Đặc điểm bệnh loạn sản phế quản phổi ở trẻ sơ sinh tại Bệnh viện Nhi Đồng 1 Thành phố Hồ Chí Minh (2005-2007)

Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 12 * Phụ bản Soá 1 * 2008<br /> <br /> Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM BỆNH LOẠN SẢN PHẾ QUẢN PHỔI Ở TRẺ SƠ SINH<br /> TẠI BỆNH VIỆN NHI ĐỒNG 1 THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH (2005-2007)<br /> Nguyễn Trọng Linh*, Huỳnh Thị Duy Hương**, Võ Công Đồng*, Cam Ngọc Phượng***,<br /> Phạm Thị Thanh Tâm***, Võ Đức Trí****, Hồ Tấn Thanh Bình***, Phan Lê Mỹ Hạnh***,<br /> Nguyễn Hoàng Khánh Thọ***<br /> <br /> TÓM TẮT:<br /> Mục tiêu: Mô tả các đặc điểm dịch tễ học, lâm sàng, cận lâm sàng và điều trị các trẻ bị loạn sản phế<br /> quản phổi (LSPQ-P) nhập khoa Hồi sức sơ sinh Bệnh viện Nhi Đồng 1 thành phố Hồ Chí Minh.<br /> Phương pháp: Mô tả hàng loạt ca.<br /> Kết quả: Từ ngày 01/11/2006 đến hết ngày 30/04/2007, theo tiêu chuẩn của Jobe-Bancalari 2001,<br /> chúng tôi đã tập hợp 17 trường hợp LSPQ-P vừa-nặng, chiếm 1,48 % số trẻ nhập khoa Hồi sức sơ sinh. Tuổi thai trung bình là 30 ± 2,8 tuần, cân nặng trung bình lúc sanh là 1.497 ± 564 g. Tỷ lệ mẹ được chích<br /> Betamethasone trước sanh non rất thấp là 6%. -100% trường hợp có hội chứng nhiễm khuẩn toàn thân<br /> (HCNKTT) sepsis với viêm phổi bệnh viện là 94%, trong khi không trường hợp nào cấy máu dương tính.<br /> Còn ống động mạch chiếm 23,5%. -Số trường hợp thở máy là 82,3% với thời gian thở máy trung bình là<br /> 14,76 ± 13,8 ngày. 65% trường hợp được điều trị Dexamethasone. Không trường hợp nào được dùng<br /> vitamin A tiêm bắp. Thời gian nằm viện là 60,4 ± 26,8 ngày. Tỷ lệ tử vong là 17%, đều liên quan đến<br /> HCNKTT.<br /> Kết luận: Bệnh Loạn sản phế quản phổi đang trở thành mối quan tâm trong số trẻ sanh rất nhẹ cân<br /> nhập khoa Hồi sức sơ sinh Bệnh viện Nhi Đồng 1, thành phố Hồ Chí Minh. Cần có chiến lược xử lý thích<br /> hợp nhằm giảm mức bệnh tật và tử vong của bệnh trong các trẻ này.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> CHARACTERISTICS OF BRONCHOPULMONARY DYSPLASIA IN THE NEWBORNS<br /> HOSPITALIZED TO THE PEDIATRIC HOSPITAL N01, HOCHIMINH CITY (2005 - 2007)<br /> Nguyen Trong Linh, Huynh Thi Duy Hương, Vo Cong Dong, Cam Ngoc Phuong, Pham Thi Thanh Tam,<br /> Vo Duc Tri, Ho Tan Thanh Binh, Phan Le My Hanh, Nguyen Hoang Khanh Tho<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 12 – Supplement of No 1 - 2008: 39 - 44<br /> Objective: Description of the epidemiologic, clinical, paraclinical characteristics and treatments of<br /> bronchopulmonary dysplasia infants who were hospitalized to the Neonatal Intensive Care Unit of the<br /> Children Hospital N01, HoChiMinh city.<br /> Methods: Descriptive series cases study.