Cổ phần hóa, thoái vốn tại doanh nghiệp nhà nước: Cần lựa chọn nhà đầu tư chiến lược tốt

KINH TEÁ TAØI CHÍNH<br /> <br /> <br /> <br /> COÅ PHAÀN HOÙA, THOAÙI VOÁN TAÏI<br /> Doanh Nghieäp Nhaø Nöôùc: CAÀN LÖÏA CHOÏN<br /> NHAØ ÑAÀU TÖ CHIEÁN LÖÔÏC TOÁT<br /> Ths. Ngô Trí Trung*<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> C<br /> ổ phần hóa (CPH), thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp nhà nước (DNNN) là xu hướng<br /> không thể đảo ngược trong quá trình xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng<br /> XHCN. Hiện DNNN đang bị đánh giá là quản trị yếu kém và hiệu quả thấp. Bên cạnh mục<br /> tiêu tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước có hiệu quả, việc CPH, thoái vốn nhà nước còn nhắm đến<br /> những mục tiêu quan trọng và dài hạn hơn là giúp nâng cao năng lực quản trị doanh nghiệp, giữ gìn<br /> thương hiệu, ngành nghề kinh doanh chính để từ đó tạo điều kiện cho phát triển bền vững của cả nền kinh<br /> tế trong dài hạn. Để làm được điều này, một trong những điều kiện quan trọng là phải lựa chọn được nhà<br /> đầu tư chiến lược đủ năng lực tài chính cũng như quản trị.<br /> Từ khóa: Cổ phần hóa, thoái vốn, nhà đầu tư chiến lược.<br /> Equitization, divestment at state-owned enterprises: Need to choose good strategic investors<br /> Equitization, the divestment of state-owned enterprises (SOEs) is an irreversible trend in the process<br /> of building and developing a socialist-oriented market economy. SOEs are currently undergoing poor<br /> governance and low efficiency. In addition to the objective of generating revenues for the state budget,<br /> the equitization of state capital also aims at long-term and important objectives rather than enhancing the<br /> capacity of corporate governance, preserving the brand name. , the main business line from which to create<br /> conditions for the sustainable development of the whole economy in the long term. In order to do this, one<br /> of the important conditions is to select strategic investors who are financially capable and well-managed.<br /> Key words: Equitization, divestment, strategic investors.<br /> <br /> Cơ sở pháp lý và định hướng cổ phần hóa quả kinh doanh DNNN. Trên tinh thần đó, thời<br /> doanh nghiệp nhà nước gian vừa qua, Chính phủ đã liên tục có những chỉ<br /> Trong thời gian vừa qua, quá trình CPH và thoái đạo nhất quán về việc thực hiện CPH, thoái vốn<br /> vốn nhà nước đã đạt một số kết quả khá tích cực. nhà nước. Tại cuộc họp chuyên đề Kiểm toán nhà<br /> Mặc dù vậy, cũng cần thẳng thắn nhìn nhận rằng nước về công tác tái cơ cấu lại khối DN mà trọng<br /> quá trình CPH và thoái vốn nhà nước vẫn chưa đáp tâm là DNNN, ngày 18/01/2017, Phó Thủ tướng<br /> ứng được tiến độ mà Chính phủ đã đề ra, trong đó Vương Đình Huệ nhấn mạnh: “CPH không phải là<br /> có không ít các trường hợp quá trình CPH, thoái mục đích mà chỉ là phương tiện thực hiện mục tiêu<br /> vốn bị trì hoãn nhiều lần của Chính phủ. Mục đích cuối cùng là nâng cao<br /> hiệu quả quản trị DN”.