Dẫn liệu về sinh sản của rắn ráo trâu (Ptysa Mucosus Linnaeus, 1758) trong điều kiện nuôi nhốt tại Nghệ An

31(4): 11-18 T¹p chÝ Sinh häc 12-2009<br /> <br /> <br /> <br /> DÉN LIÖU VÒ SINH S¶N CñA R¾N R¸O TR¢U (Ptyas mucosus Linnaeus,<br /> 1758) TRONG §IÒU KIÖN NU¤I NHèT T¹I NGHÖ AN<br /> <br /> ¤ng VÜnh An, §Æng Huy Huúnh<br /> ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt<br /> TrÇn Kiªn<br /> Tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi<br /> Hoµng Xu©n Quang<br /> Tr−êng ®¹i häc Vinh<br /> <br /> R¾n r¸o tr©u (Ptyas mucosus Linnaeus, 2,2 × 1,2 m vµ ®−îc chia lµm hai lµ khu ho¹t<br /> 1758) lµ loµi r¾n lín rÊt cã gi¸ trÞ vÒ d−îc phÈm ®éng cã kÝch th−íc 5,2 × 2,2 × 1,2 m, mÆt ®¸y<br /> vµ thùc phÈm. HiÖn nay, do n¹n khai th¸c rõng trång cá vµ c©y bôi, c¸c mÆt cßn l¹i b»ng l−íi<br /> vµ bu«n b¸n ®éng vËt hoang d> ®ang diÔn ra trªn thÐp víi kÝch th−íc m¾t 1 cm × 1 cm. Bªn trong<br /> quy m« lín khã kiÓm so¸t, m«i tr−êng sèng cã bè trÝ m¸ng ¨n, bån n−íc, hÖ thèng vßi phun<br /> ®ang thu hÑp l¹i, sè l−îng cña loµi nµy trong tù ch¹y b»ng m¸y b¬m Trung Quèc 350W; khu<br /> nhiªn ®ang suy gi¶m nghiªm träng. Loµi r¾n hang r¾n cã kÝch th−íc 0,8 × 2,2 × 1,8 m, ®−îc<br /> nµy ®> ®−îc ®−a vµo S¸ch §á ViÖt Nam (bËc ng¨n thµnh 5 hang, mçi hang cã kÝch th−íc<br /> EN) [1]. HiÖn nay, h−íng b¶o tån b»ng c¸ch<br /> 0,8 × 0,45 × 0,35 m, cã n¾p ®Ëy b»ng gç, trªn cã<br /> nh©n nu«i ®ang ®−îc c¸c nhµ khoa häc hÕt søc<br /> g¾n camera hång ngo¹i. Trong hang ë ®−îc ®¾p<br /> quan t©m [2-8]. Trong bµi b¸o nµy tr×nh bµy dÉn<br /> b»ng ®Êt sÐt, cã hÖ thèng s−ëi Êm vµo mïa ®«ng<br /> liÖu vÒ sinh s¶n cña loµi Ptyas mucosus trong<br /> vµ qu¹t m¸t vµo mïa hÌ. MÆt ®èi diÖn víi khu<br /> ®iÒu kiÖn nu«i nhèt, gãp phÇn nh©n nu«i thµnh<br /> hang ë cña r¾n cã l¾p hÖ thèng camera quan s¸t<br /> c«ng loµi r¾n nµy trªn quy m« lín, gi¶m søc Ðp<br /> vµ ghi h×nh. M¸i che khu hang r¾n cã chiÒu cao<br /> lªn ®a d¹ng sinh häc.<br /> 1,5-1,8 m lîp b»ng phibr« xi m¨ng, phÝa trªn<br /> I. PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU phñ l¸ cä ®Ó chèng nãng.<br /> Khu vùc chuång nu«i 2: cã diÖn tÝch<br /> 1. Thêi gian, ®Þa ®iÓm, ®èi t−îng 9,6 × 2,2 m cao 1,5 m ®−îc chia thµnh 8 khu<br /> Nghiªn cøu ®−îc tiÕn hµnh trªn 20 r¾n r¸o vùc nhá, mçi khu nµy cã diÖn tÝch 1,2 × 2,2 m.<br /> tr©u tr−ëng thµnh (10 ®ùc, 10 c¸i) tõ n¨m 2006 - (7 khu dïng ®Ó nu«i r¾n, 1 khu dïng ®Ó Êp).<br /> 2008 t¹i thÞ x> Cöa Lß, tØnh NghÖ An. Trong ®ã, PhÇn dµnh cho ho¹t ®éng cã diÖn tÝch 1,2 × 1,8<br /> c¸ thÓ ®ùc cã kÝch th−íc trung b×nh 1706,5 ± m, mÆt trªn phñ l−íi kim lo¹i, nÒn ®¸y trång c©y<br /> 62,97 mm, nÆng trung b×nh 757,4 ± 89,35 g, tØ xanh, bèn mÆt bªn x©y b»ng t¸p l«, mçi mÆt ®Òu<br /> lÖ TailL/SVL ≈ 0,41. C¸ thÓ c¸i cã kÝch th−íc ®Ó mét cöa ®−îc che b»ng l−íi m¾t nhá, trªn lîp<br /> trung b×nh 1604,2 ± 61,14 mm, nÆng trung b×nh b»ng tÊm nhùa trong. PhÇn dµnh lµm hang ë<br /> ®−îc chia lµm 2 hang, cã kÝch th−íc 0,6 × 0,4 ×<br /> 697,5 ± 88,18 g, tØ lÖ TailL/SVL ≈ 0,36.