Đặc điểm lâm sàng và hình ảnh cộng hưởng từ sọ não của bệnh Wilson

TẠP CHÍ NHI KHOA 2012, 5, 3<br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG VÀ HÌNH ẢNH CỘNG HƯỞNG TỪ<br /> SỌ NÃO CỦA BỆNH WILSON<br /> Đỗ Thanh Hương1, Nguyễn Văn Liệu2<br /> 1<br /> Bộ môn Nhi, Trường Đại học Y Hà Nội<br /> 2<br /> Bộ môn Thần kinh, Trường Đại học Y Hà Nội<br /> TÓM TẮT<br /> Bệnh Wilson (Wilson Disease, WD) là bệnh rối loạn chuyển hóa đồng, đột biến gen lặn gây<br /> ra bởi sự khiếm khuyết ở gen mã hóa cho enzym ATPase vận chuyển đồng dẫn đến những<br /> triệu chứng thần kinh nghiêm trọng và bệnh gan tiến triển.<br /> Mục tiêu nghiên cứu: Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và hình ảnh cộng hưởng từ sọ não<br /> của bệnh Wilson.<br /> Phương pháp nghiên cứu: 49 bệnh nhân được chẩn đoán bệnh Wilson tại khoa Thần<br /> kinh Bệnh viện Bạch Mai<br /> Kết quả: Triệu chứng thần kinh hay gặp nhất ở giai đoạn khởi phát là run tay, tăng nhẹ<br /> trương lực cơ ở chi. Giai đoạn toàn phát triệu chứng đa dạng: triệu chứng thần kinh chủ yếu<br /> là run tay, nói khó, nuốt khó, tăng trương lực cơ kiểu ngoại tháp tứ chi; 40,8% trường hợp có<br /> triệu chứng tiêu hóa; 79.6% trường hợp có vòng Kayser – Fleischer. 16/26 bệnh nhân có tổn<br /> thương trên phim chụp cộng hưởng từ sọ não dạng giảm tín hiệu trên T1W, tăng tín hiệu trên<br /> T2W và Flair ở vùng nhân xám trung ương đối xứng 2 bên.<br /> Kết luận: Bệnh Wilson có biểu hiện triệu chứng lâm sàng đa dạng ở nhiều cơ quan trong<br /> cơ thể với các triệu chứng sớm là run tay, tăng nhẹ trương lực cơ ở chi. Hình ảnh tổn thương<br /> chính trên phim chụp cộng hưởng từ sọ não là giảm tín hiệu trên T1W, tăng tín hiệu trên T2W<br /> và Flair ở vùng nhân xám trung ương đối xứng 2 bên.<br /> Từ khóa: Bệnh Wilson, ceruloplasmin, rối loạn chuyển hóa đồng, cộng hưởng từ (MRI).<br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Bệnh Wilson được biết đến là bệnh thoái hóa<br /> gan - nhân đậu, được tác giả Kinnear Wilson mô<br /> tả lần đầu tiên vào năm 1912. Cho đến nay, bệnh<br /> được phát hiện ở hầu hết các quốc gia và các<br /> chủng tộc trên thế giới với tỷ lệ mắc là 1/100.000<br /> đến 1/35.000 trẻ sinh ra. Đây là bệnh di truyền, đột<br /> biến gen lặn trên nhiễm sắc thể thường 13q14.3,<br /> mã hóa gen ATP7B. Gen này có vai trò điều hòa<br /> quá trình hấp thu, phân bố và thải trừ đồng trong<br /> cơ thể. Do đó, khi đột biến gen xảy ra sẽ gây rối<br /> loạn quá trình chuyển hóa đồng đặc biệt là giảm<br /> bài tiết đồng qua đường mật. Lượng đồng ứ lại<br /> <br /> 26<br /> <br /> trong cơ thể sẽ lắng đọng dần trong các tổ chức:<br /> gan, não (chủ yếu ở nhân xám), mắt, da, thận,<br /> xương,... và gây ra các triệu chứng đa dạng trên<br /> lâm sàng. Nếu bệnh được chẩn đoán và điều trị<br /> sớm, có thể ngăn chặn được các biến chứng và<br /> hạn chế sự phát triển của bệnh [1,2].