Đặc điểm cư trú và xã hội của người Bahnar ở An Khê

KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN 9<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> SỐ 06 NĂM 2019<br /> Đặc điểm cư trú và xã hội của<br /> người Bahnar ở An Khê<br /> ThS. NGUYỄN THỊ BÌNH<br /> Trường Chính trị tỉnh Gia Lai<br /> <br /> Bahnar là tộc người lớn nhất trong số những tộc người thuộc dòng ngôn<br /> ngữ Nam Á ở nước ta. Dân tộc Bahnar có một nền văn hoá độc đáo với nhiều<br /> loại hình văn hóa nghệ thuật phong phú.<br /> Những thay đổi nhiều mặt về kinh tế - xã hội và sự tác động của làn sóng<br /> văn hoá đương đại trong mấy thập niên gần đây đã dẫn đến việc giải thể cấu<br /> trúc văn hóa cổ truyền Bahnar ở các địa bàn dân cư với những mức độ khác<br /> nhau. Trước thực trạng này, nghiên cứu về đời sống văn hóa của cộng đồng<br /> người Bahnar ở An Khê là một việc làm cần thiết; góp phần bảo tồn, lưu giữ và<br /> phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của người Bahnar trong bối cảnh<br /> kinh tế hội nhập hiện nay.<br /> Từ khóa: Người Bahnar, An Khê, cư trú, xã hội...<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1. Khái quát về người Bahnar ở An Khê<br /> Dân tộc Bahnar là một trong những dân<br /> tộc thuộc ngữ hệ Môn - Khmer ở Việt Nam. Đây<br /> là dân tộc có số dân đông nhất trong những<br /> DTTS nói tiếng Môn - Khmer ở khu vực Nam<br /> Trung Bộ. Địa bàn cư trú chủ yếu của người<br /> Bahnar là nam tỉnh Kon Tum, bắc và đông tỉnh<br /> Gia Lai. Ngoài ra, còn có một bộ phận người<br /> Bahnar sống rải rác ở các huyện phía tây của<br /> tỉnh Bình Định và tỉnh Phú Yên.<br /> Theo Biểu tổng hợp hộ, khẩu nghèo và cận<br /> nghèo theo dân tộc năm 2017 của Ban dân tộc huyện Chư Pah - trên phần đất tiếp giáp với tỉnh<br /> tỉnh Gia Lai năm 2017, dân số người Bahnar ở Kon Tum); trên cao nguyên Kon Hà Nừng thuộc<br /> Gia Lai khoảng 171.289 người. Khu vực cư trú địa bàn huyện KBang; vùng trũng An Khê thuộc<br /> tập trung của người Bahnar là phía đông cao các huyện Đak Pơ, Kông Chro và 2 xã Song An<br /> nguyên Pleiku (thuộc địa bàn các huyện: Mang và Tú An, thuộc thị xã An Khê. Theo thống kê<br /> Yang, Đăk Đoa và xã Hà Tây, Ia Khươl (phía bắc điều tra dân số năm 2015, ở thị xã An Khê, tổng<br /> 10 KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN<br /> các huyện KBang, Đak Pơ (thuộc vùng Kon Kah<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ VÀ MÔI TRƯỜNG<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Kinh và cao nguyên Kon Hà Nừng); huyện Kông<br /> Chro (thuộc vùng trũng An Khê - dọc theo sông<br /> Ba) và 2 xã Tú An, Song An thuộc thị xã An Khê.<br /> Như vậy, người Bahnar có mặt trên tất cả<br /> các dạng địa hình chủ yếu của vùng đất An Khê.<br /> Điều kiện cư trú có ý nghĩa rất quan trọng trong<br /> việc hình thành, duy trì và phát triển tín ngưỡng<br /> cổ truyền ở bộ phận dân cư có tín ngưỡng “vạn<br /> vật hữu linh” như các dân tộc Bahnar, Jrai.