Đặc điểm dân số học và biểu hiện lâm sàng bệnh tay chân miệng do enterovirus

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 3 * 2011<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM DÂN SỐ HỌC VÀ BIỂU HIỆN LÂM SÀNG<br /> BỆNH TAY CHÂN MIỆNG DO ENTEROVIRUS<br /> Tăng Chí Thượng*, Nguyễn Thanh Hùng*, Đỗ Văn Niệm*, Trương Hữu Khanh*,<br /> Bạch Văn Cam*, Nguyễn Bạch Huệ*, Lê Anh Tuấn*, Lê Phan Kim Thoa*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: mô tả đặc điểm dân số học, biểu hiện lâm sàng BTCM do Enterovirus; và xác định tỉ lệ các biến<br /> chứng thường gặp và thời điểm xuất hiện các biến chứng.<br /> Phương pháp: nghiên cứu 419 trường hợp BTCM do enterovirus được xác định bằng phản ứng khuếch đại<br /> chuỗi gien có sao chép ngược (RT-PCR) trực tiếp từ mẫu bệnh phẩm phết họng, dịch não tủy và bóng nước đến<br /> khám và điều trị tại BV. Nhi Đồng 1 từ tháng 4/2007 đến 3/2008.<br /> Kết quả: có 163 trường hợp dương tính với EV71 chiếm tỉ lệ 38,9%. Bệnh gặp ở trẻ nam (61,1%) nhiều<br /> hơn trẻ nữ. Tuổi mắc bệnh thay đổi từ 3 đến 80 tháng; trung bình là 21,19±10,08 tháng. Hầu hết các trường hợp<br /> (94%) có tuổi dưới 36 tháng. Bệnh phân bố rộng ở khắp các tỉnh thành, không phân biệt nông thôn và thành thị.<br /> Các triệu chứng thường gặp là sốt (90,7%), phát ban (83,5%), giật mình (74,5%), loét miệng (71,6%), nổi bóng<br /> nước ở vị trí đặc hiệu (58,5%). Những biểu hiện khác ít gặp hơn như nôn ói (24,3%), run chi (22,4%), tiêu chảy<br /> (8,6%), ho (13,8%), chảy mũi (12,4%). Tỉ lệ biến chứng là 47,7%. Các biến chứng thường gặp là viêm màng não<br /> vô trùng (36,8%), viêm não (9,1%), liệt mềm cấp (8,4%), co giật (6%), sốc (2,1%), phù phổi cấp (2,1%), liệt thần<br /> kinh sọ (0,7%), viêm cơ tim (0,2%).<br /> Kết luận: BTCM biểu hiện rất cấp tính, biến chứng có thể xuất hiện rất sớm trong ngày đầu tiên, nhưng<br /> thường từ ngày thứ 2-5, một vài trường hợp muộn hơn vào ngày 6-8. Nhóm BTCM do EV71 thường có biến<br /> chứng nhiều hơn nhóm EV non-71 với tỉ số chênh là 1,57 (1,06-2,33).<br /> Từ khóa: bệnh tay chân miệng, enterovirus, RT-PCR.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> DEMOGRAPHIC FEATURES AND CLINICAL MANIFESTAIONS OF ENTEROVIRUS-INDUCED<br /> HAND-FOOT-MOUTH DISEASE.<br /> Tang Chi Thuong, Nguyen Thanh Hung, Do Van. Niem, Truong Huu Khanh, Bach Van Cam,<br /> Nguyen Bach Hue, Le Anh Tuan, Le Phan Kim Thoa<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 15 - Supplement of No 3 - 2011: 87 - 93<br /> Study objectives: describe the demographic features and clinical manifestations of Enterovirus –induced<br /> Hand – Foot – Mouth disease; and determine the proportion and occurring time of common complications.<br /> Methods: A prospective study of 419 Enterovirus-induced HFMD cases identified by RT-PCR directed<br /> from pharyngeal swap, CSF and vesicular swap at Children’s hospital 1 from April 2007 to March 2008.