<br /> 0,5 m, ®−îc lµm b»ng ®Êt sÐt nÖn, trªn cã n¾p<br /> 2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu trong ®iÒu kiÖn ®Ëy b»ng gç, g¾n camera hång ngo¹i, nhiÖt Èm<br /> nu«i kÕ, ®Ìn chiÕu s¸ng. PhÝa trªn lîp b»ng Phibr« xi<br /> m¨ng phñ l¸ cä ®Ó chèng m−a, n¾ng. Lång Êp<br /> a. ThiÕt kÕ chuång nu«i (h×nh 1, 2) trøng (C6) ®−îc x©y b»ng g¹ch, ®æ m¸i bª t«ng<br /> R¾n r¸o tr©u ®−îc nu«i trong 2 khu vùc rçng cã líp c¸ch nhiÖt, trong phßng ®−îc èp<br /> chuång nu«i: g¹ch men tr¾ng, l¾p ®Ìn khö trïng vµ bé ®iÒu<br /> Khu vùc chuång nu«i 1: cã kÝch th−íc 6 × hßa nhiÖt - Èm.<br /> 11<br />  H×nh 1. S¬ ®å mÆt c¾t khu nu«i r¾n<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 2. S¬ ®å mÆt c¾t bªn khu nu«i r¾n<br /> Ghi chó: (Ia, Iia). Hang r¾n; (Ib, Iib). Khu vùc ho¹t ®éng cña r¾n; (C1, C2, C3, C4, C5, C7, C8 vµ C9). Chuång<br /> nu«i; C6. Lång Êp.<br /> <br /> b. Ph−¬ng ph¸p theo dâi, quan s¸t th¸ng III hµng n¨m r¾n r¸o tr©u b¾t ®Çu ho¹t ®éng<br /> Theo dâi c¸c ho¹t ®éng cña r¾n r¸o tr©u trë l¹i, chóng b¾t ®Çu ®i kiÕm thøc ¨n tÝch lòy<br /> b»ng hÖ thèng camera cã gãc quay 360o cã chÕ chÊt dinh d−ìng chuÈn bÞ cho ho¹t ®éng sinh s¶n.<br /> ®é Room, Focus. Theo dâi biÕn ®æi nhiÖt ®é, ®é b. Thêi ®iÓm giao phèi<br /> Èm cña m«i tr−êng b»ng nhiÖt - Èm kÕ ®iÖn tö<br /> cña §øc vµ Trung Quèc. Camera, Èm - nhiÖt kÕ Ho¹t ®éng giao phèi ®−îc theo dâi tõ 6 giê<br /> ®Òu kÕt nèi víi m¸y tÝnh cã cµi ®Æt giê thùc. TÊt s¸ng ®Õn 19 giê cïng ngµy. KÕt qu¶ cho thÊy,<br /> c¶ h×nh ¶nh, nhiÖt ®é, ®é Èm ®Òu hiÓn thÞ trªn r¾n r¸o tr©u giao phèi vµo hÇu hÕt c¸c thêi ®iÓm<br /> mµn h×nh m¸y tÝnh cïng lóc, ghi l¹i d−íi d¹ng trong ngµy nh−ng cã sù kh¸c nhau qua c¸c<br /> c¸c file h×nh ¶nh. th¸ng trong mïa sinh s¶n: trong th¸ng IV giao<br /> phèi chñ yÕu tËp trung ë cuèi pha s¸ng ®Õn cuèi<br /> C¸c chØ tiªu c©n ®o ®Òu ®−îc thùc hiÖn b»ng pha chiÒu (tõ 10 - 15 giê), m¹nh nhÊt tõ 11 ®Õn<br /> c©n Quartzell cña Mü, th−íc cÆp Mitutoyo hiÖn sè 15 giê chiÕm 76,47% chØ sè giao phèi trong<br /> cña NhËt. th¸ng; trong th¸ng V, thêi ®iÓm giao phèi diÔn<br /> Sè liÖu ®−îc xö lý b»ng to¸n thèng kª trªn ra c¶ hai pha (s¸ng vµ chiÒu), m¹nh nhÊt t¹i c¸c<br /> Excel [9]. thêi ®iÓm 7 giê ®Õn 16 giê cïng ngµy, chiÕm<br /> 81,48% sè giao phèi trong th¸ng; th¸ng VI, VII<br /> II. KÕT QU¶ NGHI£N CøU vµ VIII giao phèi chØ diÔn ra ®Çu pha s¸ng (6 giê<br /> KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy, sinh s¶n cña ®Õn 10 giê cïng ngµy) vµ gi÷a ®Õn cuèi pha<br /> r¾n r¸o tr©u chia lµm 4 thêi kú chÝnh: giao phèi, chiÒu (tõ 14 giê ®Õn 19 giê cïng ngµy), m¹nh<br /> cã mang (sau khi ®−îc thô tinh ®Õn khi ®Î nhÊt t¹i c¸c thêi ®iÓm 6 giê ®Õn 8 giê vµ tõ 14<br /> trøng), ®Î trøng vµ sau ®Î trøng. giê ®Õn 19 giê chiÕm 79,41% chØ sè giao phèi<br /> c¶ 3 th¸ng. Trong c¸c th¸ng nµy t¹i khu vùc<br /> 1. Thêi kú giao phèi NghÖ An nhiÖt ®é m«i tr−êng t¹i thêi ®iÓm 11 -<br /> a. Mïa giao phèi 13 giê rÊt cao (32-39oC), ®é Èm trong nh÷ng<br /> KÕt qu¶ nghiªn cøu ®−îc tæng hîp trong ngµy n¾ng cã thÓ xuèng d−íi 50%, r¾n n»m<br /> b¶ng 1. Mïa giao phèi cña r¾n r¸o tr©u diÔn ra tõ trong hang tr¸nh n¾ng hoÆc ra uèng n−íc vµ<br /> trung tuÇn th¸ng IV ®Õn th¸ng X trong n¨m, ng©m m×nh; th¸ng IX vµ X, r¾n giao phèi Ýt, r¶i<br /> trong ®ã tËp trung chñ yÕu vµo c¸c th¸ng IV, V, r¸c, chñ yÕu tËp trung vµo cuèi pha s¸ng vµ ®Çu<br /> VI vµ VII (chiÕm 78,66%) vµ gi¶m dÇn qua c¸c pha chiÒu (tõ 9 - 14 giê).