31(1): 9-13 T¹p chÝ Sinh häc 3-2009<br />
<br />
<br />
<br />
DÉn liÖu vÒ thµnh phÇn loµi s¸n l¸ ký sinh ë Chuét nhµ<br />
(Rattus flavipectus) hai tØnh NghÖ An, Hµ TÜnh vµ m« t¶<br />
loµi Centrocestus formosanus (Heterophyidae)<br />
lÇn ®Çu tiªn ph¸t hiÖn ë chuét ViÖt Nam<br />
<br />
Phan Quèc To¶n, Ph¹m V¨n Lùc<br />
B¶o tµng Thiªn nhiªn ViÖt Nam<br />
NguyÔn V¨n Hµ<br />
ViÖn sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt<br />
<br />
Nghiªn cøu giun s¸n ký sinh ë chuét ® nghiªn cøu vÒ khu hÖ giun s¸n ký sinh ë c¸c tØnh<br />
®−îc tiÕn hµnh ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi. Balfour miÒn Trung. Trong bµi nµy chóng t«i th«ng b¸o<br />
(1922) nghiªn cøu ký sinh trªn 478 chuét ë vÒ t×nh h×nh nhiÔm s¸n l¸ ký sinh ë ruét chuét<br />
Anh; Fielding (1927) b¸o c¸o kÕt qu¶ ®iÒu tra nhµ (R. flavipectus) thuéc 2 tØnh NghÖ An,<br />
ký sinh trïng trªn 222 c¸ thÓ chuét ë Hµ TÜnh vµ m« t¶ loµi Centrocestus formosanus<br />
Townsville, Australia; Cram (1928) vµ Price vµ (Heterophyidae) lÇn ®Çu tiªn ®−îc ph¸t hiÖn ký<br />
Chitwood (1931) ® thèng kª c¸c loµi giun s¸n sinh ë chuét ViÖt Nam.<br />
cã trong Rattus norvegicus vµ R. rattus ë<br />
Washington, Hoa Kú; Luttermoser (1936) còng I. PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU<br />
cã nh÷ng nghiªn cøu t−¬ng tù trªn 2636 c¸ thÓ<br />
chuét cèng R. novergicus. ë ch©u ¸, Tubangui Chuét ®−îc thu thËp b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p<br />
(1931) ® ghi nhËn c¸c loµi ký sinh trïng ë trªn truyÒn thèng cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng nh− ®µo<br />
1000 c¸ thÓ chuét ë Manila, c¸c ®¶o Phi-lÝp-pin; hang, ®Æt bÉy... vµo th¸ng 6 n¨m 2008 vµ ®−îc<br />
vµ Wu (1930) trªn 69 chuét ë Soochow vµ Chen ®Þnh lo¹i bëi c¸c chuyªn gia ®éng vËt cña viÖn<br />
(1933) trªn 89 chuét ë Canton, Trung Quèc. Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt, ViÖn Khoa häc<br />
GÇn ®©y Ash (1962) ® ghi nhËn c¸c loµi giun vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam.<br />
s¸n ký sinh trªn 75 c¸ thÓ chuét ë Hawaii. Theo §Þa ®iÓm thu mÉu thuéc 2 huyÖn Yªn Thµnh<br />
b¸o c¸o cña Oldham (1931), tæng sè c¸c loµi (NghÖ An) vµ Nghi Xu©n (Hµ TÜnh).<br />
giun s¸n ký sinh tõ c¸c loµi chuét phæ biÕn bao<br />
gåm 109 loµi, trong ®ã cã 27 loµi s¸n l¸, 41 loµi MÉu s¸n l¸ ký sinh ®−îc thu thËp theo<br />
