Đa dạng cây có tinh dầu tại xã Đứa Mòn, huyện Sông Mã, tỉnh Sơn La

TẠP CHÍ KHOA HỌC<br /> Khoa học Tự nhiên và Công nghệ, Số 14 (4/2019) tr.27-35<br /> <br /> ĐA DẠNG CÂY CÓ TINH DẦU<br /> TẠI XÃ ĐỨA MÒN, HUYỆN SÔNG MÃ, TỈNH SƠN LA<br /> <br /> Hoàng Thị Thanh Hà, Nguyễn Thị Thu Hiền, Vàng A Mẻ, Hoàng Văn Lực<br /> Trường Đại học Tây Bắc<br /> <br /> <br /> Tóm tắt: Kết quả điều tra đã ghi nhận được 53 loài cây có tinh dầu thuộc 41 chi, 22 họ phân bố tại xã<br /> Đứa Mòn, huyện Sông Mã, tỉnh Sơn La. Trong 22 họ thực vật có tinh dầu, họ Hoa môi (Lamiaceae) có số loài<br /> nhiều nhất (12 loài), họ Cúc (Asteraceae) có 8 loài, họ Gừng (Zingiberaceae) có 6 loài, họ Cam (Rutaceae) có 5<br /> loài, các họ còn lại có 1-3 loài. 38 loài được sử dụng làm thuốc chữa bệnh, 7 loài sử dụng làm rau gia vị, 7 loài<br /> chưa được sử dụng và 1 loài trồng làm cảnh. Các loài phân bố ở độ cao từ 500- 1.600 m thuộc 7 dạng sinh cảnh<br /> sống khác nhau.Trong số nhiều loài cho tinh dầu triển vọng, 4 loài cây có tinh dầu cần bảo vệ và 3 loài cây<br /> thuộc họ Hoa môi cần được chú ý nghiên cứu và phát triển trong thời gian tới.<br /> <br /> Từ khóa: Đa dạng, thực vật có tinh dầu, xã Đứa Mòn, tỉnh Sơn La.<br /> <br /> <br /> 1. Đặt vấn đề<br /> <br /> Tinh dầu là hỗn hợp nhiều chất thơm được tạo thành từ tecpen và sản phẩm oxy hóa<br /> của chúng. Tinh dầu dùng làm thuốc chữa các bệnh đường hô hấp (tràm, khuynh diệp), kích<br /> thích hệ thần kinh trung ương (hồi, quế, long não), sát trùng (sả, long não), giúp tiêu hóa,<br /> chữa đau bụng, nôn mửa, cảm sốt, nhức đầu (khuynh diệp, quế), trị giun, chống viêm (dương<br /> kỳ thảo)...<br /> <br /> Theo Lã Đình Mỡi (2002), nguồn tài nguyên thực vật có tinh dầu ở Việt Nam rất<br /> phong phú, đa dạng. Trên thế giới có khoảng 2.000 loài cây tinh dầu, Việt Nam có hơn 500<br /> loài cây tinh dầu thuộc họ Cam (Rutaceae), họ Hoa môi (Limiaceae), họ Hoa tán (Apiaceae),<br /> họ Sim (Myrtaceae), họ Ráy (Araceae)... Cây có tinh dầu là nguồn nguyên liệu để chiết tách<br /> tinh dầu làm thuốc, làm hương liệu ứng dụng trong điều trị bệnh cho con người. Nhiều loài<br /> cây có tinh dầu được sử dụng rộng rãi làm các loại rau gia vị trong ẩm thực, nhiều loài được<br /> trồng trọt làm cảnh và nhiều loài cây có tinh dầu vẫn đang được sử dụng theo kinh nghiệm<br /> dân gian... Nhiều sản phẩm tinh dầu là mặt hàng có giá trị và được buôn bán với số lượng lớn.