<br /> th¸ng VIII, IX, X (chiÕm 21,34%). Tõ th¸ng XI NhiÖt ®é thÝch hîp cho giao phèi thay ®æi<br /> ®Õn II lµ thêi kú r¾n chuÈn bÞ tró ®«ng vµ tró theo th¸ng trong n¨m dao ®éng 23,92oC ®Õn<br /> ®«ng nªn ho¹t ®éng giao phèi kh«ng diÔn ra, ®Çu 32,51oC, ®é Èm tõ 69,7% ®Õn 85,87%.<br /> 12<br />  B¶ng 1<br /> Thêi ®iÓm giao phèi cña r¾n r¸o tr©u trong ngµy qua c¸c th¸ng<br /> Giê trong ngµy<br /> Th¸ng KT (%)<br /> 6 -7h 7-8h 8 -9h 9 -10h 10-11h 11-12h 12-13h 13-14h 14-15h 15-16h 16-17h 17-18h 18 -19h<br /> Gi 0 0 0 0 1 3 3 5 3 1 1 0 0<br /> IV T0 22,43 ± 2,8 23,04 ± 2,9 23,67± 3,19 24,57± 3,51 25,4 26,12 25,86± 1,62 25,36± 1,35 24,88± 1,35 24,4 23,9 23,52 ± 2,8 23,18 ± 2,7 19,1<br /> 89,37 ± 87,42 ± 84,97 ± 79,35 ± 78,4 ± 80,53 ± 82,02 ± 86,87 ± 88,3 ±<br /> RH 91,33 ± 9,57 81 84 86<br /> 9,65 9,8 10,05 6,02 11,35 5,31 2,16 9,12 9,42<br /> Gi 1 2 3 1 3 2 2 3 3 3 1 2 1<br /> T0 25,5 26,47± 0,35 27,3 ± 0,34 28,2 29,05±1,06 29,9 ± 2 29,5 ± 1,7 29,05 ±1,07 28,65± 1,07 27,83 ±0,69 27,4 26,9 ± 0,3 26,4<br /> V 30,34<br /> 84,73 ± 78,54 ± 74,19 ± 75,85 ± 77,89 ± 80,6 ±<br /> RH 89 87,5 ± 0,5 76 76,5 ± 4,5 82 83,6 ± 0,5 86<br /> 0,82 10,8 12,01 3,74 1,25 4,11<br /> Gi 3 2 1 1 0 0 0 0 0 1 2 3 3<br /> T0 28,1 ± 0,22 29,4 ± 1,1 31,5 31,5 32,53 ± 2,2 32,19± 2,32 32,96 ±2,17 32,7 ± 2,07 32,19 ±1,86 31,2 30,5 ± 1 30,03± 1,06 29,45 ±1,03<br /> VI 17,98<br /> 68,43 65,75 ± 65,41 ± 66,67 68,56 75,67 ± 77,67 ±<br /> RH 81 ± 3,09 77,5 ± 2,5 75 72 72 74,5 ± 3,5<br /> ± 10,29 11 10,7 ± 10,85 ± 11,11 4,51 4,5<br /> Gi 2 1 1 1 0 0 0 0 0 1 1 1 2<br /> 32,42 ± 33,39 ± 33,22 ± 32,83 ± 32,51 ± 29,67 ±<br /> VII T0 28,2 ± 0,2 30,1 30,7 31 31,7 31,2 30,5<br /> 2,34 2,61 2,56 2,42 2,23 0,8 11,24<br /> 69,68 66,95 66,04 67,47 69,7<br /> RH 84 ± 0,1 80 77 72 72 76 78 80 ± 2<br /> ± 11,69 ± 13,24 ± 12,35 ± 11,85 ± 11,41<br /> Gi 1 2 1 1 0 0 0 0 1 1 1 0 0<br /> 0 27,77 ± 30,65 ± 30,97 ± 31,09 ± 30,67 ± 29,1 ± 28,59 ±<br /> VIII T 26,6 28,6 29,7 30,4 30,1 29,6<br /> 0,7 2,38 2,54 2,57 2,42 1,83 1,8 8,99<br /> 78,31 76,44 76,19 77,1 83,26 ± 84,85 ±<br /> RH 90 87,5 ± 1,5 85 81 78 80 82<br /> ± 10,09 ± 11,21 ± 11,46 ± 11,58 9,84 8,38<br /> Gi 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0<br /> 26,22 ± 27,03 ± 28,05 ± 27,81 ± 27,51 ±<br /> IX T0 25,34 ± 1,22 28,1 28,8 29,4 29,4 29,5 29,1 28,4<br /> 1,49 1,8 1,68 1,64 1,55 7,78<br /> 90,04 ± 87,81 ± 82,3 ± 81,84 83,42<br /> RH 91,94 ± 7,2 85 83 80 79 79 80 82<br /> 7,32 7,86 10,14 ± 12,79 ± 10,31<br /> Gi 0 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 0 0<br /> 24,74 ± 25,34 ± 25,93 ± 26,47 ± 26,18 ± 25,87 ± 25,71 ± 25,87 ±<br /> X T0 23,98 ± 1,35 26,6 27,2 27 26,7<br /> 1,31 1,39 1,57 1,82 1,59 1,43 1,41 1,37 4,49<br /> 92,15 ± 90,41 ± 88,08 ± 85,66 ± 86,65 ± 87,16 ± 87,87 ±<br /> RH 93,81 ± 5,65 89 85 84 84 87,1 ± 9,5<br /> 5,21 5,34 6,49 7,8 7,51 7,19 7,29<br /> Ki (%) 7,87 7,87 6,74 5,62 6,74 7,87 7,87 11,24 8,99 8,99 6,74 6,74 6,74 100<br /> <br /> Ghi chó: To. nhiÖt ®é trung b×nh (oC); RH. §é Èm trung b×nh (%); Gi. TÇn sè giao phèi theo giê qua c¸c th¸ng; Ki. TØ lÖ giao phèi theo giê (%); KT. TØ lÖ giao<br /> phèi theo th¸ng (%).