íc trong mét n¨m: S’IV: gi¸ trÞ s¶n phÈm hµng ho¸ ngµnh I trong vïng S’IV x 100% S’IN: gi¸ trÞ s¶n phÈm ngµnh I trong c¶ n−íc S’IN + Tû träng gi¸ trÞ s¶n phÈm cña mét ngµnh s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ nµo ®ã trong vïng so víi toµn bé gi¸ trÞ s¶n phÈm cña ngµnh ®ã ®−îc s¶n xuÊt ra trªn c¶ n−íc trong mét n¨m (hoÆc tû sè ®ã vÒ vèn ®Çu t− hay lao ®éng): SIV x 100% SIV: gi¸ trÞ s¶n phÈm ngµnh I trong vïng SIN SIN: gi¸ trÞ s¶n phÈm ngµnh I trong c¶ n−íc + Tû träng gi¸ trÞ s¶n phÈm cña ngµnh s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ nµo ®ã trong vïng so víi tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña toµn vïng: 14
SIV SIV: gi¸ trÞ s¶n phÈm ngµnh I trong vïng x 100% GOV: tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña toµn vïng. GOV KÕt hîp c¸c chØ tiªu trªn cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc vai trß vÞ trÝ c¸c ngµnh s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ trong vïng. b) Ph¸t triÓn tæng hîp cña vïng kinh tÕ: - Ph¸t triÓn tæng hîp cña vïng kinh tÕ lµ ph¸t triÓn tÊt c¶ c¸c ngµnh s¶n xuÊt cã liªn quan, rµng buéc víi nhau; khai th¸c, sö dông ®Çy ®ñ mäi tiÒm n¨ng s¶n xuÊt trong vïng ®Ó ph¸t triÓn toµn diÖn, c©n ®èi, hîp lý nÒn kinh tÕ vïng trong sù phèi hîp tèt nhÊt gi÷a c¸c ngµnh chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt, c¸c ngµnh bæ trî chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt vµ c¸c ngµnh s¶n xuÊt phô cña vïng, t¹o cho vïng mét c¬ cÊu s¶n xuÊt hîp lý nhÊt. + C¸c ngµnh chuyªn m«n ho¸ cña vïng lµ nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt ®ãng vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ cña vïng, quyÕt ®Þnh ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn s¶n xuÊt chÝnh cña vïng vµ lµ nh÷ng ngµnh cho hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. + C¸c ngµnh bæ trî chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt cña vïng lµ nh÷ng ngµnh trùc tiÕp tiªu thô s¶n phÈm, hoÆc s¶n xuÊt cung cÊp nguyªn liÖu, n¨ng l−îng, vËt t−, thiÕt bÞ c¬ b¶n cho ngµnh chuyªn m«n ho¸, hoÆc cã nh÷ng mèi liªn hÖ chÆt chÏ trong quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt víi ngµnh chuyªn m«n ho¸. + C¸c ngµnh s¶n xuÊt phô cña vïng lµ nh÷ng ngµnh sö dông c¸c phÕ phÈm, phô phÈm cña c¸c ngµnh chuyªn m«n ho¸ ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, hoÆc sö dông nh÷ng nguån tµi nguyªn nhá vµ ph©n t¸n ë trong vïng ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, chñ yÕu phôc vô nhu cÇu néi bé cña vïng hoÆc nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt chÕ biÕn l−¬ng thùc, thùc phÈm, s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng th«ng th−êng phôc vô néi bé cña vïng. - Ph¸t triÓn tæng hîp cña vïng kinh tÕ lµ phï hîp víi tiÕn bé khoa häc kinh tÕ, t¹o thuËn lîi ®Ó øng dông réng r·i c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt tiªn tiÕn, ®¶m b¶o cho vïng ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ-x· héi cao nhÊt. 2.3. C¸c lo¹i vïng kinh tÕ C¨n cø vµo quy m«, chøc n¨ng, møc ®é ph¸t triÓn chuyªn m«n ho¸ vµ ph¸t triÓn tæng hîp. HÖ thèng c¸c vïng kinh tÕ trong mét n−íc ®−îc ph©n lo¹i nh− sau. 2.3.1. Vïng kinh tÕ ngµnh: Vïng kinh tÕ ngµnh lµ vïng kinh tÕ ®−îc ph¸t triÓn vµ ph©n bè chñ yÕu mét ngµnh s¶n xuÊt, vÝ dô: Vïng n«ng nghiÖp, vïng c«ng nghiÖp. 15
