Đặc điểm của bệnh nhi có cơn hen phế quản nặng tại Bệnh viện Nhi Đồng 1

Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM CỦA BỆNH NHI CÓ CƠN HEN PHẾ QUẢN NẶNG<br /> TẠI BỆNH VIỆN NHI ĐỒNG I<br /> Dương Ngọc Ánh*, Phan Hữu Nguyệt Diễm**, Trần Anh Tuấn***, Bùi Thị Mai Phương***<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Xác định các tỉ lệ các điểm dịch tễ học của bệnh nhân có cơn HPQ nặng và các đặc điểm lâm<br /> sàng, cận lâm sàng và các biện pháp điều trị của cơn HPQ nặng tại bệnh viện Nhi Đồng I từ tháng 5/2009 đến<br /> 4/2010.<br /> Đối tượng: Trẻ ≤ 15 tuổi bị cơn HPQ nặng điều trị tại bệnh viện Nhi Đồng I (khoa Hô hấp, Hồi sức cấp<br /> cứu và nội tổng quát) từ tháng 5/2009 đến tháng 4/2010.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Cắt ngang.<br /> Kết quả: Có 102 bệnh nhân có cơn HPQ nặng nhập bệnh viện Nhi Đồng I được đưa vào nghiên cứu, tỷ lệ<br /> nam/nữ: 1,7/1. Tuổi nhỏ nhất là 5 tháng, tuổi lớn nhất là 129 tháng, trẻ nhỏ hơn 24 tháng chiếm tỷ lệ cao<br /> (65,7%). Trẻ có tiền căn dị ứng và tiền căn gia đình bị dị ứng chiếm tỷ lệ khá cao (74,5%,84,3%), tiền căn HPQ<br /> 28,4%, HPQ gia đình 43,1%. Yếu tố khởi phát cơn HPQ nặng thường gặp nhất là viêm hô hấp trên (71,6%) và<br /> thay đổi thời tiết (52%). Các triệu chứng lâm sàng chiếm tỷ lệ cao: ho chiếm 99%, khò khè 98%, mạch nhanh<br /> 82,4%, nhịp thở nhanh 100%, thở co lõm ngực 100%. Tuy nhiên tím tái chỉ chiếm 31,4%. Về cận lâm sàng thì<br /> 100% có SpO2 < 90%, X quang có thâm nhiễm phổi chiếm 31,4%. Về điều trị: 100% trường hợp phải thở<br /> oxygen, 100% trường hợp có sử dụng kháng sinh nhưng chỉ có 35,5% trường hợp có bằng chứng gợi ý nhiễm<br /> khuẩn. Có 5,9% trường hợp phải sử dụng Diaphylline Æ 100% đáp ứng tốt, có 2% trường hợp phải sử dụng<br /> Magnesium sulfate Æ 1 trường hợp đáp ứng tốt, 1 trường hợp không đáp ứng phải dùng thêm Diaphylline. Kết<br /> quả điều trị: tất cả đều cắt cơn không có tử vong. Trẻ có tiền căn HPQ hoặc trong nhà có nuôi chó mèo thì đáp<br /> ứng kém với điều trị ban đầu, trẻ có yếu tố khởi phát cơn HPQ nặng (viêm hô hấp trên hoặc có bội nhiễm phổi)<br /> thì thời gian nằm viện kéo dài.<br /> Kết luận: Cơn HPQ nặng thường gặp trẻ trai hơn trẻ gái, nhỏ hơn 24 tháng chiếm tỷ lệ cao, 71,6% trường<br /> hợp lên cơn HPQ nặng mà không có tiền căn HPQ, nếu tuân thủ phác đồ điều trị chuẩn cắt cơn HPQ thì 100%<br /> điều trị thành công, không tử vong.<br /> Từ khóa: cơn hen phế quản nặng.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> FEATURES OF CHILDREN HAVING SEVERE ASTHMA ATTACKS AT CHILDREN’S HOSPITAL N0 1<br /> Duong Ngoc Anh Phan Huu Nguyet Diem Tran Anh Tuan Bui Thi Mai Phuong<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 15 - Supplement of No 1 - 2011: 320 - 326<br /> Objectives: Identify the rates of the epidermilogy, clinical, paraclinical and treatment of children having<br /> severe asthma attacks at children hospital N0 1 from May 2009 to April 2010.