Đặc điểm hình thái khuôn mặt ở một nhóm sinh viên độ tuổi 18 - 25 trên ảnh kỹ thuật số chuẩn hóa

TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ-2017<br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI KHUÔN MẶT Ở MỘT NHÓM SINH VIÊN<br /> ĐỘ TUỔI 18 - 25 TRÊN ẢNH KỸ THUẬT SỐ CHUẨN HÓA<br /> Lê Hoàng Anh*; Hoàng Thị Đợi*; Hoàng Bảo Tín*; Nguyễn Thùy Linh*<br /> Võ Trương Như Ngọc*; Hồ Thị Kim Thanh*; Trương Mạnh Dũng*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: nhận xét hình dạng và một số kích thước trên khuôn mặt ở nhóm sinh viên độ tuổi<br /> 18 - 25 bằng phương pháp đo trên ảnh chuẩn hóa. Đối tượng và phương pháp: nghiên cứu mô<br /> tả cắt ngang 200 sinh viên Trường Đại học Kinh tế Kỹ thuật Công nghiệp Hà Nội. Kết quả: 90%<br /> đối tượng nghiên cứu có khuôn mặt hình oval, kích thước ngang (trên ảnh thẳng) và kích thước<br /> dọc (trên ảnh nghiêng) ở nam lớn hơn nữ, sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05). Về chỉ<br /> 0<br /> số các góc trên khuôn mặt: góc mặt nam (N-Sn-Pg: 162,62 ± 5,38 ) lớn hơn nữ (N-Sn-Pg:<br /> 0<br /> 0<br /> 164,87 ± 5,10 ) (p < 0,05); mũi của nam (N-Pn-Sn: 104,29 ± 4,88 ) cao và nhọn hơn mũi của<br /> 0<br /> nữ (N-Pn-Sn: 106,43 ± 5,59 ), sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05). Kết luận: mặt hình<br /> oval chiếm đa số, các kích thước dọc và ngang của khuôn mặt nam thường lớn hơn nữ, mặt<br /> nam nhìn nghiêng nhô hơn mặt nữ, mũi của nam cao và nhọn hơn mũi nữ.<br /> * Từ khóa: Nhân trắc học; Hình thái khuôn mặt; Ảnh chuẩn hóa; Sinh viên.<br /> <br /> Facial Proportions in a Group of Student from 18 to 25 Years Old,<br /> A Photogrammetric Study<br /> Summary<br /> Objectives: To comment the face shapes and dimensions in a group of students from 18 to<br /> 25 years old by photogrammetric study. Subjects and methods: Cross-sectional research on<br /> 200 students in University of Economic and Technical Industries. Results: 90% of students have<br /> the oval-shaped face. The horizontal proportion (frontal photos) and vertical proportion (profile<br /> photos in male are often bigger than female with statistically significance (p < 0.05). The facial<br /> 0<br /> angles, facial convex index in male (N-Sn-Pg: 162.62 ± 5.38 ) is higher than that in female<br /> 0<br /> (N-Sn-Pg: 164.87 ± 5.10 ) (p < 0.05); male noses are higher and tapered than female with<br /> 0<br /> statistically significance difference (p < 0.05) (N-Pn-Sn: male 104.29 ± 4.88 , female 106.43 ±<br /> 0<br /> 5.59 ). Conclusion: The oval shape of the face is predominant. The vertical and horizontal<br /> proportions in male are bigger than female, the male profile is more protrude than female and<br /> the nose of man is higher and more taperes than women’s noses.<br /> * Keywords: Anthropometric; Facial proportions; Photogrammetry; Students.