Con vật trong truyện kể dân gian và tín ngưỡng thờ con vật của một số dân tộc thiểu số miền núi phía bắc

Nguyễn Thị Minh Thu<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 133(03)/1: 121 - 125<br /> <br /> CON VẬT TRONG TRUYỆN KỂ DÂN GIAN VÀ TÍN NGƯỠNG THỜ CON VẬT<br /> CỦA MỘT SỐ DÂN TỘC THIỂU SỐ MIỀN NÚI PHÍA BẮC<br /> Nguyễn Thị Minh Thu*<br /> Trường Đại học Sư phạm – ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Bài báo nghiên cứu về hai hình tượng con vật trung tâm trong truyện kể dân gian một số dân tộc<br /> thiểu số miền núi phía Bắc Việt Nam là con Hổ và con Rắn và tín ngưỡng thờ con vật của các dân<br /> tộc. Theo kết quả khảo sát, con hổ xuất hiện phổ biến và là nhân vật chính trong tiểu loại truyện cổ<br /> tích loài vật. Ngoài ra, hổ còn xuất hiện với vai trò là nhân vật trợ giúp thần kỳ trong một số mô típ<br /> truyện cổ tích như mô típ truyện về người mồ côi, người con riêng. Hình ảnh con rắn xuất hiện phổ<br /> biến trong thể loại truyền thuyết và một số mô típ truyện cổ tích như truyện về người mồ côi,<br /> truyện về người em gái út. Với tần số xuất hiện phổ biến trong nhiều thể loại, tiểu loại và mô típ<br /> truyện kể dân gian, hình ảnh con hổ và con rắn đã tạo ra những dấu ấn riêng có trong truyện kể các<br /> dân tộc. Điều này phản ánh mối quan hệ gắn bó giữa các con vật với đời sống thực tế, đồng thời<br /> cũng góp phần minh chứng cho tín ngưỡng coi trọng và thờ cúng các con vật ở một số dân tộc.<br /> Các dân tộc tiêu biểu như dân tộc Thái, Tày, Mường từ lâu vẫn duy trì một số tục thờ các con vật<br /> trong đó có hai loài hổ và rắn với một niềm tin thiêng liêng về sự phù trợ tốt lành cho đời sống con<br /> người.<br /> Từ khóa: Con vật, con Hổ, con Rắn, truyện kể dân gian, dân tộc thiểu số, miền núi phía Bắc<br /> <br /> Miền núi phía Bắc là nơi trú cư lâu đời của rất<br /> nhiều dân tộc thiểu số như Tày, Nùng, Thái,<br /> Mường, Hmông, Dao, Giáy,*Cao Lan, Sán<br /> Dìu, Hà Nhì, Lô Lô, Khơ Mú, Xinh Mun, Pu<br /> Péo… thuộc nhiều nhóm ngôn ngữ khác nhau<br /> như: Việt- Mường, Tày- Thái, Hmông- Dao,<br /> Tạng- Miến, Môn- Khơme. Trong quá trình<br /> cộng cư lâu dài, các dân tộc thiểu số miền núi<br /> phía Bắc tạo ra một nền văn hóa, văn học và<br /> truyện kể mang nhiều đặc điểm chung do có<br /> sự giao lưu, tiếp nhận và ảnh hưởng lẫn nhau<br /> nhưng đồng thời ở mỗi dân tộc, mỗi nhóm<br /> dân tộc vẫn có những nét khác biệt nhất định<br /> phản ánh trình độ phát triển khác nhau. Bên<br /> cạnh đó, trong đời sống, các dân tộc thiểu số<br /> miền núi phía Bắc một mặt giữ gìn những nét<br /> văn hóa tộc người, mặt khác cũng có xu<br /> hướng tiếp cận và hòa nhập cả với cuộc sống,<br /> văn hóa của dân tộc Kinh. Qua khảo sát trên<br /> 20 tổng tập, tuyển tập và tập truyện cổ của<br /> các dân tộc thiểu số đã được sưu tầm, biên<br /> soạn và xuất bản, chúng tôi thấy truyện kể<br /> dân gian của các dân tộc thiểu số miền núi<br /> phía Bắc còn được lưu giữ phong phú với các<br /> *<br /> <br /> Tel: 0982 810816<br /> <br /> thể loại thần thoại, truyền thuyết, truyện cổ<br /> tích, truyện cười, truyện ngụ ngôn và có mặt<br /> ở nhiều dân tộc từ những dân tộc đông dân cư<br /> như Tày, Thái, H’mông, Dao...