<br /> Nghị định số 126/2017/NĐ-CP ngày 16/11/2017<br /> về việc chuyển DNNN thành công ty cổ phần đã Nghị quyết 12-NQ/TW định hướng giảm tỷ lệ<br /> thể chế hóa chủ trương bằng quy định cụ thể. Nghị sở hữu nhà nước xuống mức đủ để công tác quản<br /> quyết số 12-NQ/TW ngày 03/6/2017 của Hội nghị trị được thay đổi một cách thực chất và có thể thu<br /> lần thứ Năm Ban chấp hành TW Đảng Khóa XII hút được các nhà đầu tư có năng lực thực sự. Trong<br /> về việc tiếp tục cơ cấu lại, đổi mới và nâng cao hiệu Nghị quyết này, Đảng cũng đã nhận thức về tầm<br /> *Khoa Quốc tế, Đại học QGHN<br /> <br /> NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 128 - tháng 6/2018 41<br /> KINH TEÁ TAØI CHÍNH<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> quan trọng của các cổ đông lớn, các nhà đầu tư 2016, trong số 426 doanh nghiệp, nhà đầu tư chiến<br /> chiến lược và đã đặt vấn đề về hoàn thiện tiêu chí lược chỉ nắm giữ 7,3% vốn điều lệ của doanh nghiệp<br /> cổ đông lớn, cổ đông chiến lược. Nghị định 126 đã cổ phần hóa. Điều này đã dẫn đến một thực tế đáng<br /> quy định phải đảm bảo việc nhà đầu tư chiến lược quan ngại là việc tham gia vào Hội đồng quản trị<br /> cam kết hỗ trợ việc nâng cao năng lực quản trị của của nhà đầu tư chiến lược chỉ mang tính hình thức.<br /> doanh nghiệp, chuyển giao công nghệ mới, đào tạo Các ý kiến, đề xuất cải thiện sản xuất, kinh doanh,<br /> nguồn nhân lực, nâng cao năng lực tài chính, cung tiết kiệm chi phí của họ không được ghi nhận, bởi<br /> ứng nguyên vật liệu và phát triển thị trường tiêu cho dù được gọi là cổ đông chiến lược hay nhà đầu<br /> thụ sản phẩm. tư chiến lược thì họ vẫn là cổ đông thiểu số. Chính<br /> thực tế này đã hạn chế đáng kể những đóng góp<br /> Để quá trình CPH, thoái vốn nhà nước hỗ trợ<br /> của họ để giúp nâng cao năng lực quản trị, nâng<br /> tốt hơn nữa cho mục tiêu cải thiện chất lượng quản<br /> cao hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của<br /> trị tại doanh nghiệp, thì trước hết cần phải nhận<br /> doanh nghiệp sau cổ phần hóa.<br /> thức được vai trò quan trọng của các nhà đầu tư<br /> chiến lược và tạo môi trường để các nhà đầu tư này Các yếu tố cần thiết để tìm kiếm và lựa chọn<br /> tham gia tích cực hơn vào quá trình điều hành hoạt nhà đầu tư chiến lược tốt<br /> động của doanh nghiệp. Hơn nữa, điều này chỉ Một là, Duy trì ngành nghề kinh doanh chính của<br /> có thể phát huy tác dụng nếu Nhà nước lựa chọn DN sau khi CPH, bảo vệ thương hiệu Việt<br /> được các nhà đầu tư chiến lược có năng lực, công<br /> Việc duy trì ngành nghề kinh doanh chính, giữ<br /> nghệ và kinh nghiệm phù hợp với sứ mệnh thúc<br /> gìn thương hiệu đã được luật hóa bằng quy định của<br /> đẩy doanh nghiệp phát triển. Đồng thời có cơ chế<br /> Nhà nước. Tại Nghị định 126 yêu cầu nhà đầu tư<br /> cho phép nhà đầu tư chiến lược nắm giữ được một<br /> chiến lược phải cam kết tiếp tục duy trì ngành nghề<br /> lượng cổ phần đủ lớn để có thể tạo ra sự ảnh hưởng<br /> kinh doanh chính và thương hiệu của doanh nghiệp<br /> có ý nghĩa tới hoạt động của doanh nghiệp.