<br /> Tuy nhiên, ở nước ta tài nguyên thực vật cho tinh dầu chưa được chú ý phát triển mạnh, nhiều<br /> loài có giá trị kinh tế đã bị khai thác quá mức và trở nên khan hiếm như Hoàng đàn<br /> (Cupressus spp.), Pơ mu (Fokienia hodginsii (Dunn) A.Henry & H.H.Thomas)...<br /> <br /> Trong nhiều năm gần đây, ở khu vực đã có một số nghiên cứu về cây rừng có giá trị,<br /> nhưng chủ yếu tập trung vào nhóm cây làm thuốc... Trong khi đó, nhóm cây cho dầu chưa<br /> <br /> Ngày nhận bài: 26/4/2018. Ngày nhận đăng: 11/7/2018<br /> Liên lạc: Hoàng Thị Thanh Hà, e-mail: hoanghatbu@gmail.com<br /> 27<br /> được thống kê. Nhằm tìm kiếm nguồn thực vật có tinh dầu phục vụ nghiên cứu ứng dụng<br /> trong nông nghiệp, đặc biệt các loài cây trong họ Hoa môi (Lamiaceae), chúng tôi điều tra<br /> khảo sát thực địa và thu được những dẫn liệu ban đầu. Trong bài viết này, chúng tôi cung cấp<br /> thông tin về các loài cây có tinh dầu nhằm làm cơ sở khoa học cho các nghiên cứu tiếp theo<br /> trong thời gian tới.<br /> <br /> 2. Phương pháp nghiên cứu<br /> <br /> Xã Đứa Mòn là một xã vùng III, cách trung tâm huyện Sông Mã 50 km. Tổng diện<br /> tích tự nhiên là 13.424,63 ha với 1.363 hộ thuộc 28 bản, 3 cộng đồng dân tộc sinh sống là<br /> Thái, Mông và Khơ Mú. Trong thời gian từ tháng 01/2018 đến tháng 15/4/2018, chúng tôi đã<br /> điều tra, khảo sát trên 8 tuyến thiết lập tại 6 bản (hình 1), bao gồm: Tuyến 1 (N 21008.648’ E<br /> 103030.376’ → Núi Ra Co → Đỉnh Te Pa → Suối La de → Khu rừng Bản Tạng Sỏn I xã Đứa<br /> Mòn N 21008.336’ E 103031.286’); tuyến 2 (Từ bản Tạng Sỏn II xã Đứa Mòn N 21008.675’ E<br /> 103030.376’ → Suối To Lia → Nương Te Pa N 21008.352’ E103030.497’); tuyến 3 (Từ suối<br /> Chả lại N21007.717’ E103027.381’→ Núi To Sia N21006.674’ E103027.104’); tuyến 4 (Từ No<br /> Pu N21003.757’ E103026.444’→ Qua suối Nậm Cong N21004.627’ E103026.626’); tuyến 5 (Từ<br /> Rừng bản Tỉa N21005.418’ E103’26.571’→ Núi Hin Pẻn N21003.26.571’ E103027.506’);<br /> Tuyến 6 (Từ suối Nà Tấu N21005.202’ E103026.737’→ Khu rừng cấm bản Nà Tấu<br /> N21005.222’ E103026.699’); tuyến 7 (Từ núi Nà Tấu N 21003.995’ E 103027.301’→ Núi Tong<br /> Mông N 21004.033’ E 103027.397’); tuyến 8 (Rừng cấm bản Ngang Trạng N 21003.932’<br /> E 103027.300’→ Suối Huổi Sa N 21005.364’ E 103026.616’).<br /> <br /> Các tuyến điều tra phân bố<br /> trên các đai cao và các dạng sinh cảnh<br /> khác nhau. Chiều dài mỗi tuyến trên<br /> 10 km, đi qua độ cao từ 500-1600m.