<br /> 13<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 13<br /> c. TËp tÝnh giao phèi ®u«i c¸ thÓ c¸i vµ ®ùc gÇn nh− vu«ng gãc víi<br /> Quan s¸t trong ®iÒu kiÖn nu«i chóng t«i thÊy nhau. PhÇn bông sau cña c¸ thÓ c¸i gi>n to<br /> tËp tÝnh giao phèi cña r¾n r¸o tr©u x¶y ra t¹i (h×nh 7, 8).<br /> nhiÒu thêi ®iÓm kh¸c nhau nh−ng ®Òu tr¶i qua 3 Hµnh vi 3: C¸ thÓ ®ùc phãng tinh vµo huyÖt<br /> giai ®o¹n: giao hoan, giao phèi vµ sau giao phèi. cña c¸ thÓ c¸i. Bông d−íi cña c¸ thÓ ®ùc lu«n co<br /> Giao ®o¹n giao hoan: giai ®o¹n nµy gåm bãp liªn tôc, tèc ®é co bãp lµ 4 lÇn/phót . C¸ thÓ<br /> nhiÒu hµnh vi phøc t¹p, cã thÓ chia thµnh c¸c c¸i sau giao phèi tr−ên ®i kÐo theo c¶ c¸ thÓ<br /> hµnh vi sau: ®ùc. Cã tr−êng hîp tinh trïng tiÕt ra ngoµi, tinh<br /> trïng cã mµu tr¾ng ®ôc (h×nh 9). So s¸nh víi r¾n<br /> Hµnh vi 1 (G©y chó ý): §Çu tiªn c¸ thÓ ®ùc r¸o th−êng (P. korros) th× thÊy ë r¾n r¸o tr©u<br /> tiÕn ®Õn gÇn c¸ thÓ c¸i liªn tôc cö ®éng ®Çu lªn, kh«ng cã hiÖn t−îng giao phèi tËp thÓ.<br /> xuèng tr−íc c¸ thÓ c¸i, thóc nhÑ vµo cæ, th©n vµ<br /> ®u«i cña c¸ thÓ c¸i. Ho¹t ®éng nµy diÔn ra nhiÒu Giai ®o¹n nµy giao phèi chÝnh thøc kÐo dµi<br /> lÇn nh»m g©y chó ý cña c¸c thÓ c¸i, ®«i khi r¾n 22- 44 phót.<br /> ®ùc v−¬n ®Çu tr−íc mÆt r¾n c¸i (h×nh 3). Hµnh Giai ®o¹n sau giao phèi: Sau giao phèi r¾n<br /> vi nµy kÐo dµi 21 gi©y ®Õn 3 phót c¸i th−êng tr−ên vµo hang n»m yªn 8-15 phót.<br /> Hµnh vi 2 (T¹o c¶m gi¸c s¬ cÊp): Khi c¸ thÓ R¾n ®ùc n»m im kho¶ng 15 phót råi b¾t ®Çu<br /> c¸i ®> chó ý, c¸ thÓ ®ùc liªn tôc dïng mâm thóc tr−ên ®i. Cã tr−êng hîp r¾n ®ùc hoÆc c¸i nghØ<br /> nhÑ vµo phÇn ®Çu, th©n, ®u«i cña c¸c thÓ c¸i víi trong hang kh«ng ra ho¹t ®éng ®Õn ngµy h«m<br /> tèc ®é 8 ®Õn 10 lÇn/phót). Thêi gian nµy kÐo dµi sau. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu chóng t«i thÊy<br /> tõ 28 gi©y ®Õn 1 phót 46 gi©y. §Æc biÖt trong mét c¸ thÓ ®ùc cã thÓ giao phèi víi nhiÒu c¸ thÓ<br /> hµnh vi nµy c¬ thÓ ®ùc vµ c¸i tiÕp xóc víi nhau c¸i vµ mét c¸ thÓ c¸i ®−îc giao phèi nhiÒu lÇn<br /> rÊt Ýt. Trong thêi gian nµy c¸ thÓ c¸i vÉn liªn tôc trong mét mïa sinh s¶n.<br /> tr−ên ®i. Theo chóng t«i ®©y lµ hµnh vi t¹o c¶m 2. Thêi kú cã mang<br /> gi¸c s¬ cÊp vµ phÇn t¹o c¶m gi¸c lµ phÇn ®u«i vµ<br /> phÇn bông d−íi gÇn lç huyÖt (h×nh 4). §−îc tÝnh tõ khi sau giao phèi lÇn cuèi cïng<br /> ®Õn khi c¸ thÓ c¸ ®Î trøng. DÊu hiÖu cã mang dÔ<br /> Hµnh vi 3 (T¹o c¶m gi¸c thø cÊp): §©y lµ nhËn biÕt lµ r¾n c¸i bá ¨n trong kho¶ng 5 ®Õn 10<br /> hµnh vi gåm tæ hîp c¸c ®éng t¸c phøc t¹p: r¾n ngµy, cã biÓu hiÖn uÓ o¶i, sau ®ã ¨n måi trë l¹i<br /> ®ùc tr−ên, chµ s¸t, uèn l−în vµ liªn tôc thóc vµo vµ ¨n kháe ®Ó chuÈn bÞ chÊt dinh d−ìng cho qu¸<br /> th©n c¸ thÓ c¸i tõ ®Çu ®Õn th©n vµ ®u«i, thêi gian tr×nh nu«i trøng. Trong ®iÒu kiÖn nu«i thêi kú<br /> cña tæ hîp ®éng t¸c tõ 6-25 phót víi tèc ®é 7-8 nµy r¾n c¸i Ýt ho¹t ®éng, trõ khi ra ¨n, uèng<br /> lÇn/phót). §Õn cuèi giai ®o¹n nµy th©n c¸ thÓ n−íc hoÆc s−ëi n¾ng. Cuèi giai ®o¹n mang trøng<br /> ®ùc tr−ên lªn trªn vµ n»m song song víi c¸ thÓ r¾n c¸i th−êng cã biÓu hiÖn giËn d÷ khi bÞ trªu<br /> c¸i vµ liªn tôc uèn l−în, mâm thóc liªn tôc vµo chäc hoÆc chen lÊn cña c¸c c¸ thÓ kh¸c. Thêi<br /> phÇn ®u«i vµ phÇn bông sau cña con c¸i cho ®Õn gian mang trøng tõ ngµy 53 ngµy ®Õn 73 ngµy,<br /> khi c¸ thÓ c¸i n»m yªn, ®u«i con c¸i liªn tôc l¾c d−íi 53 ngµy th−êng lµ ®Î non.