Cộng đồng: Khái niệm, cách tiếp cận và phân loại trong nghiên cứu

Céng ®ång: kh¸i niÖm, c¸ch tiÕp cËn vµ ph©n lo¹i<br /> trong nghiªn cøu<br /> <br /> <br /> ph¹m hång tung(*)<br /> <br /> Bµi viÕt ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt trong nghiªn cøu vÒ<br /> céng ®ång, nh− c¸ch ®Þnh nghÜa, ph©n lo¹i vµ ®Æc tr−ng cña mçi<br /> lo¹i h×nh céng ®ång. Bªn c¹nh viÖc giíi thiÖu nh÷ng quan ®iÓm<br /> kh¸c nhau cña giíi nghiªn cøu vÒ céng ®ång, t¸c gi¶ còng tr×nh bµy<br /> nh÷ng kiÕn gi¶i riªng cña m×nh vµ ®Ò xuÊt nh÷ng c¸ch tiÕp cËn cho<br /> nghiªn cøu vÒ céng ®ång ë ViÖt Nam.<br /> <br /> <br /> I. Kh¸i niÖm “céng ®ång” vµ c¸ch tiÕp cËn nay, thuËt ng÷ nµy ®−îc sö dông phæ<br /> biÕn trong c¸c ng«n ng÷ ¢u – Mü, nh−<br /> “Céng ®ång” lµ mét kh¸i niÖm ®· vµ trong tiÕng Ph¸p lµ “communitД, tiÕng<br /> ®ang ®−îc sö dông kh¸ réng r·i trªn Anh lµ “community”, tiÕng §øc lµ<br /> v¨n ®µn khoa häc, trong nhiÒu lÜnh vùc “Gemeinschaft”.<br /> nh− sö häc, v¨n hãa häc, x· héi häc, t©m<br /> Do lµ ®èi t−îng nghiªn cøu cña<br /> lý häc, triÕt häc, nh©n häc, sinh häc,<br /> nhiÒu khoa häc chuyªn ngµnh kh¸c<br /> nghiªn cøu ph¸t triÓn v.v... V× vËy, mét<br /> nhau nªn “céng ®ång” còng ®−îc tiÕp<br /> yªu cÇu kh¸ch quan ®Æt ra lµ ph¶i cã<br /> cËn tõ nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau vµ c¸ch<br /> nh÷ng c¸ch ®Þnh nghÜa vÒ kh¸i niÖm<br /> thøc ®Þnh nghÜa vÒ kh¸i niÖm nµy còng<br /> “céng ®ång” ®Ó x©y dùng ®−îc mét ®Þnh<br /> kh«ng gièng nhau.(*)<br /> nghÜa võa ®¶m b¶o tÝnh chÆt chÏ, khoa<br /> häc, võa cã tÝnh c«ng cô hay tÝnh “thao Trong sinh häc vµ sinh th¸i häc,<br /> t¸c luËn” (functionalist) cao, lµm c¬ së “céng ®ång” lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ<br /> vµ lµ c«ng cô cho nh÷ng nghiªn cøu vÒ mét nhãm c¸ thÓ cã c¸c tæ chøc h÷u c¬<br /> céng ®ång vµ c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan t−¬ng t¸c víi nhau cïng tån t¹i trong<br /> ®Õn céng ®ång. §©y lµ mét vÊn ®Ò ®· mét m«i tr−êng x¸c ®Þnh (1).<br /> ®−îc bµn th¶o kh¸ nhiÒu ë n−íc ngoµi, Trong lÜnh vùc x· héi häc, “céng<br /> song cßn ch−a ®−îc quan t©m tháa ®¸ng ®ång” lµ mét trong nh÷ng thuËt ng÷<br /> ë ViÖt Nam. c«ng cô quan träng ®· ®−îc tiÕp cËn vµ<br /> ®Þnh nghÜa theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau.<br /> ThuËt ng÷ “céng ®ång” vèn b¾t Tõ ®iÓn b¸ch khoa më Wikipedia cho<br /> nguån tõ tõ gèc tiÕng Latin lµ biÕt: ®Õn gi÷a thËp niªn 50 cña thÕ kû<br /> “cummunitas”, víi nghÜa lµ toµn bé tÝn<br /> ®å cña mét t«n gi¸o hay toµn bé nh÷ng<br /> ng−êi ®i theo mét thñ lÜnh nµo ®ã. Ngµy (*)<br /> PGS., TS., §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.<br /> 22 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2009<br /> <br /> tr−íc ®· cã tíi 94 ®Þnh nghÜa kh¸c nhau ®ã lµ ng«i nhµ (cña céng ®ång huyÕt<br /> vÒ “céng ®ång” ®−îc nªu ra (1). Tuy tiÕp thèng), ng«i lµng (cña céng ®ång l¸ng<br /> cËn vµ ®Þnh nghÜa theo nh÷ng c¸ch kh¸c giÒng) vµ nhµ n−íc (cña céng ®ång tinh<br /> nhau, nh−ng nh×n chung giíi nghiªn thÇn) (2, tr.5-6).<br /> cøu x· héi häc ph−¬ng T©y ®Òu ghi<br /> MÆc dï sau nµy nh÷ng luËn ®iÓm<br /> nhËn ¶nh h−ëng to lín, cã tÝnh ph−¬ng<br /> cña Toennies ®· bÞ kh«ng Ýt häc gi¶ phª<br /> ph¸p luËn cña nh÷ng luËn ®iÓm ®−îc<br /> ph¸n, chØ ra nh÷ng khÝa c¹nh bÊt cËp,<br /> nhµ x· héi häc ng−êi §øc Ferdinand<br /> nh−ng nh×n chung nh÷ng g× «ng nªu ra<br /> Toennies nªu ra trong c«ng tr×nh<br /> trong c«ng tr×nh nµy ®Òu ®−îc thõa<br /> “Gemeinschaft und Gesellschaft” (Céng<br /> nhËn nh− lµ nh÷ng viªn ®¸ t¶ng ®Çu<br /> ®ång vµ hiÖp héi –Leipzig, 1887.) Theo<br /> tiªn cña c¸c lý thuyÕt x· héi häc vÒ<br /> Toennies, “céng ®ång” lµ mét thùc thÓ<br /> “céng ®ång”. Cho ®Õn nay, tuy tiÕp cËn<br /> x· héi cã ®é g¾n kÕt vµ bÒn v÷ng h¬n so<br /> vµ ®Þnh nghÜa “céng ®ång” rÊt kh¸c<br /> víi “hiÖp héi” v× “céng ®ång” ®−îc ®Æc<br /> nhau, nh−ng giíi nghiªn cøu x· héi häc<br /> tr−ng bëi “sù ®ång thuËn vÒ ý chÝ” cña<br /> ®Òu cho r»ng céng ®ång tr−íc hÕt lµ<br /> c¸c thµnh viªn cña céng ®ång (2, tr.2).