s¸n d©y, 40 loµi giun trßn vµ 1 loµi giun ®Çu gai. ph−¬ng ph¸p mæ kh¸m toµn diÖn cña ViÖn sü<br />
Trong tæng sè 109 loµi trªn th× cã tíi h¬n 69 loµi Skrjabin. S¸n l¸ tr−ëng thµnh ®−îc cè ®Þnh trong<br />
®−îc t×m thÊy ë loµi chuét cèng R. norvegicus. cån 70o, nhuém mµu b»ng cacmin axÝt, g¾n tiªu<br />
b¶n cè ®Þnh b»ng baume canada. MÉu s¸n l¸<br />
ë ViÖt Nam, nghiªn cøu khu hÖ ký sinh trïng ®−îc ph©n lo¹i theo ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i h×nh<br />
ë chuét còng ®−îc tiÕn hµnh tõ l©u, ®Õn nay ® th¸i, gi¶i phÉu. §o, vÏ, chôp ¶nh d−íi kÝnh hiÓn<br />
ph¸t hiÖn vµ c«ng bè nhiÒu loµi giun s¸n ký sinh vi Olympus CH-40 cña NhËt B¶n.<br />
ë chuét, bæ sung vËt chñ, ph¸t hiÖn thªm nhiÒu Toµn bé mÉu vËt vµ tiªu b¶n nghiªn cøu<br />
loµi míi cho khu hÖ ký sinh trïng ViÖt Nam. ®−îc l−u tr÷ t¹i Phßng Ký sinh trïng häc - ViÖn<br />
N¨m 2005, NguyÔn ThÞ Lª vµ Ph¹m V¨n Lùc Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt.<br />
c«ng bè danh s¸ch thµnh phÇn loµi ký sinh trïng<br />
ë bé GÆm nhÊm (Rodentia) ë c¸c tØnh ®ång b»ng<br />
II. KÕT QU¶ NGHI£N CøU<br />
B¾c Bé, trong ®ã riªng chuét nhµ cã sè l−îng loµi<br />
giun s¸n ký sinh nhiÒu nhÊt, bao gåm 44 loµi (2<br />
1. T×nh h×nh nhiÔm s¸n l¸ ký sinh ë chuét<br />
loµi s¸n d©y, 8 loµi s¸n l¸, 11 loµi giun trßn vµ 2<br />
loµi giun ®Çu gai). Tuy nhiªn, ch−a cã nhiÒu nhµ (Rattus flavipectus)<br />
9<br />
KÕt qu¶ mæ kh¸m 31 c¸ thÓ chuét nhµ thuéc ®−îc c¸c t¸c gi¶ tr−íc ®©y c«ng bè trong c¸c<br />
hai tØnh NghÖ An vµ Hµ TÜnh (b¶ng 1) cho thÊy c«ng tr×nh cña m×nh vÒ giun s¸n ký sinh ë<br />
cã 15 c¸ thÓ nhiÔm s¸n l¸ (48,39%). Trong tæng chuét. Trong bµi viÕt nµy, chóng t«i ph¸t hiÖn<br />
sè 15 c¸ thÓ chuét bÞ nhiÔm s¸n l¸, 100% bÞ thªm loµi Centrocestus formosanus (Nishigori,<br />
nhiÔm s¸n l¸ ë ruét non, 40% ë ruét giµ vµ 20% 1924), ®©y lµ ph¸t hiÖn ®Çu tiªn vÒ loµi s¸n l¸<br />
ë d¹ dµy. Kh«ng ph¸t hiÖn s¸n l¸ ký sinh ë c¸c nµy trªn vËt chñ chuét nhµ ë ViÖt Nam.<br />
c¬ quan kh¸c: gan, thËn, phæi hay bãng ®¸i…. Trong sè 6 loµi s¸n l¸ ký sinh ë chuét nhµ<br />
C−êng ®é nhiÔm tõ 1 - 200 s¸n l¸/vËt chñ. trªn ®©y, loµi D. vietnamensis cã tû lÖ nhiÔm<br />
2. Thµnh phÇn loµi s¸n l¸ ký sinh ë chuét thÊp nhÊt - 13,33% (2/15), tiÕp ®Õn lµ loµi<br />
nhµ NghÖ An, Hµ TÜnh P. muris vµ E. aegyptica víi tû lÖ nhiÔm lµ 20%<br />
(3/15), loµi N. naviformis víi 33,33% (5/15),<br />
