Đặc điểm sinh học và đặc trưng giống chuối tây bản địa phấn vàng Phú Thọ (Musa x paradisiaca)

Trần Minh Quân và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 123(09): 45 - 51<br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC VÀ ĐẶC TRƯNG GIỐNG CHUỐI TÂY BẢN ĐỊA<br /> PHẤN VÀNG PHÚ THỌ (MUSA X PARADISIACA)<br /> Trần Minh Quân*, Hà Minh Tuân,<br /> Nguyễn Thế Huấn, Lê Diệu Thúy, Phùng Thị Thu Hà<br /> Trường Đại học Nông Lâm - ĐH Thái Nguyên<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Giống chuối tây bản địa Phấn Vàng là một đặc sản của đồng bào các dân tộc huyện Thanh Sơn<br /> tỉnh Phú Thọ. Đây là giống cây trồng có tiềm năng mang lại thu nhập ổn định, góp phần xóa đói<br /> giảm nghèo cho người dân địa phương. Mặc dù vậy, giống chuối này vẫn chưa được chú trọng<br /> đầu tư phát triển về kỹ thuật canh tác, phòng trừ sâu, bệnh hại, cũng như công tác tiếp thị, quản<br /> bá còn hạn chế, do đó chuối Phấn Vàng chưa được nhiều người biết đến. Để góp phần vào công<br /> tác bảo tồn lai tạo giống chuối Phấn Vàng và phát triển hàng hóa trên quy mô lớn tại khu vực<br /> miền núi phía Bắc, đề tài đã được triển khai tại huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ trong thời gian<br /> từ tháng 5 đến tháng 8 năm 2013 nhằm tìm hiểu về nguồn gốc xuất xứ, phân bố và các đặc trưng<br /> chi tiết của giống chuối theo bộ tiêu chuẩn của Viện tài nguyên di truyền thực vật quốc tế<br /> (IPGRI 1996) [7]. Kết quả cho thấy cây chuối Phấn Vàng thuộc nhóm chuối có chiều cao phổ<br /> biến (4,0 m; góc lá đứng so với trục thân chính, ở thời điểm cây đã trổ buồng có trung bình (7,9<br /> lá/cây; gờ cuống lá có dạng cánh, bám sát vào thân giả; độ mở của gờ cuống nằm trong nhóm 02<br /> (> 1cm); tỷ lệ lá (chiều dài/chiều rộng) là 3,4, thuộc nhóm 3; lá có màu xanh trung bình, mặt<br /> ngoài dạng mờ đục, không có nếp nhăn; giống chuối Phấn Vàng có dạng bầu nhụy tương đối<br /> thẳng, noãn được sắp xếp dạng 4 hàng rõ ràng; trung bình một buồng chuối có 7,6 nải chuối,<br /> mỗi nải ở giữa buồng có trung bình12,9 quả; chiều dài trung bình của một quả là 12,5 cm, nằm<br /> trong nhóm có kích thước quả ngắn.<br /> Từ khóa: Bản địa, bảo tồn, chuối tây Phấn Vàng, đặc trưng, nguồn gen<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ*<br /> Trong những năm gần đây, công tác bảo tồn<br /> nguồn gen bản địa trên địa bàn đã nhận được<br /> sự quan tâm và chỉ đạo sát sao của UBND<br /> tỉnh Phú Thọ mà trọng tâm là lưu giữ, phát<br /> triển những giống cây trồng đặc sản có<br /> thương hiệu của địa phương, trong đó có cây<br /> chuối tây bản địa Phấn Vàng (UBND tỉnh Phú<br /> Thọ 2013) [5].<br /> Cây chuối tây Phấn Vàng ở huyện Thanh Sơn<br /> – Phú Thọ được trồng tập trung chủ yếu ở các<br /> xã như Tân Minh và Tân Lập. Giống này<br /> được người dân tộc Mường địa phương đánh<br /> giá là cây đặc sản chủ lực để phát triển kinh<br /> tế, giúp xóa đói giảm nghèo (Nguyễn Hữu<br /> Hoàng, 2013) [2].