<br /> Tên khoa học các loài cây được xác<br /> định bằng phương pháp hình thái so<br /> sánh và dựa vào các khóa định loại,<br /> mô tả trong sách Cây cỏ Việt Nam<br /> (Phạm Hoàng Hộ, 1999-2000) [2]; Tài<br /> nguyên thực vật có tinh dầu ở Việt<br /> Nam (Lã Đình Mới, 2002) [3]; Thực<br /> vật chí Việt Nam, tập 2 (Vũ Xuân Hình 1. Bản đồ các điểm điều tra tại xã Đứa Mòn<br /> Phương, 2000)[4].<br /> Đánh giá về giá trị sử dụng dựa vào phương pháp phỏng vấn có sự tham gia (PRA)<br /> của 21 ông lang, bà mế và người dân sinh sống dọc theo 8 tuyến điều tra. Đánh giá mức độ<br /> nguy cấp theo tài liệu Sách đỏ Việt Nam phần II - Thực vật (2007) [1] và Danh lục Đỏ cây<br /> thuốc Việt Nam (2006).<br /> <br /> 28<br />  3. Kết quả và thảo luận<br /> Kết quả điều tra thực địa ghi nhận 53 loài cây có tinh dầu tại xã Đứa Mòn thuộc 22 họ,<br /> 41 chi (bảng 1 và hình 2).<br /> Bảng 1. Thành phần các loài cây có tinh dầu tại xã Đứa Mòn<br /> Bộ<br /> Độ<br /> Tên địa Tên khoa Tên phổ phận Phân Giá trị<br /> STT Họ cao<br /> phương học thông sử bố sử dụng<br /> (m)<br /> dụng<br /> Chữa bệnh<br /> Justicia tâm thần,<br /> 1 Ntoo Peg Acantheaceae Cang mai Lá RNS 668<br /> adhatoda L. thần kinh,<br /> xương khớp<br /> Acorus Thủy xương Chữa bệnh<br /> 2 Khas cees Acoraceae Lá S 1497<br /> calamus L. bồ lậu<br /> Acorus<br /> Qaib Thạch Bồi bổ sức<br /> 3 gramineus Acoraceae Lá S 1499<br /> ntsha xương bồ khỏe<br /> Soland.<br /> Trị đau bụng,<br /> Eryngium Toàn<br /> 4 Txuj lom Apiaceae Mùi tàu V 625 tiêu chảy, đầy<br /> foetidum L. cây<br /> hơi<br /> Angelica<br /> 5 Zaub txig laxiflora Apiaceae Độc hoạt Thân rễ V 1510 Chữa cảm sốt<br /> Diels.<br /> Homalome<br /> na occulta Thiên niên<br /> 6 Qos leem Araceae RNS 1476<br /> (Lour.) kiện<br /> Schott.<br /> Eleutheroc Giải rượu,<br /> occus Ngũ gia bì uống nhầm<br /> 7 Pos qwj trifoliatus Araliaceae Lá RNS 662<br /> gai thuốc, cảm<br /> (L.) S.Y.Hu sốt<br /> <br /> Ageralum<br /> 8 Pwm tshis conyzoides Asteraceae Cỏ hôi N 648<br /> L.<br /> Artemisia Chữa bệnh<br /> Kuab lactiflora Ngải chân Thân, đau đầu,<br /> 9 Asteraceae V 615<br /> taws os Wall. ex vịt Lá thuốc bổ sau<br /> Bess sinh<br /> Chữa bệnh<br /> Kuab Artemisia<br /> 10 Asteraceae Ngải cứu Lá Đ 673 hắc lào, ngứa<br /> taws vulgaris L.<br /> toàn thân<br /> <br /> 29<br />  Blumea<br /> Paj ntshau Chữa bệnh<br /> 11 balsamifera Asteraceae Đại bi Lá RTS 630<br /> soob đau đầu<br /> (L.) DC.<br /> Blumea<br /> lanceolaria<br /> 12 Txha dej Asteraceae Xương sông RTS 805<br /> (Roxb.)<br /> Druce<br /> Chromolac<br /> na odorata Chữa bệnh<br /> 13 Pov paj Asteraceae Cỏ Lào Lá Đ 687<br /> (L.) King et tiêu chảy<br /> Robinson.