<br /> Results: From November 1, 2005 to April 30, 2007, according to the criteria of Jobe-Bancalari 2001, we<br /> had 17 cases of bronchopulmonary dysplasia moderate-severe, which accounted for 1.48% of the hospitalized<br /> neonates. - Mean of gestatonal age and birth weigh was 30 ± 2.8 weeks and 1,497 ± 564 g, respectively.<br /> <br /> * BV Nhi Đồng 2 tp HCM.<br /> ** Bộ môn Nhi ĐHYD tp HCM.<br /> *** Khoa Hồi sức sơ sinh BV Nhi Đồng 1 tp HCM.<br /> ****<br /> <br /> Khoa Sơ sinh BV Nhi Đồng 1 tp HCM.<br /> <br /> Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 12 * Phụ bản Soá 1 * 2008<br /> <br /> Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> Incidence of prematurely antenatal Betamethasone was very low, only 6%. - Of 100% of the 17 cases with<br /> sepsis, there were 94% of nosocomial pneumonia while there were no cases with positive blood culture.<br /> Incidence of patent ductus arteriosus was 23.5%. - Incidence of mechanical ventilation was 82.3% with<br /> mean duration of ventilator therapy was 14.76 ± 13.8 days. 65% of cases received Dexamethasone for<br /> treatment. No cases were injected with vitamin A. - Mean duration of hospitalization was 60.4 ± 26.8 days.<br /> Mortality rate was 17%, which was mainly due to sepsis.<br /> Conclusions: Bronchopulmonary dysplasia has been becoming a concern for very low birth weigh<br /> newborns hospitalized to the Neonatal Intensive Care Unit of the Children Hospital N01, HoChiMinh city. It<br /> is necessary to manage an appropriate strategy to diminish morbidity and mortality rate of<br /> bronchopulmonary dysplasia among these premature newborns.<br /> Key words: Bronchopulmonary dysplasia, criteria of Jobe-Bancalari 2001, very low birth weight<br /> newborn.<br /> nước, vì vậy chúng tôi đã mạnh dạn thực hiện<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> nghiên cứu này.<br /> Loạn sản phế quản phổi (LSPQ-P) là bệnh<br /> phổi mạn tính thường xảy ra ở trẻ sanh non, đôi<br /> khi ở trẻ đủ tháng, được đặc trưng bởi tình trạng<br /> viêm, hoại tử niêm mạc, xơ hóa, phì đại cơ trơn<br /> đường thở và sự phát triển bất thường đường<br /> thở theo sau bất kỳ bệnh lý tại phổi cần thở oxy<br /> và/hoặc thở máy áp lực dương kéo dài.<br /> Đây là bệnh nặng, điều trị khó khăn, tốn<br /> kém: có thể gây tử vong và để lại các di chứng<br /> trầm trọng, ảnh hưởng sự tăng trưởng, phát<br /> triển của toàn cơ thể…<br /> Trước đây, LSPQ-P thường gặp tại các nước<br /> đã phát triển, có tiến bộ trong việc chăm sóc và<br /> hồi sức các trẻ sanh non tháng. Tại thành phố Hồ<br /> Chí Minh, trong 5 năm gần đây, nhờ các đầu tư<br /> về con người và phương tiện, trang thiết bị điều<br /> trị: máy thở, surfactant… đã có những thành<br /> công nhất định trong việc chăm sóc và cứu sống<br /> các trẻ sơ sinh non tháng, nhẹ cân(12). Do đó, các<br /> trường hợp LSPQ-P đã xuất hiện với số lượng<br /> ngày càng tăng.