<br /> Hiện nay việc trồng cây chuối đã đem lại một<br /> nguồn thu nhập đáng kể cho một số hộ dân.<br /> Tuy nhiên, việc phát triển cây chuối còn<br /> mang tính tự phát, chưa được chú trọng trong<br /> việc áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật trong<br /> *<br /> <br /> việc thâm canh loại cây ăn quả này, các hộ<br /> còn trồng chuối theo tập quán cũ với phương<br /> thức trồng quảng canh nên năng suất thấp,<br /> chất lượng sản phẩm chưa cao (Nguyễn Hữu<br /> Hoàng, 2013) [2]. Trong những năm gần đây,<br /> được sự quan tâm của chính quyền địa<br /> phương, diện tích trồng chuối Phấn Vàng đã<br /> được mở rộng. Ở xã Tân Minh đã triển khai<br /> dự án “Mở rộng diện tích trồng cây chuối<br /> Phấn Vàng trên địa bàn xã Tân Minh” trong<br /> giai đoạn 3 năm, 2007 – 2010 (UBND xã Tân<br /> Minh 2012) [6]. Tuy nhiên, việc đầu tư, phát<br /> triển mới chỉ dừng lại ở mô hình, chưa được<br /> áp dụng rộng rãi đến điều kiện thực tế của đa<br /> số người trồng chuối với điều kiện đất dốc,<br /> canh tác theo lối quảng canh và năng lực đầu<br /> tư còn hạn chế. Thêm vào đó, hiệu quả kinh tế<br /> từ trồng chuối phụ thuộc nhiều vào thị trường<br /> đầu ra, giá bán không ổn định và nhiều khi bị<br /> tư thương ép giá đã phần nào ảnh hưởng đến<br /> động lực đầu tư và chăm sóc của người dân ở<br /> nhiều địa bàn trong tỉnh Phú Thọ (Nguyễn<br /> Hữu Hoàng, 2013) [2].<br /> <br /> Tel: 0912 120315, Email: tmquanrus@gmail.com<br /> <br /> 45<br /> <br /> Trần Minh Quân và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> Chính vì vậy, đề tài được triển khai nhằm<br /> mục đích xây dựng bản mô tả đặc trưng cho<br /> giống chuối Phấn Vàng nhằm góp phần phục<br /> vụ công tác bảo tồn nguồn gen và lai tạo<br /> giống chuối cho tỉnh và cho khu vực miền núi<br /> phía Bắc.<br /> NỘI DUNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Vật liệu, địa điểm và thời gian nghiên cứu:<br /> Nghiên cứu được thực hiện trên giống chuối<br /> tây bản địa Phấn Vàng (Musa x paradisiaca<br /> var.“Phan Vang”) tại tỉnh Phú Thọ từ tháng 5<br /> đến tháng 8 năm 2013.<br /> Nội dung nghiên cứu:<br /> - Thông tin chung về nguồn gốc và phân bố<br /> giống chuối;<br /> -Mô tả đặc điểm đặc trưng của giống chuối.<br /> Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu:<br /> - Thu thập, nghiên cứu các tài liệu thứ cấp:<br /> các báo cáo, dữ liệu thống kê của các cơ quan<br /> chức năng và cơ quan chuyên môn;<br /> - Theo dõi và đánh giá các chỉ tiêu trực tiếp<br /> trên vườn chuối: lựa chọn 30 cây điển hình tại<br /> vườn nông hộ tại xã Tân Minh - nơi trồng tập<br /> trung giống chuối Phấn Vàng, với tiêu chí là<br /> cây con thứ nhất được mọc lên từ năm thứ 2<br /> sau khi trồng cây mẹ ban đầu để đảm bảo<br /> đánh giá đúng đặc trưng của giống (IPGRI<br /> 1996) [7].<br /> Thời gian nghiên cứu: từ 5 tháng 8/2013.