<br /> Cnicus<br /> japonicus Chữa bệnh<br /> 14 Pos nqeeb Asteraceae Đại Kế Rễ T 615<br /> (DC.) đau lưng<br /> Maxim.<br /> Gynura Làm thuốc<br /> Thân,<br /> 15 Nroj Nrog crepidioides Asteraceae Rau Tàu bay N 688 giải độc, cầm<br /> Lá<br /> Benth. máu<br /> Codonopsis<br /> Qos qab javanica Campanulace<br /> 16 Đảng sâm Củ N 805 Làm thuốc bổ<br /> hub (Blume.) ae<br /> Hook.f.<br /> Cyperus Chữa bệnh<br /> 17 Pias íav Cyperaceae Củ gấu Củ N 637<br /> rotundus L. phụ khoa<br /> Chenopodi<br /> um Chenopodiace Chữa sốt, đau<br /> 18 Yas nees Dầu giun Lá N 624<br /> ambrosioid ae dạ dày<br /> es L.<br /> Elsholtzia<br /> Ntsuab Chữa bệnh<br /> 19 blanda (Be Lamiaceae Chùa dù Lá RNS 1467<br /> txhuv lậu, sốt<br /> nth.) Benth.<br /> Elsholtzia<br /> Mlav ciliate Chữa bệnh<br /> 20 Lamiaceae Kinh giới Lá T 1104<br /> zoov (Thumb.) đau đầu<br /> Hyland.<br /> Elsholtzia<br /> Chữa bệnh<br /> Mlav dub flava Hương nhu<br /> 21 Lamiaceae Lá Đ 705 hắc lào, sổ<br /> ntsis (Benth.) hoa vàng<br /> mũi<br /> Benth.<br /> Elsholtzia<br /> Hmav Kinh giới<br /> 22 winitiana Lamiaceae RNS 1496<br /> roob núi<br /> Craib.<br /> Hyptis<br /> Ntsiav<br /> 23 suaveolens Lamiaceae É lớn tròng Đ 619<br /> zoo<br /> (L.) Poit.<br /> 30<br />  Ocimum Chữa bệnh<br /> Hương nhu<br /> 24 Yub dawb gratissimum Lamiaceae Lá Đ 625 hắc lào, ngứa<br /> trắng<br /> (L.) toàn thân<br /> Plectranthus<br /> amboinicuc Chữa đau<br /> 25 Cias Lamiaceae Húng chanh Lá RTS 1032<br /> (Lour.) họng<br /> Spreng.<br /> Perilla<br /> fretescens Dùng làm rau<br /> 26 Mlav Lamiaceae Tía tô tím Lá RTS 1476<br /> (L.) gia vị<br /> Britton.<br /> Microtoena<br /> Mlav insuavis Quan thần<br /> 27 Lamiaceae Đ 1483<br /> nlpus (Hance)Pra hoa<br /> in ex Dunn.<br /> Leonurus Chữa bệnh<br /> Nroj zoo Thân,<br /> 28 japonicusH Lamiaceae Ích mẫu Đ 667 ngứa toàn<br /> niam lá<br /> outt thân<br /> Ocimum<br /> Zaub Thân, Dùng làm rau<br /> 29 basilicum Lamiaceae Húng quế V 686<br /> txwg lá gia vị<br /> L.<br /> Txuj lom Mentha Thân, Dùng làm rau<br /> 30 Lamiaceae Húng lũi V 685<br /> dawb aquatica L. lá gia vị<br /> Litsea<br /> Txiv kos<br /> 31 cubeba (Lo Lauraceae Màng tang RTS 932<br /> ntsuab<br /> ur.) Pers.<br /> Ntoo lov Michelia<br /> 32 Magnoliaceae Ngọc lan Lá V 543 Chữa sốt<br /> lim champaca L.<br /> Hmab Jasminum<br /> Chữa đau<br /> 33 dawb subtripliner Chè vằng Lá RTS 626<br /> Oleaceae lưng<br /> ve Blume.