<br /> Hiểu biết rõ các đặc điểm dịch tễ học, diễn<br /> tiến lâm sàng, cận lâm sàng và điều trị bệnh<br /> hiện nay, chắc chắn sẽ góp phần vào các biện<br /> pháp ngăn ngừa trong tương lai nhằm giảm<br /> tần suất, giảm biến chứng, giảm chi phí nằm<br /> viện và cải thiện sức khỏe cho trẻ bệnh.<br /> Nhưng cho tới nay chưa có nghiên cứu<br /> chính thức về bệnh LSPQ-P trong phạm vi cả<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Mô tả hàng loạt ca, tiền cứu và hồi cứu.<br /> <br /> Tiêu chuẩn đưa vào<br /> Các trẻ sơ sinh non tháng < 37 tuần tuổi<br /> thai, lệ thuộc oxy (FiO2 > 21%) ít nhất 28 ngày<br /> cho đến 36 tuần tuổi thai điều chỉnh (với trẻ <<br /> 32 tuần tuổi thai) hay đến 56 ngày tuổi (với trẻ<br /> ≥ 32 tuần tuổi thai) (theo tiêu chuẩn Jobe AH,<br /> Bancalari E, 2001) nhằm duy trì PaO2 > 50<br /> mmHg và/hoặc SpO2 ≥ 90 - 92%.<br /> <br /> -Tiêu chuẩn loại trừ<br /> + Trẻ đủ tháng<br /> + Trẻ sơ sinh được điều trị với FiO2 >21%<br /> và/hoặc áp lực dương do bệnh ngoài hô hấp<br /> (ngưng thở trung ương, liệt cơ hoành…)<br /> không được xem là LSPQ-P, trừ phi có bệnh<br /> nhu mô phổi cùng phát triển và gây ra các đặc<br /> điểm lâm sàng suy hô hấp.<br /> + Trẻ có tật bẩm sinh nặng ảnh hưởng khả<br /> năng sống còn: tim mạch, phổi, thần kinh,<br /> tiêu hóa…<br /> + Trẻ đã được điều trị ở tuyến trước > 15<br /> ngày.<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Từ ngày 01/11/2005 đến hết ngày<br /> 30/04/2007, dựa trên tiêu chuẩn của JobeBancalari 2001, chúng tôi đã chẩn đoán 31<br /> trường hợp LSPQ-P gồm:<br /> <br /> Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 12 * Phụ bản Soá 1 * 2008<br /> <br /> Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> -14 trường hợp LSPQ-P nhẹ (phụ thuộc<br /> oxy FiO2 > 21% đến 28 ngày)<br /> <br /> -Số lần cấy máu (+) kèm theo có triệu<br /> chứng của HCNKTT: 0<br /> <br /> -10 trường hợp LSPQ-P vừa [phụ thuộc oxy<br /> FiO2 > 21% đến 28 ngày + phụ thuộc oxy FiO2 <<br /> 30% lúc 36 tuần tuổi thai điều chỉnh (trẻ < 32 tuần<br /> thai) hoặc lúc 56 ngày tuổi (trẻ ≥ 32 tuần thai)].<br /> <br /> Các đặc điểm điều trị<br /> <br /> -7 trường hợp LSPQ-P nặng (phụ thuộc<br /> oxy FiO2 > 21% đến 28 ngày + phụ thuộc oxy<br /> FiO2 > 30% hay thở NCPAP, máy thở máy lúc<br /> 36 tuần tuổi thai điều chỉnh (trẻ < 32 tuần thai)<br /> hoặc lúc 56 ngày tuổi (trẻ ≥ 32 tuần thai)].<br /> Các trường hợp LSPQ-P vừa và nặng có<br /> mức đặc hiệu tiên lượng bệnh cao hơn, nên<br /> được đặt chung nhóm khảo sát.<br /> <br /> Các đặc điểm dịch tễ học<br /> Tỷ lệ mắc LSPQ-P vừa-nặng trong số trẻ sơ<br /> sinh nhập viện cùng thời gian: 17/1141 (1,48%).<br /> Tỷ lệ mắc LSPQ-P vừa-nặng trong số trẻ sơ<br /> sinh ≤ 1.500g nhập viện cùng thời gian là:<br /> 10/197 (5 %).<br /> Số trường hợp siêu âm thai 3 tháng đầu thai<br /> kỳ trong 12 bà mẹ được hỏi bệnh sử: 9/12 (75 %).