<br /> Người Bahnar ở vùng An Khê cư trú thành<br /> từng làng và họ gọi làng của mình là pơlei. Hiện<br /> nay, thị xã An Khê có 4 làng Bahnar:<br /> Pơlei Pốt là làng Bahnar duy nhất thuộc xã<br /> Song An, hiện có 62 hộ dân với 304 nhân khẩu<br /> (Số liệu thu thập điền dã khảo sát của người<br /> viết). Đây là một làng thuần nông có 100% hộ<br /> đồng bào dân tộc Bahnar sinh sống. Ở làng Pốt<br /> hiện nay có gần 15 vòi nước vĩnh cửu cung cấp<br /> số nhân khẩu của người Bahnar là 1.156 người. nước sinh hoạt cho cả làng . Điểm đặc biệt của<br /> Phân bố nhân khẩu của người Bahnar ở An Khê những vòi nước này là chảy liên tục cả ngày lẫn<br /> gồm: Làng Pốt, xã Song An có 62 hộ, 304 khẩu; đêm. Người Bahnar để cho nước trong vòi chảy<br /> làng Pơnang, xã Tú An có 53 hộ, 228 khẩu; làng tự nhiên, chứ không khóa van lại như những vòi<br /> Hòa Bình, xã Tú An có 96 hộ, 435 khẩu; làng nước thông thường.<br /> Nhoi, xã Tú An có 44 hộ, 189 khẩu. Pơlei đe Pơnang thuộc xã Tú An hiện có 53<br /> Người Bahnar ở Gia Lai thuộc 4 nhóm địa hộ dân với 228 nhân khẩu (Số liệu điền dã khảo<br /> phương chính là: Bahnar Gơlar, Bahnar Bơnâm, sát của người viết). Tên của làng trước đây là<br /> Bahnar Kon Kơđeh và Bahnar Tơlô. Cộng đồng pơlei đe Hơmâu. Làng đổi tên thành Pơnang (cây<br /> người Bahnar cư trú tại địa bàn huyện An Khê cau) vì trước đây ở làng có rất nhiều cau do dân<br /> cũ thuộc 3 trong 4 nhóm địa phương trên là làng trồng, một phần để lấy quả ăn trầu, một<br /> Bahnar Bơnâm, Bahnar Kon Kơđeh và Bahnar phần thì đem xuống chợ Tú Thủy bán cho các<br /> Tơlô; riêng 4 làng Bahnar ở 2 xã Song An và Tú thương lái người Kinh. Hiện tại trong làng vẫn<br /> An, thị xã An Khê lại “có quan hệ rất gắn bó với còn trồng cau nhưng số lượng không nhiều, chỉ<br /> nhóm Bahnar Krem huyện Vĩnh Thạnh, tỉnh Bình khoảng vài chục cây.<br /> Định” [1, tr 37].<br /> Pơlei đe Hơbinh (Hiện nay được viết là Hòa<br /> 2. Đặc điểm cư trú của người Bahnar ở Bình) thuộc xã Tú An hiện có có 96 hộ dân với<br /> An Khê 435 nhân khẩu (Số liệu thu thập điền dã khảo<br /> Ở Gia Lai, địa bàn sinh sống của người sát của người viết). “Đây chính là làng Bahnar<br /> Bahnar trải dài từ nam cao nguyên Kon Plông cổ, được sử liệu Việt Nam nhắc đến bằng tên<br /> đến bắc thung lũng Cheo Reo (theo chiều bắc làng Cổ Yêm. Có người giải thích: Tên của làng<br /> - nam); từ đông cao nguyên Pleiku, đến hết trước kia là Duch Jem (cô gái đẹp) nên người<br /> vùng trũng An Khê (theo chiều đông - tây). Việt đọc thành Cô Jem và biến âm dần thành<br /> Người Bahnar ở vùng An Khê cư trú chủ yếu ở Cổ Yêm” [1, tr 37].<br />  KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN 11<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> SỐ 06 NĂM 2019<br /> Pơlei đe Nhoi thuộc xã Tú An hiện có 44 hộ đặc biệt quan trọng trong hoạt động quân sự.