đến những dân<br /> tộc ít cư dân hơn như Mảng, Giáy… Trong<br /> phạm vi bài viết này, chúng tôi tập trung tìm<br /> hiểu và lý giải việc sử dụng phổ biến hình ảnh<br /> con Hổ và con Rắn trong các thể loại truyện<br /> kể dân gian của một số dân tộc thiểu số miền<br /> núi phía Bắc.<br /> Qua khảo sát, chúng tôi đặc biệt ấn tượng với<br /> hình ảnh con Hổ trở đi trở lại trong rất nhiều<br /> nhóm truyện kể. Trong thần thoại, Hổ xuất<br /> hiện trong mô típ truyện Người làm chủ muôn<br /> loài với nội dung kể về việc loài người thắng<br /> cuộc trong sự kiện Vua trời giả chết và được<br /> Vua trời giao quyền làm chủ thế gian và vì<br /> sao loài Hổ thua cuộc, ghen tị và luôn rình ăn<br /> thịt loài người. Trong bộ phận cổ tích loài vật,<br /> Hổ xuất hiện thường xuyên trong hai mối<br /> quan hệ với các loài vật khác và với con<br /> người. Ở đó, con hổ được miêu tả với những<br /> đặc tính chủ yếu là to lớn, dữ dằn nhưng ngốc<br /> nghếch, dễ bị thua cuộc. Khảo sát 49 truyện<br /> cổ tích loài vật của 9 dân tộc, chúng tôi thống<br /> kê được 16 cốt truyện (chiếm khoảng 33%)<br /> 121<br /> <br /> Nguyễn Thị Minh Thu<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> của 8 dân tộc có nhân vật hổ xuất hiện. Trong<br /> các mô típ truyện cổ tích thần kỳ như truyện<br /> về người mồ côi, truyện về người con riêng,<br /> Hổ là lực lượng thần kỳ hỗ trợ đắc lực cho<br /> các nhân vật chính diện vượt qua thử thách,<br /> khó khăn. Chúng tôi xin phân tích cụ thể qua<br /> hai dạng thức đặc biệt của nhân vật trợ giúp<br /> thần kỳ trong kiểu truyện về người con riêng<br /> của các dân tộc mà chúng tôi đã khảo sát.<br /> Dạng một là người mẹ đã chết hiện về và các<br /> hình thức hóa thân của người mẹ, trong đó có<br /> hình thức mẹ hóa hổ. Dạng hai, nhân vật trợ<br /> giúp là loài vật được thần kỳ hóa, trong đó hổ<br /> cũng là loài vật trợ giúp thần kỳ xuất hiện<br /> nhiều hơn cả. Trong 18 truyện cổ tích về<br /> người con riêng xuất hiện nhân vật trợ giúp<br /> thần kỳ, chúng tôi thống kê được 8 truyện<br /> (chiếm 45%) có nhân vật được thể hiện trong<br /> hình ảnh Con hổ. Các truyện cụ thể là: Mẹ<br /> con nàng Hổ, Nàng Khao nàng Đăm, Ý ưởi- Ý<br /> noọng (Thái), Người dì ghẻ độc ác (Dao), Nhị<br /> và Tươi, Người con riêng, Dì ghẻ con chồng<br /> (Tày), Di lun Di la (Khơ Mú)…Con hổ ở đây<br /> biết nói, biết bày tỏ cảm xúc yêu thương, biết<br /> phân biệt kẻ xấu người tốt và nhất là luôn<br /> giúp đỡ, trợ giúp cho nhân vật người con<br /> riêng trong những hoàn cảnh khó khăn. Đặc<br /> điểm này không chỉ khác với truyện Tấm<br /> Cám của người Việt mà còn khác với truyện<br /> về người con riêng của nhiều dân tộc thiểu số<br /> khác. Truyện Ú và Cao của dân tộc Hơ- rê,<br /> người mẹ chết đi vẫn trở về giúp đỡ đứa con<br /> mặc dù không được kể rõ về hình dạng nhưng<br /> ta có thể nhận thấy những thuộc tính của loài<br /> cá. Truyện kể rằng mẹ Ú chết, vua Thủy Tề<br /> thương là người hiền đức, bèn làm phép cho<br /> sống lại và giữ luôn ở dưới nước (…). Khi Ú<br /> đến bờ sông, lăn khóc gọi thì mẹ Ú nổi lên, cho<br /> con bú no (…). Cha Ú quyết giết vợ lần thứ hai<br /> liền rình ở bờ sông đợi khi mẹ Ú ngồi nói<br /> chuyện với con liền ném móc câu vào người.