<br /> Tuổi trung bình của mẹ (tuổi ± SD): 28 ± 6,8.<br /> Chích Betamethasone ở mẹ trước sanh non:<br /> 1 (6 %)<br /> -Tỷ lệ nam:nữ = 4,7:1 (14/3)<br /> -Tuổi thai trung bình (tuần ± SD): 30 ± 2,8<br /> -Cân nặng trung bình lúc sanh (g ± SD):<br /> 1.497 ± 564<br /> -82% từ các tỉnh chuyển về.<br /> <br /> - Số trường hợp được dùng Surfactant do<br /> hội chứng suy hô hấp nặng: 7 (41%)<br /> - Thở NCPAP: 16 (94 %)<br /> - Thở máy: 14 (82,35 %); Thời gian trung<br /> bình thở máy (ngày ± SD): 14,76 ± 13,8; PIP<br /> trung bình (cmH2O ± SD): 10,8 ± 5,8<br /> - FiO2 trung bình (± SD): 33,1 ± 6,7 %<br /> - 47% trường hợp được dùng lợi tiểu<br /> Furosemide và/hoặc Thiazide-Spironolactone.<br /> - 2 trường hợp (12%) được điều trị đóng<br /> ống động mạch bằng Ibuprofen.<br /> - Dùng corticoide (Dexamethasone và/hoặc<br /> Budesonide): 11 (65%)<br /> - Dùng vitamin A tiêm bắp hay các chất vi<br /> lượng kẽm, selenium, đồng, mangan: 0<br /> - Lượng calo cung cấp trung bình theo cân<br /> nặng mỗi ngày trong 28 ngày tuổi đầu<br /> (Kcal/Kg/ngày ± SD): 87,7 ± 15,6<br /> - Tăng cân trung bình mỗi ngày trong 28<br /> ngày tuổi đầu (g/ngày ± SD): 10,93 ± 11,6<br /> - Dịch nhập trung bình theo cân nặng mỗi<br /> ngày trong 10 ngày tuổi đầu (mL/Kg/ngày ±<br /> SD): 122,6 ± 21.<br /> - Thời gian nằm viện trung bình: 60,4 ± 26,8<br /> ngày.<br /> - Tử vong: 17,6 %, đều liên quan đến<br /> HCNKTT.<br /> <br /> Các đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> <br /> -100 % trường hợp có HCNKTT theo tiêu<br /> chuẩn của Khalid(3).<br /> <br /> Các đặc điểm dịch tễ học<br /> <br /> -VRHT với hơi trên thành ruột trên phim X<br /> quang bụng: 1 (6%)<br /> - Hình ảnh X quang của bệnh màng trong:<br /> 13 (76,5 %); giai đoạn 3 hoặc 4: 3 (17,6 %)<br /> - Hình ảnh X quang của bệnh LSPQ-P: 13<br /> (76,47%).<br /> -Hình ảnh viêm phổi bệnh viện: 16 (94 %)<br /> -Hình ảnh siêu âm còn ống động mạch với<br /> shunt trái-phải: 4 (23,5 %)<br /> <br /> Nếu như trong năm 2005, khoa Hồi sức sơ<br /> sinh Bệnh viện Nhi đồng 1 chỉ có 2 trường hợp<br /> LSPQ-P vừa-nặng; thì từ tháng 4 năm 2006, khi<br /> mở rộng từ 15 thành 30 giường, đồng ý nhận<br /> các trường hợp sơ sinh cân nặng 4 tuần<br /> và thay thế corticoide bằng các biện pháp tích cực<br /> hơn như đã liệt kê trong nghiên cứu của PAYNE.<br /> Do corticoide hít phân bố vào phổi trên bệnh<br /> nhân đang thở máy không chắc chắn mà vẫn có<br /> sự hấp thu vào cơ thể, nên có thể có các biến<br /> chứng kèm theo. Xu hướng hiện nay là có thể loại<br /> bỏ việc dùng thuốc này(6).<br /> Tỷ lệ dùng vitamin A<br /> Không trường hợp nào được dùng vitamin A<br /> tiêm bắp (loại tan trong nước) là điều đáng tiếc, vì<br /> các thử nghiệm dùng vitamin A ngăn LSPQ-P ở<br /> trẻ non tháng đã chứng minh hiệu quả rõ ràng<br /> làm giảm tần suất LSPQ-P (tuy khiêm tốn) là 7%(2)<br /> trong khi hiệu quả của các biện pháp giúp thở:<br /> máy thở cao tần, chấp nhận tăng PaCO2 ở mức<br /> cho phép, dùng khí nitric oxide… vẫn còn bàn<br /> cãi.