<br /> Results: There are 163 cases positive with EV71 (38.9%). Male is more than female (61.1% vs. 38.9%). Age<br /> of patients range from 3 to 80 months with the mean age of 21.19 ± 10.08 months. Most of cases (94%) are under<br /> 36 months. Cases are from every province in the South of Vietnam, both urban and rural. Common symptoms<br /> and signs are fever (90.7%), skin rash (83.5%), myoclonic check (74.5%), herpangina (71.6%), vesicular lesions<br /> * Bệnh viện Nhi Đồng 1<br /> Tác giả liên lạc: ThS BS Đỗ Văn Niệm,<br /> <br /> ĐT: 0909997987,<br /> <br /> Email: niemdv@yahoo.com<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV Nhi Đồng 1 - Năm 2011<br /> <br /> 87<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 3 * 2011<br /> <br /> (58.5%). Other signs are vomiting (24.3%), extremity myoclonus (22.4%), cough (13.8%), nose running<br /> (12.4%), diarrhea (8.6%). The proportion of complication is 47.7%. Common complications are aseptic<br /> meningitis (36.8%), encephalopathy (9.1%), paresis and acute flaccid paralysis (8.4%), convulsion (6%),<br /> neurological shock (2.1%), pulmonary edema (2,1%), cranial nerve paralysis (0.7%), endocarditis (0.2%).<br /> Conclusion: HFMD is an acute disease. The complications can be detected very early in the first day,<br /> common from day 2-5, but can be late from 6-8 days. Complication occurs in EV71 group more often than in<br /> Non-EV71 group with the OR of 1.57 (CI: 1.06-2.33).<br /> Key words: Hand-food-mouth disease (HFMD), enterovirus, RT-PCR<br /> 8 năm 2003(5). Từ đó đến nay, số ca mắc BTCM<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> gia tăng nhanh hàng năm. Năm 2006 đã có trên<br /> Bệnh tay chân miệng (BTCM) hiện đã trở<br /> 2000 trường hợp mắc mới được chẩn đoán với<br /> thành một bệnh lưu hành ở khu vực phía Nam.<br /> trên 400 ca có biến chứng thần kinh, trong đó<br /> Thống kê hằng năm tại Bệnh viện Nhi đồng 1<br /> 63% trẻ bệnh thuộc địa bàn Thành phố Hồ Chí<br /> (BVNĐ1), tổng số lượt khám và nhập viện do<br /> Minh. Nghiên cứu về tác nhân BTCM phối hợp<br /> BTCM tương đương với sốt xuất huyết Dengue.<br /> giữa BVNĐ1 và Viện Pasteur TP. Hồ Chí Minh<br /> BTCM do vi rút đường ruột gây ra, lây lan<br /> năm 2005 bằng phương pháp nuôi cấy đã xác<br /> nhanh qua đường tiêu hóa, nguy cơ phát triển<br /> định được 2 tác nhân chính là Coxsaskie A 16 và<br /> thành dịch, đặc biệt trong môi trường chăm sóc<br /> EV71, trong đó EV71 chiếm tỉ lệ 46%(8).<br /> trẻ tập trung như nhà trẻ, mẫu giáo. Biểu hiện<br /> Nhằm hiểu rõ hơn về đặc điểm dân số học,<br /> lâm sàng bằng vết loét ở miệng, nổi bóng nước<br /> biểu hiện lâm sàng và các biến chứng của BTCM<br /> vùng lòng bàn tay, bàn chân, mông, gối. Hai tác<br /> chúng tôi tiến hành nghiên cứu này.<br /> nhân quan trọng là Coxaskie A 16 và<br /> Mục tiêu nghiên cứu<br /> Enterovirus 71 (EV71). BTCM do EV71 có thể<br /> Mô tả đặc điểm dân số học, biểu hiện lâm<br /> gây biến chứng nguy hiểm như viêm thân não,<br /> sàng BTCM do enterovirus.