<br /> Ngoài ra, trong mô típ truyện về người mồ<br /> côi, chúng tôi còn bắt gặp mô típ người lấy<br /> hổ, người làm bạn với hổ, hổ giúp người, tiêu<br /> biểu như một số truyện: Hai anh em mồ côi,<br /> 122<br /> <br /> 133(03)/1: 121 - 125<br /> <br /> Chồng xấu chồng đẹp (Dao), Làm anh em với<br /> hổ (Tày).<br /> Việc lựa chọn con Hổ với tần số phổ biến như<br /> vậy có thể xuất phát từ cơ sở thực tế và yếu tố<br /> tâm lý tín ngưỡng trong đời sống văn hóa của<br /> các dân tộc. Cộng cư trong khu vực có địa<br /> hình đặc trưng là hiểm trở, khắc nghiệt với<br /> nhiều đồi núi cao, rừng rú rậm rạp nên có thể<br /> trong đời sống lao động và sinh hoạt, các dân<br /> tộc thường xuyên bắt gặp Hổ. Trong đời sống<br /> tự nhiên, hổ là loài dã thú có sức mạnh, to<br /> khỏe, nhanh nhẹn, và cũng vô cùng hung dữ,<br /> táo bạo, liều lĩnh với tiếng gầm rống rung<br /> chuyển núi rừng thường khiến cho muôn loài<br /> khiếp đảm. Chính vì thế, Hổ được coi là chúa<br /> tể chốn sơn lâm. Từ thực tế ấy, con Hổ đã đi<br /> vào đời sống tín ngưỡng, tâm linh của đồng<br /> bào các dân tộc. Có thể từ cảm giác sợ hãi,<br /> con người đi đến sùng bái, tôn thờ và coi hổ<br /> như con vật linh thiêng. Hổ trở thành biểu<br /> tượng của sức mạnh, uy quyền và tâm linh.<br /> Yếu tố tâm lý này đã trở thành một nét văn<br /> hóa đặc trưng ở các quốc gia Châu Á, đặc biệt<br /> ở Việt Nam và điển hình là ở các dân tộc<br /> miền núi phía Bắc. Đã có bài viết chỉ ra rằng:<br /> Người Việt Nam kính sợ hổ, gọi hổ bằng Ông<br /> Ba Mươi, ông cọp, ông hổ, ông khái, ngài,<br /> chúa tể sơn lâm, chúa sơn lâm, chúa tể rừng<br /> xanh, mãnh hổ rừng xanh, mãnh chúa sơn<br /> lâm, mãnh hổ, ngoài ra, tùy địa phương, tùy<br /> sinh hoạt, quan hệ giữa người và hổ không<br /> đồng nhất ở các vùng miền. Tuy rằng ở đâu<br /> cũng sợ cọp, kiêng dè gọi bằng ông cọp, ông<br /> ba mươi, ông thầy, ông kễnh, ông Cả… nhưng<br /> dường như người dân Bắc Bộ kinh sợ cọp hơn<br /> người dân Đồng bằng sông Cửu Long (…)<br /> trong tâm lý người dân miền Bắc và miền<br /> Nam, cách tiếp cận với con cọp, hay Thần<br /> Hổ, có phần khác nhau. Phía Bắc, từ đồng<br /> bằng lên Mạn Ngược, có nơi sùng bái hùm<br /> thiêng, thờ phụng đến mê tín. Người dân miền<br /> Nam cũng sợ cọp, nhưng chỉ là nỗi sợ hãi cụ<br /> thể, vật chất mà không sùng tín. Điều này có<br /> thể khẳng định được qua việc đưa hình ảnh<br /> con Hổ vào các truyện kể khá rõ nét. Trong<br /> thực tế, một số dân tộc thiểu số miền núi phía<br /> <br /> Nguyễn Thị Minh Thu<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Bắc như người Khơ mú, người Thái Tây Bắc<br /> vẫn thờ Hổ qua các tục như kiêng giết hổ, ăn<br /> thịt hổ, và hàng năm đến Tết còn cúng thịt<br /> sống cho hổ. Họ còn cho rằng nghe được<br /> tiếng hổ gầm vang trên đồi cao là niềm hân<br /> hoan, sảng khoái nhất của bản mường. Khi<br /> gặp hổ chết, người Khơ mú thuộc họ Rvai<br /> phải khóc than thật sự như tổ tiên của mình<br /> qua đời. Người ta tin rằng khi chết đi, họ sẽ<br /> hóa thành kiếp hổ. Khi còn sống, người ta<br /> kiêng đắp chăn sặc sỡ như lông hổ, khi chết,<br /> người ta đắp cho chiếc chăn khác mầu lông<br /> hổ và đặt chiếc chăn giống mầu lông hổ bên<br /> cạnh người chết để hồn được siêu thoát và trở<br /> về với hổ, có nghĩa là về với tổ tiên.