<br /> <br /> Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 12 * Phụ bản Soá 1 * 2008<br /> Lượng calo cung cấp<br /> Lượng calo cung cấp theo cân nặng và mức<br /> tăng cân trung bình mỗi ngày trong 28 ngày<br /> tuổi đầu đều thấp hơn mức lý tưởng cần đạt:<br /> tổng calories phải từ 120 - 150 Kcal/Kg/ngày và<br /> tăng cân phải ≥ 25 g/ngày. Đây là 1 trở ngại lớn,<br /> khó khắc phục trong việc điều trị các trẻ sanh<br /> non đang có nguy cơ trở thành LSQP-P. Thiếu<br /> các chất dinh dưỡng đặc biệt có thể góp phần<br /> phát triển LSPQ-P ở trẻ sanh rất nhẹ cân và sự<br /> tăng cân chậm của trẻ LSPQ-P một phần là do<br /> sự tiêu hao năng lượng do hoạt động quá mức<br /> của các cơ hô hấp.<br /> <br /> chích Betamethasone thường quy cho sản phụ<br /> trước sanh non ở tuyến y tế cơ sở như 1 chương<br /> trình quốc gia; tích cực giảm nhiễm trùng bệnh<br /> viện; dùng surfactant kịp thời, chích bắp vitamin<br /> A cho trẻ sanh non nhập viện; tận dụng NCPAP,<br /> chỉ thở máy khi cần thiết, chiến lược thở máy<br /> khéo léo, đóng sớm ống động mạch để giảm tổn<br /> thương phổi và giảm sử dụng corticoide.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> <br /> 2.<br /> <br /> Bù dịch<br /> Nhiều nghiên cứu đã cảnh báo tình trạng bù<br /> dịch quá mức trong những ngày đầu sau sanh sẽ<br /> có nguy cơ LSPQ-P hoặc tử vong ở trẻ non tháng:<br /> YOUNG (1999)(17) dịch cung cấp trung bình theo<br /> cân nặng mỗi ngày trong 5 ngày tuổi đầu nếu ><br /> 147 mL/Kg/ng, sẽ có nguy cơ LSPQ-P (phụ thuộc<br /> oxy đến 36 tuần thai điều chỉnh) ở trẻ sanh rất<br /> nhẹ cân; OH W (2005)(13): dịch cung cấp trung<br /> bình theo cân nặng mỗi ngày trong 10 ngày tuổi<br /> đầu nếu > 159 mL/Kg/ng sẽ có nguy cơ LSPQ-P<br /> (phụ thuộc oxy đến 36 tuần thai điều chỉnh) hoặc<br /> tử vong ở trẻ sanh quá mức nhẹ cân.<br /> Trong nghiên cứu chúng tôi, dịch nhập trung<br /> bình theo cân nặng mỗi ngày trong 10 ngày tuổi<br /> đầu là 122,6 ± 21 mL/Kg/ngày: thể hiện sự cố gắng<br /> hạn chế dịch trong mức an toàn, nhằm giảm nguy<br /> cơ LSPQ-P của các bác sĩ khoa Hồi sức sơ sinh.<br /> <br /> Tỷ lệ tử vong<br /> Trong nghiên cứu chúng tôi là 17%, đều liên<br /> quan đến HCNKTT. Một lần nữa cần phải tích<br /> cực giảm tình trạng nhiễm trùng bệnh viện tại<br /> khoa Hồi sức sơ sinh.<br /> <br /> 3.<br /> <br /> 4.<br /> <br /> 5.<br /> <br /> 6.<br /> <br /> 7.<br /> <br /> 8.<br /> <br /> 9.<br /> 10.<br /> <br /> 11.<br /> <br /> 12.<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> Bệnh LSPQ-P đã bắt đầu xuất hiện với số<br /> lượng ngày càng tăng tại khoa Hồi sức sơ sinh<br /> Bệnh viện Nhi đồng 1 là nhờ các tiến bộ trong kỹ<br /> thuật chăm sóc, hồi sức trẻ non tháng.