Đặc điểm lâm sàng rối loạn hệ thần kinh tự động (thực vật) ở bệnh nhân rối loạn lo âu lan tỏa

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2017<br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG RỐI LOẠN HỆ THẦN KINH TỰ ĐỘNG<br /> (THỰC VẬT) Ở BỆNH NHÂN RỐI LOẠN LO ÂU LAN TỎA<br /> Vũ Sơn Tùng*; Nguy n Văn Tu n*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> <br /> Mục tiêu: nghiên cứu đặc điểm lâm sàng rối loạn hệ thần kinh tự trị cơ quan tiêu hóa và<br /> tiết niệu trên bệnh nhân (BN) rối loạn lo âu lan tỏa (RLLALT). Đối tượng và phương pháp<br /> nghiên cứu: mô tả cắt ngang trên 44 BN RLLALT điều trị nội trú tại Viện Sức khỏe Tâm thần từ<br /> tháng 3 đến 9 - 2013. Kết quả: rối loạn thần kinh tự trị xuất hiện đa dạng, tần suất biểu hiện ở<br /> mức độ cao trên hệ thống tiêu hóa (86,4%) với các biểu hiện như khô đắng miệng (75%), nóng<br /> rát dạ dày (43,2%)… Trên hệ thống thận-tiết niệu cũng hay gặp (31,8%) với biểu hiện hay gặp<br /> nhất là tiểu nhiều (24,4%). Kết luận: rối loạn thần kinh tự trị thường gặp và biểu hiện đa dạng<br /> trên hệ thống tiêu hóa và tiết niệu.<br /> * Từ khóa: Rối loạn thần kinh tự trị; Rối loạn lo âu lan tỏa; Đặc điểm lâm sàng.<br /> <br /> Clinical Features of Autonomic Nervous Dysfunction Related to<br /> Gastrointestinal Symptoms among Anxiety Disorder Patients<br /> Summary<br /> Objectives: To describe clinical features of autonomic nervous system related to gastrointestinal<br /> and urinary function on the patients with anxiety disorder. Subjects and methods: A cross-sectional<br /> study on 44 patients with anxiety disturbance treated at National Institute of Mental Health<br /> during 3 - 2013 to 9 - 2013. Results: The symptoms of autonomic nervous dysfunction appeared<br /> abundantly with high frequency in gastrointestinal symptoms (86.4%) such as dry mouth or bad<br /> taste in mouth (75%), burning stomach (43.2%) and urinary symptoms were popular in 31.8%,<br /> of which an increased frequency was seen in micturition (24.4%). Conclusions: Autonomic<br /> nervous dysfunctions are common among patients with anxiety disorder and its gastrointestinal<br /> and urinary symptoms are diverse.<br /> * Key words: Autonomic nervous dysfunction; Anxiety disorder; Clinical features.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Rối loạn lo âu có từ thời xa xưa và là<br /> rối loạn thường gặp [5]. Tại Mỹ, RLLALT<br /> chiếm 5 - 8% dân số [6]. Tại Việt Nam,<br /> rối loạn này chiếm 50% trong số các rối<br /> loạn lo âu điều trị nội trú tại bệnh viện<br /> tâm thần [1].