<br /> dân với 189 nhân khẩu. Làng vốn được tách ra Tùy từng làng Bahnar mà kích thước nhà rông<br /> từ Pơlei đe Hơbinh và mang tên Nhoi do uống có thể khác nhau, từ 10-15m chiều dài, 4-5m<br /> nước từ Đak Nhoi. chiều rộng, 1-1,5m chiều cao sàn nhà. Hai mái<br /> Theo kết quả điền dã của chúng tôi, 04 làng là phần ấn tượng nhất của nhà rông, cao gấp<br /> của người Bahnar ở thị xã An Khê nằm cách biệt nhiều lần vách, có hình lưỡi rìu, phần giữa hơi<br /> nhau. Các làng này đều nằm ở gần nguồn nước, lồi ra [5, 189]. Trên nóc (pơ pung) có trang trí<br /> thuận lợi cho sinh hoạt và sản xuất. Quy mô của hình mặt trời (măt tơ ngai) ở giữa, hình trăng<br /> mỗi làng phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên và khuyết hai bên mặt trời và hình rau rớn (ktoanh)<br /> môi trường sống cụ thể của người dân trong ở hai đầu hồi. Theo Bùi Minh Đạo thì “kết cấu bộ<br /> làng, trong đó Pơlei đe Hơbinh là làng có quy khung nhà rông cũng tương tự như khung nhà<br /> mô lớn nhất và có điều kiện kinh tế nhất trong sàn, nhưng cao hơn, với các vì cột (drăng) được<br /> số các làng Bahnar ở thị xã An Khê. kết nối với quá giang (tơ pơng pụ), xà ngang (tơ<br /> pơng tol), xà dọc (tơ pơng vil) dầm ngang và dầm<br /> Trong cách bố trí truyền thống của người<br /> dọc bằng tạo ngoàm và buộc dây. Nằm chéo<br /> Bahnar, làng là cộng đồng sở hữu về khu vực<br /> theo mái phía trong nhà là 2 cây rừng loại nhỏ<br /> sinh sống. “Làng Bahnar không sắp xếp theo<br /> nhưng chắc (loong tơ rạ) có nhiệm vụ giữ cho<br /> một hình mẫu nhất định nào” [1, tr 37]. Đất<br /> ngôi nhà luôn vững chãi” [2, tr 166]. Nhà rông<br /> đai của làng được bố trí thành các khu vực sử<br /> Bahnar thường có 3 gian hay 5 gian, gồm hai<br /> dụng riêng: Đất ở, nghĩa địa, đất canh tác, khu<br /> hàng cột, mỗi hàng 4-6 cột, mỗi gian rộng 2,5-3<br /> vực săn bắn...<br /> sải tay, lòng gian dài 3-3,5 sải tay. Vách nhà (tơ<br /> Khi mới lập làng, người Bahnar đã chọn vị năr) được đan bằng lồ ô dày, bên ngoài vách<br /> trí và dành một khu đất riêng cho việc xây dựng có các đố dọc và nẹp ngang. Nhà rông chỉ có<br /> nhà rông - ngôi nhà chung của cả cộng đồng. một cửa ra vào (măng tơm) ở chính giữa, các<br /> Trong làng, nhà rông là ngôi nhà lớn nhất - linh cửa sổ (măng mók) thường mở phía trước nhà.<br /> hồn của cả làng và là nơi hội họp của các già Giống như nhà ở, giữa cầu thang lên xuống<br /> làng mỗi khi có việc cần bàn bạc [4, tr29]. Đó với cửa chính nhà rông có một khoảng sàn<br /> cũng là nơi cho thanh niên đến ngủ đêm, nơi (pra pông) lộ thiên, hai góc ngoài là 2 cột cao<br /> tụ họp của dân làng khi có những việc trọng (gu pra), đỉnh cột thường được đẽo khắc hình<br /> đại hay thực hiện những nghi lễ quan trọng. người, hình quả bầu, hình nồi đồng hay hình<br /> Trước đây, nhà rông Bahnar còn đóng vai trò rau rớn. Không gian nhà rông được chia làm 3<br /> 12 KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN<br /> phần theo bình diện ngang. Ngăn chính giữa của các thiếu nữ chưa có chồng; gian phía tây là<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ VÀ MÔI TRƯỜNG<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> là nơi treo trống, nơi các già làng ngồi trong gian của các con trai nhỏ, chưa đến tuổi ngủ nhà<br /> các cuộc họp làng, cũng là nơi đặt cây cột cúng rông. Nhà truyền thống của người Bahnar ở thị<br /> (d’răng lơ yang). Cột cúng là nơi buộc ghè