Đại cương về dân số học: Phần 1

N G U Y Ê N MINH TUỆ -<br /> <br /> N G U Y Ề N VẰN<br /> <br /> NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI<br /> <br /> LÊ<br /> <br /> PGS. PTS NGUYỄN MINH TUỆ<br /> PGS. PTS NGUYỄN VÃN LÊ<br /> <br /> DÂN SỐ HỌC<br /> ĐẠI CƯƠNG<br /> <br /> NHÀ KUẤT BẢN ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI - 1997<br /> <br /> LÒI NÓI ĐẰU<br /> <br /> Dân số dã, dang và sẽ còn là một trong những ván<br /> dê lớn mà nhản loại phải dặc biệt quan tâm. Chi trong<br /> vòng hơn 40 năm kể từ nâm 1950 đến năm 1992, xồng<br /> số dân trên thế giói dã tăng lẽn hcm 2 lần (từ 2,5 tỉ tăng<br /> lẽn tói 5,5 ti). Theo số liệu của FAO, từ những nảm đàu<br /> của thập kỷ 90 dã có tới 51 triệu người chết đói và 800<br /> triệu người khác bị thiếu ăn nghiêm trọng, ở Việt Nam ,<br /> trong gần 70 năm (từ 1921 đến 1990) dân số nưóc ta đả<br /> tăng từ 15,5 triệu lên tói 66,2 triệu người - nghỉa là<br /> tăng hơn 4 lần. Dán số tăng nhanh dã dể lại những hậu<br /> quả nghiêm trọng về nhiều m ặt làm ảnh hưởng xáu đến<br /> mọi m ặt của đời sống xã hội.<br /> Giải pháp có bản dề thục hiện chính sách dản sổ và<br /> KHHGD là tuyên truyền, vận dộng và giáo dục gàn liền<br /> vói dịct\ vụ KHHGĐ đến mọi người dân, có chính sách<br /> mang lại lợi ích trực tiếp cho những người cháp nhận<br /> gia dinh ít con, trong đó biện pháp giáo dục dược xem<br /> là biện pháp cơ bàn, lảu dài, góp phần giải quyết tận<br /> góc ván đầ này.<br /> Học sinh, sinh viên là nhừng người chủ tương lai của<br /> đát nước, hơn lúc nào hết, họ càn dược trang bị những<br /> kiến thức cơ bản vè dân só học, GDDS và KHHGĐ để<br /> vừa thực hiện chủ trương vừa làm tốt công tảc tuyên<br /> truyền trong cộng đồng về chính sách DS - KHHGĐ của<br /> Đảng và N hà nước ta.<br /> <br /> Chúng tôi xin bày tò lòng biết ơn PGS - T S Đặng<br /> N hư Tbàn, PGS . TS Đặng ứng Vận, PGS. P T S Lê '<br /> Thông, P T S Nguyễn Vãn Chiến dã dóng góp nhiều ý '<br /> kiến bồ ích cho việc hoàn thiện giáo trình này.<br /> Các tác giả<br /> <br /> Chương I<br /> QUAN NIỆM VÊ DÂN s ố HỌC<br /> ĐỐI TƯỌNG NGHIÊN c ứ u<br /> <br /> I. QUAN NIỆM VỀ DÂN s ố HỌC<br /> Thuật ngữ "dân số học” có cội nguổn từ tiếng Hy Lạp : demos<br /> (nghĩa là nhân dân, dân cư) và grapho (mô tả). Lẩn đẩu tiên,<br /> thu ật ngữ này với tư cách như thu ật ngữ khoa học xuất hiện<br /> Veto nảm 1855 trong cuốn sách dưới nhan đẽ : "Các thành phấn<br /> thống kê của con người hoặc dân số học so sánh” của nhà khoa<br /> học Pháp A.Ghiarơ. Sau đđ, nd được thừa nhận chính thức trong<br /> Hội nghị quốc tế về vệ sinh học và dân số học tại Giơnevơ năm<br /> 1882 vẳ được sử dụng rộng rãi vào cuối thế kỉ XIX, đẩu th ế kỉ<br /> XX. Nổi một cách th ậ t ngắn gọn, dân số học là khoa học vé dân<br /> só, cd nhiệm vụ nghiên cứu các tính qui luật tái sàn xuất dân cư<br /> trong điều kiện lịch sử xả hội cụ thể trên một lãnh thổ nhất định.<br /> Như một ngành khoa học xã hội, độc lập dân số học tìm hiểu<br /> tính qui luật và những điẽu kiện xã hội liên quan đến việc sinh,<br /> tử, hôn nhân, chấm dứt hôn nhân, tái sàn xuất dân cư trong<br /> mối quan hệ thống n hất biện chứng của các quá trỉnh này. Dân<br /> só học không những xem xét sự thay đổi kết cấu dân sổ theo<br /> lứa tuổi - giới tính, theo tỉnh trạ n g hôn nhân - gia đình, mổi<br /> quan hệ qua lại giữa các quá trình với kết cấu dân số, mà còn<br /> đê cập đến tính qui luật thay đổi số dân và gia đình như là kết<br /> quả của sự tác động lẫn nhau giữa các hiện tượng nổi trên.<br /> Trên thực tế, lĩnh vực nghiên cứu dân số bao gổm việc trình<br /> bày tìn h hình dân số, phân tích các xu hướng và nhân tổ ảnh<br /> hưởng tới các quá trìn h dân số theo không gian (lănh thổ) hoặc<br /> <br /> 5<br /> <br />