<br /> Material: Fifteen years and youger childrens had severe asthma attacks admitted at children’s hospital N0 1<br /> from May 2009 to April 2010 (respiratory deparment, Intensive care unit and general internal medicine<br /> deparment).<br /> <br /> * Bệnh viện Đa Khoa Khu Vực Thủ Đức ** Bộ môn Nhi ĐHYD Tp. HCM *** BV. Nhi Đồng 1<br /> Tác giả liên lạc: BS CK2 Dương Ngọc Ánh ĐT: 0903622620<br /> Email: duongngocanh_bs@yahoo.com<br /> <br /> 320<br /> <br /> Chuyên Đề Sức Khỏe Sinh Sản và Bà Mẹ - Trẻ Em<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Methods: Cross-section study.<br /> Results: 102 childrens with severe asthma attacks admitted at children’s hospital N0 1 were enrolded in the<br /> study period. The rate of male/female: 1.7/1. The lowest age was 5 months, the hightest age was 129 months. The<br /> rate of children who was younger than 24 months was high (65.8%). The rate of children who had patient’s<br /> allergic history or patient’s family allergic history was high (74.5%, 84.3%). The rate of chidren’s had patient’s<br /> asthma history: 28.4%, the rate of chidren’s had patient’s family asthma history: 43.1%. The factors triggered<br /> severe asthma attacks were upper respiratory infection (71.6%) and the variable weather (52%). Clinical features:<br /> cough, wheezing, increasing pulse, tachypnea and chest retraction had the high rate (99, 98, 82.4, 100, 100),<br /> respectively. However, cyanosis occupied only 31.9%. The features paraclinical: 100% supplemented oxygen,<br /> 100% case used antibiotic but there wewe only 35.5% case proved infections. There were 5.9% case used<br /> intravenous diaphylline 100% case reponsed well. There were 2% case used intravenous magenesium sulfate 50<br /> % case reponsed well, 50 % case unresponsive had to use coordinate diaphylline. Result of treatment: all case<br /> reponsed well, no death. Children who had patient’s allergic history or having dogs and cats in house responsed<br /> low with the initial treatment. The severe asthma attacks which had trigger factor such as upper respiratory<br /> infections; pneumoniae had a long period of hospitalization.<br /> Conclusion: Severe asthma attacks ussally happened in male than female. The rate of children who was<br /> younger 24 months was high (65.8%). 71.6% case with severe asthma attacks had not asthma history. If standard<br /> guidline implemend, the rate of successful treatment was high.<br /> Keywords: Severe asthma attacks.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Hen phế quản (HPQ) là bệnh phổi mạn tính<br /> một cấp cứu nội khoa thường gặp. Tỷ lệ mắc<br /> bệnh HPQ ngày càng tăng. Cơn HPQ nặng là tắc<br /> nghẽn toàn bộ đường dẫn khí đưa đến khó thở<br /> nặng nguyên nhân tử vong do không được<br /> nhận biết dấu hiệu nặng không điều trị kịp thời<br /> điều trị không thích hợp.