<br /> Trên lâm sàng, triệu chứng cơ bản của<br /> RLLALT là lo âu không có chủ đề rõ ràng,<br /> không khu trú vào một hoàn cảnh sự kiện<br /> <br /> xung quanh nào. BN lo sợ bản thân hoặc<br /> người ruột thịt sẽ sớm mắc một bệnh,<br /> hoặc tai nạn, hoặc lo lắng về một tương<br /> lai bất hạnh, đói kém, cô đơn mà không<br /> hề có căn cứ thực tế nào. Lo âu thường<br /> kéo dài nhiều ngày, nhiều tuần, nhiều<br /> tháng đến nỗi BN mất ăn mất ngủ và biểu<br /> hiện trên cơ thể là sự hưng phấn quá<br /> mức của hệ thần kinh tự trị thông qua các<br /> cơ quan tiêu hóa, thận-tiết niệu... [2].<br /> <br /> * Trường Đại học Y Hà Nội<br /> Ng i ph n h i (Corresponding): Nguy n Văn Tu n (nvtuannimhvn@hmu.edu.vn)<br /> Ngày nh n bài: 26/10/2016; Ngày ph n bi n đánh giá bài báo: 13/12/2016<br /> Ngày bài báo đ c đăng: 21/12/2016<br /> <br /> 78<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2017<br /> RLLALT có biểu hiện đa dạng ở triệu<br /> chứng cơ thể, triệu chứng rối loạn thần<br /> kinh tự trị nên ít được chẩn đoán sớm và<br /> điều trị đúng. BN khám tại các khoa khác<br /> như tiêu hóa, hô hấp, đông y chiếm tỷ lệ<br /> từ 15,6 - 18,9% trước khi đến chuyên khoa<br /> tâm thần [1]. Tỷ lệ chẩn đoán đúng 28% [2].<br /> RLLALT ảnh hưởng lớn đến sức khỏe<br /> người bệnh, kinh tế và xã hội. Người bệnh<br /> bị suy giảm khả năng lao động, thu nhập<br /> kinh tế đi xuống, làm giảm chất lượng<br /> cuộc sống. Theo Hoge (2004), những BN<br /> RLLALT nghỉ việc trung bình 6 ngày/tháng,<br /> nhiều hơn so với 3,1 - 3,5 ngày/tháng ở<br /> BN hen, đái tháo đường, viêm khớp [7].<br /> Để góp phần chẩn đoán sớm, đúng bệnh,<br /> giảm chi phí điều trị, chúng tôi tiến hành<br /> đề tài nhằm: Mô tả đặc điểm lâm sàng<br /> của rối loạn thần kinh tự trị vùng bụng<br /> trên BN RLLALT điều trị nội trú tại Viện<br /> Sức khỏe Tâm thần.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tượng, địa điểm nghiên cứu.<br /> 44 BN RLLALT đáp ứng tiêu chuẩn lựa<br /> chọn, từ 18 - 45 tuổi, được chẩn đoán<br /> dựa theo tiêu chuẩn của Bảng Phân loại<br /> Bệnh Quốc tế lần thứ 10, điều trị nội trú<br /> tại Viện Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện<br /> Bạch Mai tháng 3 đến 9 - 2013.<br /> * Tiêu chuẩn loại trừ: BN có bệnh thực<br /> tổn, nghiện chất, bệnh cơ thể nặng.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu.<br /> Mô tả cắt ngang. Các công cụ nghiên<br /> cứu gồm bệnh án nghiên cứu, hồ sơ gốc,<br /> trắc nghiệm tâm lý. Phân tích và xử lý số<br /> liệu bằng phần mềm SPSS 16.0.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> 1. Đặc điểm chung của nhóm đối<br /> tượng nghiên cứu.