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Ngày nay, nhu cầu thẩm mỹ khuôn mặt<br /> và nghiên cứu vẻ đẹp đã trở thành vấn<br /> đề thiết yếu của xã hội. Một khuôn mặt<br /> <br /> như thế nào được đánh giá là hài hòa?.<br /> Việc áp dụng một cách phổ biến, cứng<br /> nhắc các tiêu chuẩn của người Caucasian<br /> cho người Việt liệu có thực sự phù hợp,<br /> <br /> * Viện Đào tạo Răng Hàm Mặt, Trường Đại học Y Hà Nội<br /> Người phản hồi (Corresponding): Lê Hoàng Anh (hoanganhrhm@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 29/07/2017; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 31/08/2017<br /> Ngày bài báo được đăng: 06/09/2017<br /> <br /> 404<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ-2017<br /> có tạo được nét đẹp hài hòa, cân xứng<br /> cho khuôn mặt?. Để giải quyết vấn đề<br /> này, cần có nghiên cứu để đưa ra các chỉ<br /> số trung bình sọ - mặt của người Việt.<br /> Tuy nhiên, ở Việt Nam các nghiên cứu về<br /> đặc điểm nhân trắc được tiến hành trên<br /> đối tượng hạn chế và chưa hệ thống hóa<br /> để xác định tiêu chuẩn đánh giá khuôn<br /> mặt hài hòa [1, 2]. Phân tích trên ảnh<br /> chụp tư thế thẳng và nghiêng là phương<br /> pháp được sử dụng phổ biến trong nhiều<br /> lĩnh vực khác nhau như nhân trắc, hình<br /> sự với nhiều ưu điểm: chi phí thấp, nhanh<br /> gọn, lưu trữ, bảo quản tốt và có thể thu<br /> thập được số lượng mẫu lớn… Nhiều tác<br /> giả đã phân tích khuôn mặt qua ảnh và<br /> đưa ra tiêu chuẩn chụp với các tư thế<br /> khác nhau như Bishara, Farkas [3, 4, 5]<br /> để chuẩn hóa kỹ thuật chụp ảnh nhằm<br /> đánh giá và so sánh dễ dàng hơn. Chúng<br /> tôi tiến hành đề tài này với mục tiêu:<br /> Nhận xét hình dạng và một số kích thước<br /> trên khuôn mặt ở nhóm sinh viên độ tuổi<br /> 18 - 25 tuổi bằng phương pháp đo trên<br /> ảnh chuẩn hóa.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> 200 sinh viên độ tuổi 18 - 25 (105 nam,<br /> 95 nữ) đang học tại Trường Đại học Kinh<br /> tế Kỹ thuật Công nghiệp Hà Nội. Thời<br /> gian từ tháng 4 đến 5 - 2017, tại Trường<br /> Đại học Kinh tế Kỹ thuật Công nghiệp Hà<br /> Nội và Viện Đào tạo Răng Hàm Mặt,<br /> Trường Đại học Y Hà Nội.<br /> - Tiêu chuẩn lựa chọn: sinh viên khỏe<br /> mạnh, có bố mẹ, ông bà nội ngoại là<br /> người Việt, không mắc dị tật bẩm sinh,<br /> chấn thương hàm mặt nghiêm trọng,<br /> <br /> chưa từng phẫu thuật thẩm mỹ hàm mặt,<br /> chưa điều trị nắn chỉnh răng, không có<br /> biến dạng xương hàm, có đủ răng, đồng ý<br /> và tự nguyện tham gia nghiên cứu.<br /> - Tiêu chuẩn loại trừ: sinh viên không<br /> đạt tiêu chuẩn lựa chọn.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu mô tả cắt ngang.<br /> Tất cả đối tượng nghiên cứu được<br /> chụp ảnh chuẩn hóa theo hai tư thế thẳng<br /> và nghiêng trái [6].<br /> Phương tiện nghiên cứu: máy ảnh<br /> Nikon D700, ống kính tiêu cự cố định<br /> 105 mm, khoảng cách từ đối tượng đến<br /> cảm biến máy ảnh 1,5 m. Tư thế chụp:<br /> ngồi thẳng, đầu ở tư thế tự nhiên, mắt<br /> nhìn thẳng. Ảnh được số hóa và mã hóa<br /> theo số thứ tự, chuẩn hóa kích thước và<br /> đánh dấu các điểm mốc bằng phần mềm<br /> đo đạc ảnh VNCeph.