<br /> Kab Passiflora Chữa mất<br /> 34 Passifloraceae Lạc tiên Lá, quả RTS 543<br /> ntsuab foetida L. ngủ, dị ứng<br /> Peperomia<br /> Nplooj Thân, Dùng làm rau<br /> 35 pellucida Piperaceae Càng cua RTS 630<br /> raub ris lá ăn sống<br /> (L.) Kunth<br /> Thas laws Piper Chữa bệnh<br /> 36 Piperaceae Trầu không Lá RTS 541<br /> qus betle L. đau lưng<br /> Chữa bệnh<br /> Thas Piper lolot đau nhức<br /> 37 Piperaceae Lá lốt Lá V 799<br /> Laws L. xương, tan<br /> bầm tím<br /> <br /> <br /> 31<br />  Cymbopog Dùng làm<br /> on citratus Thân, thuốc giải<br /> 38 Tauj dub Poaceae Sả V 639<br /> (DC.) lá rượu, chữa<br /> Stapf. gãy xương<br /> Polygonum<br /> Luam Thân, Dùng làm rau<br /> 39 odoratum L Polygonaceae Rau răm V 643<br /> laws lá gia vị<br /> our.<br /> Citrus<br /> aurantifolia Chữa bệnh<br /> 40 Txiv qaub Rutaceae Chanh Lá V 705<br /> (Christm.) cảm sốt<br /> Swingle<br /> Citrus<br /> maxima Chữa bệnh<br /> 41 Txiv lws Rutaceae Bưởi Rễ V 797<br /> (Burm.) đau dạ dày<br /> Merr.<br /> Glycosmis<br /> cochinchin<br /> Chữa bệnh<br /> 42 Lws qus ensis Rutaceae Bưởi bung Lá RTS 804<br /> nước ăn chân<br /> (Lour.) Pier<br /> re<br /> Zanthoxylm Chữa bệnh<br /> 43 Txiv siav armatum Rutaceae Đắng cay Quả RTS 1526 đau răng,<br /> DC. cảm cúm<br /> Zanthoxylu<br /> Xyab m rhetsa Dùng làm<br /> 44 Rutaceae Mắc khén Quả RTS 668<br /> txob (Roxb.) gia vị<br /> DC.<br /> Houttuynia<br /> 45 Kab raus cordata Th Saururaceae Diếp cá Lá S 803 Chữa bệnh trĩ<br /> unb.<br /> Limnophila<br /> rugosa Scrophulariac Thân, Dùng làm rau<br /> 46 Rau dej Hồi nước S 1499<br /> (Roth.) eae Lá gia vị<br /> Merr.<br /> Lantana Toàn Trồng làm<br /> 47 Thoj paj Verbenaceae Bông ổi V 619<br /> camara L. cây cảnh<br /> Alpinia<br /> blepharoca Chữa bệnh<br /> 48 Qhaus Zingiberaceae Riềng dại Lá RNS 627<br /> lyx K. ho<br /> Schum.<br /> Alpinia<br /> Qhiav Chữa bệnh<br /> 49 officinarum Zingiberaceae Riềng Củ T 937<br /> tauj nqeeb đau đầu<br /> Hance.<br /> <br /> <br /> 32<br />  Curcuma Toàn Chữa bệnh<br /> 50 Qhiav daj Zingiberaceae Nghệ RTS 989<br /> longa L. cây đau đầu<br /> Curcuma Chữa bệnh<br /> Ghiav zedoaria đau lưng, đau<br /> 51 Zingiberaceae Nghệ đen Củ V 627<br /> dub (Christm.) bụng, bồi bổ<br /> Roscoe. sức khỏe<br /> Hedychium<br /> Làm tan vết<br /> Qhaus flavescens<br /> 52 Zingiberaceae Ngải tiên Lá RTS 1203 bầm tím, ứ<br /> ntsuab Carey ex<br /> máu<br /> Roscoe.<br /> Zingiber Chữa ong<br /> Toàn<br /> 53 Ghiav officinale Zingiberaceae Gừng V 635 đốt, rắn cắn,<br /> cây<br /> Roscoe. đau đầu<br /> <br /> Ký hiệu: RNS: Rừng nguyên sinh; RTS: Rừng tái sinh; S: Ven suối; T: Trảng cỏ; Đ: Ven đường;<br /> N: Nương rẫy; V: Vườn nhà<br /> <br /> Trong số 22 họ, có 4 họ cho số loài nhiều hơn, bao gồm họ cúc (Asteraceae) có 8 loài,<br /> họ Hoa môi (Lamiaceae) có 12 loài, họ Cam (Rutaceae) có 5 loài, họ Gừng (Zingiberaceae)<br /> có 6 loài. Các họ còn lại có 1-3 loài.