<br /> Thực hiện đồng loạt các biện pháp sau có thể<br /> làm giảm tần suất và mức bệnh tật của LSPQ-P:<br /> <br /> Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> 13.<br /> <br /> 14.<br /> <br /> Abman S H, Davis J M: Bronchopulmonary dysplasia.<br /> Kendig’s Disorders of the respiratory tract in children, 7th<br /> edition, 2005, pp.342-58.<br /> Ambalavanan N, Kennedy K, Tyson J et al: Survey of<br /> vitamin A supplementation for extremely-low birthweight infants: is clinical practice consistent with the<br /> evidence? Journal of Pediatrics, 2004; 145: pp.304-7.<br /> Bancalari E H: Bronchopulmonary dysplasia and neonatal<br /> chronic lung disease. Fanaroff and Martin’s neonatalperinatal medecine, Mosby-Elsevier, 8th edition, 2006,<br /> pp.1155-68.<br /> Blackmon L R, Bell E F, Engle W A, et al: Postnatal<br /> Corticosteroids to Treat or Prevent Chronic Lung Disease<br /> in Preterm infants. Pediatrics, 2002, Vol 109, (2),pp.552-6.<br /> Chen Y, Han Yk, Ye Zz, Lu Gj: Risk factors for<br /> bronchopulmonary dysplasia in neonates with respiratory<br /> distress syndrome (abstract). Zhongguo Dang Dai Er Ke<br /> Za Zhi 2007 Feb; 9(1).<br /> Cole CH: Inhaled glucocorticoid therapy in infants at risk<br /> for neonatal chronic lung disease. J Asthma,<br /> 2000;37(7):pp.533-43.<br /> Cunha G S, Filho F M, Ribeiro J D: Maternal and neonatal<br /> factors affecting the incidence of bronchopulmonary<br /> dysplasia in very low birth weight newborns. J Pediatr<br /> (Rio J) 2003;79(6):pp.550-6.<br /> Ehrenkranz R A, Walsh M C, Vohr B R, et al: Validation of<br /> the National Institutes of Health Consensus Definition of<br /> Bronchopulmonary Dysplasia. Pediatrics 2005;116;<br /> pp.1353-1360.<br /> Jobe AH, Bancalari E: Bronchopulmonary dysplasia. Am J<br /> Respir Crit Care Med 2001; 163: pp.1723<br /> Khalid N H: Definitions of bloodstream infection in the<br /> newborn. Pediatr Crit Care Med 2005,Vol. 6, No. 3 (Suppl.)<br /> pp.S45-9.<br /> Narang A, Kumar P, Kumar R: Chronic lung disease in<br /> neonates: Emerging problem in India. Indian Pediatrics<br /> 2002; 39:pp.158-162.<br /> Ngô Minh Xuân: “Kết quả điều trị trẻ sơ sinh non tháng,<br /> nhẹ cân tại khoa sơ sinh Bệnh viện Từ Dũ, từ năm 2000<br /> đến năm 2005”. Báo cáo nghiên cứu khoa học năm 2006.<br /> Bệnh viện Từ Dũ tp Hồ Chí Minh.<br /> Oh W, Poindexter Bb, Perritt R, Lemons J, Bauer Cr et al:<br /> Association between fluid intake and weight loss during<br /> the first ten days of life and risk of bronchopulmonary<br /> dysplasia in extremely low birth weight infants”. J Pediatr<br /> 2005;147(6): pp.786-90.<br /> Payne N R, Lacorte M, Karna P et al: Reduction of<br /> Bronchopulmonary Dysplasia After Participation in the<br /> <br />