<br /> nh÷ng nhãm x· héi cña con ng−êi cã<br /> Toennies còng nhÊn m¹nh vai trß nh÷ng t−¬ng t¸c víi nhau vµ cïng chia<br /> cña ý chÝ céng ®ång. Theo «ng, ý thøc sÎ nh÷ng c¸i chung nµo ®ã, cã thÓ lµ ®Þa<br /> céng ®ång ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së bµn c− tró, nh÷ng gi¸ trÞ chung, quy t¾c<br /> cña viÖc mçi thµnh viªn cña céng ®ång øng xö chung v.v... t¹o nªn sù g¾n kÕt<br /> c¶m nhËn ®−îc r»ng m×nh lµ mét bé x· héi.<br /> phËn cña céng ®ång. Toennies chØ ra<br /> TiÕp cËn tõ gãc ®é kinh tÕ häc, “céng<br /> r»ng h×nh th¸i céng ®ång phæ biÕn vµ<br /> ®ång” ®−îc xem nh− mét lo¹i “vèn x·<br /> nhá nhÊt chÝnh lµ gia ®×nh, trong ®ã ba<br /> héi”. Tiªu biÓu cho c¸ch tiÕp cËn nµy lµ<br /> lo¹i quan hÖ cho thÊy sù h×nh thµnh<br /> c¸c luËn ®iÓm cña Robert D. Putnam<br /> t×nh c¶m vµ ý chÝ céng ®ång gia ®×nh.<br /> ®−îc tr×nh bµy trong c«ng tr×nh<br /> §ã lµ: 1) mèi quan hÖ gi÷a mÑ vµ con; 2)<br /> “Bowling alone: the Collapse and Revival<br /> mèi quan hÖ gi÷a vî vµ chång; vµ 3) mèi<br /> of American Community” (2000). Theo<br /> quan hÖ gi÷a c¸c anh chÞ em. Theo<br /> «ng, hai yÕu tè ®· t¹o nªn céng ®ång víi<br /> Tonnies th× mèi quan hÖ gi÷a c¸c anh chÞ<br /> tÝnh c¸ch lµ mét nguån vèn x· héi chÝnh<br /> em ë cÊp ®é cao h¬n, bëi ®©y lµ mèi quan<br /> lµ tinh thÇn g¾n kÕt vµ sù h×nh thµnh<br /> hÖ Ýt tÝnh b¶n n¨ng h¬n, chñ yÕu ®−îc x©y<br /> c¸c m¹ng l−íi x· héi, trong ®ã tõng<br /> dùng dùa trªn ký øc vµ t−¬ng t¸c t×nh<br /> ng−êi c¶m thÊy yªn t©m, an toµn khi hä<br /> c¶m h»ng ngµy. TiÕp cËn theo h−íng nµy,<br /> ë trong céng ®ång, trong m¹ng l−íi vµ<br /> Toennies cho r»ng cã ba lo¹i céng ®ång c¬<br /> do ®ã s½n sµng ®ãng gãp, hy sinh v× céng<br /> b¶n lµ: 1) céng ®ång dùa trªn quan hÖ<br /> ®ång, b¶o vÖ lîi Ých cña céng ®ång trong<br /> huyÕt thèng (gia ®×nh, hä téc); 2) céng<br /> m«i tr−êng c¹nh tranh khèc liÖt. §©y<br /> ®ång dùa trªn quan hÖ l¸ng giÒng (cã<br /> chÝnh lµ nh÷ng luËn ®iÓm gèc x©y dùng<br /> chung mét n¬i c− tró); vµ 3) céng ®ång<br /> nªn c¸i gäi lµ “v¨n hãa tæ chøc” hay “v¨n<br /> dùa trªn sù g¾n kÕt vÒ tinh thÇn. Lo¹i<br /> hãa c«ng ty” hiÖn nay (1).<br /> céng ®ång thø ba ®−îc Toennies ®¸nh gi¸<br /> lµ cã tÝnh nh©n b¶n nhÊt v× nã Ýt tÝnh b¶n C¸c nhµ kh¶o cæ häc còng cã c¸ch<br /> n¨ng nhÊt. T−¬ng øng víi ba lo¹i céng tiÕp cËn riªng cña m×nh ®èi víi céng<br /> ®ång trªn lµ ba kh«ng gian lÞch sö ®ång. Theo nghÜa chung nhÊt th× “céng<br /> (historische raumtlichkeiten) ®iÓn h×nh, ®ång” ®−îc c¸c nhµ kh¶o cæ häc xem<br /> Céng ®ång: kh¸i niÖm, c¸ch tiÕp cËn,... 23<br /> <br /> nh− lµ thuËt ng÷ chØ c¸c nhãm c− d©n céng ®ång nãi chung vµ vai trß cña hä<br /> cæ ®¹i kh¸c nhau c− tró trªn mét ®Þa víi tÝnh c¸ch lµ mét bé phËn hîp thµnh<br /> bµn nµo ®ã. C¸c nhµ kh¶o cæ häc còng cña céng ®ång Êy (3, tr.3-5; 4, tr.117-<br /> rÊt quan t©m ®Õn c¸c mèi t−¬ng t¸c néi 121). §©y lµ mét trong nh÷ng thµnh tùu<br /> sinh cña c¸c céng ®ång d©n c− nµy, chñ quan träng nhÊt trong nghiªn cøu vÒ<br /> yÕu ®−îc biÓu hiÖn th«ng qua nh÷ng céng ®ång cña giíi khoa häc x· héi ë<br /> t−¬ng ®ång hay nh÷ng chøng cø cña sù n−íc ngoµi.<br /> giao l−u v¨n hãa vËt thÓ.<br /> Tuy nhiªn, nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn<br /> C¸c nhµ sö häc l¹i quan t©m chñ cøu cña c¸c nhµ t©m lý häc vÒ céng ®ång<br /> yÕu ®Õn c¸c d¹ng thøc céng ®ång ng−êi míi chÝnh lµ nh÷ng thµnh tùu cã tÇm<br /> trong qu¸ khø, nh− lµng b¶n, thµnh ¶nh h−ëng s©u réng nhÊt, xÐt c¶ trªn<br /> bang, nhµ n−íc hay mandalas v.v..., ph−¬ng diÖn häc thuËt vµ ph−¬ng diÖn<br /> trong ®ã c¸c mèi t−¬ng t¸c bªn trong thùc tiÔn. Thµnh tùu næi bËt nhÊt cña<br /> céng ®ång vµ gi÷a c¸c céng ®ång ®−îc m«n t©m lý häc céng ®ång lµ nh÷ng<br /> m« t¶ th«ng qua c¸c sù kiÖn vµ qu¸ nghiªn cøu cña D. W. McMillan vµ D.