<br /> Một số điểm mốc đánh dấu trên ảnh<br /> thẳng chuẩn hóa: điểm khóe mắt trong<br /> (En), điểm khóe mắt ngoài (Ex), điểm<br /> cánh mũi (Al), điểm gò má (Zy), điểm<br /> khóe miệng (Ch), điểm sau nhất và dưới<br /> nhất của góc hàm dưới (Go), điểm chính<br /> giữa đồng tử (Pp), điểm thái dương (Ft).<br /> Một số điểm mốc đánh dấu trên ảnh<br /> nghiêng chuẩn hóa: điểm chân tóc (Tr),<br /> điểm trên gốc mũi (Gl), điểm lõm mũi (N),<br /> điểm trước nhất trên đỉnh mũi (Pn), điểm<br /> trước nhất của trụ mũi (Cm), điểm dưới<br /> mũi (Sn), điểm môi trên (Ls), điểm môi<br /> dưới (Li), điểm lõm nhất của môi dưới<br /> trên mặt phẳng dọc giữa (B), điểm cằm<br /> trước (Pg), điểm trước-dưới cằm (Gn),<br /> điểm tai trên (Sa), điểm tai dưới (Sba).<br /> Phân loại hình dạng khuôn mặt theo<br /> Celebie và Jerolimov: dựa vào khoảng<br /> 405<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ-2017<br /> cách Ft - Ft, Zy - Zy, Go - Go để xác định<br /> 3 dạng khuôn mặt: mặt hình vuông nếu<br /> Go = Zy = Ft hoặc Ft = Zy hoặc Zy = Go;<br /> mặt hình oval nếu Zy > Ft và Zy > Go;<br /> mặt hình tam giác nếu Ft > Zy > Go hoặc<br /> Ft < Zy < Go (nếu hai kích thước chênh<br /> nhau khoảng 2 mm thì coi như bằng<br /> nhau) [7].<br /> * Xử lý số liệu: bằng phần mềm SPSS<br /> 16.0.<br /> <br /> * Đạo đức trong nghiên cứu:<br /> Nghiên cứu tuân thủ đầy đủ các<br /> nguyên tắc đạo đức của Đề tài cấp Nhà<br /> nước “Nghiên cứu đặc điểm nhân trắc<br /> đầu mặt ở người Việt Nam để ứng dụng<br /> trong Y học”, được Hội đồng Đạo đức<br /> trong nghiên cứu Y sinh học, Trường<br /> Đại học Y Hà Nội chấp thuận theo quyết<br /> định số 202/HĐĐĐĐHYHN ngày 28 - 10 2016.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> Bảng 1: Phân loại hình dạng khuôn mặt theo Celebie và Jerolimov.<br /> Kiểu mặt<br /> <br /> Nam + nữ<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> Nam<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> Tam giác<br /> <br /> 19<br /> <br /> 9,50<br /> <br /> 7<br /> <br /> 6,67<br /> <br /> 12<br /> <br /> 12,63<br /> <br /> Vuông<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,50<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0,95<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0,00<br /> <br /> 180<br /> <br /> 90,00<br /> <br /> 97<br /> <br /> 92,38<br /> <br /> 83<br /> <br /> 87,37<br /> <br /> 200<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> 105<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> 95<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> Oval<br /> Tổng<br /> <br /> Mặt hình oval chiếm tỷ lệ cao nhất<br /> (90,00%), tiếp theo là mặt hình tam giác<br /> (9,5%) và mặt hình vuông (0,5%). Sự<br /> khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05).