rượu xã An Khê hiện nay thường là những nhà nhỏ,<br /> mỗi khi tổ chức các lễ hội tại nhà rông. Mâm vách lợp bằng tre nứa, mái thường lợp bằng<br /> cúng được đặt trên cột cúng, là một khung tre tôn và một số ít còn được lợp bằng tranh. Trong<br /> nhỏ, xung quanh có tua ra tết bằng phoi tre. các làng Bahnar, bên cạnh nhà truyền thống<br /> Ngăn bên trái là nơi đặt bếp lửa, nơi để vũ khí, là một ngôi nhà cấp 4 do Nhà nước hỗ trợ xây<br /> nơi ngủ của thanh niên và đàn ông chưa vợ. dựng hoặc các gia đình tự xây. Theo tìm hiểu<br /> Ngăn bên phải cũng có một bếp lửa, là nơi ngồi của chúng tôi, lớp trẻ Bahnar thích sinh hoạt ở<br /> hợp của dân làng. Vật liệu xây dựng nhà rông nhà xây trong khi lớp người lớn tuổi vẫn sinh<br /> đều là vật liệu tự nhiên, được cả làng chuẩn bị hoạt ở những ngôi nhà truyền thống. Ở thị xã<br /> trước hàng tháng và được già làng lựa chọn kỹ An Khê hiện không có nhà Bahnar truyền thống<br /> càng. Nhà rông Bahnar chứa đựng nhiều chức nào 5 gian. Tuy nhiên, trong quá trình điền dã<br /> năng: Xã hội, tín ngưỡng và văn hóa. Nhà rông chúng tôi nhận thấy, ở thị trấn Kông Chro hiện<br /> 4 làng Bahnar ở thị xã An Khê hiện nay được làm vẫn còn có những ngôi nhà sàn 5 gian. Trong<br /> theo kiểu mới với mái lợp tôn thay vì lợp tranh đó, gian chính giữa là nơi đặt cột cúng của gia<br /> như truyền thống do khó khăn trong việc tìm đình và nơi ngủ của con trai chưa đến tuổi ngủ<br /> nguyên vật liệu. So với các nhà rông của người nhà rông; gian ngoài cùng bên phải là gian của<br /> Bahnar ở khu vực Mang Yang hay Kon Tum thì vợ chồng chủ nhà (tơm hnam), gian ngoài cùng<br /> những nhà rông này nhỏ hơn về kích thước và bên trái dành cho các thiếu nữ Bahnar chưa<br /> sàn nhà rông cũng thấp hơn. chồng (minh chơ găn drụ); các gian còn lại dành<br /> Mỗi làng Bahnar ở An Khê có từ 30 - 70 nóc cho các cặp vợ chồng cùng các thành viên của<br /> nhà. Nhà cửa trong làng dựng tùy theo thế đất họ. Tất cả các gian đều có đặt bếp lửa nhưng<br /> và dọc theo trục đường chính của làng. Ngôi bếp lửa đặt trong gian của chủ nhà (uynh tơm<br /> nhà truyền thống của người Bahnar thường hnam) được xem là bếp lửa chính của gia đình.<br /> chia làm 3 phần: Gian phía đông thường là Theo nhà nghiên cứu Đặng Nghiêm Vạn<br /> gian của vợ chồng chủ nhà; gian giữa là nơi thì xưa kia, “Các làng đều có một hàng rào<br /> tiếp khách, ở đó có một bếp lửa to, là nơi ngủ phòng thủ kiên cố bao quanh, nay không còn<br />  KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN 13<br /> thấy hoặc nếu thấy có cũng chỉ là những hàng dân làng. Họ đảm nhiệm chức năng điều hòa,<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> SỐ 06 NĂM 2019<br /> rào dậu tượng trưng nhằm ngăn cản gia súc. tập hợp các gia đình thành khối cộng cư thống<br /> Các nhà trong làng bao quanh nhà rông ở nhất. Một trong số những người này sẽ được<br /> phía trong hàng rào. Kho thóc của từng nhà chọn làm già làng (kră pơlei). Già làng đại diện<br /> được xây cất tập trung hay rải rác xa các nhà cho hội đồng già làng lãnh đạo những công<br /> ở phòng