<br /> tr×nh lÞch sö, nh− tæ chøc s¶n xuÊt, M. Chavis vÒ ý thøc céng ®ång (sense of<br /> qu¶n lý nguån n−íc, ®ª ®iÒu, h«n nh©n, community) c«ng bè lÇn ®Çu tiªn vµo<br /> x©y dùng c¸c liªn minh vµ chiÕn tranh, n¨m 1986 (5, tr.6-23). Theo hai «ng, ý<br /> v.v... thøc céng ®ång lµ yÕu tè quan träng<br /> C¸c nhµ triÕt häc d−êng nh− l¹i chó nhÊt t¹o nªn søc bÒn cè kÕt néi t¹i cña<br /> träng h¬n ®Õn c¸c yÕu tè tinh thÇn, t©m céng ®ång. Bèn yÕu tè sau ®©y chÝnh lµ<br /> linh trong quan hÖ céng ®ång. ë ®©y, c¬ së cña ý thøc céng ®ång: 1) t− c¸ch<br /> céng ®ång kh«ng chØ cßn giíi h¹n trong thµnh viªn; 2) ¶nh h−ëng ; 3) sù héi<br /> nh÷ng ®Þa vùc hiÖn h÷u nh− n¬i c− tró, nhËp vµ sù ®¸p øng c¸c yªu cÇu vµ 4) sù<br /> h×nh thøc tæ chøc x· héi v.v..., mµ träng g¾n bã, chia sÎ t×nh c¶m.<br /> sè cña sù cè kÕt l¹i r¬i vµo sù g¾n kÕt,<br /> t−¬ng ®ång vÒ quan niÖm vÒ thÕ giíi tù Chavis vµ c¸c ®ång nghiÖp ®· tËp<br /> nhiªn, x· héi vµ t− duy. trung nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt ra mét bé<br /> tiªu chÝ lµm c«ng cô ®o l−êng ý thøc<br /> C¸c nhµ khoa häc chÝnh trÞ hiÖn ®¹i céng ®ång (Sense of Community Index -<br /> l¹i quan t©m ®Õn céng ®ång nh− mét SCI). Sau mét thêi gian chØnh söa trªn<br /> h×nh thøc tæ chøc trong qu¸ tr×nh chÝnh c¬ së c¸c ý kiÕn phª b×nh, ®ãng gãp cña<br /> trÞ, bao gåm tõ c¸c nhãm lîi Ých ®Õn c¸c giíi nghiªn cøu, Chavis vµ nhãm nghiªn<br /> chÝnh ®¶ng, c¸c d¹ng c«ng x· cho ®Õn cøu cña «ng ®· c«ng bè SCI-2 vµo n¨m<br /> nhµ n−íc – d©n téc. Tõ nöa sau thÕ kû 2008. §©y lµ bé tiªu chÝ cã tÝnh c«ng cô<br /> XX, trong giíi nghiªn cøu chÝnh trÞ häc, cao, hiÖn nay ®ang ®−îc tham kh¶o vµ<br /> ®Æc biÖt lµ v¨n hãa chÝnh trÞ, xuÊt hiÖn ¸p dông réng r·i nhÊt trong c¸c nghiªn<br /> thªm kh¸i niÖm vÒ lo¹i h×nh “céng ®ång cøu vÒ céng ®ång (6).<br /> t−ëng t−îng” (imagined community).<br /> §©y chÝnh lµ c¬ së ®Ó Benedict Dï tiÕp cËn tõ nh÷ng gãc ®é kh¸c<br /> Anderson ph¸t triÓn thµnh lý thuyÕt nhau, dùa trªn nh÷ng lý thuyÕt khoa<br /> míi vÒ céng ®ång nãi chung vµ quèc gia häc kh¸c nhau vµ h−íng sù quan t©m<br /> – d©n téc nãi riªng, trong ®ã nhÊn m¹nh häc thuËt tíi nh÷ng d¹ng thøc cô thÓ<br /> vai trß chia sÎ gi÷a c¸c thµnh viªn cña kh«ng gièng nhau cña céng ®ång, nh−ng<br /> céng ®ång vÒ c¸ch mµ hä h×nh dung vÒ tùu trung l¹i, cã thÓ coi nh÷ng dÊu hiÖu<br /> 24 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2009<br /> <br /> cèt yÕu nhÊt sau ®©y ®Ó nhËn biÕt hay - Céng ®ång v¨n hãa (Communities<br /> ®Þnh nghÜa mét céng ®ång: of Culture): bao gåm c¸c lo¹i phe ph¸i,<br /> - Céng ®ång ph¶i lµ tËp hîp cña mét tiÓu v¨n hãa, nhãm téc ng−êi, c¸c céng<br /> sè ®«ng ng−êi; ®ång t«n gi¸o, céng ®ång ®a v¨n hãa hay<br /> - Mçi céng ®ång ph¶i cã mét b¶n c¸c nÒn v¨n minh ®a nguyªn cho tíi<br /> s¾c/b¶n thÓ riªng; thËm chÝ lµ céng ®ång v¨n hãa toµn cÇu.<br /> Lo¹i céng ®ång nµy cßn cã thÓ bao gåm<br /> - C¸c thµnh viªn cña céng ®ång ph¶i<br /> c¶ nh÷ng céng ®ång vÒ nhu cÇu hay vÒ<br /> tù c¶m thÊy cã sù g¾n kÕt víi céng ®ång<br /> b¶n s¾c, nh− céng ®ång ng−êi khuyÕt<br /> vµ víi c¸c thµnh viªn kh¸c cña céng<br /> tËt hay céng ®ång ng−êi cao tuæi v.v...<br /> ®ång.<br /> - Cã thÓ cã nhiÒu yÕu tè t¹o nªn b¶n - Céng ®ång tæ chøc (Community of<br /> s¾c vµ søc bÒn g¾n kÕt céng ®ång, Organizations): bao gåm gia ®×nh, dßng<br /> nh−ng quan träng nhÊt chÝnh lµ sù hä, c¸c m¹ng l−íi, cho tíi c¸c tæ chøc<br /> thèng nhÊt vÒ ý chÝ vµ chia sÎ vÒ t×nh chÝnh thøc, kÓ c¶ kÕt cÊu cña hÖ thèng<br /> c¶m, t¹o nªn ý thøc céng ®ång. ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c tËp ®oµn<br /> kinh tÕ, hiÖp héi nghÒ nghiÖp ë c¸c quy<br /> - Mçi céng ®ång ®Òu cã nh÷ng tiªu<br /> m« nhá, d©n téc hay quèc tÕ.