<br /> viêm cơ tim, phù phổi cấp; diễn tiến bệnh nặng<br /> rất nhanh và tử vong cao. Trên thế giới từ năm<br /> 1974(6), BTCM do EV71 đã xuất hiện ở hầu hết<br /> các nước và gây ra khoảng 13 trận dịch lớn nhỏ<br /> như năm 1973 và 1978 tại Nhật Bản; tại Bungary<br /> và Hungary vào những năm cuối của thập kỷ 70<br /> đã có 4 trận dịch và gây nhiều ca tử vong do<br /> biến chứng viêm thân não; tại Mã Lai và Trung<br /> quốc - Đài Loan năm 1997 – 1998 (7), Singapore(1)<br /> Trong thời gian xảy ra dịch tại Trung quốc - Đài<br /> Loan năm 1998 đã có trên 100.000 ca mắc bệnh<br /> và 78 ca tử vong.<br /> Từ năm 2002 – 2003, tại BVNĐ1 đã xuất hiện<br /> nhiều ca viêm não tối cấp, gây tử vong rất<br /> nhanh ở trẻ nhỏ hơn 3 tuổi(9,5). Trong đó, một số<br /> trẻ có biểu hiện lâm sàng điển hình của BTCM.<br /> Qua nghiên cứu tại BVNĐ1 phối hợp với Viện<br /> Pasteur TP. Hồ Chí Minh, lần đầu tiên đã phân<br /> lập được EV71 trong phân trẻ BTCM có biến<br /> chứng viêm não tại Việt nam vào ngày 04 tháng<br /> <br /> 88<br /> <br /> Xác định tỉ lệ các biến chứng thường gặp và<br /> thời điểm xuất hiện các biến chứng.<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Tiêu chuẩn chọn bệnh<br /> Bệnh nhân được chọn vào nghiên cứu khi có<br /> 2 tiêu chuẩn sau:<br /> (a) Có chẩn đoán lâm sàng là BTCM: khi có<br /> một trong các dấu hiệu sau: (1) có sang thương<br /> điển hình ở miệng: vết loét đỏ hay bóng nước<br /> đường kính 2-3 mm ở vòm khẩu cái, niêm mạc<br /> má, nướu, lưỡi; (2) bóng nước có kích thước 2-10<br /> mm ở lòng bàn tay, bàn chân, gối, mông có tính<br /> chất: hình bầu dục, nổi cộm hay ẩn dưới da, trên<br /> nền hồng ban, không đau, khi bóng nước khô để<br /> lại vết thâm, không loét. Trường hợp biến chứng<br /> nếu kèm theo một trong các biểu hiện sau: (1)<br /> run chi hoặc giật mình; (2) yếu liệt chi hay liệt<br /> thần kinh sọ, (3) co giật hoặc hôn mê; (4) phù<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV Nhi Đồng 1 - Năm 2011<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 3 * 2011<br /> <br /> (b) Có xét nghiệm RT-PCR dương tính với<br /> EV, EV71 trên ít nhất một mẫu bệnh phẩm phết<br /> họng, phết trực tràng, phết bóng nước hay dịch<br /> não tủy ở trường hợp có nghi ngờ biến chứng<br /> thần kinh.<br /> <br /> Tiêu chuẩn loại trừ<br /> Bệnh nhân được loại trừ khỏi nghiên cứu<br /> khi có một trong 2 tiêu chuẩn sau:<br /> Gia đình bệnh nhi không đồng ý tham gia<br /> nghiên cứu<br /> Tổn thương da do vi trùng<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả tiến<br /> cứu<br /> Chọn bệnh nhân đến khám lần đầu, có biểu<br /> hiện lâm sàng đủ tiêu chuẩn chẩn đoán BTCM.<br /> Thời gian chọn ca bệnh vào nhóm nghiên cứu từ<br /> tháng 4/2007 đến tháng 3/2008. Mỗi tuần chọn 8<br /> ca bệnh đầu tiên. Trường hợp số ca bệnh trong<br /> tuần không đủ sẽ chọn bổ sung trong những<br /> tuần kế tiếp.