<br /> m¹nh sang hai bªn (h×nh 5). Trong giai ®o¹n<br /> giao hoan kh«ng thÊy c¸ thÓ ®ùc hoÆc c¸i ¨n 3. Thêi kú ®Î trøng<br /> måi. a. TËp tÝnh ®Î trøng<br /> Giai ®o¹n giao phèi chÝnh thøc:<br /> DÊu hiÖu nhËn biÕt thêi kú nµy lµ: Bông r¾n<br /> Hµnh vi 1: Sau giai ®o¹n giao hoan, th©n c¸ ®Æc biÖt lµ phÇn bông d−íi ph×nh to, lç huyÖt<br /> thÓ ®ùc vµ c¸i n»m song song vµ ¸p s¸t vµo nhau, réng, r¾n vËn chuyÓn rÊt chËm. Trong ®iÒu kiÖn<br /> ®Çu t¸ch vÒ hai h−íng. PhÇn bông d−íi cña hai c¸ nu«i tr−íc ngµy ®Î r¾n c¸i b¾t ®Çu t¨ng ho¹t<br /> thÓ ¸p s¸t vµo nhau, c¸ thÓ ®ùc dïng phÇn th©n ®éng h¬n so víi th−êng ngµy, chóng sôc s¹o<br /> sau, ®u«i khãa chÆt ®u«i con c¸i (h×nh 6). kh¾p n¬i, thóc ®Çu vµo m¾t l−íi cña chuång nu«i<br /> Hµnh vi 2: C¸ thÓ ®ùc vÆn m×nh, vßng ®u«i nh− muèn tho¸t ra ngoµi, r¾n c¸i th−êng chän<br /> xuèng d−íi ®u«i c¸ thÓ c¸i (®u«i c¸ thÓ c¸i bÞ n¬i lµm æ ®Î cã nhiÖt ®é ≈ 27,9 - 29oC, ®é Èm<br /> n©ng lªn) ¸p s¸t hai lç huyÖt vµo nhau ®−a gai ≈ 83 - 88% (h×nh 10, 11). Chóng t«i t¹m gäi ®ã<br /> giao phèi vµo khe huyÖt cña con c¸i, lóc nµy lµ ®ã hµnh vi t×m æ ®Î.<br /> <br /> 14<br /> b. Thêi gian ®Î trøng giao phèi cuèi cïng trong ®µn.<br /> Thêi gian ®Î trøng trong c¸c n¨m nghiªn c. Thêi ®iÓm ®Î trøng<br /> cøu ®−îc tæng hîp trong b¶ng 2. R¾n r¸o tr©u ®Î trøng ë hÇu hÕt c¸c thêi ®iÓm<br /> Nh− vËy thêi gian ®Î trøng cña r¾n r¸o tr©u trong ngµy nh−ng chñ yÕu vµo ®ªm. Nh−ng phæ<br /> tõ th¸ng VI ®Õn th¸ng VIII hµng n¨m, ®Î ré nhÊt biÕn nhÊt tõ 0 giê ®Õn 8 giê chiÕm 52,37% vµ 19<br /> vµo th¸ng VI (42,31%) vµ th¸ng VII (53,85%), giê ®Õn 24 giê chiÕm 33,33%. NhiÖt ®é m«i<br /> cã 1 r¾n c¸i ®Î vµo th¸ng VIII, ®ã lµ c¸ thÓ ®−îc tr−êng khi ®Î lµ 26,6-32,2oC, ®é Èm tõ 75-96%.<br /> <br /> B¶ng 2<br /> Sè l−îng trøng trong mét lÇn ®Î vµ mïa ®Î trøng cña r¾n r¸o tr©u<br /> Sè trøng TØ lÖ th¸ng<br /> 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15<br /> Th¸ng (%)<br /> Th¸ng VI 1 1 1 2 0 3 3 0 0 0 42,31<br /> trøng<br /> Sè æ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Th¸ng VII 0 1 2 3 2 3 0 1 1 1 53,85<br /> Th¸ng VIII 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 3,85<br /> TØ lÖ sè trøng (%) 3,85 7,69 11,54 19,23 7,69 26,92 11,54 3,85 3,85 3,85 100<br /> <br /> d. Sè l−îng trøng, h×nh d¹ng, khèi l−îng trøng mµng dai, nh÷ng qu¶ ®Î ®Çu tiªn vµ cuèi cïng<br /> trong æ trøng th−êng nhän ®Çu. Khi míi ®Î<br /> Sè l−îng trøng: KÕt qu¶ nghiªn cøu cho<br /> th−êng mÒm, −ít cã mµu tr¾ng hång. Sau<br /> thÊy r¾n r¸o tr©u ®Î tõ 6 ®Õn 15 trøng/æ kho¶ng 7-10 giê trøng kh« cã mµu tr¾ng ngµ<br /> (b¶ng 2). Phæ biÕn nhÊt lµ tõ 8 ®Õn 12 trøng s¸ng, dÝnh víi nhau thµnh mét khèi. Trøng ®Î<br /> (chiÕm 76,92%), chØ cã 1 r¾n ®Î 15 trøng (h×nh non mµu tr¾ng hång, vá máng, kÝch th−íc nhá<br /> 12). Sè l−îng trøng kh«ng phô thuéc vµo kÝch h¬n b×nh th−êng, ®Çu nhän th−êng bÑp theo<br /> th−íc vµ träng l−îng cña r¾n mÑ mµ phô thuéc chiÒu trªn d−íi. Vá trøng l©u kh«, sau 3 - 4 ngµy<br /> vµo sè l−îng trøng ®−îc thô tinh: C¸c c¸ thÓ trøng chuyÓn mµu vµng ®ôc vµ cøng l¹i do mÊt<br /> giao phèi vµo ®Çu th¸ng IV ®Î vµo th¸ng VI cã n−íc nhanh (h×nh 13). Trøng ®Î giµ cã mµu<br /> sè l−îng trøng (6 - 11 trøng) Ýt h¬n so víi c¸c c¸ trøng hång, khi míi ®Î vá trøng dµy, c¨ng, hai<br /> thÓ ®−îc giao phèi vµo cuèi th¸ng IV vµ ®Çu ®Çu th−êng c©n xøng. Vá trøng kh« nhanh,<br /> th¸ng V ®Î vµo th¸ng VII (8 - 15 trøng). §iÒu c¨ng, cã mµu tr¾ng ngµ th−êng dÝnh víi nhau<br /> nµy cho thÊy, ®Çu th¸ng IV b¾t ®Çu lµ mïa sinh thµnh mét khèi (h×nh 14).