<br /> chÝ bªn ngoµi ®Ó nhËn biÕt vÒ céng ®ång<br /> vµ cã nh÷ng quy t¾c chÕ ®Þnh ho¹t ®éng Râ rµng lµ ë ®©y, sù ph©n lo¹i céng<br /> vµ øng xö chung cña céng ®ång. ®ång sÏ trë nªn hÕt søc phøc t¹p nÕu<br /> chóng ta kh«ng chØ ra ®−îc hÖ tiªu chÝ<br /> Trªn c¬ nh÷ng néi hµm nh− trªn, cã<br /> nµo lµm chç dùa cho sù ph©n lo¹i céng<br /> thÓ ®i ®Õn mét ®Þnh nghÜa chung nhÊt<br /> ®ång. Mçi lo¹i céng ®ång trong m« h×nh<br /> nh− sau vÒ “céng ®ång”: “Céng ®ång lµ<br /> ph©n lo¹i trªn ®Òu ®Æt träng sè vµo mét<br /> tËp hîp ng−êi cã søc bÒn cè kÕt néi t¹i<br /> tiªu chÝ nhÊt ®Þnh. Sau ®©y chóng ta sÏ<br /> cao, víi nh÷ng tiªu chÝ nhËn biÕt vµ quy<br /> cïng xem xÐt tõng lo¹i céng ®ång nãi<br /> t¾c ho¹t ®éng, øng xö chung dùa trªn sù<br /> trªn.<br /> ®ång thuËn vÒ ý chÝ, t×nh c¶m, niÒm tin<br /> vµ ý thøc céng ®ång, nhê ®ã c¸c thµnh 1. Céng ®ång ®Þa lý hay céng ®ång<br /> viªn cña céng ®ång c¶m thÊy cã sù g¾n ®Þa vùc<br /> kÕt hä víi céng ®ång vµ víi c¸c thµnh MÉu sè chung hay tiªu chÝ gèc cña<br /> viªn kh¸c cña céng ®ång”. lo¹i céng ®ång nµy lµ sù cã chung hay<br /> cïng chia sÎ ®Þa vùc tån t¹i cña c¸c c¸<br /> II. Mét sè c¸ch ph©n lo¹i céng ®ång<br /> thÓ trong céng ®ång. Trong thùc tiÔn,<br /> Cho ®Õn nay ®· cã nhiÒu c¸ch ph©n ®©y th−êng lµ mét trong nh÷ng tiªu chÝ<br /> lo¹i céng ®ång ®−îc ®Ò xuÊt vµ ¸p dông quan träng, nhÊt lµ ®èi víi c¸c lo¹i h×nh<br /> trong c¸c nghiªn cøu vÒ céng ®ång, tuy céng ®ång truyÒn thèng, bëi khu vùc c−<br /> nhiªn, phæ biÕn nhÊt vÉn lµ c¸ch chia tró bao giê còng lµ mét trong nh÷ng c¬<br /> céng ®ång thµnh ba lo¹i sau ®©y: së ®Çu tiªn, quan träng, lµm bÖ ®ì cho<br /> - Céng ®ång ®Þa lý (Geographic nh÷ng liªn hÖ, chia sÎ, t−¬ng ®ång vÒ<br /> Communities): bao gåm c¸c céng ®ång kinh tÕ, x· héi, v¨n hãa vµ t©m linh. Cã<br /> l¸ng giÒng, nh− xãm, phè, lµng x·, thÓ t¹m chia c¸c lo¹i céng ®ång vÒ ®Þa<br /> thµnh phè, vïng, quèc gia, thËm chÝ cho vùc nµy thµnh ba nhãm c¬ b¶n sau:<br /> tíi toµn bé hµnh tinh. Nh÷ng céng ®ång a. Céng ®ång ®¬n vÞ c− tró – hµnh<br /> nµy ®−îc gäi lµ céng ®ång ®Þa vùc chÝnh: H×nh thøc dÔ gÆp nhÊt cña lo¹i<br /> (location). céng ®ång nµy lµ lµng x·, khu phè.<br /> Céng ®ång: kh¸i niÖm, c¸ch tiÕp cËn,... 25<br /> <br /> §iÓm chung quan träng nhÊt lµ c¸c céng b¶n s¾c hay nh÷ng ®Æc tr−ng v¨n hãa<br /> ®ång nµy cã mét giíi h¹n vÒ l·nh thæ râ nµo ®ã vµ dï cã thÓ cã hoÆc kh«ng cã ®Þa<br /> rµng, ®−îc quy ®Þnh chÝnh thøc hay bµn quÇn c− chung nh−ng hä vÉn<br /> kh«ng chÝnh thøc, nh−ng ®−îc toµn thÓ th−êng xuyªn cã nh÷ng t−¬ng t¸c nµo<br /> céng ®ång vµ c¸c céng ®ång kh¸c c«ng ®ã vµ cïng dÔ dµng nhËn biÕt vÒ nhau.<br /> nhËn. Nh÷ng ®¬n vÞ c− tró – hµnh chÝnh Mét sè h×nh thøc tiªu biÓu cña lo¹i h×nh<br /> lín h¬n ®«i khi còng ®−îc xem nh− mét céng ®ång nµy lµ:<br /> céng ®ång, nh− tæng, thµnh bang, v.v... a. Céng ®ång nghÒ nghiÖp, lµ<br /> Trªn thùc tÕ, nh÷ng h×nh thøc céng nh÷ng nhãm ng−êi cïng lµm mét nghÒ<br /> ®ång nµy th−êng lµ tËp hîp hay tæ hîp hoÆc cïng liªn quan tíi mét nghÒ. Mét<br /> cña nhiÒu céng ®ång nhá h¬n, vµ th−êng sè céng ®ång lo¹i nµy lËp thµnh hiÖp héi<br /> thuéc c¸c lo¹i h×nh kh¸c nhau. nghÒ nghiÖp, nhê ®ã hä cã liªn kÕt chÆt<br /> b. Céng ®ång l¸ng giÒng, lµ lo¹i chÏ h¬n víi ranh giíi vµ h×nh thøc tæ<br /> h×nh céng ®ång h×nh thµnh trªn c¬ së sù chøc chÆt chÏ, râ rµng h¬n. ë ®©y cã sù<br /> sinh sèng, c− tró gÇn gòi nhau cña c¸c ®an xen, chång lÊp nhÊt ®Þnh gi÷a “céng<br /> c¸ thÓ/c¸c hé gia ®×nh t¹o nªn. §iÓm ®ång” vµ “hiÖp héi” – hai lo¹i kh¸i niÖm<br /> kh¸c biÖt ë ®©y lµ c¸c céng ®ång nµy cã chØ hai thùc thÓ kh¸c nhau mµ Toennies<br /> thÓ n»m trän trong c¸c céng ®ång c− tró cè g¾ng ph©n biÖt trong lý thuyÕt cña<br /> – hµnh chÝnh, nh−ng chóng còng cã thÓ «ng vÒ céng ®ång.<br /> n»m v¾t ngang gi÷a ®−êng ranh giíi b. Céng ®ång ¶o, lµ mét trong<br /> cña c¸c céng ®ång c− tró – hµnh chÝnh. nh÷ng s¶n phÈm x· héi – v¨n hãa ®iÓn<br /> Sù g¾n kÕt cña lo¹i h×nh céng ®ång nµy h×nh cña thêi ®¹i bïng næ c«ng nghÖ<br /> chñ yÕu do sù t−¬ng t¸c, giao l−u, tiÕp th«ng tin trong kû nguyªn toµn cÇu hãa.