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> Thông tin chung về giống chuối nghiên<br /> cứu: Tên thường gọi: Chuối Phấn Vàng. Tên<br /> khoa học: Musa x paradisiaca var. “Phan<br /> Vang”, thuộc nhóm chuối tam bội (ABB), họ<br /> Musaceae (Valmayor và cs., 2000) [9].<br /> Nguồn gốc và phân bố giống chuối:<br /> Theo kết quả điều tra, giống chuối Phấn Vàng<br /> - Phú Thọ được phát triển tại địa phương từ<br /> trước năm 1945, tại thôn Đồng Giao thuộc xã<br /> Tân Minh. Người dân trồng chuối ở đây chủ<br /> yếu là dân tộc Mường (80 – 90%), còn lại 10<br /> – 20% là dân tộc Dao và các dân tộc khác.<br /> Các hộ gia đình bắt đầu mở rộng diện tích và<br /> phát triển cây chuối từ năm 2007, và sau năm<br /> 46<br /> <br /> 123(09): 45 - 51<br /> <br /> 2007 mở rộng ra các thôn lân cận trong xã<br /> như Đồng Cửu, Thượng Cửu, Hạ Cửu.<br /> Theo số liệu thống kê của Sở Nông nghiệp và<br /> Phát triển nông thôn tỉnh Phú Thọ [4], đến<br /> cuối năm 2012, tổng diện tích trồng chuối<br /> trên toàn tỉnh là 2.721 ha. Trong đó, diện tích<br /> chủ yếu tập trung tại địa bàn huyện Thanh<br /> Sơn (441ha) chiếm 16,2% diện tích trồng<br /> chuối toàn tỉnh. Tuy nhiên, số liệu thống kê<br /> không chia tách diện tích trồng chuối tây và<br /> diên tích trồng các loại chuối khác.<br /> Theo kết quả điều tra về tình hình sản xuất<br /> giống chuối Phấn Vàng năm 2012 cho thấy,<br /> trong các địa bàn trồng chuối, giống chuối tây<br /> được phân bố chủ yếu ở hai xã Tân Minh và<br /> xã Tân Lập, với diện tích lần lượt là 87,5ha<br /> và 300ha (100% Phấn Vàng). Riêng ở xã Tân<br /> Minh, các giống chuối khác (chuối tiêu) chỉ<br /> trồng rải rác ở các vườn hộ, với diện tích<br /> khoảng 3ha (số liệu này chỉ là số liệu ước<br /> lượng, không được thống kê, do xã cho rằng<br /> diện tích không đáng kể).<br /> Kết quả phỏng vấn tại 31 hộ tại hai xã Tân<br /> Minh và Tân Lập, diện tích trồng giống chuối<br /> Phấn Vàng trung bình trên một hộ là 2,29 ha<br /> (dao động từ 0,07 – 5,3ha), trong đó diện tích<br /> trồng chuối chiếm 63,31% diện tích canh tác.<br /> Chuối sinh trưởng, phát triển tốt ở trên đất<br /> đồi, với hình thức trồng quảng canh, không<br /> bón phân và tưới nước. Theo người dân địa<br /> phương, chuối Phấn Vàng được trồng trên đất<br /> đen, có độ màu mỡ khá cao, tuy nhiên theo<br /> tác giả Lê Thị Hương Giang (2013), nhóm đất<br /> của huyện Thanh Sơn thuộc nhóm đất xám.<br /> Tại xã Tân Minh, cây chuối được trồng tập<br /> chung chủ yếu ở các thôn Đồng Giao, Đồng<br /> Cửu, Thượng Cửu và Khả Cửu.<br /> Tại xã Tân Lập, cây chuối được trồng nhiều<br /> nhất tại 3 thôn: Chầm 1, Nưa Thượng, Nưa<br /> Hạ với diện tích lần lượt là 85ha, 55ha, 53ha.<br /> Đặc điểm đặc trưng về hình thái giống<br /> Việc đánh giá đặc trưng về hình thái giống<br /> được áp dụng theo bộ tiêu chuẩn đánh giá của<br /> Viện nguồn gen cây trồng quốc tế (IPGRI)<br /> năm 1996 [7].