<br /> Ở Việt Nam, đã có một số công trình nghiên<br /> cứu về bệnh Wilson. Tuy nhiên, các nghiên cứu<br /> này chưa đầy đủ với số lượng bệnh nhân còn hạn<br /> chế. Do đó chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài<br /> này nhằm mục tiêu:<br /> “Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và hình ảnh<br /> cộng hưởng từ của bệnh Wilson”<br /> <br /> PHẦN NGHIÊN CỨU<br /> 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN<br /> CỨU<br /> Nghiên cứu được thực hiện theo phương pháp<br /> cắt ngang mô tả, bao gồm 49 bệnh nhân được<br /> chẩn đoán bệnh Wilson và điều trị nội trú tại khoa<br /> Thần kinh Bệnh viện Bạch Mai từ năm 2002 đến<br /> 2007. Những bệnh nhân này được chẩn đoán<br /> bệnh Wilson theo tiêu chuẩn của Sternlieb (1978),<br /> bao gồm: các triệu chứng thần kinh, hàm lượng<br /> ceruloplasmin huyết thanh dưới 20 mg/dl, hoặc/và<br /> có vòng Kayser – Fleischer, hoặc/và các biểu hiện<br /> tổn thương gan.<br /> Khám mắt: Tại Bệnh viện Mắt Trung ương tìm<br /> <br /> vòng Kayser – Fleischer, đục thủy tinh thể kiểu<br /> hoa hướng dương.<br /> Định lượng ceruloplasmin, men gan: Được tiến<br /> hành tại khoa Sinh hoá Bệnh viện Bạch Mai.<br /> Chụp cộng hưởng từ sọ não: tại khoa chẩn<br /> đoán hình ảnh Bệnh viện Bạch Mai và Bệnh viện<br /> Việt Xô.<br /> 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 3.1. Tuổi và giới<br /> Tuổi khởi phát bệnh hay gặp nhất từ 11 – 15<br /> tuổi. Trung bình là 14,1 tuổi. Nam mắc bệnh nhiều<br /> hơn nữ. (Tỷ lệ nam/nữ là 1,23).<br /> 3.2. Đặc điểm lâm sàng<br /> <br /> 3.2.1. Triệu chứng khởi phát<br /> Bảng 1. Các triệu chứng khởi phát<br /> Các triệu chứng khởi phát<br /> <br /> Số bệnh nhân<br /> <br /> Run tay<br /> <br /> 51,0%<br /> <br /> Tăng nhẹ trương lực cơ chi trên<br /> <br /> 34,7%<br /> <br /> Nói khó<br /> <br /> 34,7%<br /> <br /> Nuốt khó<br /> <br /> 32,7%<br /> <br /> Chảy nước dãi<br /> Vàng da<br /> <br /> 30,6%<br /> 10,2%<br /> <br /> Sạm da<br /> <br /> 10,2%<br /> <br /> Chảy máu chân răng<br /> Suy giảm trí tuệ<br /> <br /> 8,2%<br /> 2,0%<br /> <br /> Nhận xét: Triệu chứng lâm sàng khởi phát hay gặp là run tay (chiếm 51,0%).