<br /> <br /> Số loài<br /> 12<br /> 10<br /> 8<br /> 6<br /> 4<br /> 2<br /> 0<br /> Apiaceae<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chenopodiaceae<br /> Acoraceae<br /> <br /> <br /> Araceae<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Oleaceae<br /> <br /> <br /> <br /> Poaceae<br /> <br /> <br /> Rutaceae<br /> <br /> <br /> <br /> Verbenaceae<br /> Acantheaceae<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Araliaceae<br /> Asteraceae<br /> Campanulaceae<br /> Cyperaceae<br /> <br /> <br /> Lamiaceae<br /> Lauraceae<br /> Magnoliaceae<br /> <br /> <br /> Passifloraceae<br /> Piperaceae<br /> <br /> <br /> Polygonaceae<br /> <br /> <br /> <br /> Scrophulariaceae<br /> <br /> <br /> Zingiberaceae<br /> Saururaceae<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 2. Số lượng loài cây có tinh dầu trong các họ khác nhau<br /> Ở thực vật, bộ phận chứa tinh dầu khá đa dạng, chúng có thể có ở thân rễ, thân, lá,<br /> hoa, quả, hạt hoặc toàn cây. Các bộ phận này được sử dụng làm thuốc chữa bệnh hoặc làm<br /> các loại rau gia vị sử dụng trong các bữa ăn hàng ngày của người dân. Kết quả điều tra, thống<br /> kê từ 21 ông lang, bà mế và những người dân có kinh nghiệm sử dụng cây có tinh dầu tại xã<br /> Đứa Mòn, trong 53 loài cây điều tra phát hiện tại thực địa, 7 loài cây có tinh dầu nhưng chưa<br /> được sử dụng, 1 loài cây trồng làm cảnh, 7 loài được sử dụng làm rau gia vị và 38 loài được<br /> sử dụng làm thuốc chữa bệnh. Kết quả nghiên cứu cũng tương tự với nghiên cứu của Nguyễn<br /> Viết Hùng (2016) [2].<br /> Trong số 38 loài có tinh dầu sử dụng làm thuốc chữa bệnh theo kinh nghiệm của địa<br /> phương, bộ phận dùng làm thuốc chủ yếu là lá với 22 loài (chiếm 57,89%); bộ phận thân rễ,<br /> củ, rễ có 7 loài (chiếm 18,42%); bộ phận thân lá có 4 loài (chiếm 10,52%); bộ phận quả có 2<br /> loài (chiếm 5,26%) và sử dụng toàn cây là 3 loài (chiếm 7,89%).<br /> 33<br />  Các loài cây chứa tinh Trảng cỏ Nương rẫy Rừng NS<br /> 6% 10% 11%<br /> dầu phân bố ở các dạng sinh<br /> cảnh sống khác nhau. Các<br /> Rừng TS<br /> tuyến điều tra qua rừng nguyên Vườn nhà 26%<br /> sinh phát hiện có 6 loài (chiếm 26%<br /> 11%), rừng tái sinh có 14 loài Ven suối Ven đường<br /> 8% 13%<br /> (chiếm 26%). Ngoài ra, người<br /> dân cũng đã quan tâm đến việc<br /> trồng một số loài cây có tinh<br /> dầu trong vườn để thuận lợi<br /> cho việc thu hái và sử dụng Hình 3. Sự phân bố các loài<br /> trong gia đình. theo các dạng sinh cảnh khác nhau<br /> <br /> Độ cao phân bố các loài cây chứa tinh dầu dao động từ 500-1.600m. Có 40 loài phân<br /> bố chủ yếu ở độ cao dưới 1.000m như Chè vằng (Jasminum subtriplinerve Blume.), Húng quế<br /> (Ocimum basilicum L.), Ngũ gia bì gai (Acanthopanax trifoliatus (L.) Merr.)... Có 13 loài<br /> phân bố ở độ cao trên 1.000m, tiêu biểu như Thủy xương bồ (Acorus calamus L.), Thạch<br /> xương bồ (Acorus gramineus Soland.), Chùa dù (Elsholtzia blanda (Benth.) Benth.), Hồi<br /> nước (Limnophila rugosa (Roth.) Merr.), Đắng cay (Zanthoxylum armatum DC.)...<br /> <br /> Tại xã Đứa Mòn có rất nhiều loài cây có tinh dầu triển vọng. Đặc biệt, trong số 12 loài<br /> cây có tinh dầu thuộc họ Hoa môi mà chúng tôi quan tâm, qua điều tra chúng tôi đã phát hiện<br /> thêm 3 loài cây có tinh dầu rất thơm, phân bố ngoài tự nhiên, có thể đây sẽ là nguồn vật liệu<br /> quan trọng và có nhiều triển vọng cho các nghiên cứu tiếp theo,bao gồm Hương nhu hoa vàng<br /> (Elsholtzia flava (Benth.) Benth.), É lớn tròng (Hyptis suaveolens (L.) Poit.), Quan thần hoa<br /> (Microtoena insuavis (Hance) Prain ex Dunn.). Một số loài cây này cũng được Lã Đình Mỡi<br /> (2002) [4] đề cập đến như những loài cây cho tinh dầu có triển vọng ở Việt Nam.<br /> <br /> Bảng 2. Một số loài thực vật có tinh dầu cần bảo vệ<br /> Danh lục<br /> Sách Đỏ<br /> Stt Tên khoa học Tên phổ thông ĐCT VN<br /> Việt Nam 2007<br /> 2006<br /> 1 Eleutherococcus trifoliatus(L.) S.Y.Hu Ngũ gia bì gai EN A1a,c,d+2c,d<br /> 2 Cnicus japonicus (DC.) Maxim Đại kế VU A1a,c,B1+2b,c,d<br /> 3 Codonopsis javanica (Blume) Hook.f. Đảng sâm VU A1a,c,d+2c,d<br /> 4 Limnophila rugosa (Roth) Merr. Hồi nước VU.A3c<br /> * Ghi chú: EN (Nguy cấp - Endangered); VU (Sắp nguy cấp - Vulnerable; ĐCTVN: Đỏ cây thuốc Việt Nam<br /> <br /> Bên cạnh những loài cây cho tinh dầu triển vọng, 4 loài cây bao gồm Ngũ gia bì gai<br /> (Eleutherococcus trifoliatus(L.) S.Y.Hu), Đại kế (Cnicus japonicus (DC.) Maxim), Đảng<br /> Sâm (Codonopsis javanica (Blume) Hook.f.), Hồi nước (Limnophila rugosa (Roth) Merr.)<br /> <br /> <br /> 34<br /> là những loài có tinh dầu cần được bảo vệ, bảo tồn và phát triển trong thời gian tới tại xã<br /> Đứa Mòn.