<br /> xóc th−êng xuyªn, gÇn gòi gi÷a c¸c Céng ®ång ¶o lµ nh÷ng nhãm ng−êi vÒ<br /> thµnh viªn cña céng ®ång mµ h×nh c¨n b¶n vµ chñ yÕu chØ cã t−¬ng t¸c<br /> thµnh nªn. th−êng xuyªn víi nhau th«ng qua<br /> c. Céng ®ång ®−îc kÕ ho¹ch hãa: ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng c«ng nghÖ<br /> §©y lµ lo¹i céng ®ång ®−îc h×nh thµnh cao, trong ®ã phæ biÕn nhÊt lµ th«ng qua<br /> vµ ph¸t triÓn trªn c¬ së ®· cã tr−íc mét Internet.<br /> sù quy ho¹ch hay kÕ ho¹ch nµo ®ã, c. Céng ®ång téc ng−êi, lµ nh÷ng<br /> ch¼ng h¹n nh− c¸c khu ®Þnh c− hay khu d©n téc – téc ng−êi cã chung b¶n s¾c<br /> d©n c− míi. ë ViÖt Nam cã thÓ xem ®ã v¨n hãa do cã chung nguån gèc s¾c téc,<br /> lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh khai hoang, lËp ng«n ng÷, y phôc vµ sù t−¬ng ®ång vÒ<br /> lµng t¹i c¸c vïng ven biÓn hoÆc qu¸ phong tôc, tËp qu¸n. Nh÷ng céng ®ång<br /> tr×nh Nam tiÕn hay sù h×nh thµnh c¸c téc ng−êi cã thÓ cã chung ®Þa bµn quÇn<br /> khu “kinh tÕ míi” tr−íc ®©y. Ngµy nay, c−, cã thÓ kh«ng, nh−ng dï sinh sèng<br /> nh÷ng lo¹i céng ®ång ®ång nµy h×nh c¸ch xa nhau, nh−ng hä vÉn chia sÎ<br /> thµnh kh¸ phæ biÕn do kÕt qu¶ cña qu¸ nh÷ng ®Æc tr−ng v¨n hãa, phong tôc,<br /> tr×nh ®« thÞ hãa, di d©n cã tæ chøc. tËp qu¸n vµ nhiÒu yÕu tè kh¸c. ý thøc<br /> 2. Céng ®ång v¨n hãa hay céng ®ång céng ®ång cña hä cã thÓ trïng khíp vÒ<br /> b¶n s¾c c¨n b¶n víi ý thøc téc ng−êi.<br /> Träng sè −u tiªn hay tiªu chÝ gèc d. Céng ®ång t«n gi¸o còng lµ mét<br /> cña lo¹i céng ®ång nµy lµ ë chç c¸c lo¹i h×nh céng ®ång ®iÓn h×nh cña x· héi<br /> thµnh viªn cña céng ®ång cã chung mét loµi ng−êi, trong ®ã c¸c thµnh viªn cña<br /> 26 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2009<br /> <br /> céng ®ång g¾n kÕt víi nhau chñ yÕu dùa trong khu«n khæ cña nghiªn cøu nµy<br /> trªn sù cã chung mét niÒm tin t«n gi¸o chóng t«i ch−a thÓ ®Ò cËp ®Õn ®−îc.<br /> hay tÝn ng−ìng. Céng ®ång t«n gi¸o cã 3. Céng ®ång tæ chøc<br /> thÓ trïng khíp víi céng ®ång c− tró,<br /> nh−ng còng cã thÓ kh«ng, thËm chÝ §©y lµ lo¹i céng ®ång th−êng gÆp<br /> mang tÝnh toµn cÇu. nhÊt trong ®êi sèng x· héi loµi ng−êi,<br /> th−êng dÔ nhËn biÕt bëi nã th−êng lµ<br /> e. Céng ®ång chÝnh trÞ lµ lo¹i céng nh÷ng thùc thÓ x· héi hiÖn h÷u, tån t¹i<br /> ®ång mµ yÕu tè quan träng nhÊt t¹o nªn kh¸ bÒn v÷ng. Mét sè h×nh thøc chñ yÕu<br /> b¶n s¾c cña nã lµ sù t−¬ng ®ång vÒ ý cña lo¹i h×nh céng ®ång nµy lµ:<br /> thøc hÖ, ®Þnh h−íng chÝnh trÞ hoÆc lîi a. Céng ®ång huyÕt thèng, chñ yÕu<br /> Ých chÝnh trÞ ®Ó cã thÓ cã chung hµnh vi lµ gia ®×nh vµ hä téc: §©y lµ mét trong<br /> chÝnh trÞ. Th«ng th−êng, céng ®ång nh÷ng h×nh thøc céng ®ång xuÊt hiÖn<br /> chÝnh trÞ ®Òu cã c¸c h×nh thøc tæ chøc râ sím nhÊt trong lÞch sö loµi ng−êi, vµ do<br /> rµng, ®«i khi rÊt chÆt chÏ, nh− nhãm lîi ®ã ®· trë thµnh ®èi t−îng nghiªn cøu<br /> Ých, nhãm lobby, héi kÝn, chÝnh ®¶ng, phe cña nhiÒu ngµnh khoa häc. Tïy theo<br /> c¸nh, hay liªn minh v.v..., nh−ng còng c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau mµ ng−êi ta l¹i<br /> kh«ng hiÕm khi céng ®ång chÝnh trÞ cã nh÷ng c¸ch ph©n lo¹i gia ®×nh kh¸c<br /> kh«ng hÒ cã mét h×nh thøc tæ chøc bÒn nhau, nh− gia ®×nh mÉu hÖ vµ gia ®×nh<br /> v÷ng nµo, nh−ng l¹i cã søc m¹nh cè kÕt phô hÖ, gia ®×nh h¹t nh©n vµ gia ®×nh<br /> cao, nh− c¸c phong trµo chÝnh trÞ ch¼ng nhiÒu thÕ hÖ, gia ®×nh gia tr−ëng hay<br /> h¹n. Søc m¹nh cè kÕt trong c¸c tr−êng gia ®×nh d©n chñ, v.v... T−¬ng tù nh−<br /> hîp nµy chñ yÕu dùa trªn môc tiªu chung vËy, hä téc còng ®−îc tiÕp cËn, nhËn<br /> hoÆc sù chia sÎ nh÷ng gi¸ trÞ chung. diÖn vµ ph©n lo¹i theo nh÷ng c¸ch kh¸c<br /> nhau. Tuy vËy, víi tÝnh c¸ch lµ céng<br /> f. Céng ®ång t−ëng t−îng. §©y lµ<br /> ®ång th× gia ®×nh vµ téc hä ®−îc ®Æc<br /> lo¹i céng ®ång ®−îc Benedict Anderson<br /> tr−ng bëi mèi liªn hÖ huyÕt thèng. §©y<br /> “ph¸t hiÖn” ra, trong ®ã c¸c thµnh viªn<br /> chÝnh lµ yÕu tè quan träng nhÊt t¹o nªn<br /> g¾n kÕt vµ t−¬ng t¸c víi nhau nhê cã<br /> b¶n chÊt vµ sù bÒn v÷ng còng nh− cÊu<br /> chung h×nh dung v¨n hãa chÝnh trÞ. Theo<br /> tróc ®iÓn h×nh cña gia ®×nh vµ téc hä.