Vïng kinh tÕ ngµnh còng cã ®Çy ®ñ hai néi dung c¬ b¶n cña vïng kinh tÕ ®ã lµ s¶n xuÊt chuyªn m«n ho¸ vµ ph¸t triÓn tæng hîp. N¨m 1976, Nhµ n−íc ta ®· ®−a ra ph−¬ng ¸n 7 vïng n«ng nghiÖp vµ 8 vïng s¶n xuÊt l©m nghiÖp. 2.3.2. Vïng kinh tÕ tæng hîp: 2.3.2.1. Vïng kinh tÕ lín Vïng kinh tÕ lín lµ c¸c vïng kinh tÕ tæng hîp cÊp cao nhÊt. Mçi vïng kinh tÕ lín cã quy m« l·nh thæ bao trïm trªn nhiÒu tØnh vµ thµnh phè liÒn kÒ nhau; cã chung nh÷ng ®Þnh h−íng c¬ b¶n vÒ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt, víi nh÷ng ngµnh chuyªn m«n ho¸ lín cã ý nghÜa ®èi víi c¶ n−íc; sù ph¸t triÓn tæng hîp cña vïng phong phó, ®a d¹ng. C¸c vïng kinh tÕ lín cßn cã nh÷ng mèi liªn quan chung vÒ kinh tÕ-chÝnh trÞ-quèc phßng. §èi víi n−íc ta hiÖn nay, cã 4 vïng kinh tÕ lín: - Vïng kinh tÕ B¾c Bé - Vïng kinh tÕ B¾c Trung Bé - Vïng kinh tÕ Nam Trung Bé - Vïng kinh tÕ Nam Bé. 2.3.2.2. Vïng kinh tÕ - hµnh chÝnh Vïng kinh tÕ - hµnh chÝnh lµ nh÷ng vïng kinh tÕ võa cã ý nghÜa, chøc n¨ng kinh tÕ, võa cã ý nghÜa, chøc n¨ng hµnh chÝnh. Mçi vïng kinh tÕ - hµnh chÝnh cã mét cÊp chÝnh quyÒn t−¬ng øng: Võa cã chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ, võa cã chøc n¨ng qu¶n lý hµnh chÝnh trªn toµn bé ®Þa bµn l·nh thæ cña vïng. Vïng kinh tÕ hµnh chÝnh cã 2 lo¹i: + Vïng kinh tÕ hµnh chÝnh tØnh. + Vïng kinh tÕ hµnh chÝnh huyÖn. III. Ph©n vïng kinh tÕ 3.1. Kh¸i niÖm ph©n vïng kinh tÕ Ph©n vïng kinh tÕ lµ qu¸ tr×nh nghiªn cøu ph©n chia l·nh thæ ®Êt n−íc ra thµnh mét hÖ thèng c¸c vïng kinh tÕ, lµ qu¸ tr×nh v¹ch ra hoÆc tiÕp tôc ®iÒu chØnh ranh giíi hîp lý cña toµn bé hÖ thèng vïng; ®Þnh h−íng chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt cho vïng vµ x¸c ®Þnh c¬ cÊu kinh tÕ vïng øng víi c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn dµi h¹n 16
nÒn kinh tÕ quèc d©n (15-20 n¨m). Trªn c¬ së ph©n vïng kinh tÕ, Nhµ n−íc cã kÕ ho¹ch tæ chøc, l·nh ®¹o vµ qu¶n lý kinh tÕ theo vïng ®−îc s¸t ®óng, còng nh− ®Ó ph©n bè s¶n xuÊt ®−îc hîp lý, nh»m ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt víi chi phÝ s¶n xuÊt thÊp nhÊt. Theo ph©n lo¹i vïng kinh tÕ, ph©n vïng kinh tÕ gåm cã ph©n vïng kinh tÕ tæng hîp vµ ph©n vïng kinh tÕ ngµnh. Ph©n vïng kinh tÕ ngµnh lµ c¬ së ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch ho¸ theo ngµnh vµ qu¶n lý kinh tÕ theo ngµnh, ®ång thêi cßn lµ c¬ së ®Ó quy ho¹ch vïng kinh tÕ tæng hîp theo tõng ngµnh. Ph©n vïng kinh tÕ tæng hîp dµi h¹n nÒn kinh tÕ quèc d©n, hoµn thiÖn kÕ ho¹ch ho¸ theo l·nh thæ ®Ó ph©n bè l¹i lùc l−îng s¶n xuÊt hîp lý h¬n, ®ång thêi lµ c¬ së ®Ó c¶i t¹o m¹ng l−íi ®Þa giíi hµnh chÝnh theo nguyªn t¾c thèng nhÊt sù ph©n chia vïng hµnh chÝnh vµ vïng kinh tÕ. 3.2. Nh÷ng c¨n cø ®Ó ph©n vïng kinh tÕ Vïng kinh tÕ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan nªn khi tiÕn hµnh ph©n vïng kinh tÕ, cÇn ph¶i dùa trªn nh÷ng c¨n cø khoa häc sau: - Ph©n vïng kinh tÕ ph¶i dùa trªn nhiÖm vô c¬ b¶n vÒ x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n cña c¶ n−íc do §¶ng vµ Nhµ n−íc ®Ò ra, thÓ hiÖn cô thÓ b»ng nh÷ng chØ tiªu nhiÖm vô lín vµ dµi h¹n. - Ph©n vïng kinh tÕ ph¶i dùa vµo yÕu tè t¹o vïng Vïng kinh tÕ ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trªn c¬ së t¸c ®éng tæng hîp cña c¸c yÕu tè. Nh÷ng yÕu tè t¹o vïng quan träng nhÊt lµ: + Ph©n c«ng lao ®éng x· héi theo l·nh thæ (®©y lµ yÕu tè t¹o vïng c¬ b¶n nhÊt). + YÕu tè tù nhiªn: VÞ trÝ ®Þa lý, ®Þa h×nh, sù ph©n bè cña c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¸c (nói cao, s«ng réng, sù kh¸c biÖt cña c¸c miÒn tù nhiªn…). + yÕu tè kinh tÕ: C¸c trung t©m c«ng nghiÖp, c¸c thµnh phè lín, c¸c ®Çu mèi giao th«ng vËn t¶i quan träng, c¸c c¬ së s¶n xuÊt n«ng-l©m-ng− nghiÖp réng lín. + YÕu tè tiÕn bé khoa häc kü thuËt: TiÕn bé kü thuËt trong ®iÒu tra c¬ b¶n, th¨m dß ®Þa chÊt, t×m kiÕm tµi nguyªn, ®æi míi quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt. + YÕu tè lÞch sö-x· héi-quèc phßng. - Ph©n vïng kinh tÕ ph¶i dùa vµo kÕt qu¶ ph©n vïng ®Þa lý tù nhiªn tæng hîp cña ®Êt n−íc. 17