<br /> Dựa trên kết quả nghiên cứu thử nghiệm tại<br /> BVNĐ1 với tỉ lệ phát hiện EV bằng RT-PCR là<br /> 67%; nghiên cứu hợp tác giữa BVNĐ1 và Viện<br /> Pasteur TP. Hồ Chí Minh với tỉ lệ EV71/EV là<br /> 50%; tổng số bệnh nhân BTCM đến khám trong<br /> năm 2006 tại BV. Nhi đồng 1 là 2225 bệnh nhân.<br /> Ước tính cỡ mẫu nghiên cứu mô tả dựa vào<br /> chương trình Epi Info 2002 là 400 bệnh nhân<br /> BTCM tương ứng với số bệnh nhân BTCM do<br /> EV71 cần đạt là 125, sai số xa nhất chấp nhận ở<br /> mức 5%, alpha 95%.<br /> Bệnh nhân chọn vào nghiên cứu sẽ được<br /> theo dõi diễn tiến lâm sàng trong ít nhất 7<br /> ngày đầu của bệnh, lấy mẫu phết họng, phết<br /> bóng nước (nếu có thể), dịch não tủy khi có<br /> biến chứng để thực hiện chẩn đoán nguyên<br /> nhân bằng qui trình chẩn đoán 3 bước: xác<br /> định nhiễm EV bằng RT-PCR với đoạn mồi<br /> <br /> EV, xác định nhiễm EV71 bằng RT-PCR với<br /> đoạn mồi EV71 nếu bước 1 dương tính với<br /> EV, định lượng nồng độ vi rút bằng Real-time<br /> RT-PCR với đoạn mồi EV nếu kết quả bước 2<br /> dương tính với EV71. Việc điều trị theo Phác<br /> đồ điều trị nhi khoa BVNĐ1 do NXB Y Học<br /> phát hành, xuất bản năm 2006.<br /> <br /> KẾT QUẢ VÀ BÀN LUẬN<br /> Sau 12 tháng chúng tôi đã chọn được 449<br /> bệnh nhân vào khảo sát. Tất cả các bệnh nhân<br /> được lấy ít nhất 1 mẫu bệnh phẩm bao gồm phết<br /> họng, phết bóng nước, phết trực tràng và dịch<br /> não tủy khi có nghi ngờ biến chứng thần kinh.<br /> Có 419 bệnh nhân có ít nhất 1 mẫu bệnh phẩm<br /> dương tính với EV (93,3%) được đưa vào phân<br /> tích. Trong đó có 163 (38,9%) trường hợp dương<br /> tính với EV71, đạt yêu cầu cỡ mẫu tối thiểu 125<br /> bệnh nhân EV71 theo thiết kế ban đầu nhằm<br /> đảm bảo các số liệu thống kê có giá trị đáng tin<br /> cậy. Tỉ lệ dương tính EV71 tương tự như nghiên<br /> cứu của Phan Van Tu và cộng sự(8), nhưng thấp<br /> hơn các báo cáo tại Singapore(1) và Đài Loan(4,7).<br /> 70<br /> 60<br /> <br /> Mean = 21.19<br /> Std. Dev. = 10.802<br /> N = 419<br /> <br /> 50<br /> Số ca bệnh<br /> <br /> phổi hay trụy mạch; (5) dịch não tủy có số lượng<br /> tế bào bạch cầu > 5 tế bào/mm3. Trường hợp<br /> biến chứng nặng nếu kèm theo biểu hiện (1)<br /> viêm cơ tim, (2) viêm não hoặc (3) phù phổi cấp.<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> 40<br /> 69<br /> <br /> 30<br /> <br /> 60<br /> <br /> 59<br /> 44<br /> <br /> 20<br /> <br /> 42<br /> 32<br /> <br /> 26<br /> <br /> 26<br /> <br /> 10<br /> <br /> 23<br /> <br /> 12<br /> 3<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0<br /> 0<br /> <br /> 20<br /> <br /> 5<br /> <br /> 2<br /> <br /> 5<br /> <br /> 3<br /> <br /> 3<br /> <br /> 40<br /> <br /> 0<br /> <br /> 3<br /> <br /> 60<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 1<br /> <br /> 80<br /> <br /> Tháng tuổi<br /> <br /> Biểu đồ 1: Phân bố tuổi theo tháng<br /> <br /> Tuổi trung bình là 21,19±10,80 tháng; thay<br /> đổi từ 3 đến 80 tháng. Đa số trẻ dưới 36 tháng<br /> tuổi (94%). Tuổi trung vị là 19 tháng (Giá trị tứ<br /> phân vị trên và dưới là 13-27 tháng). So với<br /> nghiên cứu trước đây vào năm 2005 tại Bệnh<br /> viện Nhi Đồng 1, tuổi trung vị trong nghiên cứu<br /> này cao hơn (năm 2005: tuổi trung vị 14: 11-20),<br /> nhưng tương tự với nghiên cứu tại Đài Loan<br /> năm từ 1998-2005(1,3,5).<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV Nhi Đồng 1 - Năm 2011<br /> <br /> 89<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 3 * 2011<br /> <br /> Có 256 trẻ nam chiếm tỉ lệ 61,1%; tỉ lệ này<br /> tương đương với nghiên cứu năm 2005(9,5).<br /> Phân tích theo địa phương, trẻ ở Tp. Hồ Chí<br /> Minh chiếm gần phân nửa các trường hợp. Đây<br /> là nghiên cứu các bệnh nhân đến điều trị tại một<br /> bệnh viện nên không đại diện cho tỉ lệ phân bố<br /> chung trong cộng đồng. Tuy nhiên, dữ liệu<br /> nghiên cứu cho thấy bệnh không còn khu trú ở<br /> một số địa phương đặc biệt mà xuất hiện ở khắp<br /> các tỉnh phía Nam (Bảng 1).<br /> Bảng 1: Phân bố bệnh tay chân miệng theo địa<br /> phương<br /> Địa phương<br /> TP HCM<br /> Long An<br /> Tây Ninh<br /> An Giang<br /> Tiền giang<br /> Bình dương<br /> Đồng Nai<br /> Cần thơ<br /> Bà Rịa - VT<br /> Đồng tháp<br /> Bến Tre<br /> Lâm đồng<br /> Trà Vinh<br /> Bình phước<br /> Vinh Long<br /> Bình thuận<br /> Cà Mau<br /> Kiên Giang<br /> Gia Lai<br /> Sóc Trăng<br /> Bạc Liêu<br /> Đaklak<br /> Tỉnh khác<br /> <br /> Số ca<br /> 203<br /> 47<br /> 26<br /> 24<br /> 20<br /> 17<br /> 13<br /> 10<br /> 8<br /> 7<br /> 6<br /> 5<br /> 5<br /> 4<br /> 4<br /> 3<br /> 3<br /> 3<br /> 2<br /> 2<br /> 1<br /> 1<br /> 5<br /> <br /> %<br /> 48,4<br /> 11,2<br /> 6,2<br /> 5,7<br /> 4,8<br /> 4,1<br /> 3,1<br /> 2,4<br /> 1,9<br /> 1,7<br /> 1,4<br /> 1,2<br /> 1,2<br /> 1,0<br /> 1,0<br /> 0,7<br /> 0,7<br /> 0,7<br /> 0,5<br /> 0,5<br /> 0,2<br /> 0,2<br /> 1,2<br /> <br /> % tích lũy<br /> 48,4<br /> 59,7<br /> 65,9<br /> 71,6<br /> 76,4<br /> 80,4<br /> 83,5<br /> 85,9<br /> 87,8<br /> 89,5<br /> 90,9<br /> 92,1<br /> 93,3<br /> 94,3<br /> 95,2<br /> 95,9<br /> 96,7<br /> 97,4<br /> 97,9<br /> 98,3<br /> 98,6<br /> 98,8<br /> 100<br /> <br /> Tại Thành phố Hồ Chí Minh, bệnh xuất hiện<br /> ở tất cả các địa phương, không thấy có sự khác<br /> biệt lớn giữa khu vực nội thành và ngoại thành.<br /> Những quận huyện có địa bàn gần bệnh viện có<br /> số lượng bệnh nhân nhiều hơn tương tự như tất<br /> cả các loại bệnh lý khác.<br /> Có 82 trẻ đi học chiếm 19,6%. Trong đó 6 trẻ<br /> (1,4%) có bạn ở trường mắc bệnh tay chân<br /> miệng. Tại gia đình có 37 trường hợp có trẻ đã<br /> từng mắc bệnh (8,8%) và bản thân trẻ có 7 trẻ đã<br /> từng được chẩn đoán lâm sàng bệnh tay chân<br /> <br /> 90<br /> <br /> miệng trong tiền sử. Tỉ lệ trẻ đi học tại các<br /> trường mầm non chiếm tỉ lệ khá cao đến gần<br /> 20% là một yếu tố dịch tễ quan trọng gây nguy<br /> cơ lây lan rộng và nhanh trong cộng đồng như<br /> đã ghi nhận tại các nghiên cứu ở các nước(1,2).