<br /> <br /> Tiêu chí đưa vào<br /> (1) Trẻ ≤ 15 tuổi.<br /> (2) Được chẩn đoán HPQ theo tiêu chuẩn<br /> của GINA 2006.<br /> (3) Lâm sàng đủ tiêu chuẩn xếp vào cơn<br /> HPQ nặng:<br /> + Trẻ có biểu hiện ít nhất 2 trong các tiêu<br /> chuẩn sau(3):<br /> <br /> Mục tiêu<br /> <br /> - Trẻ khó thở lúc nghỉ ngơi trẻ bỏ ăn.<br /> <br /> Xác định các tỉ lệ các điểm dịch tễ học của<br /> bệnh nhân có cơn HPQ nặng và các đặc điểm<br /> lâm sàng cận lâm sàng và các biện pháp điều trị<br /> của cơn HPQ nặng tại bệnh viện Nhi Đồng I từ<br /> tháng 5/2009 đến 4/2010.<br /> <br /> - Trẻ ngồi chồm ra trước để thở.<br /> <br /> PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Cắt ngang<br /> <br /> Dân số nghiên cứu<br /> Trẻ ≤ 15 tuổi bị cơn HPQ nặng điều trị tại<br /> bệnh viện Nhi Đồng I (khoa Hô hấp Hồi sức<br /> cấp cứu và nội tổng quát) từ tháng 5/2009 đến<br /> tháng 4/2010.<br /> <br /> Nhi Khoa<br /> <br /> - Chỉ nói được từng từ.<br /> - Tri giác kích thích.<br /> - Tần số thở tăng ≥ 50% so với bình thường.<br /> - Co kéo cơ hô hấp phụ và cơ trên ức.<br /> - Thở rít lớn.<br /> - Mạch nhanh hơn 120/phút (lớn hơn<br /> 160/phút đối với trẻ em < 12 thng).<br /> - Mạch nghịch.<br /> - PEF sau lần đầu xịt dãn phế quản < 60%<br /> hay lên cơn trở lại trong vòng 2 giờ.<br /> - PaO2 (khí trời) < 60mmHg có thể tím tái<br /> và/hay PaCO2 > 45mmHg.<br /> <br /> 321<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> - SpO2 (khí trời) < 90%.<br /> <br /> Đặc điểm lâm sàng<br /> <br /> * Trẻ cũng được phân độ là cơn HPQ nặng<br /> khi cơn HPQ không đáp ứng với 3 lần phun<br /> khí dung salbutamol liên tiếp.<br /> <br /> Tiêu chí loại trừ<br /> - Trẻ có bệnh lý mạn tính khác kèm theo:<br /> loạn sản phế quản phổi suy giảm miễn dịch<br /> bại não....<br /> - Có dị tật bẩm sinh kèm theo: bệnh tim<br /> bẩm sinh dị tật bẩm sinh đường hô hấp bệnh<br /> lý thần kinh cơ....<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Từ tháng 5/2009 đến tháng 4/2010 có 102<br /> bệnh nhân hội đủ tiêu chí chẩn đoán cơn HPQ<br /> nặng và không có tiêu chí loại trừ được đưa<br /> vào lô nghiên cứu.<br /> <br /> Đặc điểm cơn HPQ nặng<br /> Đặc điểm dịch tễ học<br /> Nam bị cơn HPQ nặng nhiều hơn nữ tỷ lệ<br /> nam/nữ: 17/1. Tuổi nhỏ nhất là 5 tháng lớn<br /> nhất là 129 tháng tuổi mắc bệnh thường gặp là<br /> lứa tuổi nhỏ hơn 24 tháng (657%). 569% cư ngụ<br /> tại TP. HCM 431% đến từ các tỉnh. 745%<br /> trường hợp có tiền căn dị ứng trong đó viêm<br /> mũi dị ứng chiếm tỷ lệ cao nhất 52 trẻ (51%)<br /> tiền căn HPQ (284%) mày đay (59%) dị ứng<br /> thức ăn (69%) dị ứng thuốc (39%). 