<br /> <br /> Trần Minh Quân và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 123(09): 45 - 51<br /> <br /> Chiều cao trung bình của thân giả: 4,02 (±<br /> 0,1) m. Kết quả cho thấy, giống chuối nghiên<br /> cứu nằm trong nhóm 3 (nhóm cây cao) theo<br /> bộ tiêu chuẩn đánh giá của IPGRI (1996) [7].<br /> Đường kính gốc trung bình (đo cách mặt đất<br /> 10cm): 24,33 (± 0,29) cm.<br /> <br /> Hình 1: Dạng góc lá của giống chuối Phấn Vàng<br /> <br /> Đặc điểm chung về ngoại hình<br /> Giống chuối Phấn Vàng - Phú Thọ có dạng<br /> góc lá so với trục thân chính ở nhóm 01 (góc<br /> lá đứng), khác so với giống chuối tây Bắc<br /> Kạn thuộc nhóm 02 (Hà Minh Tuân và cs.<br /> 2014) [3] trong 04 nhóm phân loại của IPGRI<br /> (1996) [7] (góc là đứng, trung bình, rủ và rất<br /> rủ) (Hình 1).<br /> Dạng thân của giống chuối này nằm trong<br /> nhóm chuối có chiều cao phổ biến theo tiêu<br /> chuẩn phân loại của IPGRI (1996).<br /> Bộ phận rễ<br /> Chuối có dạng rễ chùm. Giống chuối tây Phấn<br /> Vàng có rễ phân bố chủ yếu ở tầng đất mặt<br /> 10 - 30cm. Loại rễ này mọc xung quanh đốt<br /> dưới gốc chuối. Rễ mọc dài, bò ngang trên lớp<br /> đất mặt, có nhiều rễ ăn xa trên 150cm, ăn sâu<br /> đến 30-50cm. Trên các đầu rễ có nhiều lông tơ<br /> màu trắng (lông hút), đây chính là bộ phận hút<br /> nước và dinh dưỡng để nuôi sống cây.<br /> <br /> Hình 2. Bộ phận thân thật của chuối Phấn Vàng Phú Thọ<br /> <br /> Đặc điểm của lá chuối<br /> Lá chuối được sinh ra từ thân ngầm (đỉnh sinh<br /> trưởng) đến giữa thân giả rồi mọc thẳng lên.<br /> Chu kỳ sống của giống chuối có khoảng 33 38 lá. Ở thời điểm cây đã trổ buồng, trung<br /> bình một cây có 7,87 (± 0,12) lá/cây. Trong<br /> đó, số lá bị rách do tác động của gió chiếm tỉ<br /> lệ khá lớn, trung bình 6,83 (± 0,07) lá/cây<br /> (chiếm 86,8% số lá trên cây).<br /> Theo tiêu chuẩn IPGRI (1996) [7], lấy lá thứ<br /> 3 được đếm từ lá cuối cùng (lá 1) phát sinh<br /> trước khi trổ buồng để mô tả đặc trưng của lá.<br /> <br /> Mô tả chi tiết về thân chuối<br /> Thân chuối được chia làm 2 phần: thân thật<br /> và thân giả.<br /> - Thân ngầm (thân thật): nằm dưới mặt đất,<br /> phần đỉnh sinh trưởng kéo dài lên trên mặt đất<br /> (Hình 2). Thân bao gồm các đốt ngắn, nằm<br /> trên các đốt là mầm ngủ, các mầm ngủ có khả<br /> năng phát triển thành cây mới. Thân ngầm<br /> chính là củ chuối hay gốc chuối, là cơ quan<br /> sinh sản duy trì giống.<br /> <br /> Cuống lá được tính từ thân giả đến phiến lá:<br /> Đặc điểm của lá thứ 3 (lá bàng đã mở rộng,<br /> đếm từ điểm đỉnh của cây) có vết đốm nhỏ<br /> (nhóm 2) và màu nâu (nhóm 1), trong đó ở<br /> đỉnh của bẹ không có vết đốm. Ống cuống lá<br /> thứ 3 nằm trong nhóm phân loại 04 giống với<br /> nhóm chuối tây Bắc Kạn, có gờ cuống uốn<br /> cong đều đối xứng.<br /> Gờ cuống lá là dạng có cánh, bám sát vào<br /> thân giả, gờ cuống thuộc nhóm có gờ cuống<br /> còn tươi, rìa của gờ cuống có mầu nâu đỏ<br /> chạy dọc theo cuống. Độ mở của gờ cuống<br /> nằm trong nhóm 02 (>1cm).