<br /> Đây là một yếu tố cần lưu ý trong chiến lược<br /> phòng bệnh. Trong nghiên cứu này không phát<br /> hiện chùm ca bệnh trong trường mầm non.<br /> Trẻ có tình trạng dinh dưỡng bình thường<br /> chiếm tỉ lệ 77,1%. Có 16,8% trẻ suy dinh dưỡng<br /> (SDD) nhẹ đến trung bình, 1% trẻ SDD nặng và<br /> 5,1% trẻ dư cân. Không có sự khác biệt có ý<br /> nghĩa thống kê về tình trạng dinh dưỡng giữa<br /> nhóm EV non-71 và EV71.<br /> Về biểu hiện lâm sàng: 3 triệu chứng khởi<br /> phát thường gặp nhất chiếm đến 94,5% các<br /> trường hợp bệnh là sốt (67,8%), phát ban (19,3%)<br /> và loét miệng (7,4%). Không có khác biệt có ý<br /> nghĩa thống kê về triệu chứng khởi phát giữa<br /> nhóm EV71 và EV non-71.<br /> Sốt là triệu chứng thường gặp nhất chiếm<br /> 90,7%. Sốt thường xuất hiện sớm trong 3 ngày<br /> đầu của bệnh, đặc biệt là ngày đầu tiên với tỉ lệ<br /> 76,6%. Thời điểm sốt cao nhất thường từ ngày<br /> thứ 2 – 5 của bệnh, thường gặp nhất là ngày 3<br /> (31,9%). Khoảng ¾ trường hợp sốt nhẹ đến vừa,<br /> 25% có biểu hiện sốt cao trên 39oC, trong đó có<br /> 7,5% trường hợp sốt cao trên 40oC. Sốt thường<br /> kéo dài trung bình là 2,6 ± 1,8 ngày. Hầu hết<br /> trường hợp (85%) sốt ngưng trước ngày thứ 5<br /> của bệnh. Hầu hết (95%) các trường hợp biến<br /> chứng xảy ra ngay trong giai đoạn bệnh nhân<br /> còn sốt hoặc trong ngày cuối cùng của giai đoạn<br /> sốt. Chỉ có 4 trẻ biến chứng không có sốt và 10<br /> trẻ xuất hiện biến chứng khi đã hết sốt sau 24<br /> giờ (1 trường hợp liệt mềm cấp, 1 trường hợp<br /> viêm não, 8 trẻ viêm màng não).<br /> Phát ban là biểu hiện thường gặp đứng thứ<br /> hai sau sốt, chiếm 83,5% các trường hợp. Hình<br /> thức phát ban có thể thay đổi từ dạng phát ban<br /> không đặc hiệu đến sẩn hồng ban, mụn nước<br /> hay bóng nước. Ban có thể rải rác khắp người,<br /> nhưng thường tập trung ở các vị trí đặc biệt như<br /> lòng bàn tay, lòng bàn chân, mông, gối – cẳng<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV Nhi Đồng 1 - Năm 2011<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 3 * 2011<br /> chân, khuỷu – cẳng tay. Phát ban đặc hiệu dạng<br /> sẩn – mụn nước trên nền hồng ban hay bóng<br /> nước điển hình thường gặp nhất ở lòng bàn<br /> chân (72,3%), lòng bàn tay (64,4%), mông<br /> (45,1%), gối và cẳng chân (33,4%), khuỷu và<br /> cẳng tay (20,3%). Sẩn và mụn nước trên nền<br /> hồng ban kín đáo là hai dạng phát ban hay gặp<br /> nhất. Điểm đặc biệt là không đau, không ngứa,<br /> tự khỏi rất nhanh trong vài ngày và hầu như<br /> không gặp biến chứng loét hay bội nhiễm sau<br /> khi xuất hiện bóng nước như những bệnh lý<br /> khác. Điều cần lưu ý là không có trường hợp<br /> nào chỉ có phát ban không đặc hiệu đơn thuần,<br /> không kèm theo phát