<br /> <br /> 4. Kết luận<br /> Kết quả điều tra thực địa ghi nhận 53 loài cây có tinh dầu tại xã Đứa Mòn thuộc 22 họ,<br /> 41 chi. Chúng phân bố ở 7 dạng sinh cảnh và độ cao khác nhau. Các loài cây có tinh dầu đa số<br /> được sử dụng để làm thuốc chữa bệnh (chiếm 71,7%), làm cây rau gia vị (chiếm 13,21%), làm<br /> cảnh (chiếm 1,88%) và chưa được khai thác sử dụng (chiếm 13,21%). Bộ phận dùng làm<br /> thuốc chủ yếu là lá với 22 loài (chiếm 57,89%); thân rễ, củ, rễ có 7 loài (chiếm 18,42%); thân<br /> lá có 4 loài (chiếm 10,52%); quả có 2 loài (chiếm 5,26%) và sử dụng toàn cây là 3 loài (chiếm<br /> 7,89%). Trong số các loài cây cho tinh dầu triển vọng, 3 loài cây thuộc họ Hoa môi và 4 loài<br /> cây có trong sách đỏ Việt Nam và Danh lục đỏ cây thuốc Việt Nam cần được chú ý nghiên<br /> cứu và bảo vệ trong thời gian tới.<br /> Kết quả nghiên cứu này thuộc đề tài khoa học công nghệ cấp Bộ, mã số B2018-TTB-13.<br /> <br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> <br /> [1] Bộ Khoa học và Công nghệ, Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam (2007), Sách đỏ<br /> Việt Nam, Phần II - Thực Vật, NXB Khoa học Tự nhiên và Công nghệ, Hà Nội.<br /> [2] Nguyễn Viết Hùng (2016), Đa dạng các loài cây cho tinh dầu ở Vườn quốc gia Pù Mát.<br /> Tạp chí Khoa học công nghệ Nghệ An.<br /> [3] Phạm Hoàng Hộ (1999), Cây cỏ Việt Nam, NXB trẻ, Hà Nội.<br /> [4] Lã Đình Mỡi (2002), Tài nguyên thực vật có tinh dầu ở Việt Nam, tập 2, NXB<br /> Nông nghiệp.<br /> [5] Vũ Xuân Phương (2000), Thực vật chí Việt Nam, tập 2, NXB Khoa học và Kỹ thuật.<br /> <br /> <br /> DIVERSITY OF PLANTS WITH ESSENTIAL OIL IN DUA MON<br /> COMMUNE, SONG MA DISTRICT, SON LA PROVINCE<br /> <br /> Hoang Thi Thanh Ha, Nguyen Thi Thu Hien, Vang A Me, Hoang Van Luc<br /> Tay Bac University<br /> Abstract: The research results recorded 53 species for essential oils belonging to 41 genera, 22<br /> families distributed in Dua Mon commune, Song Ma district, Son La province.Of the 22 families, the Lamiaceae<br /> have the highest number of species (12 species), the Asteraceae (8 species), the Zingiberaceae (6 species), the<br /> orangutans (Rutaceae) species while the remaining families have from 1 to 3 species.38 species are used as<br /> herbal medicine, 7 as spices vegetable, 1 for ornamental purposes, and 7 are not used. These species distribute<br /> in the height of between 500 - 1600m in 7 different habitat types. Among many species for essential oils, four<br /> need protecting and three need to be paid attention to do research and develop in the coming time.<br /> <br /> Keywords: Diversity, essential oil plants, Dua Mon commune, Son La province.<br /> <br /> 35<br />