<br /> CPH trong thời gian ít nhất 03 năm kể từ thời điểm<br /> Trên thực tế thì sự tham gia của nhà đầu tư tư chính thức trở thành nhà đầu tư chiến lược. Đối với<br /> nhân vào khu vực DNNN còn rất hạn chế. Tính các doanh nghiệp đã nằm trong danh sách doanh<br /> đến hết năm 2017 tỷ lệ vốn nhà nước thực bán qua nghiệp đạt thương hiệu Quốc gia, cơ quan đại diện<br /> CPH và thoái vốn chỉ chiếm khoảng 7,5% của tổng chủ sở hữu báo cáo Thủ tướng Chính phủ quyết<br /> số vốn nhà nước nắm giữ. Trong giai đoạn 2011 - định cụ thể thời gian nhà đầu tư chiến lược phải cam<br /> <br /> 42 Số 128 - tháng 6/2018 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br /> kết tiếp tục duy trì ngành nghề kinh doanh chính và lược quá chú trọng vào cắt giảm chi phí hơn là chất<br /> thương hiệu của doanh nghiệp CPH. lượng hoặc lịch sử thôn tính thương hiệu của nhà<br /> đầu tư đó trong quá khứ.<br /> Mặc dù chính sách đề ra như vậy, nhưng thực<br /> tế triển khai vẫn chưa đạt kết quả, do thiếu vắng Như vậy, trong quá trình CPH, thoái vốn, Nhà<br /> những nguyên tắc lựa chọn nhà đầu tư có khả năng nước hoàn toàn có thể căn cứ vào dữ liệu lịch sử,<br /> đáp ứng được mục tiêu bảo vệ thương hiệu của thông tin về các giao dịch, kết quả phát triển kinh<br /> doanh nghiệp. Ví dụ như trường hợp CPH Hãng doanh dựa trên thương hiệu nội địa trong quá khứ<br /> phim truyện Việt Nam (VFS) - một thương hiệu của nhà đầu tư để có thể ra quyết định lựa chọn<br /> điện ảnh hàng đầu có tuổi đời gần 60 năm. Nhà đầu đối tác. Một trong những chỉ số đơn giản nhất mà<br /> tư chiến lược là Tổng Công ty vận tải thủy (Vivaso) Nhà nước có thể yêu cầu nhà đầu tư cung cấp là tỷ<br /> không hề có kinh nghiệm trong lĩnh vực sản xuất lệ doanh thu của công ty đến từ thương hiệu địa<br /> phim, và cũng không mặn mà phát triển mảng phương họ đã mua lại. Việc chọn được nhà đầu tư<br /> sản xuất phim. Vụ thoái vốn DNNN này cũng đã có chiến lược phát triển dựa trên thương hiệu địa<br /> làm dấy lên dư luận về việc tính nhất quán của phương sẽ mang lại lợi ích lớn cho phát triển ngành<br /> quá trình thực hiện mục tiêu chính sách về bảo vệ và kinh tế đất nước trong dài hạn.<br /> ngành nghề kinh doanh chính, bảo vệ thương hiệu<br /> Ba là, Cam kết, kinh nghiệm của nhà đầu tư đối<br /> của doanh nghiệp CPH.<br /> với thị trường địa phương<br /> Nhà nước dựa vào những dấu hiệu nào để xác<br /> Kiến thức địa phương bao gồm các thông tin<br /> định được các nhà đầu tư chiến lược ứng viên có khả<br /> rõ ràng hoặc ẩn ý và các kiến thức dựa trên kinh<br /> năng trong việc gìn giữ và phát triển các thương hiệu<br /> nghiệm nhằm giúp cho nhà đầu tư chiến lược đối<br /> nội địa. Nhà nước có thể dựa vào thông tin về truyền<br /> phó với độ phức tạp của các nền văn hoá và hệ<br /> thống, lịch sử phát triển thương hiệu địa phương của<br /> thống kinh tế xã hội khác nhau.<br /> nhà đầu tư trước đó để đánh giá và đoán định khả<br /> năng họ sẽ ứng xử thế nào với các thương hiệu được Trong điều kiện Việt Nam, tiêu chí lựa chọn nhà<br /> mua lại trong tương lai. Thực tế, một số nhà đầu tư đầu tư có kinh nghiệm với thị trường địa phương<br /> trân trọng và có kinh nghiệm tốt trong việc tiếp tục nên được xem xét kỹ lưỡng hơn nhằm đạt được<br /> nuôi dưỡng và phát triển các thương hiệu được mua mục tiêu nâng cao hiệu quả của doanh nghiệp nhà<br /> lại sau khi tiếp quản thương hiệu. nước, tiết kiệm chi phí xã hội, hướng đến phát triển<br /> doanh nghiệp một cách bền vững. Một đối tác đã<br /> Hai là, Ngoài việc