<br /> Bảng 1:<br /> Đặc điểm<br /> <br /> Tuổi<br /> <br /> Nghề<br /> nghiệp<br /> <br /> Trình độ<br /> văn hóa<br /> <br /> Môi trường<br /> sống<br /> <br /> Tình trạng<br /> hôn nhân<br /> <br /> Nam<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> 18 - 25<br /> <br /> 5<br /> <br /> 5<br /> <br /> 26 - 30<br /> <br /> 4<br /> <br /> 2<br /> <br /> 31 - 35<br /> <br /> 1<br /> <br /> 4<br /> <br /> 36 - 40<br /> <br /> 5<br /> <br /> 8<br /> <br /> 41 - 45<br /> <br /> 5<br /> <br /> 5<br /> <br /> Học sinh, sinh viên<br /> <br /> 4<br /> <br /> 2<br /> <br /> Nông dân<br /> <br /> 8<br /> <br /> 6<br /> <br /> Viên chức<br /> <br /> 4<br /> <br /> 8<br /> <br /> Kinh doanh<br /> <br /> 2<br /> <br /> 2<br /> <br /> Nghề khác, tự do<br /> <br /> 2<br /> <br /> 6<br /> <br /> Không biết chữ<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> Tiểu học<br /> <br /> 1<br /> <br /> 4<br /> <br /> Trung học cơ sở<br /> <br /> 8<br /> <br /> 6<br /> <br /> Phổ thông trung học<br /> <br /> 5<br /> <br /> 11<br /> <br /> Trung cấp, cao đẳng,<br /> đại học<br /> <br /> 6<br /> <br /> 3<br /> <br /> Nông thôn<br /> <br /> 12<br /> <br /> 10<br /> <br /> Thành thị<br /> <br /> 2<br /> <br /> 4<br /> <br /> Ngoại thành, thị trấn<br /> <br /> 6<br /> <br /> 10<br /> <br /> Chưa kết hôn<br /> <br /> 6<br /> <br /> 5<br /> <br /> Có gia đình<br /> <br /> 13<br /> <br /> 19<br /> <br /> Ly hôn, ly thân<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0<br /> <br /> Góa<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 79<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2017<br /> 2. Đặc điểm lâm sàng nhóm triệu chứng tiêu hóa của đối tượng nghiên cứu.<br /> Bảng 2:<br /> Triệu chứng<br /> <br /> Có triệu chứng<br /> <br /> Không có<br /> <br /> Nam (n = 20)<br /> <br /> Nữ (n = 24)<br /> <br /> (n)<br /> <br /> (%)<br /> <br /> (n)<br /> <br /> (%)<br /> <br /> (n)<br /> <br /> (%)<br /> <br /> Nuốt vướng<br /> <br /> 6<br /> <br /> 13,6<br /> <br /> 3<br /> <br /> 6,8<br /> <br /> 35<br /> <br /> 79,6<br /> <br /> Co thắt dạ dày<br /> <br /> 3<br /> <br /> 6,8<br /> <br /> 9<br /> <br /> 20,5<br /> <br /> 32<br /> <br /> 72,7<br /> <br /> Nóng rát dạ dày<br /> <br /> 6<br /> <br /> 13,6<br /> <br /> 13<br /> <br /> 29,6<br /> <br /> 25<br /> <br /> 56,8<br /> <br /> Buồn nôn, nôn khan<br /> <br /> 5<br /> <br /> 11,3<br /> <br /> 13<br /> <br /> 29,6<br /> <br /> 26<br /> <br /> 59,1<br /> <br /> Khô đắng miệng<br /> <br /> 14<br /> <br /> 31,8<br /> <br /> 19<br /> <br /> 43,2<br /> <br /> 11<br /> <br /> 25,0<br /> <br /> Đầy bụng, khó tiêu<br /> <br /> 7<br /> <br /> 15,9<br /> <br /> 11<br /> <br /> 25,0<br /> <br /> 26<br /> <br /> 59,1<br /> <br /> Nhóm tiêu hóa<br /> <br /> Sôi bụng<br /> <br /> 3<br /> <br /> 6,8<br /> <br /> 6<br /> <br /> 13,6<br /> <br /> 35<br /> <br /> 79,6<br /> <br /> Táo bón<br /> <br /> 4<br /> <br /> 9,1<br /> <br /> 6<br /> <br /> 13,6<br /> <br /> 34<br /> <br /> 77,3<br /> <br /> Triệu chứng trên nhóm tiêu hóa chiếm<br /> tỷ lệ khá cao (86,4%). Triệu chứng khô<br /> đắng miệng xuất hiện nhiều nhất (75%);<br /> sôi bụng, nuốt vướng ít gặp nhất (20,4%);<br /> triệu chứng nhóm tiêu hóa ở BN nữ cao<br /> hơn nam với tỷ lệ nữ/nam: 3/1 ở nhóm có<br /> triệu chứng co thắt dạ dày và triệu chứng<br /> nuốt vướng có tỷ lệ nam/nữ là 2/1.