<br /> tinh cña r¾n ®ùc vµ sinh trøng cña r¾n c¸i vµ<br /> trung tuÇn th¸ng IV ®Õn th¸ng V lµ mïa sinh KÝch th−íc vµ khèi l−îng trøng: R¾n r¸o<br /> s¶n chÝnh cña r¾n r¸o tr©u. tr©u ®Î mét lÇn trong mét n¨m. KÕt qu¶ kh¶o s¸t<br /> 26 æ trøng qua c¸c n¨m ®−îc tr×nh bµy trong<br /> H×nh d¹ng trøng: Trøng r¾n r¸o tr©u cã<br /> b¶ng 3.<br /> h×nh « van mµu tr¾ng ngµ ®−îc bao bëi líp<br /> <br /> B¶ng 3<br /> KÝch th−íc vµ khèi l−îng trøng cña r¾n r¸o tr©u<br /> Sè l−îng trøng<br /> Trung b×nh<br /> 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15<br /> Min 44,93 45,2 43,5 50,1 50,94 46,36 51,67 49,03 54,49 49,52 48,57 ± 3,48<br /> Khèi KÝch th−íc<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Dµi<br /> Max 49,43 57,63 58,79 60,75 57,63 59,24 62,34 57,29 67,63 61,6 59,23 ± 4,63<br /> (mm)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Min 25,4 26,82 24,73 24,86 25,14 24,43 26,6 29,29 29,64 25,02 26,19 ± 1,89<br /> Réng<br /> Max 29,86 33,75 33,75 37,38 31,64 37,75 32,22 32,11 31,64 29,46 32,96 ± 2,8<br /> l−îng (g)<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Min 22,05 22,66 22,23 22,16 22,92 22,23 22,23 23,14 24,36 22,56 23,56 ± 2,92<br /> Max 26,23 27,42 28,63 28,16 28,16 28,67 28,46 28,48 31,85 27,46 28,35 ± 1,44<br /> 15<br />  H×nh 3. G©y chó ý H×nh 4. G©y kÝch thÝch s¬ cÊp H×nh 5. G©y kÝch thÝch thø cÊp<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 6. Giao phèi chÝnh thøc H×nh 7. Giao phèi, phãng tinh H×nh 8. Phãng tinh<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 9. Phãng tinh H×nh 10. N¬i r¾n chän æ ®Î H×nh 11. R¾n ®Î<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 12. æ nhiÒu trøng nhÊt H×nh 13. Trøng ®Î non H×nh 14. Trøng ®Î giµ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> H×nh 15. Trøng lín nhÊt H×nh 16. R¾n në H×nh 17. HiÖn t−îng s¸t trøng<br /> 16<br />  Nh− vËy, trøng r¾n r¸o tr©u cã kÝch th−íc cña loµi nµy bÞ x©m h¹i hoÆc co hÑp còng lµ mét<br /> dµi tõ 43,5-67,63 mm, réng tõ 24,43-37,75 mm, trong c¸c nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù suy gi¶m sè<br /> nÆng 22,05-31,85 g (h×nh 15). l−îng c¸ thÓ cña loµi nµy.<br /> 4. Thêi kú sau ®Î trøng Trong ®iÒu kiÖn Êp nh©n t¹o, c¸c kÕt qu¶<br /> nghiªn cøu ®−îc tr×nh bµy t¹i b¶ng 4, h×nh 16.<br /> Sau khi ®Î trøng r¾n mÑ th−êng cuén trßn KÕt qu¶ cho thÊy trøng r¾n r¸o tr©u në dao ®éng<br /> «m lÊy trøng trong 2-3 ngµy khi trøng ®> kh«, trong kho¶ng 26,8 - 34,6oC, ®é Èm tõ 63-92%.<br /> r¾n mÑ rêi hang ®Î kiÕm ¨n. Qua qu¸ tr×nh Trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é cao, ®é Èm qu¸ thÊp,<br /> nghiªn cøu thÊy r»ng ë loµi r¾n nµy kh«ng cã do trøng mÊt n−íc, träng l−îng cña r¾n s¬ sinh<br /> tËp tÝnh Êp trøng nh− r¾n hæ mang (Naja naja) nhÑ, l−îng chÊt dinh d−ìng trong trøng ®«ng kÕt<br /> vµ c¸c loµi tr¨n. Trøng r¾n r¸o tr©u ph¸t triÓn dÝnh vµo r¾n con nªn kh«ng tù chui ra khái vá<br /> trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn mµ kh«ng cã sù ch¨m trøng, hiÖn t−îng nµy gäi lµ s¸t trøng (h×nh 17).