<br /> «ng, d©n téc hiÖn ®¹i chÝnh lµ mét h×nh<br /> thøc céng ®ång t−ëng t−îng tiªu biÓu b. C¸c tæ chøc chÝnh trÞ vµ x· héi:<br /> nhÊt. D©n téc “lµ mét céng ®ång t−ëng Nh− ®· tr×nh bµy ë trªn, mét sè tæ chøc<br /> t−îng bëi lÏ c¸c thµnh viªn cña mét d©n chÝnh trÞ vµ x· héi cã thÓ ®−îc xÕp vµo<br /> téc, dï lµ mét d©n téc nhá nhÊt, còng sÏ lo¹i h×nh céng ®ång b¶n s¾c, nh−ng<br /> kh«ng thÓ biÕt hÕt ®−îc phÇn lín c¸c ®ång thêi chóng còng th−êng ®−îc xÕp<br /> thµnh viªn kh¸c cña d©n téc ®ã, gÆp gì vµo lo¹i h×nh céng ®ång tæ chøc, bëi lÏ<br /> hä, hay thËm chÝ nghe nãi vÒ hä, thÕ phÇn lín c¸c tæ chøc chÝnh trÞ vµ x· héi<br /> nh−ng trong t©m thøc cña mçi thµnh ®Òu ®−îc tæ chøc theo nh÷ng khu«n<br /> viªn ®Òu tån t¹i sèng ®éng mét h×nh mÉu, víi nh÷ng nguyªn t¾c vËn hµnh,<br /> dung vÒ sù liªn kÕt cña hä” (3, tr.6). ho¹t ®éng vµ cÊu tróc nµo ®ã. YÕu tè tæ<br /> chøc chÝnh lµ mét trong nh÷ng yÕu tè<br /> Trªn ®©y lµ 6 h×nh thøc cña lo¹i quan träng nhÊt t¹o nªn tÝnh thèng<br /> h×nh céng ®ång b¶n s¾c hay céng ®ång nhÊt vµ bÒn v÷ng cña céng ®ång. Trong<br /> v¨n hãa c¬ b¶n nhÊt. Trªn thùc tÕ cßn cã nhiÒu tr−êng hîp, ý thøc tæ chøc vµ ý<br /> thÓ cã nhiÒu nh÷ng h×nh thøc kh¸c mµ thøc céng ®ång trong nh÷ng tæ chøc nµy<br /> Céng ®ång: kh¸i niÖm, c¸ch tiÕp cËn,... 27<br /> <br /> trïng khíp víi nhau. Nh−ng trong nh÷ng céng ®ång tæ chøc (do cã thiÕt chÕ<br /> kh«ng Ýt tr−êng hîp, hai lo¹i ý thøc nµy vµ quy t¾c tæ chøc chÆt chÏ), céng ®ång<br /> cã ®é chªnh nhÊt ®Þnh. Mét tæ chøc nghÒ nghiÖp (râ nhÊt lµ tr−êng hîp c¸c<br /> chÝnh trÞ hay x· héi nµo ®ã chØ thùc sù lµng nghÒ), céng ®ång tÝn ng−ìng (cïng<br /> trë thµnh mét céng ®ång m¹nh nÕu ý thê chung mét Thµnh Hoµng).<br /> thøc tæ chøc vµ ý thøc céng ®ång cña c¸c<br /> Quèc gia – d©n téc l¹i lµ mét vÝ dô<br /> thµnh viªn cña céng ®ång trïng khíp<br /> kh¸c cña h×nh thøc céng ®ång tÝch hîp<br /> hay hç trî cho nhau.<br /> vµ phøc hîp cao, bëi nã hµm chøa trong<br /> c. C¸c tæ chøc kinh tÕ, kinh doanh, b¶n th©n m×nh kh«ng chØ nhiÒu lo¹i<br /> nh− ph−êng héi, c«ng ty, xÝ nghiÖp, tËp céng ®ång kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt, lo¹i<br /> ®oµn kinh tÕ v.v... Tuy thuéc vÒ lo¹i h×nh, mµ cßn bao gåm nhiÒu cÊp ®é céng<br /> h×nh céng ®ång tæ chøc, nh−ng ph−êng ®ång víi nh÷ng quy m« kh¸c nhau.<br /> héi thñ c«ng l¹i kh¸c xa vÒ b¶n chÊt so<br /> víi c¸c c«ng ty vµ tËp ®oµn kinh tÕ hiÖn VÊn ®Ò quan träng h¬n cÇn kh¸m<br /> nay. §iÓm chung cña hai lo¹i tæ chøc ph¸ khi nghiªn cøu vÒ c¸c h×nh thøc<br /> kinh tÕ nµy lµ sù chia sÎ vÒ lîi Ých vµ ë hçn hîp, tÝch hîp hay phøc hîp céng<br /> ®©y, ý thøc céng ®ång ®· ®−îc ph¸t ®ång lµ viÖc c¸c céng ®ång nhá hay céng<br /> triÓn ®Ó trë thµnh mét ph−¬ng tiÖn, mét ®ång thµnh tè quan hÖ vµ t−¬ng t¸c víi<br /> lîi thÕ c¹nh tranh. nhau nh− thÕ nµo? §©y chÝnh lµ vÊn ®Ò<br /> v« cïng phøc t¹p, bëi c¸c quan hÖ,<br /> Trªn ®©y lµ ba lo¹i h×nh céng ®ång t−¬ng t¸c ®ã th−êng lµ nh÷ng quan hÖ,<br /> c¬ b¶n nhÊt. Trong mçi lo¹i céng ®ång t−¬ng t¸c ®a chiÒu víi nhiÒu biÕn sè<br /> ®ã l¹i cã nhiÒu h×nh thøc céng ®ång kh¸c nhau. Trë l¹i víi vÝ dô vÒ lµng x·<br /> kh¸c nhau mµ ë ®©y chóng t«i míi chØ ViÖt Nam, trong lµng th−êng cã nhiÒu<br /> nh¾c ®Õn mét sè h×nh thøc céng ®ång gia ®×nh, téc hä vµ gi÷a c¸c gia ®×nh, téc<br /> tiªu biÓu. §iÒu cÇn ®−îc nhÊn m¹nh lµ: hä nµy cã thÓ chung sèng hßa thuËn,<br /> sù ph©n lo¹i céng ®ång chØ chñ yÕu ®oµn kÕt, nh−ng còng cã thÓ c¹nh tranh<br /> nh»m cung cÊp c«ng cô ph©n tÝch cho quyÕt liÖt, thËm chÝ dÉn tíi thï h»n tõ<br /> nhµ nghiªn cøu mµ th«i, bëi lÏ trong ®êi nµy qua ®êi kh¸c. Trong lµng l¹i cßn<br /> thùc tÕ, ng−êi ta khã cã thÓ t×m ®−îc cã nhiÒu phe, gi¸p võa ®ång thuËn, ®oµn<br /> mét céng ®ång nµo chØ thuéc vÒ mét kÕt