<br /> Tangen Haug (2002) nghiên cứu mối<br /> liên quan rối loạn lo âu và triệu chứng tiêu<br /> hóa trên cộng đồng, tác giả nhận thấy<br /> 48% BN lo âu có biểu hiện táo bón, buồn<br /> nôn, ợ hơi [10]. Kết quả này khác biệt với<br /> nghiên cứu của chúng tôi, có lẽ do Haug<br /> thực hiện tại cộng đồng, còn chúng tôi chỉ<br /> thực hiện trên BN RLLALT và triệu chứng<br /> <br /> trong nhóm tiêu hóa là biểu hiện chính.<br /> Trong nghiên cứu này, triệu chứng khô<br /> miệng chiếm tỷ lệ cao nhất (75%), phù<br /> hợp với nhận định của David Semple: BN<br /> khô miệng là do lo lắng (dưới tác động hệ<br /> thần kinh tự trị) và thở bằng miệng khi<br /> khó thở. Triệu chứng đầy bụng khó tiêu,<br /> buồn nôn nôn khan cùng có tỷ lệ cao<br /> (40,9%); phù hợp nhận định của Michael<br /> H. Ebert (2008): khô miệng, đầy bụng,<br /> buồn nôn là những triệu chứng hay gặp<br /> [5]. Ở nhóm tiêu hóa, hầu hết nữ cao hơn<br /> nam với tỷ lệ nóng rát dạ dày nam: 6,8%;<br /> nữ: 20,9%; khô miệng: nam 31,8%, nữ 43,2%;<br /> buồn nôn: nam 11,3%, nữ 29,6%; khác<br /> biệt không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05).<br /> <br /> 3. Đặc điểm lâm sàng nhóm triệu chứng thận-tiết niệu.<br /> Bảng 3:<br /> Triệu chứng<br /> <br /> Có triệu chứng<br /> Nam<br /> <br /> Nhóm thận tiết niệu<br /> <br /> Không có<br /> <br /> Nữ<br /> <br /> (n)<br /> <br /> (%)<br /> <br /> (n)<br /> <br /> (%)<br /> <br /> (n)<br /> <br /> (%)<br /> <br /> Đi tiểu nhiều lần<br /> <br /> 5<br /> <br /> 11,4<br /> <br /> 6<br /> <br /> 13,6<br /> <br /> 33<br /> <br /> 75,0<br /> <br /> Khó đi tiểu<br /> <br /> 2<br /> <br /> 4,5<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2,3<br /> <br /> 41<br /> <br /> 93,2<br /> <br /> 80<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2017<br /> Triệu chứng đi tiểu gặp nhiều (24,4%),<br /> xuất hiện nhiều hơn triệu chứng khó đi<br /> tiểu (6,8%).<br /> Triệu chứng trên nhóm thận-tiết niệu<br /> thấp nhất (31,8%), kết quả này cao hơn<br /> so với nghiên cứu của Trần Thị Thu Hà<br /> (2012) là 8,6%. Tỷ lệ xuất hiện đi tiểu<br /> nhiều (25%), khó đi tiểu (6,8%) đều cao<br /> hơn nghiên cứu của Trần Thị Thu Hà<br /> với 8,6% BN có rối loạn tiểu tiện [4].<br /> Nguyễn Thị Phước Bình (2010) không<br /> gặp tiểu tiện nhiều lần ở BN < 35 tuổi [1].<br /> Qua đó cho thấy triệu chứng của lo âu<br /> biểu hiện ngày càng đa dạng và phức tạp.