<br /> <br /> - Thân giả: là phần nằm trên mặt đất, được tạo<br /> thành bởi các bẹ lá ôm chặt lấy nhau.<br /> <br /> Chiều dài cuống lá thứ 3 là 52,02 (± 1,42) cm,<br /> nằm trong nhóm thứ 2 (51 - 70cm).<br /> 47<br /> <br /> Trần Minh Quân và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 123(09): 45 - 51<br /> <br /> Chiều dài phiến lá (đo ở lá có kích thước lớn<br /> nhất) trung bình là 178,43 (± 3,09) cm, nằm<br /> trong nhóm 02 trong bộ tiêu chuẩn phân loại<br /> về chiều dài lá.<br /> <br /> Bề mặt sống gân lá (ở mặt dưới phiến lá) có<br /> dạng màu vàng nhạt. Màu của bề mặt bụng lá<br /> có màu xanh-vàng. Lá đọt (đọt xì gà) của<br /> giống chuối Phấn Vàng có màu xanh – vàng.<br /> <br /> Chiều rộng phiến lá (đo ở lá và vị trí lá có<br /> kích thước lớn nhất): 52,66 (± 0,68) cm, nằm<br /> trong nhóm có chiều rộng lá ≤ 70cm. Tỷ lệ lá<br /> (chiều dài/chiều rộng): 3,39<br /> <br /> Hoa và quả chuối<br /> <br /> Màu sắc lá: mặt lá trên, lá của giống chuối<br /> Phấn Vàng có dạng màu xanh trung bình, bề<br /> mặt ngoài dạng mờ đục, không có nếp nhăn.<br /> Bề mặt dưới của lá có một lớp phấn mỏng<br /> màu trắng. Khi loại bỏ lớp phấn, bề mặt dưới<br /> có màu xanh trung bình.<br /> Khác với giống chuối tây Bắc Kạn (Hà Minh<br /> Tuân và cs. 2014) [3], đáy phiến lá (điểm gắn<br /> giữa phiến lá và cuống lá) của chuối Phấn<br /> Vàng nằm trong nhóm có dạng không cân<br /> xứng (Hình 3). Đây là đặc điểm dễ dàng phân<br /> biệt giữa hai giống chuối tây.<br /> <br /> Hoa chuối còn gọi là bắp chuối (bi chuối)<br /> gồm nhiều chùm hoa (hay hàng hoa) xếp theo<br /> một trục sau này phát triển thành buồng<br /> chuối. Bẹ ngoài của hoa (thường gọi là bi<br /> chuối), bẹ có nhiều màu sắc khác nhau, tùy<br /> theo giống chuối (Pillay & Tenkouano, 2011)<br /> giống chuối nghiên cứu có màu bi đỏ tím<br /> (Hình 4a). Khi bẹ ngoài (lá bi) mở ra sẽ thấy<br /> hoa ở trong, về sau bẹ hoa ngoài rụng đi. Lúc<br /> bẹ ngoài mở sẽ lộ từng hàng hoa cái nở ra ở<br /> gốc bi chuối, rồi đến hoa trung tính sau cùng<br /> là hoa đực ở cuối. Hai loại hoa trung tính và<br /> hoa đực sẽ không phát triển thành quả.<br /> Bi chuối có hình dạng thuôn dài (Hình 4a),<br /> thuộc nhóm 2 trong bộ phân loại của IPGRI<br /> (1996) [7]. Kích thước bi chuối trung bình có<br /> chiều dài là 29,5 (± 0,85) cm; chiều rộng<br /> trung bình là 13,68 (± 0,52) cm.<br /> Vỏ ngoài của bi có màu đỏ tím, trên lớp vỏ có<br /> một lớp phấn màu trắng (Hình 4a), lớp phấn<br /> này thể hiện dày và rõ hơn so với giống chuối<br /> tây Bắc Kạn. Mặt trong của bi có màu đỏ.<br /> Đáy bi chuối có dạng thuôn nhọn (Hình 4a).<br /> <br /> (a – Chuối Phấn Vàng)<br /> <br /> Giống chuối Phấn Vàng có dạng bầu nhụy<br /> tương đối thẳng, noãn được sắp xếp dạng 4<br /> hàng không cân đối trong một ngăn (Hình<br /> 4b, 4c).