<br /> Với niềm tin ấy, các dân tộc đã thần thánh<br /> hóa con hổ thành con vật linh thiêng phù trợ<br /> người tốt, trừng phạt kẻ ác, và quan hệ giữa<br /> người với Hổ đã gần gũi, thích nghi hơn. Phải<br /> khẳng định rằng, hình ảnh con hổ đã tạo ra<br /> một nét riêng trong truyện kể các dân tộc<br /> thiểu số miền núi phía Bắc và đó là kết quả<br /> của sự phản ánh một mặt đời sống thực tế mặt<br /> khác là đời sống tín ngưỡng của đồng bào.<br /> Góp phần tạo nên nét đặc sắc trong hệ thống<br /> hình ảnh đặc thù của truyện cổ tích các dân<br /> tộc miền núi phía Bắc, còn phải kể đến hình<br /> ảnh con Rắn và các biến thể cùng họ như<br /> Trăn, Rồng, Thuồng luồng, Vua Khú. Rắn là<br /> loài vật đi vào văn hóa nhân loại với nhiều<br /> cách thức, biểu hiện khác nhau và vì thế cũng<br /> mang những ý nghĩa biểu trưng khác nhau.<br /> Với một dân tộc xuất phát từ nền sản xuất<br /> nông nghiệp lúa nước như Việt Nam thì Rắn<br /> là con vật vô cùng quen thuộc. Tục thờ rắn<br /> của người Việt Nam trở nên phổ biến ở nhiều<br /> dân tộc, nhiều vùng miền từ Bắc chí Nam.<br /> Rắn được thờ vừa với tư cách là Thủy thần<br /> vừa với tư cách là vật tổ. Mặc dù trong đời<br /> sống thực tế, rắn không phải là con vật thân<br /> thiện được mọi người yêu thích mà trái lại rắn<br /> vẫn bị coi là loài vật tinh quái, gian xảo và<br /> đáng sợ. Nhưng có lẽ cũng vì thế mà con<br /> người thần thánh hóa loài rắn, thờ rắn với<br /> mong muốn rắn không làm hại người thậm<br /> <br /> 133(03)/1: 121 - 125<br /> <br /> chí có thể giúp người. Các dân tộc thiểu số<br /> miền núi phía Bắc sinh sống trên những rẻo<br /> núi cao và đồng thời dưới những thung lũng<br /> thấp, công việc sản xuất luôn gắn liền với<br /> nước nên hình ảnh nước và con vật tượng<br /> trưng cho nước như Rắn đã trở thành hình ảnh<br /> tiêu biểu trong truyện kể. Rắn trong truyện kể<br /> các dân tộc này xuất hiện ở nhiều thể loại,<br /> nhiều mô típ truyện khác nhau với những đặc<br /> điểm khác nhau.<br /> Trong truyền thuyết dân tộc Thái, hình ảnh<br /> Rắn cùng với các biến thể như Thần Rồng,<br /> Thuồng luồng xuất hiện trong vai trò là chủ<br /> một khúc sông, một con suối, một mường hay<br /> một vùng đất với quyền năng và địa vị giống<br /> như các Then, Khun. Ví dụ truyện Chàng<br /> Tóng Đón và nàng Ăm Ca. Trong truyền<br /> thuyết dân tộc Tày, Rắn xuất hiện ở dạng đơn<br /> nhất hoặc cặp đôi hoặc gia đình thần Thuồng<br /> luồng. Thần Thuồng luồng rất gần gũi với đời<br /> sống con người, thường giúp dẫn nước hoặc<br /> đắp phai chắn nước ngay khi con người gọi<br /> đến. Các truyện cụ thể như: Sự tích con<br /> mương Tà Loòng, Sự tích hội Bưa Lừa, Sự<br /> tích con mương bản Loàn và thằng Tâm Đỏn.