<br /> sãc cña r¾n bè, mÑ. C¸c æ trøng ngoµi tù nhiªn NÕu kh«ng can thiÖp, r¾n con sÏ chÕt trong<br /> dÔ bÞ tæn th−¬ng h¬n nªn khi m«i tr−êng sèng kho¶ng 2 - 3 giê.<br /> B¶ng 4<br /> KÕt qu¶ Êp trøng trong ®iÒu kiÖn nh©n t¹o<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TØ lÖ chung<br /> §iÒu kiÖn Êp Kh¶ n¨ng në<br /> në (ngµy)<br /> thêi gian<br /> Sè trøng<br /> KÝ hiÖu<br /> æ trøng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tèt DÞ d¹ng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> (%)<br /> To RH<br /> o<br /> ( C) (%) Sè sè<br /> % %<br /> trøng trøng<br /> 1 10 32,76 ± 0,25 71,21 ± 0,84 51 0 0 1 10 10 (*)<br /> 2 7 30,39 ± 0,71 72,57 ± 2,61 54 0 0 1 14,29 14,29 (*)<br /> 3 9 28,84 ± 0,79 83,96 ± 1,64 66,89 ± 1,05 8 88,89 1 10,11 100<br /> 4 8 28,9 ± 0,86 84,17 ± 1,67 63,4 ± 0,55 5 62,5 0 0 62,5<br /> 5 11 29,6 ± 0,92 82,74 ± 2,06 56,86 ± 0,69 7 63,64 2 18,18 81,82<br /> 6 11 30,45 ± 1,05 79,74 ± 5,74 57,75 ± 0,71 8 72,73 0 0 72,73<br /> 7 12 30,85 ± 1,03 78,85 ± 5,86 53,33 ± 0,58 0 0 3 25 25<br /> 8 14 29,17 ± 1, 04 84,49 ± 0,49 61 ± 0,89 11 0 0 0 78,57<br /> 9 11 29,93 ± 1,25 81,34 ± 1,08 54,86 ± 0,69 7 63,64 0 0 63,64<br /> 10 11 28 96 0 0 0 0 0 0<br /> Lim ToC 26,8 - 34,6 Lim RH (%) 63 - 92<br /> Ghi chó: (*). HiÖn t−îng s¸t trøng.<br /> <br /> III. KÕT LUËN víi r¾n r¸o th−êng, r¾n r¸o tr©u kh«ng cã hiÖn<br /> t−îng giao phèi tËp thÓ.<br /> Chu kú sinh s¶n cña r¾n r¸o tr©u gåm 4 thêi Thêi kú mang trøng kÐo dµi tõ 53 ngµy ®Õn<br /> kú: Giao phèi, mang trøng, ®Î trøng vµ sau ®Î 73 ngµy. Mïa ®Î trøng tõ th¸ng VI ®Õn th¸ng<br /> trøng. Mïa giao phèi cña loµi r¾n nµy b¾t ®Çu tõ VIII hµng n¨m, phæ biÕn nhÊt lµ th¸ng VI,<br /> ®Çu th¸ng IV ®Õn th¸ng X hµng n¨m chñ yÕu lµ Th¸ng VII. R¾n r¸o tr©u ®Î trøng hÇu hÕt c¸c<br /> c¸c th¸ng IV, V, VI vµ VII. thêi ®iÓm trong ngµy nh−ng chñ yÕu vÒ ®ªm.<br /> Thêi ®iÓm giao phèi cña r¾n r¸o tr©u thay Trong ®iÒu kiÖn nu«i t¹i NghÖ An r¾n r¸o tr©u<br /> ®æi tïy thuéc vµo nhiÖt ®é vµ ®é Èm m«i tr−êng chØ ®Î 1 lÇn/n¨m, sè l−îng 6-15 trøng/lÇn ®Î,<br /> (nhiÖt ®é 23,92-32,51oC, ®é Èm tõ 69,7-85,87%) phæ biÕn lµ 8-12 trøng. KÝch th−íc trøng: dµi<br /> qua c¸c th¸ng trong mïa giao phèi. TËp tÝnh 43,5-67,63 mm, réng tõ 24,43-37,75 mm, nÆng<br /> giao phèi cña r¾n r¸o tr©u gåm c¸c giai ®o¹n: 22,05-31,85 g. R¾n r¸o tr©u kh«ng cã tËp tÝnh Êp<br /> giao hoan, giao phèi, sau giao phèi. R¾n r¸o tr©u trøng, chØ cã tËp tÝnh «m trøng trong thêi gian 2<br /> giao phèi nhiÒu lÇn trong mïa sinh s¶n. Kh¸c ®Õn 3 ngµy. Trøng r¾n r¸o tr©u ph¸t triÓn ë nhiÖt<br /> 17<br /> ®é 26,8 - 34,6oC, ®é Èm 63-92%, në sau 51 ®Õn to Herpetology. W. H. Freemanand<br /> 70 ngµy Êp. company. San Fracisco and London.<br /> 5. Hallliday Tim & Adler Kraig, 2004: The<br /> TµI LIÖU THAM KH¶O new Encyclopedia of Reptiles & Amphi-<br /> bians. Oxford.<br /> 1. Bé khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng,<br /> 2007: S¸ch §á ViÖt Nam, phÇn ®éng vËt. 6. TrÇn Kiªn, 1976: §êi sèng c¸c loµi bß s¸t.<br /> Nxb Khoa häc Tù nhiªn vµ C«ng nghÖ, Nxb. Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi.<br /> Hµ Néi. 7. Ng« Th¸i Lan, TrÇn Kiªn, 2002: T¹p chÝ<br /> 2. §inh ThÞ Ph−¬ng Anh, 1994: Nghiªn cøu sinh häc, 24(2A): 104-109.<br /> ®Æc ®iÓm sinh häc cña r¾n r¸o tr−ëng thµnh 8. Ng« Th¸i Lan, 2008: §Æc ®iÓm sinh häc<br /> (Ptyass korros Schlegel, 1837) trong ®iÒu cña th¹ch sïng ®u«i sÇn Hemidactylus<br /> kiÖn nu«i t¹i Qu¶ng Nam. LuËn ¸n TiÕn sÜ frenatus Schlegel, 1836 vµ th¹ch sïng côt<br /> Sinh häc. Tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi. Gehyra mutilata (Wiegmann, 1835). LuËn<br /> 3. Bellair A. and Attige J., 1975: Reptiles. ¸n TiÕn sü Sinh häc, Hµ Néi.<br /> Hutchinson Uni. Lit. London. 9. Chu V¨n MÉn, 2003: øng dông tin häc trong<br /> 4. Goin C. J., Goin O. B., 1962: Introdution sinh häc. Nxb. §¹i häc Quèc gia Hµ Néi.<br /> <br /> <br /> DATA ABOUT REPRODUCTION OF THE ORIENTAL RAT SNAKE<br /> (Ptyas mucosus Linnaeus, 1758) IN FEEDING CONDITION<br /> AT THE NGHE AN PROVINCE<br /> Ong Vinh An, Dang Huy Huynh,<br /> Tran Kien, Hoang Xuan Quang<br /> Summary<br /> The reproduction of Ptyas mucosus includes 4 main periods: copulation, gestation, oviposition and after<br /> oviposition.<br /> The mating season of Ptyas mucosus begins from April to October, mainly at the beginning of April,<br /> May, June and July.<br /> The mating time depends on the temperature and the humidity of the environment (23.92-32.51oC, 69.7-<br /> 85.87%): in April (from 10 am to 3 pm), especially from 11 am to 3 pm; in May, the copulation occurs both in<br /> the morning and in the evening, especially from 7 am to 4 pm; in June, July and August, from 6 am to 8 am<br /> and 2 pm to 7 pm; Ptyas mucosus rarely copulates in September and October, mainly at the end of the<br /> morning and the beginning of the afternoon (from 9 am to 2 pm).<br /> The characteristics of the copulation of Ptyas mucosus consists of three stages: having a new joy,<br /> copulation and post-copulation. There are many complicated behaviors in the first stage: attracting the<br /> attention, making primary and secondary impression. The female Ptyas mucosus copulates many times in the<br /> oviposition season, there is not the group mating phenomenon like grass-snake.<br /> The gestation period of Ptyas mucosus lasts for about 53 days to 73 days. The oviposition season of Ptyas<br /> mucosus is from June to August every year, usually in June and July. Egg-laying occurs almost all the time of<br /> the day but mainly at night. Ptyas mucosus lays only once a year. The number of eggs is 6 to 15, formally<br /> from 8 to 12. Eggs have well proportioned oval shapes, especially, some have pointed tips. Eggs are enveloped<br /> by hard shells. At first, eggs are soft, pinky-white, then, becoming ivory-white. Size and weight of eggs: 43.5-<br /> 67.63 mm × 25.4-37.75 mm, 22.05-31.85 g.<br /> Ptyas mucosus don’t have characteristics of incubation. They protect their eggs in a short time (2-3 days),<br /> and then going away. The suitable temperature for incubation is 26.8-34.6oC, humidity 63-92%. Eggs hatch<br /> after 51-70 days. They cannot hatch at the higher temperatures of 35oC.<br /> Ngµy nhËn bµi: 13-7-2009<br /> <br /> 18<br />