tránh hỏa hoạn. Nhiều nơi, hiện nay việc chung của cả cộng đồng: Dời làng, đặt tên<br /> (thời điểm 1981) kho vẫn để trên rẫy như ở làng, dựng nhà rông, dựng nhà cho dân làng,<br /> vùng An Khê” [3, tr 128-129]. Nguồn nước (có tổ chức lễ hội, phân xử các vụ việc trong làng<br /> nơi gọi là giọt nước) của từng làng có thể ở theo luật tục... Hội đồng già làng của các làng<br /> trong hay ngoài hàng rào làng. Nghĩa địa làng Bahnar có số lượng không giống nhau. Tùy<br /> thì cố định ở phía tây ngoài hàng rào. Các làng theo quan niệm về hệ thống thần linh của từng<br /> Bahnar thường được bao quanh bởi nương rẫy làng mà dân làng cắt cử số người tương xứng<br /> hoặc những cánh đồng rộng. Ranh giới giữa hai để đảm đương công việc: 8 người; được phân<br /> làng Bahnar nếu liền kề nhau thường được quy công cụ thể như sau: 3 già làng phụ trách việc<br /> định đại khái. cúng tại nhà rông Yang gọi là kră Yang Rông, 3<br /> 3. Đặc điểm xã hội của người Bahnar ở già làng phụ trách việc cúng bến nước được<br /> An Khê gọi là Kră chruih Đak, 2 già làng phụ trách việc<br /> cúng ngoài đường (ngã 3 đầu làng) gọi là kră Tơ<br /> Chung sống trong làng là những gia đình<br /> Tha Trong Sơlăh. Có thể nói, đối với cộng đồng<br /> mẫu hệ hoặc phụ hệ. Gia đình Bahnar nghiêng<br /> người Bahnar truyền thống, “Ý thức làm chủ tập<br /> theo dòng họ cha nhưng không hiếm trường<br /> thể ở đây tuy còn dạng sơ khai nhưng đã được<br /> hợp người con rể có thể sang ở bên phía vợ.<br /> quán triệt. Một khi công việc đã được bàn bạc<br /> Hầu hết người Bahnar ở thị xã An Khê hiện nay<br /> dẫn đến quyết định, cả làng tự giác hoàn thành<br /> đều mang họ Đinh hoặc họ Hồ. dưới sự điều khiển của các già làng” [3, tr 131].<br /> Những người sống trong một làng không Từ sau năm 1975, kết cấu tổ chức làng<br /> nhất thiết phải có quan hệ huyết thống, tính Bahnar ở An Khê có nhiều biến chuyển. Làng<br /> chất của một công xã láng giềng trong các làng không còn là cộng đồng sở hữu về lãnh thổ như<br /> Bahnar đã rất rõ nét. “Đó là những công xã láng trước, mà sở hữu Nhà nước đã thay thế cho sở<br /> giềng, tụ tập những gia đình tự nguyện cùng hữu của các buôn làng. Quan hệ làng xóm của<br /> chung sống với nhau” [3, tr 130]. người Bahnar hiện nay là quan hệ bình đẳng.<br /> Tuy nhiên, những người lạ mới đến sinh cơ Mặc dù tính tự quản với vai trò của già làng vẫn<br /> lập nghiệp (thường là người Kinh, trừ trường còn nhưng đã có sự tác động mạnh mẽ của các<br /> hợp do kết hôn với người trong làng) dù đã tổ chức chính quyền cấp xã, thôn trong việc<br /> được sự đồng ý của làng cũng không được điều hành mọi hoạt động của làng. Nhà rông<br /> phép ở giữa làng mà phải làm nhà ở bìa rừng không còn là nơi tụ tập để phòng thủ hay bàn<br /> gần hàng rào của làng. Chỉ sau 2 hoặc 3 năm, việc tấn công các làng khác khi chiến tranh xảy<br /> nếu sự có mặt của họ không ảnh hưởng gì ra giữa các làng nữa mà là nơi hội họp dân làng<br /> đến mọi hoạt động của làng thì họ mới hoàn mỗi khi có dịp lễ, tết hay bàn việc sản xuất, vui<br /> toàn được thừa nhận là dân làng một cách chơi, giải trí.