<br /> Ví dụ, chuỗi truyền thuyết của dân tộc Tày ở<br /> ven sông Kỳ Cùng, Lạng Sơn kể Rắn và<br /> Thuồng luồng được nhận làm con nuôi của<br /> một gia đình hai ông bà cao tuổi, coi như<br /> thành viên gia đình và trở về cứu gia đình,<br /> dân bản khi có đại nạn. Truyền thuyết kết<br /> thúc với chi tiết được kể như sau: Ba năm<br /> sau, vào mùa mưa lũ, nước sông Kỳ Cùng<br /> dâng cao ngập hết ruộng nương và sắp ngập<br /> bản làng. Dân làng đến cầu xin ông cụ gọi<br /> rắn về cứu giúp, ông cụ bèn ra bến sông gọi<br /> lớn “Vằng Khắc ơi! Vằng Khắc con ơi! Hãy<br /> mau về cứu ta và dân bản”. Một lúc sau sấm<br /> chớp nổi lên, mây đen vần vũ, trời tối đen như<br /> mực tiếng sóng đánh trên sông ầm ầm như<br /> thác nước rừng. Vào quá giờ Ngọ thì bầu trời<br /> trở nên quang đãng, nước sông rút nhanh<br /> chóng, xác những con thủy quái chết dạt vào<br /> bờ nhiều vô kể, dân làng cho rằng thần đã<br /> đánh nhau với thủy thần, hà bá cứu dân<br /> 123<br /> <br /> Nguyễn Thị Minh Thu<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> thoát khỏi cơn lũ lớn. Như vậy, trong niềm<br /> tin của đồng bào, Rắn (Thuồng luồng) là vật<br /> thiêng và có vai trò quan trọng đối với đời<br /> sống con người.<br /> Trong truyện cổ tích, lốt Rắn là hình thức<br /> nhân vật đội lốt quen thuộc trong truyện kể<br /> của nhiều dân tộc Việt Nam nhưng ở truyện<br /> kể các dân tộc miền núi phía Bắc, tần số xuất<br /> hiện khá đậm đặc và có những nét riêng biệt.<br /> Nhận định này chúng tôi đồng ý kiến với kết<br /> quả thống kê trong luận văn thạc sĩ của tác giả<br /> Nguyễn Thị Kim Huế. Nếu nhân vật Rắn đội<br /> lốt là những cô gái thì đó sẽ là những cô gái<br /> xinh đẹp, phần thưởng bất ngờ, lý tưởng cho<br /> lòng tốt và số phận thiệt thòi của các chàng<br /> trai mồ côi nghèo (Nàng Xáy, Tài xì phoòng,<br /> Thàng Cao Chúa –Nùng, Chàng Bả KhóThái…). Nếu Rắn đội lốt là các chàng trai thì<br /> đó là những nhân vật có sức khỏe, có tài<br /> năng, là nhân vật mang lại hạnh phúc viên<br /> mãn cho các cô gái hiếu thảo biết hy sinh vì<br /> cha mẹ (Ba chị em gái và người chồng thuồng<br /> luồng - Tày, Chàng rắn- Thái, Bảy chị emGiáy, Đrầu nàng (Chàng rắn) - Hmông). Rắn<br /> trong truyện các dân tộc phía Bắc còn xuất<br /> hiện trong vai trò là lực lượng thần kỳ trợ<br /> giúp người hiền lành ở các dạng: Vua thủy tề,<br /> vua Rồng, đầu rắn… Ví dụ các truyện như<br /> Đèn mới đổi đèn cũ, Hai anh em mồ côi, Đầu<br /> rắn (Lô Lô), Pù nải hò (Dao), Khả sắc sía<br /> (Thái), Con cầy hương (Tày).<br /> Từ hình ảnh thực trong đời sống, Rắn cũng đã<br /> được các tác giả dân gian thần kỳ hóa, nhân<br /> cách hóa thành hình tượng nghệ thuật đáng<br /> chú ý trong các truyện kể dân gian. Rắn trong<br /> truyện kể các dân tộc này gắn liền với thế giới<br /> Nước, cũng là tượng trưng cho thế giới Nước.