phát triển thương hiệu của<br /> làm việc lâu năm tại Việt Nam sẽ có am hiểu kiến<br /> DN, chiến lược phát triển còn đưa sản phẩm vươn<br /> thức và kinh nghiệm địa phương đáng kể, do vậy,<br /> ra thị trường quốc tế<br /> họ sẽ không mất thêm thời gian và chi phí kinh<br /> Bên cạnh việc bảo vệ thương hiệu, để đạt được doanh để có thể nhanh chóng tập trung vào việc<br /> mục tiêu đảm bảo phát triển doanh nghiệp một cải tổ và phát triển doanh nghiệp nhà nước. Bên<br /> cách bền vững sau cổ phần hóa, thoái vốn, cũng cạnh đó, nhà đầu tư này cũng sẽ có sự gắn kết hơn<br /> cần đánh giá nhà đầu tư tiềm năng trên phương đối với nhu cầu của thị trường trong nước, kinh<br /> diện liệu họ có phải là nhà quản lý tốt và có kế nghiệm làm việc với các cơ quan quản lý nhà nước<br /> hoạch đầu tư, phát triển phù hợp để đảm bảo sự cũng như có sự am hiểu về thị trường lao động địa<br /> thành công của doanh nghiệp hay không, đặc biệt phương, văn hoá kinh doanh.<br /> trong bối cảnh Việt Nam đang trong quá trình hội<br /> Nhà đầu tư chiến lược có nhiều gắn kết tại Việt<br /> nhập ngày càng sâu rộng vào thị trường quôc tế.<br /> Nam sẽ ở lại với doanh nghiệp dài hơi hơn, đi cùng<br /> Để đảm bảo lựa chọn được đúng nhà đầu tư quá trình phát triển của DN trong và sau thời gian<br /> phù hợp, Chính phủ cần thận trọng tìm hiểu, đánh cổ phần hoá. Các doanh nghiệp trong cùng lĩnh vực<br /> giá lịch sử hoạt động của nhà đầu tư tiềm năng để cũng thường am hiểu thị trường địa phương hơn<br /> phát hiện các tín hiệu không khả quan như chiến nên sẽ biết cách dùng thế mạnh của mình về công<br /> <br /> NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 128 - tháng 6/2018 43<br /> KINH TEÁ TAØI CHÍNH<br /> <br /> nghệ, thị trường để làm cho sự phát triển của ngành dịch giúp chúng ta có được thông tin tốt hơn để<br /> tốt lên. Việc có kinh nghiệm tại Việt Nam cũng sẽ phục vụ cho đánh giá của mình. Như vậy, khi cân<br /> dẫn tới việc các tiêu chí mà DNNN đưa ra mang tính nhắc lựa chọn nhà đầu tư cho quá trình cổ phần<br /> dài hơi cho sự phát triển của công ty thì phía đối tác hóa, thoái vốn Nhà nước tại doanh nghiệp, ngoài<br /> nước ngoài có thể đáp ứng dễ dàng hơn. yếu tố về mức giá, chúng ta hoàn toàn có thể có<br /> Về mặt tư duy thị trường, việc lựa chọn một nhà những yêu cầu giúp đánh giá tốt hơn, kỹ lưỡng hơn<br /> đầu tư có kinh nghiệm tại Việt Nam so với một nhà các yêu cầu nêu trên và đóng góp của doanh nghiệp<br /> đầu tư ít có kinh nghiệm với thị trường Việt Nam đối với nền kinh tế trong dài hạn, từ đó có thể ra<br /> hơn là có cơ sở và giúp Nhà nước sớm đạt mục tiêu quyết định lựa chọn đúng đắn.<br /> ổn định và phát triển doanh nghiệp cổ phần hóa. Thời gian qua có rất nhiều ý kiến cho rằng cứ<br /> Bốn là, Trách nhiệm xã hội và đóng góp của bán công ty cho nhà đầu tư ngoại là coi như mất.