víi nhau trong khu«n khæ cña lµng,<br /> h×nh thøc hay mét lo¹i h×nh céng ®ång cïng thê chung mét vÞ Thµnh Hoµng,<br /> ®· ®−îc tr×nh bµy ë trªn, mµ ng−îc l¹i cïng chia sÎ nhiÒu gi¸ trÞ v¨n hãa vµ<br /> d−êng nh− tÊt c¶ c¸c céng ®ång ®Òu ë phong tôc, tËp qu¸n, cïng canh t¸c trªn<br /> d¹ng hçn hîp hay lµ phøc hîp cña mét mét diÖn tÝch c«ng ®iÒn nµo ®ã v.v...,<br /> vµi kiÓu lo¹i kh¸c nhau. Cã thÓ nªu ra nh−ng còng kh«ng ngõng c¹nh tranh lóc<br /> ®©y mét sè tr−êng hîp ®iÓn h×nh: ngÊm ngÇm, khi c«ng khai trong nhiÒu<br /> Lµng x· ViÖt Nam truyÒn thèng c«ng viÖc, vµ mçi phe, gi¸p l¹i cã “ranh<br /> ch¼ng h¹n, vÒ c¨n b¶n ®ã lµ mét céng giíi” vµ quy −íc riªng cña m×nh. Tuy<br /> ®ång ®Þa vùc c− tró, nh−ng ®ång thêi, nh÷ng gia ®×nh, téc hä, phe gi¸p v.v… cã<br /> bªn trong mçi lµng l¹i th−êng tån t¹i nh÷ng kh¸c biÖt, thËm chÝ m©u thuÉn<br /> nhiÒu gia ®×nh, hä téc (lµ nh÷ng céng xung ®ét gay g¾t, nh−ng l¹i hßa ®ång,<br /> ®ång huyÕt thèng), phe, gi¸p, héi, v.v... cïng chia sÎ nh÷ng “mÉu sè chung” t¹o<br /> (lµ nh÷ng céng ®ång b¶n s¾c). H¬n n÷a, nªn sù g¾n kÕt bÒn v÷ng cña céng ®ång<br /> chÝnh b¶n th©n mçi lµng cßn cã thÓ lµ lµng x· suèt hµng chôc thÕ kû.<br /> 28 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2009<br /> <br /> Trë l¹i víi tr−êng hîp céng ®ång céng ®ång, c¸c thµnh viªn vµ c¸c nhãm<br /> quèc gia – d©n téc, ®é phøc t¹p cña vÊn thµnh viªn th−êng kh«ng bao giê cã<br /> ®Ò cßn t¨ng lªn gÊp nhiÒu lÇn so víi nh÷ng vai trß vµ vÞ trÝ nh− nhau, ngang<br /> tr−êng hîp céng ®ång lµng x·. Tr−íc b»ng nhau. Tr¸i l¹i, hiÖn t−îng th−êng<br /> hÕt, quèc gia – d©n téc lµ lo¹i h×nh céng dÔ thÊy nhÊt lµ trong céng ®ång nµo<br /> ®ång tÝch hîp cña rÊt nhiÒu lo¹i h×nh vµ còng cã nh÷ng c¸ nh©n vµ nh÷ng nhãm<br /> d¹ng thøc céng ®ång kh¸c nhau, cã b¶n gi÷ vai trß then chèt, quan träng nhÊt.<br /> chÊt, quy m«, cÊp ®é vµ ®Æc ®iÓm kh¸c Mçi céng ®ång kh¸c nhau th× thµnh<br /> nhau. H¬n n÷a, quèc gia – d©n téc l¹i lµ phÇn, cÊu tróc, vai trß cña nhãm h¹t<br /> mét lo¹i h×nh céng ®ång mang tÝnh phøc nh©n còng kh¸c nhau, nh−ng ®iÓm<br /> hîp còng rÊt cao, bëi lÏ c¸c quan hÖ, chung nhÊt chÝnh lµ ë chç, nh÷ng nhãm<br /> t−¬ng t¸c gi÷a c¸c céng ®ång mµ nã hµm h¹t nh©n nµy bao giê còng tiªu biÓu<br /> chøa trong m×nh lµ hÕt søc phøc t¹p, ®a nhÊt cho gi¸ trÞ cèt lâi, b¶n s¾c vµ lîi Ých<br /> chiÒu, rÊt kh«ng æn ®Þnh vµ ®«i khi hÕt cña céng ®ång, lµ trung t©m cña ý chÝ/ý<br /> søc quyÕt liÖt. thøc céng ®ång, ®¶m b¶o cho sù cè kÕt<br /> Tuy nh÷ng liªn hÖ vµ t−¬ng t¸c vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn cña céng ®ång,<br /> trong c¸c céng ®ång tÝch hîp vµ phøc duy tr× quy t¾c vµ thÕ øng xö cña céng<br /> hîp (t¹m gäi lµ céng ®ång lín) nh×n ®ång. Tuy nhiªn, trong nh÷ng céng<br /> chung lµ phøc t¹p, ®a chiÒu vµ kh«ng æn ®ång cã tÝnh hçn hîp, tÝch hîp vµ phøc<br /> ®Þnh, nh−ng nÕu lÊy sù cè kÕt cña céng hîp cao th× cã thÓ cã nhiÒu h¬n mét<br /> ®ång lín lµm tiªu chÝ xuÊt ph¸t th× c¸c nhãm h¹t nh©n, vµ thËm chÝ nh÷ng<br /> t−¬ng t¸c vµ liªn hÖ ®ã ®Òu cã thÓ quy vÒ nhãm h¹t nh©n nµy cã thÓ c¹nh tranh<br /> hai chiÒu: chiÒu thuËn vµ chiÒu nghÞch. vµ ho¸n ®æi vÞ trÝ cña nhau trong céng<br /> ®ång. Trong nghiªn cøu vÒ céng ®ång<br /> Nh÷ng liªn hÖ vµ t−¬ng t¸c thuËn<br /> th× thao t¸c vµ nhiÖm vô quan träng<br /> chiÒu lµ nh÷ng liªn hÖ vµ t−¬ng t¸c<br /> hµng ®Çu lµ ®Þnh vÞ ®−îc nh÷ng nhãm<br /> nh»m h−íng tíi sù ®ång thuËn víi b¶n<br /> h¹t nh©n gi÷ vai trß nßng cèt trong céng<br /> s¾c cña céng ®ång lín vµ lµm gia t¨ng<br /> ®ång ®ã.<br /> sù cè kÕt cña céng ®ång lín.