<br /> đúng nghĩa theo phong tục của người Bahnar. Có thể nói, ở 4 làng Bahnar ở An Khê, từ<br /> Những hộ dân sống trong một làng có quan hệ 15 năm trở lại đây, loại hình nhà ống xây bằng<br /> chặt chẽ với nhau cả trong đời sống vật chất vật liệu mới như xi măng, sắt, gạch, tôn, ngói<br /> và tinh thần. đã tăng lên với số lượng lớn bên cạnh các nhà<br /> Đứng đầu làng là tổ chức tự quản: Những sàn truyền thống. Đó là thành quả của việc<br /> người đàn ông chủ các nóc nhà, có uy tín với người Bahnar đã xóa bỏ các tập quán sản xuất<br /> 14 KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN<br /> lạc hậu, mạnh dạn chuyển đổi cơ cấu cây trồng cồng chiêng, tượng nhà mồ, các lễ hội và kho<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ VÀ MÔI TRƯỜNG<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> vật nuôi, đưa các giống, cây trồng cho năng suất tàng văn học dân gian với những bản trường ca,<br /> cao như mía, mì, bắp lai, lúa nước, keo, bạch đàn truyện cổ, truyện ngụ ngôn, lời nói vần, những<br /> vào canh tác. Nhờ đó, thu nhập các hộ dân tăng làn điệu dân ca đậm đà bản sắc lưu truyền qua<br /> lên nhiều so với trước kia, đời sống vật chất của nhiều thế hệ. Điều cấp thiết lúc này là nhà nước<br /> người dân trong các làng Bahnar được cải thiện và chính quyền địa phương phải xây dựng các<br /> rõ rệt. Nhà ống của người Bahnar được ngăn ra thiết chế văn hóa phù hợp để nhân dân sống<br /> thành nhiều phòng để “đảm bảo sự riêng tư”. với văn hóa của minh và hưởng thụ các giá trị<br /> Từ khi người Bahnar có nhiều nhà ống, nhà sàn văn hóa với sự giúp đỡ của nhà nước. Có như<br /> chỉ còn là nơi yên tĩnh của người cao tuổi, nó vậy, chúng ta mới bảo tồn và phát huy được các<br /> không còn phản ánh mối quan hệ và sự kiểm giá trị văn hóa truyền thống trong cộng đồng<br /> soát đa chiều, liên thế hệ nữa. người Bahnar nói riêng và các dân tộc tại chỗ<br /> 4. Kết luận trên địa bàn tỉnh Gia Lai nói chung./.<br /> <br /> Có thể nói, cộng đồng người Bahnar ở TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> vùng An Khê có một nền văn hóa bản địa phong 1. UBND thị xã An Khê, Lịch sử và văn hóa vùng đất An<br /> Khê - Gia Lai. Nhiệm vụ KHCN cấp tỉnh năm 2017.<br /> phú và đa dạng, với văn hóa chữ viết, trang 2. Ban chấp hành Đảng bộ thị xã An Khê (2010), Lịch<br /> sử Đảng bộ thị xã An Khê (1945-2005), NXB Chính trị quốc gia.<br /> phục, nhà sàn truyền thống, âm nhạc dân gian, 3. Bùi Minh Đạo (cb) (2006), Dân tộc Bahnar ở Việt Nam,<br /> văn hóa ẩm thực độc đáo. NXB Khoa học Xã hội.<br /> 4. Đặng Nghiêm Vạn (chủ biên) (1981), Các dân tộc tỉnh<br /> Hiện nay, người Bahnar ở An Khê là nơi Gia Lai - Công Tum, NXB Khoa học Xã hội.<br /> 5. Lưu Hùng (1996), Làng buôn cổ truyền xứ Thượng, NXB<br /> còn lưu giữ được nhiều di sản văn hóa vật thể Văn hoá Dân tộc Hà Nội.<br /> và phi vật thể, vừa có giá trị lịch sử, vừa có giá 6. Nguyễn Khắc Tụng (1991), Nhà rông các dân tộc Bắc<br /> Tây Nguyên, NXB Khoa học xã hội.<br /> trị thẩm mỹ độc đáo như: Nhà rông, nhà sàn,<br />