<br /> doanh nghiệp đối với nền kinh tế trong dài hạn Tuy nhiên, nếu xét trên phương diện của một quốc<br /> gia thì việc đánh giá cái được, cái mất cần phải thực<br /> Việc yêu cầu về trách nhiệm xã hội và tiềm năng hiện một cách toàn diện. Trong quá trình cổ phần<br /> đóng góp của nhà đầu tư và doanh nghiệp sau khi hóa, thoái vốn nhà nước, việc lựa chọn nhà đầu tư<br /> cổ phần hóa trong dài hạn cũng rất cần thiết. Các nội hay ngoại sẽ không thực sự quan trọng bằng việc<br /> yếu tố này đã đóng góp quan trọng đối với danh đánh giá, lựa chọn được nhà đầu tư với công nghệ<br /> tiếng và sự phát triển bền vững của doanh nghiệp. tiên tiến, kinh nghiệm với thị trường Việt Nam, có<br /> Nhân tố chủ chốt của trách nhiệm xã hội bao cam kết gắn bó với thị trường Việt Nam trong dài<br /> gồm chính các hoạt động kinh doanh - chức năng hạn, có chiến lược phát triển dựa trên những sản<br /> của doanh nghiệp trong xã hội là mang lại lợi phẩm thuần Việt. Có như vậy thì quá trình cổ phần<br /> nhuận cho chủ sở hữu vốn bằng cách xác định và hóa, thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp mới<br /> phát triển các cơ hội đầu tư hứa hẹn, và trong quá thực sự trở thành công cụ hiệu quả giúp Nhà nước<br /> trình đó, tạo ra việc làm và sản xuất hàng hóa, dịch đạt được các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội<br /> vụ mà người tiêu dùng muốn mua. Nhiều người trong dài hạn theo đúng chủ trương, chính sách mà<br /> còn hiểu phiến diện trách nhiệm xã hội chỉ bao Đảng, Nhà nước đã đề ra.<br /> gồm các hoạt động hướng tới cộng đồng như hoạt<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> động thiện nguyện, đầu tư xã hội, tài trợ xây dựng<br /> 1. Quốc hội XIV (2018), “Báo cáo Kết quả giám<br /> cơ sở hạ tầng xã hội. Tuy nhiên, cần phải hiểu trách sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản<br /> nhiệm xã hội của doanh nghiệp rộng hơn, bắt đầu lý, sử dụng vốn, tài sản nhà nước tại doanh<br /> nghiệp và cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước<br /> từ chính những hành động trong hoạt động kinh<br /> giai đoạn 2011-2016”, ngày 25/05/2018;<br /> doanh thường xuyên của doanh nghiệp như: tuân 2. Cafe F “Bộ trưởng Tài chính: Tỷ lệ vốn được<br /> thủ pháp luật, đóng thuế, trách nhiệm với người lao thoái tại DNNN chỉ đạt 7,5%”;<br /> động, kiểm soát nguyên liệu và chất thải sản xuất,... 3. Thời báo Kinh tế Việt Nam “Thủ tướng: Ô tô không<br /> chỉ là ô tô, mà còn là thương hiệu quốc gia”;<br /> Để lựa chọn đạt được một trong những mục 4. Vietnamnet, “Bán thương hiệu cho nhà đầu<br /> tiêu quan trọng nhất của cổ phần hóa là nâng cao tư ngoại và bài học kinh nghiệm”<br /> năng lực quản trị đảm bảo sự phát triển bền vững 5. VnExpress “Cổ đông lo Kinh Đô mất thương<br /> của doanh nghiệp, rõ ràng cần cân nhắc tới những hiệu bánh kẹo”;<br /> 6. M&A Council “Quản lý thương hiệu sau<br /> yếu tố nói trên khi thực hiện đánh giá các nhà đầu<br /> mua bán, sáp nhập”;<br /> tư chiến lược. Để có những đánh giá xem liệu nhà 7. Thời báo Kinh doanh toàn cầu “Kiến thức<br /> đầu tư đó có phù hợp với mục tiêu cổ phần hóa, về thị trường địa phương: Nhìn nhận về<br /> thoái vốn Nhà nước hay không thì trước hết cần mối tương quan giữa chiến lược kinh doanh<br /> quốc tế và địa phương hóa”.<br /> đánh giá kỹ lưỡng những việc mà nhà đầu tư đó đã<br /> làm trong quá khứ. Thông thường, những tập đoàn Ngày nhận bài lần 1: 00/0/2018<br /> đầu tư lớn đều có lịch sử hoạt động, lịch sử giao Ngày duyệt đăng: 00/0/2018<br /> <br /> 44 Số 128 - tháng 6/2018 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br />