<br /> Trong khi ở truyện kể của một số dân tộc<br /> vùng Trường Sơn- Tây Nguyên như Raglai,<br /> Vân Kiều, Xê Đăng, Rắn chủ yếu hiện hữu<br /> qua biến thể Trăn là loài sống trên cạn. Điều<br /> này có thể liên quan trước hết đến đặc điểm<br /> canh tác nông nghiệp. Ở đồng bào miền núi<br /> phía Bắc, ruộng nước là loại hình kinh tế chủ<br /> đạo. Một số dân tộc cũng sinh sống bằng nghề<br /> 124<br /> <br /> 133(03)/1: 121 - 125<br /> <br /> canh tác nương rẫy nhưng nước vẫn là yếu tố<br /> quan trọng. Trong đời sống, họ đã nghĩ ra các<br /> hình thức đưa nước lên ruộng cao. Khi chọn<br /> vùng đất dựng bản, mường, các dân tộc bao<br /> giờ cũng chọn nơi gần nguồn nước. Do đó,<br /> chúng tôi cho rằng, hình ảnh Rắn và các biến<br /> thể trong truyện kể dân gian của các dân tộc<br /> miền núi phía Bắc phản ánh tín ngưỡng thờ<br /> Nước và quan niệm nguyên thủy về sự tồn tại<br /> của thế giới Nước.<br /> Thực tế, người Thái hiện nay vẫn giữ tục lệ<br /> mời thầy mo làm lễ cầu may, mong thần sông,<br /> thần suối giúp đỡ mỗi khi chuẩn bị đi đánh<br /> bắt cá. Lễ vật thường là hoa quả, gạo sống và<br /> nhất thiết phải có hai quả trứng, một quả<br /> nhuộm xanh, một quả nhuộm đỏ buộc vào sợi<br /> chỉ và thả xuống sông, suối, ao, hồ. Người<br /> Mường Hòa Bình còn có tục thờ Vua Khú<br /> (tên gọi khác của Thuồng luồng, Rắn) cũng<br /> tức là vua Nước. Miếu thờ vua Khú hiện còn<br /> ở Khoang Sủi, xã Tân Vinh, huyện Lương<br /> Sơn, tại đây hàng năm diễn ra lễ cầu mưa, cầu<br /> nước cho mùa màng của đồng bào Mường.<br /> Người Tày Lạng Sơn hàng năm cũng thường<br /> xuyên tổ chức một chuỗi lễ hội với quy mô<br /> lớn nhỏ khác nhau thể hiện tín ngưỡng thờ<br /> Rắn- vị thủy thần trong chuỗi truyền thuyết<br /> ven sông Kỳ Cùng. Tiêu biểu nhất là lễ hội<br /> Phài Lừa diễn ra ở một số huyện như Tràng<br /> Định, Bình Gia, lễ hội đình Vằng Khắc ở<br /> huyện Lộc Bình. Trong phần lễ của các hội<br /> này, người chủ tế đóng vai trò quan trọng tiến<br /> hành lễ cầu khấn tạ ơn và mời thần Rắn về dự<br /> hội đồng thời cầu thần phù hộ mang lại cuộc<br /> sống an lành và no ấm cho dân. Các nghi lễ<br /> và trò chơi ở đây hầu hết đều có yếu tố liên<br /> quan đến nước như lễ rước nước, hội đua bè,<br /> đua thuyền. Những người tham gia đua<br /> thuyền mặc trang phục được may có màu sắc<br /> và hình thức như mình rắn. Đặc biệt, trong<br /> các chặng đua, không thể thiếu thử thách lật<br /> thuyền ba lần. Nghi thức này có ý nghĩa quan<br /> trọng trong việc tưởng nhớ tới thần Thuồng<br /> luồng khi xưa vặn mình ba cái trước khi tiêu<br /> diệt kẻ thù.<br /> <br /> Nguyễn Thị Minh Thu<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Con Hổ và con Rắn đã góp phần tạo nên nét<br /> đặc sắc trong truyện kể dân gian các dân tộc<br /> thiểu số miền núi phía Bắc. Có thể khẳng<br /> định, truyện kể các dân tộc khu vực này vừa<br /> mang những nét chung loại hình với truyện kể<br /> của nhiều dân tộc vừa có những hình thức<br /> phản ánh riêng. Cơ sở cho điều này chính là<br /> bởi sự chi phối của điều kiện tự nhiên thực tế<br /> cộng với niềm tin tâm linh và sự thiêng hóa<br /> thành tục thờ với các con vật trong đời sống<br /> văn hóa các dân tộc. Con Hổ và con Rắn đã<br /> nằm trong miền tín ngưỡng tâm linh của các<br /> dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc với ý<br /> nghĩa vô cùng thiêng liêng.