<br /> Ng−îc l¹i, nh÷ng liªn hÖ vµ t−¬ng Trong ®êi sèng cña céng ®ång, vai<br /> t¸c nghÞch chiÒu lµ nh÷ng liªn hÖ vµ trß cña ng−êi l·nh ®¹o hay thñ lÜnh còng<br /> t−¬ng t¸c h−íng tíi sù kh¸c biÖt víi b¶n rÊt quan träng. Mçi lo¹i céng ®ång cã<br /> s¾c cña céng ®ång lín vµ lµm suy gi¶m mét kiÓu nhµ l·nh ®¹o hay thñ lÜnh kh¸c<br /> hay ph¸ vì sù cè kÕt cña céng ®ång lín. nhau, víi tÇm quan träng kh«ng gièng<br /> Trong nghiªn cøu vÒ céng ®ång cßn nhau. C¸ch thøc mµ c¸c céng ®ång lùa<br /> cã ba vÊn ®Ò n÷a còng th−êng trë thµnh chän hay c«ng nhËn vai trß thñ lÜnh cña<br /> chñ ®Ò cho nhiÒu cuéc tranh luËn, ®ã lµ c¸c c¸ nh©n ®ã còng nh− c¸ch thøc mµ<br /> vai trß cña yÕu tè h¹t nh©n, ng−êi l·nh c¸c c¸ nh©n ®ã giµnh ®−îc, duy tr× vÞ trÝ<br /> ®¹o (hay thñ lÜnh) vµ vai trß cña søc Ðp thñ lÜnh, x©y dùng vµ g×n gi÷ h×nh ¶nh,<br /> tõ bªn ngoµi ®èi víi sù cè kÕt vµ ph¸t uy tÝn vµ thùc thi quyÒn lùc cña m×nh<br /> triÓn cña céng ®ång. trong céng ®ång còng rÊt kh¸c nhau.<br /> <br /> VÒ vai trß cña yÕu tè h¹t nh©n, qua §· cã kh¸ nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn<br /> quan s¸t hÇu hÕt c¸c lo¹i h×nh céng cøu vÒ vÊn ®Ò nµy, nh−ng ®iÒu cã tÝnh<br /> ®ång ®· vµ ®ang tån t¹i trong lÞch sö, nguyªn t¾c lµ kh«ng ®−îc ¸p nguyªn<br /> chóng ta dÔ dµng nhËn ra r»ng trong mÉu hay tiªu chÝ cña nhµ l·nh ®¹o lo¹i<br /> Céng ®ång: kh¸i niÖm, c¸ch tiÕp cËn,... 29<br /> <br /> céng ®ång nµy vµo lo¹i céng ®ång kh¸c ®ã xung ®ét víi b¶n chÊt vµ xu h−íng<br /> ®Ó so s¸nh vµ ®¸nh gi¸. §iÒu quan träng néi t¹i cña céng ®ång, nã lµm cho céng<br /> nhÊt cÇn kh¸m ph¸ vµ cã thÓ so s¸nh ®ång bÞ c« lËp vµ suy yÕu.<br /> l·nh tô hay thñ lÜnh cña c¸c céng ®ång Nh÷ng luËn gi¶i nãi trªn vÒ b¶n<br /> kh¸c lo¹i víi nhau chÝnh lµ c¸ch thøc chÊt, kh¸i niÖm, nh÷ng c¸ch tiÕp cËn,<br /> t−¬ng t¸c gi÷a hä víi bé phËn cßn l¹i ph©n lo¹i vµ kh¸m ph¸ c¸c t−¬ng t¸c<br /> cña céng ®ång. Th«ng qua ®ã cã thÓ céng ®ång chÝnh lµ c¬ së ®Ó chóng ta<br /> kh¸m ph¸ vai trß thùc sù cña c¸c thñ tham kh¶o nh»m nhËn diÖn, kh¸m ph¸<br /> lÜnh víi c¸c céng ®ång. c¸c lo¹i h×nh vµ d¹ng thøc céng ®ång ®·<br /> VÊn ®Ò thø ba lµ vai trß cña søc Ðp vµ ®ang tån t¹i ë ViÖt Nam.<br /> tõ bªn ngoµi ®èi víi sù tån t¹i vµ søc<br /> m¹nh cè kÕt cña céng ®ång.<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> §©y còng lµ vÊn ®Ò ®· vµ ®ang g©y<br /> 1. http://en.wikipedia.org/wiki/Com<br /> ra rÊt nhiÒu cuéc tranh luËn. Trªn thùc<br /> munity<br /> tÕ, cã rÊt nhiÒu tr−êng hîp c¸c céng<br /> ®ång do ph¶i ®èi diÖn víi søc Ðp hay 2. Ferdinand Toennies. Gemeinschaft<br /> nguy c¬ tõ bªn ngoµi mµ h×nh thµnh und Gesellschaft. Leipzig: Fues’s<br /> Verlag, 1887.<br /> nªn hoÆc nhê ®ã mµ søc cè kÕt néi bé<br /> ®−îc cñng cè. Nh−ng còng kh«ng hiÕm 3. Benedict Anderson. Imagined<br /> khi c¸c céng ®ång bÞ tan vì hay suy yÕu communities: Reflections on the<br /> do sù can thiÖp hoÆc g©y søc Ðp tõ c¸c Origin and Spread of Nationalism.<br /> Revised Edition ed. London and NY.:<br /> yÕu tè bªn ngoµi. V× vËy, kh«ng thÓ xem<br /> Verso, 1991.<br /> th−êng vai trß cña yÕu tè bªn ngoµi,<br /> 4. Ph¹m Hång Tung. V¨n hãa chÝnh trÞ<br /> nh−ng còng kh«ng ®−îc ®Ò cao qu¸ møc vµ lÞch sö d−íi gãc nh×n v¨n hãa<br /> vai trß cña c¸c yÕu tè nµy, coi céng ®ång chÝnh trÞ. H.: ChÝnh trÞ Quèc gia,<br /> thuÇn tóy chØ lµ “céng ®ång sè phËn” 2008.<br /> nh− quan ®iÓm cña c¸c thñ lÜnh ph¸t xÝt<br /> 5. D. W. McMillan, D. M. Chavis.<br /> ë ch©u ¢u tr−íc ®©y. Søc m¹nh cè kÕt Sense of Community: A Definition<br /> vµ sù tån t¹i bÒn v÷ng cña c¸c céng and Theory. American Journal of<br /> ®ång chñ yÕu phô thuéc vµo c¸c mèi liªn Community Psychology, No.14 (1),<br /> hÖ vµ yÕu tè bªn trong cña céng ®ång vµ 1986.<br /> kh¶ n¨ng øng phã cña céng ®ång ®ã 6. D. M. Chavis, K. S. Lee, J. D. Acosta.<br /> tr−íc sù biÕn ®æi cña m«i tr−êng trong The Sense of Community Index<br /> ®ã c¸c céng ®ång nµy tån t¹i. Khi c¸c t¸c (SCI). Revised: The Reliabiliity and<br /> ®éng cña yÕu tè bªn ngoµi ®ång thuËn Validity of the SCI-2, Paper<br /> víi b¶n chÊt vµ xu h−íng bªn trong cña presented at the 2nd International<br /> céng ®ång, nã gióp cho céng ®ång thªm Community Psychology Conference,<br /> v÷ng m¹nh. Ng−îc l¹i, khi c¸c t¸c ®éng Lisbon, Portugal, 2008.<br />