<br /> 3.2.2. Triệu chứng ở giai đoạn toàn phát<br /> Bảng 2. Các triệu chứng ở giai đoạn toàn phát<br /> Triệu chứng<br /> <br /> Thần kinh<br /> <br /> Tiêu hóa<br /> <br /> Mắt<br /> <br /> Số bệnh nhân<br /> <br /> Run tay<br /> <br /> 95,9%<br /> <br /> Nói khó<br /> <br /> 95,9%<br /> <br /> Nuốt khó<br /> <br /> 91,8%<br /> <br /> Tăng trương lực cơ rõ kiểu ngoại tháp tứ chi<br /> <br /> 98,8%<br /> <br /> Chảy nước dãi<br /> <br /> 46,9%<br /> <br /> Múa vờn<br /> <br /> 30,6%<br /> <br /> Vàng da<br /> <br /> 20,4%<br /> <br /> Tuần hoàn bàng hệ<br /> <br /> 8,2%<br /> <br /> Cổ trướng<br /> <br /> 8,2%<br /> <br /> Gan to<br /> <br /> 4,1%<br /> <br /> Vòng Kayser-Fleischer<br /> <br /> 79,6%<br /> <br /> Đục thủy tinh thể kiểu hoa hướng dương<br /> <br /> 14,3%<br /> <br /> 27<br /> <br /> TẠP CHÍ NHI KHOA 2012, 5, 3<br /> Nhận xét: Các triệu chứng giai đoạn toàn phát thường gặp là: run tay, tăng trương lực cơ, nói khó,<br /> nuốt khó.<br /> 3.3. Kết quả chụp cộng hưởng từ sọ não<br /> Bảng 3. Kết quả chụp cộng hưởng từ sọ não<br /> Vị trí tổn thương<br /> <br /> Số bệnh nhân<br /> Trên T1W<br /> <br /> Trên TW2<br /> <br /> Trên Flair<br /> <br /> Tăng tín hiệu ở vùng nhân xám đối xứng hai bên<br /> <br /> 0/26<br /> <br /> 17<br /> <br /> 17<br /> <br /> Giảm tín hiệu ở vùng nhân xám đối xứng hai bên.<br /> <br /> 16/26<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> Tăng tín hiệu vùng nhân xám không đối xứng hai bên<br /> <br /> 0/26<br /> <br /> 2<br /> <br /> 2<br /> <br /> Giảm tín hiệu vùng nhân xám không đối xứng hai bên<br /> <br /> 1/26<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> Teo vỏ não<br /> <br /> 7/26<br /> <br /> 7<br /> <br /> 7<br /> <br /> Tăng tín hiệu vùng thân não<br /> <br /> 3/26<br /> <br /> 5<br /> <br /> 6<br /> <br /> Không thấy hình ảnh bất thường<br /> <br /> 6/26<br /> <br /> 4<br /> <br /> 3<br /> <br /> Nhận xét: Hình ảnh tăng tín hiệu trên T2W và<br /> Flair, giảm tín hiệu trên T1W vùng đồi thị, nhân xám<br /> đối xứng hai bên chiếm tỷ lệ cao nhất (40.8%).<br /> 4. BÀN LUẬN<br /> Nghiên cứu của chúng tôi gồm 49 bệnh nhân,<br /> tuổi khởi phát hay gặp nhất là nhóm 11-15 tuổi<br /> (59,2%). Nghiên cứu của Lê Đức Hinh [2], tuổi khởi<br /> phát bệnh trung bình là 12.6 tuổi. Nghiên cứu của<br /> Liu và cộng sự tại Trung Quốc, cho kết quả 72/75<br /> bệnh nhân Wilson khởi phát bệnh trước 18 tuổi [10].<br /> Như vậy, kết quả nghiên cứu của chúng tôi cũng<br /> thấy rằng bệnh chủ yếu khởi phát ở nhóm tuổi trẻ,<br /> giống như các tác giả khác ở trong và ngoài nước.<br /> Nghiên cứu của chúng tôi thấy tỷ lệ nam/nữ là<br /> 1.23. Nghiên cứu của Lê Đức Hinh, tỷ lệ nam/nữ<br /> là 1.3 [2]. Nghiên cứu của Saito T. có 55,8% bệnh<br /> <br /> 28<br /> <br /> nhân nam và 44,2% bệnh nhân nữ [7]. So sánh<br /> với các nghiên cứu trên thì nghiên cứu của chúng<br /> tôi cũng cho kết quả tương tự, bệnh Wilson gặp ở<br /> nam nhiều hơn nữ (p