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Nguyễn Thị Kim Huế, Kiểu truyện về đề tài hôn<br /> nhân “người-rắn” trong kho tàng truyện cổ dân<br /> gian các dân tộc Việt Nam, Luận văn thạc sĩ khoa<br /> học Ngữ Văn, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội,<br /> 2000.<br /> <br /> 133(03)/1: 121 - 125<br /> <br /> 2. Phạm Thị Huyền, Truyền thuyết và lễ hội ven<br /> sông Kỳ Cùng- Lạng Sơn, Khóa luận tốt nghiệp<br /> Ngữ Văn, Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên,<br /> 2008.<br /> 3. Viện KHXHVN- Viện Nghiên cứu văn hóa,<br /> Tổng tập văn học dân gian các dân tộc thiểu số<br /> Việt Nam Tập 3: Thần thoại, Nxb Khoa học xã<br /> hội, 2009, Hà Nội.<br /> 4. Viện KHXHVN- Viện Nghiên cứu văn hóa,<br /> Tổng tập văn học dân gian các dân tộc thiểu số<br /> Việt Nam Tập 14-15: Truyện cổ tích, Nxb Khoa<br /> học xã hội, 2008, Hà Nội.<br /> 5. Viện KHXHVN- Viện Nghiên cứu văn hóa,<br /> Tổng tập văn học dân gian các dân tộc thiểu số<br /> Việt Nam Tập 16: Truyện cổ tích- Truyền thuyết,<br /> Nxb Khoa học xã hội, 2008, Hà Nội.<br /> 6. Viện Văn học- Tổ Văn học dân gian, Truyện cổ<br /> các dân tộc Việt Nam, Tập I-II, Nxb Đà Nẵng,<br /> 1999.<br /> 7. Đặng Nghiêm Vạn chủ biên, Tổng tập văn học<br /> các dân tộc thiểu số Việt Nam, Nxb Đà Nẵng,<br /> 2002.<br /> 8.http://vi.wikipedia.org/wiki/H%E1%BB%95_tro<br /> ng_v%C4%83n_h%C3%B3a_%C4%91%E1%BA<br /> %A1i_ch%C3%Bang.<br /> <br /> SUMMARY<br /> ANIMALS IN FOLK TALES AND WORSHIP ANIMALS OF SOME ETHNIC<br /> MINORITIES IN THE MOUNTAINOUS NORTH<br /> Nguyen Thi Minh Thu*<br /> College of Education - TNU<br /> <br /> This paper presents the results of two studies on animal images in several folk tales ethnic<br /> minorities in northern Vietnam's tiger and snake. According to the survey results, tigers common<br /> occurrence and is the central figure in a fairytale cottage type animals nations. In addition, they<br /> also appear as support characters in some magical fairy type as type story about the orphans and<br /> stepchildren. Snakes are common in the genre and some type legendary tales as stories about the<br /> orphans, the story of the youngest sister. With the frequency of occurrence in many popular<br /> categories, sub categories and type of folk stories, pictures and tiger snakes made their mark in<br /> peoples stories. This reflects the close relationship between the animals with real life, and also<br /> contributes to demonstrate respect for the beliefs and worship of animals in some people. The<br /> ethnic minority population represented as Thai, Tay, Muong has long maintained a worship of<br /> animals including two tigers and snakes with a sacred trust for the assistance and good for human<br /> life<br /> Keywords: Animals, Tiger, Snake, folk tales, ethnic minority and mountainous north<br /> <br /> Ngày nhận bài:25/12/2014; Ngày phản biện:28/1/2015; Ngày duyệt đăng: 03/4/2015<br /> Phản biện khoa học: TS. Ngô Thị Thanh Quý – Trường Đại học Sư phạm - ĐHTN<br /> *<br /> <br /> Tel: 0982 810816<br /> <br /> 125<br /> <br />