29 trẻ<br /> (284%) có tiền căn HPQ có 11 trẻ được điều trị<br /> phòng ngừa trong đó 8 trẻ điều trị không liên<br /> tục tự ý ngưng thuốc còn 3 trẻ mới khởi đầu<br /> dùng thuốc phòng ngừa (thời gian dùng thuốc<br /> < 15 ngày). 843% trường hợp có tiền căn gia<br /> đình bị dị ứng trong đó có 43% trẻ có tiền căn<br /> gia đình bị HPQ. 824% trẻ sống trong môi<br /> trường có ít nhất một yếu tố nguy cơ thường<br /> gặp nhất là khói thuốc lá (598%) kế tiếp là gián<br /> 49%. Viêm hô hấp trên là yếu tố thường gặp<br /> nhất khởi phát cơn HPQ nặng (716%) tiếp theo<br /> đó là thay đổi thời tiết (52%) gắng sức (39%)<br /> xúc cảm (2%) khói bụi (2%) thức ăn (2%).<br /> <br /> 322<br /> <br /> Triệu chứng<br /> Số trường hợp Tỷ lệ %<br /> Ho<br /> 101<br /> 99<br /> Khò khè<br /> 100<br /> 98<br /> Tri giác<br /> Tỉnh táo<br /> 73<br /> 71,6<br /> Bức rứt<br /> 22<br /> 21,6<br /> Lừ đừ<br /> 7<br /> 6,9<br /> Nhiệt độ<br /> Sốt lúc nhập viện<br /> 38<br /> 37,3<br /> Nhiệt độ ≥ 39ºC<br /> Mạch<br /> Mạch tăng<br /> Mạch bình thường<br /> Thở nhanh<br /> Thở co lõm lồng ngực<br /> Tím tái<br /> Phế âm<br /> Ran ngáy<br /> trong cơn<br /> Ran rít<br /> HPQ nặng<br /> Ran ẩm<br /> <br /> 8<br /> 84<br /> 18<br /> 102<br /> 102<br /> 34<br /> 92<br /> 65<br /> 47<br /> <br /> 7,8<br /> 82,4<br /> 17,6<br /> 100<br /> 100<br /> 33,3<br /> 90,2<br /> 63,7<br /> 46<br /> <br /> Ran nổ<br /> Âm phế bào giảm<br /> Phân bố bậc<br /> Bậc 1<br /> cơn HPQ<br /> Bậc 2<br /> nặng<br /> <br /> 3<br /> 3<br /> 90<br /> 12<br /> <br /> 2,9<br /> 2,9<br /> 88,2<br /> 11,8<br /> <br /> Cận lâm sàng<br /> Cận lâm sàng<br /> Bạch cầu > 15.000 và<br /> ĐNTT > 70%<br /> CRP > 20 mg/l<br /> SpO2 < 90%<br /> X quang phổi:<br /> Ứ khí phế nang<br /> Thâm nhiễm phổi<br /> Bình thường<br /> <br /> Số trường hợp<br /> 34 trên 102 ca<br /> được xét nghiệm<br /> 19 trên 44 ca được<br /> xét nghiệm<br /> 102<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> 33,3<br /> <br /> 99<br /> 32<br /> 3<br /> <br /> 97,1<br /> 31,4<br /> 2,9<br /> <br /> 43,2<br /> 100<br /> <br /> Đặc điểm điều trị cơn HPQ nặng<br /> Điều trị ban đầu<br /> 100% trẻ được điều trị ban đầu gồm: thở oxy<br /> qua cannula mũi khí dung salbutamol kết hợp<br /> với ipratropium bromide (Combivent) mỗi 20<br /> phút trong giờ đầu và Hydrocortisone tĩnh mạch<br /> liều 5 mg/kg/lần.<br /> Kết quả: có 94 trường hợp (922%) đáp ứng<br /> tốt với điều trị ban đầu 8 (78%) trường hợp đáp<br /> ứng kém với điều trị ban đầu phải xử trí thêm<br /> Diaphylline TTM hoặc Magnesium sulfate TTM.<br /> <br /> Điều trị tiếp theo<br /> 94 trường hợp (922%) đáp ứng với điều trị<br /> ban đầu được duy trì khí dung Combivent kết<br /> <br /> Chuyên Đề Sức Khỏe Sinh Sản và Bà Mẹ - Trẻ Em<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 1 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> hợp Ventolin mỗi 4 giờ cho đến khi cắt cơn<br /> nặng sau đó chuyển qua dùng khí dung<br /> Ventolin một mình cho đến khi xuất viện.