<br /> Trong nghiên cứu của chúng tôi, tỷ lệ<br /> nam nữ tương đương nhau với đi tiểu<br /> nhiều (nam: 11,4%; nữ: 13,6%); khó đi tiểu<br /> (nam 4,5%; nữ 2,3%). Kết quả trên phù hợp<br /> với nhận xét của Gopal (2008): phụ nữ<br /> mắc rối loạn lo âu sẽ rối loạn tiểu tiện cao<br /> hơn bình thường. Một điểm nổi bật là các<br /> triệu chứng này thường xuất hiện vào tối<br /> (90,9%). Điều này được giải thích: BN<br /> RLLALT thường trằn trọc, khó đi vào giấc<br /> ngủ, căng thẳng, bồn chồn, nằm không yên,<br /> do đó nhu cầu đi tiểu cao mặc dù tiểu<br /> rất ít.<br /> KẾT LUẬN<br /> Qua nghiên cứu 44 BN RLLALT,<br /> chúng tôi nhận thấy: rối loạn thần kinh tự<br /> trị vùng bụng xuất hiện đa dạng, phong<br /> phú trên tất cả các bộ phận thuộc cơ quan<br /> tiêu hóa và thận-tiết niệu. Triệu chứng<br /> nhóm tiêu hóa hay gặp là khô đắng miệng,<br /> đầy bụng khó tiêu, nóng rát dạ dày, nữ<br /> gặp nhiều hơn nam và thường xuất hiện<br /> vào buổi sáng. Triệu chứng nhóm thậntiết niệu chủ yếu đi tiểu nhiều với tỷ lệ<br /> nam/nữ tương đương nhau, chủ yếu xuất<br /> hiện ban đêm.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Nguyễn Thị Phước Bình. Nghiên cứu<br /> đặc điểm lâm sàng của RLLALT. Luận văn<br /> Tốt nghiệp Bác sỹ Chuyên khoa Cấp 2. Trường<br /> Đại học Y Hà Nội. 2010, tr.52-66.<br /> 2. Nguyễn Viết Thiêm. Rối loạn lo âu. Các<br /> rối loạn liên quan đến stress và điều trị trong<br /> tâm thần học. Trường Đại học Y Hà Nội. 2003,<br /> tr.11-12.<br /> 3. La Đức Cương. Nghiên cứu đặc điểm<br /> lâm sàng rối loạn hỗn hợp lo âu trầm cảm ở<br /> BN điều trị nội trú. Luận văn Tốt nghiệp Bác sỹ<br /> Chuyên khoa Cấp 2. Trường Đại học Y Hà Nội.<br /> 2009, tr.63-64.<br /> 4. Trần Thị Hà An. Nghiên cứu đặc điểm<br /> lâm sàng rối loạn cơ thể hóa. Luận văn Tốt<br /> nghiệp Bác sỹ nội trú. Trường Đại học Y Hà Nội.<br /> 2006, tr.62<br /> 5. Dan J.Stein. Generalized axiety disorders.<br /> Textbook of anxiety. American Psychiatric<br /> Publishing, Inc. 2009, pp.3-17, 87-147, 159-219.<br /> 6. Richar G. Heimberg. Generalized anxiety<br /> disorder - Advances in reseach and practice.<br /> The Guilford Press, New York. 2004, pp.3-51,<br /> 77-109, 164-187, 248-293.<br /> 7. Elizabeth A. Hoge. Generalized anxiety<br /> disorder. Focus. American Psychiatric Association.<br /> Focus 2. 2004, pp.346-359.<br /> 8. Sally McManus et al. Adult psychiatric<br /> morbidity in England 2007 results of a<br /> household survey. The Health & Social Care<br /> Information Centre. Social Care Statistics. 2007,<br /> pp.38-51.<br /> 9. Murat Ozcan et al. The prevalence of<br /> generalized anxiety disorder and comorbidity<br /> among psychiatric outpatients. Turkish Journal<br /> of Psychiatry. 2006, 17 (4), pp.1-9.<br /> 10. T .Tangen Haug et al. Are anxiety and<br /> depression related to gastrointestinal symptoms<br /> in the general population?. Scandinavian<br /> Journal of Gastroenterology. 2002, 37 (3),<br /> pp.294-298.<br /> <br /> 81<br /> <br />