<br /> Trong điều kiện để tự nhiên, bi chuối sẽ sinh<br /> trưởng kéo dài, ở giữa và cuối buồng chuối là<br /> các loại hoa trung tính và hoa đực, những hoa<br /> này sẽ rụng đi và để lại các vết sẹo trên thân<br /> cuống buồng. Đối với những buồng được ngắt<br /> bi, quả sẽ có kích thước lớn hơn, do không bị<br /> mất dinh dưỡng để nuôi bi chuối trong quá<br /> trình từ khi ra hoa đến khi thu hoạch.<br /> <br /> (b - Chuối Bắc Kạn)<br /> Hình 3: Sự không cân xứng (a) của hai bên phiến lá<br /> so với trục cuống lá của giống chuối Phấn Vàng<br /> <br /> 48<br /> <br /> Chiều dài cuống của buồng được đo từ đỉnh lá<br /> đến nải chuối thứ nhất: Trung bình là 42,83 (±<br /> 1,63) cm; độ rộng cuống đo ở đoạn giữa của<br /> cuống buồng: 4,5 (± 0,06) cm.<br /> <br /> Trần Minh Quân và Đtg<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 123(09): 45 - 51<br /> <br /> Số lóng trên cuống buồng (tính từ lá bắc<br /> cuối cùng đến nải chuối đầu tiên) là 2,77 (±<br /> 0,03) lóng.<br /> Cuống buồng có màu xanh nhạt khi mới ra bi<br /> và chuyển sang màu xanh – vàng khi buồng<br /> còn non, sau đó chuyển dần sang màu xanh<br /> đậm khi quả đã thuần thục. Ở giai đoạn này,<br /> trên các lóng cuống xuất hiện các vết nám<br /> màu đen.<br /> Trên cuống buồng có rất nhiều lông tơ ngắn<br /> (Nhóm 3). Trục cuống buồng và thân chính<br /> tạo thành một góc xiên khoảng 450.<br /> Hình 5: Đặc điểm của buồng<br /> và quả chuối Phấn Vàng<br /> <br /> (a)<br /> <br /> (b)<br /> <br /> Buồng chuối có dạng hình trụ. Nhìn chung,<br /> các nải phân bố khá đều và khít nhau trên trục<br /> buồng. Mỗi nải gồm 2 hàng quả sắp xếp<br /> tương đối khít nhau (Hình 5). Dưới đáy của<br /> buồng có để lại các vết sẹo do hoa trung tính<br /> và hoa đực không phát triển thành quả. Đặc<br /> điểm này nhằm phân biệt với một số giống<br /> chuối khác. Ở một số giống, lá bắc (lá bi) vẫn<br /> tồn tại trên đuôi trục buồng cho đến khi quả<br /> chín (Pillay & Tenkouano 2011) [8].<br /> Khi chín, quả chuối Phấn Vàng có màu vàng<br /> tươi, trên vỏ quả không có lông tơ, không bị<br /> nứt. Trong khi giống chuối tây Bắc Kạn có<br /> dạng màu vàng đục khi chín (Hà Minh Tuân<br /> và cs. 2014) [3]. Quả có hình dạng tương đối<br /> thẳng (Hình 5). Chiều dài trung bình của một<br /> quả (đo ở mặt bụng trong của quả) là 12,52 (±<br /> 0,17) cm. Nằm trong nhóm có kích thước quả<br /> ngắn. Một trong các đặc điểm khác biệt với<br /> giống chuối tây Bắc Kạn có đỉnh quả nhọn thì<br /> giống Phấn Vàng có đỉnh quả có dạng tương<br /> đối tù (Hình 5). Thịt quả cứng và có vị ngọt<br /> và thơm đặc trưng.<br /> Cây con<br /> <br /> (c)<br /> Hình 4: Bi chuối, hình dạng bầu nhụy hoa và<br /> noãn trước khi phát triển thành quả<br /> <br /> Có trung bình khoảng 4,5 (± 0,06) cây chuối<br /> con ở thời điểm cây chuối mẹ cho thu hoạch.<br /> Các cây con mọc ở gần sát cây mẹ và sinh<br /> trưởng theo một góc xiên ra phía ngoài. Chiều<br /> cao cây con lớn nhất bằng khoảng 3/4 chiều<br /> cao cây mẹ ở thời điểm cho thu hoạch.<br /> 49<br /> <br />