<br /> <br /> Mối liên quan giữa các yếu tố dịch tễ học,<br /> lâm sàng với kết quả của điều trị ban đầu,<br /> thời gian cắt cơn nặng, thời gian nằm viện<br /> <br /> 8 trường hợp (78%) không đáp ứng với điều<br /> <br /> Mối liên quan giữa các yếu tố dịch tễ học, lâm<br /> sàng với kết quả của điều trị ban đầu<br /> Không có sự liên quan giữa các yếu tố giới<br /> tính tuổi yếu tố khởi phát viêm hô hấp trên<br /> thay đổi thời tiết tiền căn HPQ gia đình tiền căn<br /> nhập viện vì ho khò khè khó thở khói thuốc lá<br /> gián viêm phổi kèm theo với đáp ứng điều trị<br /> ban đầu (p>005).<br /> <br /> trị ban đầu được xử trí tiếp theo là: 6 trường hợp<br /> (59%) sử dụng Diaphillin TTM phối hợp với khí<br /> dung Ventolin + Combivent mỗi 4 giờ xen kẽ<br /> với khí dung Ventolin một mình mỗi 2 giờ cả 6<br /> trường hợp đều cắt được cơn không ghi nhận<br /> trường hợp nào có biểu hiện tác dụng phụ như:<br /> ói co giật tụt huyết áp loạn nhịp. 2 trường hợp<br /> (2%) sử dụng Magnesium sulfate TTM 1 trường<br /> hợp cắt được cơn và 1 trường hợp không cắt<br /> được cơn phải chuyển qua dùng Diaphillin<br /> (ngưng Magnesium sulfate) không ghi nhận<br /> trường hợp nào có tác dụng phụ của<br /> Magnesium sulfate như đỏ mặt toát mồ hôi<br /> trụy tim mạch ức chế cơ hô hấp ức chế thần<br /> kinh trung ương yếu cơ.<br /> Trong nghiên cứu của chúng tôi có 100%<br /> trường hợp được sử dụng kháng sinh trong đó<br /> 902% dùng kháng sinh bằng đường chích 98%<br /> dùng kháng sinh đường uống. Chỉ có 36 trường<br /> hợp (353%) có bằng chứng gợi ý nhiễm khuẩn<br /> trên lâm sàng và cận lâm sàng (sốt kết hợp với<br /> số lượng bạch cầu > 15.000/mm³ và bạch cầu đa<br /> nhân trung tính > 70% hoặc X quang có thâm<br /> nhiễm phổi).<br /> <br /> Kết quả điều trị<br /> 100% bệnh nhân đều được cắt cơn không có<br /> trường hợp nào tử vong.<br /> Thời gian cắt cơn trung bình là 233 giờ<br /> 627% trường hợp được cắt cơn trong vòng<br /> 24 giờ.<br /> Thời gian nằm viện trung bình là 58 ngày<br /> thời gian nằm viện ngắn nhất là 2 ngày thời<br /> gian nằm viện dài nhất là 19 ngày 834% trường<br /> hợp xuất viện trong vòng 7 ngày điều trị.<br /> <br /> Nhi Khoa<br /> <br /> Có sự liên quan giữa các yếu tố tiền căn<br /> HPQ cá nhân nuôi chó mèo với đáp ứng điều trị<br /> ban đầu (P005).<br /> Mối liên quan giữa các yếu tố dịch tễ học, lâm<br /> sàng và thời gian nằm viện<br /> Không có sự liên quan giữa các yếu tố giới<br /> tính tuổi tiền căn HPQ tiền căn HPQ gia đình<br /> tiền căn nhập viện vì ho khò khè khó thở khói<br /> thuốc lá nuôi chó mèo gián với thời gian nằm<br /> viện (P>005).<br /> Có sự liên quan giữa các yếu tố khởi phát<br /> viêm hô hấp trên thay đổi thời tiết có viêm phổi<br /> kèm theo với thời gian nằm viện (P