ban dạng sẩn, mụn nước<br /> hay bóng nước điển hình ở một trong các vị trí<br /> trên. Đây là một đặc điểm rất quan trọng giúp<br /> chẩn đoán loại trừ bệnh tay chân miệng với các<br /> bệnh lý có phát ban khác nếu thực hiện khám<br /> lâm sàng một cách kỹ lưỡng. Phát ban thường<br /> xuất hiện sớm trong ba ngày đầu của bệnh<br /> (92,9%), kéo dài 3,051,78 ngày, phần lớn trẻ<br /> không còn biểu hiện phát ban sau ngày thứ 5<br /> của bệnh (79,1%). Do đó, những trẻ đến muộn<br /> có thể biểu hiện bằng các biến chứng nhưng<br /> không có biểu hiện phát ban.<br /> Giật mình - hoảng hốt (myoclonic jerk) là<br /> biểu hiện lâm sàng đứng thứ ba về xuất độ,<br /> chiếm tỉ lệ 74,5% các trường hợp. Giật mình có<br /> thể xuất hiện rất sớm ngay từ ngày đầu tiên<br /> (26,5%). Tập trung từ ngày thứ 2 đến 5 và phần<br /> lớn chỉ gặp trong 5 ngày đầu tiên (98,7%). Giật<br /> mình thường xuất hiện 1-2 ngày trước khi có<br /> biến chứng thần kinh (40,3%); 27,2% trường hợp<br /> giật mình xuất hiện ngay trong ngày có biến<br /> chứng và 5,6% trường hợp biến chứng nhưng<br /> không có triệu chứng giật mình. Đây là một đặc<br /> điểm rất quan trọng trong theo dõi và phát hiện<br /> sớm diễn tiến nặng của bệnh để xử trí kịp thời.<br /> Loét miệng là biểu hiện thường gặp thứ tư<br /> sau sốt, phát ban và giật mình, chiếm 71,6%<br /> trường hợp. Đây cũng là một dấu hiệu sớm của<br /> bệnh, hầu hết xuất hiện trong 2 ngày đầu của<br /> bệnh và rất ít khi xuất hiện sau ngày thứ 3. Loét<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> miệng thường kéo dài, trên ¾ còn loét miệng<br /> sau ngày 5 của bệnh và khoảng 10% trẻ còn loét<br /> miệng sau ngày thứ 7. Có 44 trường hợp (10,5%)<br /> có biểu hiện loét miệng đơn thuần mà không<br /> kèm biểu hiện phát ban.<br /> Các biểu hiện lâm sàng được thân nhân<br /> quan tâm nhất, lí do mang trẻ đến khám thường<br /> gặp theo thứ tự là giật mình (37,9%), sốt (22%),<br /> phát ban (13,1%), loét miệng (4,1%), tiêu chảy<br /> (1,7%), biếng ăn (1%). Giật mình là một dấu hiệu<br /> biến chứng và cũng là biểu hiện được thân nhân<br /> quan tâm nhiều nhất cho thấy mức độ diễn tiến<br /> cấp tính của bệnh, cần quan tâm trong công tác<br /> truyền thông nhằm phát hiện sớm biến chứng<br /> để điều trị kịp thời.<br /> <br /> Phân tích ngày đến khám đầu tiên của trẻ<br /> cho thấy hầu hết trẻ đến vào các ngày 2-5 của<br /> bệnh. Một số ít trẻ nhập viện trễ sau 7 ngày<br /> nhưng có liên quan đến nhiều triệu chứng<br /> không đặc hiệu có thể do sự tiếp nối của 2 đợt<br /> bệnh liên tiếp, trong đó đợt bệnh đầu tiên không<br /> phải là BTCM. Không có khác biệt về ngày<br /> khám đầu tiên giữa nhóm EV71 và EV non-71.<br /> Tỉ lệ xuất hiện hiện các triệu chứng lâm<br /> sàng và sự khác biệt về triệu chứng giữa<br /> nhóm EV71, EV non-71 trình bày trong bảng<br /> 2:<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV Nhi Đồng 1 - Năm 2011<br /> <br /> 91<br /> <br />