<br /> Xét theo giới, mặt hình oval cũng chiếm tỷ<br /> lệ cao nhất ở cả nam (92,38%) và nữ<br /> (87,37%). Các dạng mặt khác chiếm tỷ lệ<br /> thấp hơn. Kết quả của chúng tôi tương<br /> đồng với một số tác giả khác khi nghiên<br /> cứu cùng nhóm tuổi: nghiên cứu của Võ<br /> <br /> Trương Như Ngọc (2010) trên sinh viên<br /> Trường Đại học Y Hà Nội: khuôn mặt oval<br /> cũng chiếm tỷ lệ cao nhất (nam: 61,9%;<br /> nữ: 70%), các dạng mặt khác (vuông, tam<br /> giác) chiếm tỷ lệ thấp hơn; nghiên cứu<br /> của Nguyễn Tuấn Anh (2012) cũng gặp tỷ<br /> lệ mặt hình oval cao nhất (nam: 68%, nữ:<br /> 63,4%). Như vậy, có thể thấy đa số thanh<br /> niên Việt Nam ở độ tuổi trưởng thành<br /> (18 - 25) có khuôn mặt hình oval.<br /> <br /> Bảng 2: Kích thước ngang (trên ảnh thẳng) và kích thước dọc (trên ảnh nghiêng) đo<br /> trên ảnh đã chuẩn hóa theo giới.<br /> Nữ<br /> <br /> Nam<br /> <br /> Ký hiệu<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> p (t-test)<br /> <br /> Các kích thước ngang<br /> En-En<br /> <br /> 38,38<br /> <br /> 3,44<br /> <br /> 36,37<br /> <br /> 3,03<br /> <br /> 0,0000<br /> <br /> *<br /> <br /> Al-Al<br /> <br /> 44,12<br /> <br /> 2,72<br /> <br /> 40,77<br /> <br /> 2,24<br /> <br /> 0,0000<br /> <br /> *<br /> <br /> Ex-En<br /> <br /> 67,26<br /> <br /> 4,36<br /> <br /> 63,80<br /> <br /> 3,84<br /> <br /> 0,0000<br /> <br /> *<br /> <br /> 406<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ-2017<br /> Ch-Ch<br /> <br /> 51,63<br /> <br /> 4,50<br /> <br /> 48,96<br /> <br /> 3,77<br /> <br /> 0,0000<br /> <br /> *<br /> <br /> Zy-Zy<br /> <br /> 150,72<br /> <br /> 7,43<br /> <br /> 144,15<br /> <br /> 6,29<br /> <br /> 0,0000<br /> <br /> *<br /> <br /> Al-Ch<br /> <br /> 65,18<br /> <br /> 5,35<br /> <br /> 58,44<br /> <br /> 4,90<br /> <br /> 0,0000<br /> <br /> *<br /> <br /> Go-Go<br /> <br /> 128,06<br /> <br /> 9,09<br /> <br /> 122,58<br /> <br /> 7,38<br /> <br /> 0,0000<br /> <br /> *<br /> <br /> Ch-Pp<br /> <br /> 154,31<br /> <br /> 8,51<br /> <br /> 141,62<br /> <br /> 7,64<br /> <br /> 0,0000<br /> <br /> *<br /> <br /> Ft-Ft<br /> <br /> 141,55<br /> <br /> 7,11<br /> <br /> 134,51<br /> <br /> 7,18<br /> <br /> 0,0000<br /> <br /> *<br /> <br /> Kích thước dọc (mm)<br /> Tr-Gn<br /> <br /> 202,39<br /> <br /> 10,10<br /> <br /> 192,01<br /> <br /> 9,58<br /> <br /> 0.0000<br /> <br /> *<br /> <br /> Tr-Gl<br /> <br /> 57,66<br /> <br /> 6,32<br /> <br /> 57,38<br /> <br /> 6,63<br /> <br /> 0.7571<br /> <br /> -<br /> <br /> Tr-N<br /> <br /> 78,19<br /> <br /> 6,48<br /> <br /> 77,07<br /> <br /> 7,06<br /> <br /> 0.2404<br /> <br /> -<br /> <br /> Sn-Gn<br /> <br /> 74,39<br /> <br /> 8,16<br /> <br /> 69,53<br /> <br /> 7,00<br /> <br /> 0.0000<br /> <br /> *<br /> <br /> Gl-Sn<br /> <br /> 70,33<br /> <br /> 5,23<br /> <br /> 65,10<br /> <br /> 4,12<br /> <br /> 0.0000<br /> <br /> *<br /> <br /> N-Gn<br /> <br /> 113,70<br /> <br /> 6,82<br /> <br /> 103,77<br /> <br /> 5,87<br /> <br /> 0.0000<br /> <br /> *<br /> <br /> N-Sn<br /> <br /> 49,80<br /> <br /> 3,61<br /> <br /> 45,41<br /> <br /> 2,92<br /> <br /> 0.0000<br /> <br /> *<br /> <br /> Sa-Sba<br /> <br /> 60,91<br /> <br /> 4,68<br /> <br /> 56,57<br /> <br /> 4,20<br /> <br /> 0.0000<br /> <br /> *<br /> <br /> Trên ảnh thẳng chuẩn hóa, đo được 9 kích thước ngang, các kích thước ngang trên<br /> khuôn mặt nam đều lớn hơn nữ. Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,0005). Trên<br /> ảnh nghiêng chuẩn hóa, đo được 8 kích thước dọc, các kích thước dọc trên khuôn mặt<br /> nam đều lớn hơn nữ, trừ chiều cao trán I (Tr-Gl) và chiều cao trán II (Tr-N). Sự khác<br /> biệt có ý nghĩa thống kê. Kết quả của chúng tôi tương đồng với nghiên cứu của Lê Việt<br /> Vùng (2005) [8], Võ Trương Như Ngọc (2010) [4] và Nguyễn Tuấn Anh (2012) [6].<br /> Bảng 3: Các góc mô mềm đo trên ảnh chuẩn hóa theo giới.<br /> Ký hiệu<br /> o<br /> các góc ( )<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> Nam<br /> <br /> p (t-test)<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> X<br /> <br /> SD<br /> <br /> Cm-Sn-Ls<br /> <br /> 101,82<br /> <br /> 10,61<br /> <br /> 103,09<br /> <br /> 10,67<br /> <br /> 0,4023<br /> <br /> Gl-N-Pn<br /> <br /> 136,19<br /> <br /> 6,57<br /> <br /> 139,73<br /> <br /> 5,36<br /> <br /> 0,0000<br /> <br /> *<br /> <br /> Pn-N-Pg<br /> <br /> 29,41<br /> <br /> 3,15<br /> <br /> 28,53<br /> <br /> 2,92<br /> <br /> 0,0407<br /> <br /> *<br /> <br /> Pn-N-Sn<br /> <br /> 20,44<br /> <br /> 2,14<br /> <br /> 20,72<br /> <br /> 2,08<br /> <br /> 0,3444<br /> <br /> -<br /> <br /> N-Pn-Pg<br /> <br /> 132,91<br /> <br /> 4,69<br /> <br /> 134,81<br /> <br /> 4,36<br /> <br /> 0,0034<br /> <br /> *<br /> <br /> N-Sn-Pg<br /> <br /> 162,62<br /> <br /> 5,38<br /> <br /> 164,87<br /> <br /> 5,10<br /> <br /> 0,0028<br /> <br /> *<br /> <br /> Gl-Sn-Pg<br /> <br /> 169,41<br /> <br /> 5,40<br /> <br /> 170,40<br /> <br /> 4,93<br /> <br /> 0,1788<br /> <br /> -<br /> <br /> Li-B-Pg<br /> <br /> 4,42<br /> <br /> 1,00<br /> <br /> 3,96<br /> <br /> 0,94<br /> <br /> 0,0010<br /> <br /> *<br /> <br /> N-Pn-Sn<br /> <br /> 104,29<br /> <br /> 4,88<br /> <br /> 106,43<br /> <br /> 5,59<br /> <br /> 0,0042<br /> <br /> *<br /> <br /> Sn-Ls/Li-Pg<br /> <br /> 143,97<br /> <br /> 11,33<br /> <br /> 143,84<br /> <br /> 11,03<br /> <br /> 0,9350<br /> <br /> -<br /> <br /> 407<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ-2017<br /> Khi đo các góc mô mềm trên ảnh<br /> nghiêng chuẩn hóa, khuôn mặt của nam<br /> (N-Sn-Pg: 162,62 ± 5,380) nhìn nhô hơn<br /> so với nữ (N-Sn-Pg: 164,87 ± 5,100). Mũi<br /> của nam (N-Pn-Sn: 104,29 ± 4 880) cao<br /> và nhọn hơn mũi của nữ (N-Pn-Sn:<br /> 106,43 ± 5,590). Kết quả của chúng tôi<br /> tương đồng với nghiên cứu của Võ<br /> Trương Như Ngọc: góc N-Sn-Pg ở nam<br /> hài hòa là 165,15 ± 2,69; ở nam không<br /> hài hòa là 162,59 ± 4,04 [9]. Các góc mũi<br /> trán (Gl-N-Pn), góc mũi mặt (Pn-N-Pg) và<br /> góc lồi mặt (N-Pn-Pg) cũng có sự khác<br /> biệt rõ rệt giữa 2 giới (p < 0,005). Các góc<br /> mũi môi (Cm-Sn-Ls), góc mũi (Pn-N-Sn),<br /> góc lồi mặt từ Glabella (Gl-Sn-Pg) và góc<br /> giữa 2 môi (Sn-Ls/Li-Pg) giữa 2 giới khác<br /> biệt không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05).<br /> Kết quả của chúng tôi phù hợp với nghiên<br /> cứu của Võ Trương Như Ngọc (2010),<br /> Trần Tuấn Anh (2013): chiều dài mũi,<br /> chiều cao mũi, chiều cao chóp mũi… ở<br /> nam đều lớn hơn nữ. Sự khác biệt có ý<br /> nghĩa thống kê (p < 0,01) [5].<br /> Nghiên cứu của chúng tôi góp phần<br /> khẳng định hình thái khuôn mặt, cũng<br /> như các kích thước trên khuôn mặt của<br /> thanh niên Việt Nam hiện nay. Kết quả<br /> này sẽ đóng góp và làm phong phú thêm<br /> kho dữ liệu chỉ số nhân trắc vùng mặt của<br /> Việt Nam trong giai đoạn hiện nay, tiếp<br /> tục làm tiền đề cho các nghiên cứu sâu<br /> và rộng hơn về lĩnh vực này.<br /> KẾT LUẬN<br /> Phân tích trên ảnh chụp chuẩn hóa kỹ<br /> thuật số là một kỹ thuật đáng tin cậy và có<br /> nhiều ưu điểm: có thể thu thập được mẫu<br /> lớn, chi phí thấp, lưu trữ và bảo quản dễ<br /> 408<br /> <br /> dàng… Khi phân tích hình dạng khuôn<br /> mặt và so sánh các kích thước khuôn mặt<br /> giữa 2 giới, chúng tôi nhận thấy đa số có<br /> hình dạng mặt hình oval, rất ít mặt hình<br /> vuông. Các kích thước ngang và dọc của<br /> nam thường lớn hơn của nữ, mặt nam<br /> nhìn nghiêng nhô hơn mặt nữ, mũi của<br /> nam cũng cao và nhọn hơn mũi của nữ.<br /> LỜI CẢM ƠN<br /> Xin gửi lời cảm ơn trân trọng nhất đến:<br /> các đối tượng nghiên cứu; thầy cô Viện<br /> Đào tạo Răng Hàm Mặt, Trường Đại học<br /> Y Hà Nội, PGS.TS. Trương Mạnh Dũng Chủ nhiệm Đề tài cấp Nhà nước; Văn<br /> phòng Quản lý các chương trình trọng<br /> điểm Quốc gia đã tạo điều kiện cho chúng<br /> tôi hoàn thành nghiên cứu này.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Nguyễn Minh Hiệp. Các kích thước tỷ lệ<br /> mặt ở người Việt 18 - 25 tuổi ứng dụng trong<br /> phân tích thẩm mỹ khuôn mặt. Luận văn Thạc<br /> sỹ Y khoa. Trường Đại học Răng Hàm Mặt.<br /> 2006, tr.5-71.<br /> 2. Hoàng Tử Hùng, Hồ Thị Thùy Trang.<br /> Những đặc trưng của khuôn mặt hài hòa qua<br /> ảnh chụp và phim sọ nghiêng. Tạp chí Hình<br /> thái học. TP. Hồ Chí Minh. 1999, tr.64-74.<br /> 3. Lê Việt Vùng. Nghiên cứu đặc điểm hình<br /> thái nhân trắc đầu mặt người Việt trưởng<br /> thành, ứng dụng trong giám định pháp y.<br /> Luận án Tiến sỹ Y học. Học viện Quân y.<br /> 2005, tr.1-100.<br /> 4. Võ Trương Như Ngọc. Nghiên cứu đặc<br /> điểm kết cấu sọ mặt và đánh giá khuôn mặt<br /> hài hòa ở một nhóm người Việt tuổi 18 - 25.<br /> Luận án Tiến sỹ Y học. Trường Đại học Y Hà<br /> Nội. 2010, tr.1-144.<br /> <br />