Khi ph©n tÝch mÉu s¸n l¸ thu ®−îc, chóng C. formosanus víi 53,33% (8/15) vµ loµi<br />
t«i ® x¸c ®Þnh ®−îc 6 loµi s¸n l¸ thuéc 6 gièng Prosthodendrium pushpai cã tû lÖ nhiÔm cao<br />
vµ 6 hä. Trong sè 6 loµi trªn th× cã 5 loµi ® nhÊt víi 100%.<br />
B¶ng 1<br />
Thµnh phÇn loµi s¸n l¸ ký sinh ë chuét nhµ NghÖ An, Hµ TÜnh<br />
Tû lÖ nhiÔm C−êng<br />
Tªn khoa häc N¬i ký sinh<br />
(%) ®é nhiÔm<br />
Bé Plagiorchiida La Rue, 1957<br />
Hä Plagiorchidae Luhe, 1901<br />
1. Plagiorchis muris Tanabe, 1922 20 2-8 Ruét non<br />
Hä Heterophyidae Odhner, 1914<br />
Ruét non, ruét<br />
2. Centrocestus formosanus (Nishigori, 1924) 53,33 4 - 20<br />
giµ, d¹ dµy<br />
Hä Lecithodendriidae (Luhe, 1901) Odhner, 1990<br />
Ruét non, ruét<br />
3. Prosthodendrium pushpai (Bhalerao, 1936) 100 1 - 1000<br />
giµ, d¹ dµy<br />
Hä Dicrocoeliidae Odhner, 1911<br />
4. Dictyonograptus vietnamensis Nguyen, 1968 13,33 2-4 Ruét non<br />
Bé Fasciolida Skrjabin et Schulz, 1937<br />
Hä Echinostomatidae Dietz, 1909<br />
5. Echinostoma aegyptica Khalil et Abaza, 1924 20 1-4 Ruét non<br />
Bé Notocotylida Skrjabin et Schlz, 1937<br />
Hä Notocotylidae Luhe, 1909<br />
6. Notocotylus naviformis Tubangui, 1932 33,33 4 - 16 Ruét non, ruét giµ<br />
<br />
KÕt qu¶ nµy ®ång thêi ® bæ sung thªm cho 3. M« t¶ loµi Centrocestus formosanus<br />
vËt chñ chuét nhµ ViÖt Nam 2 loµi s¸n l¸ lµ (Nishigori, 1924) lÇn ®Çu tiªn ph¸t hiÖn ë<br />
Plagiorchis muris vµ Centrocestus formosanus. chuét ViÖt Nam<br />
Tr−íc ®ã th× NguyÔn ThÞ Lª vµ céng sù (2008)<br />
® ph¸t hiÖn ®−îc 10 loµi s¸n l¸ (bao gåm: VËt chñ: Chuét nhµ - Rattus flavipectus.<br />
Echinostoma revolutum, E. aegyptica, N¬i ký sinh: Ruét non.<br />
E. cinetorchis, Notocotylus naviformis, Ph©n bè: ViÖt Nam: NghÖ An, Hµ TÜnh. ThÕ<br />
Prosthodendrium lucifugi, P. pushpai, giíi: Trung Quèc, §µi Loan, Hång K«ng, NhËt<br />
Paragonimus heterotremus, Dictyonograptus B¶n, Phi-lÝp-pin, Lµo vµ Th¸i Lan.<br />
muris, D. vietnamensis vµ Anchitrema<br />
M« t¶ (n = 12): S¸n l¸ bÐ, c¬ thÓ cã d¹ng<br />
sanguineum ) ë chuét nhµ.<br />
h×nh ovan, kÝch th−íc 0,46 - 0,472 × 0,232 -<br />
10<br />
0,246 mm. C¬ thÓ phñ kÝn gai cutin nhá, gi¸c phÇn sau c¬ thÓ, kÝch th−íc 0,088 - 0,096 mm.<br />
miÖng lín h¬n gi¸c bông. §−êng kÝnh gi¸c Tói chøa tinh ph¸t triÓn, gåm 2 tói h×nh trßn vµ<br />
miÖng 0,06 - 0,08 mm. Gi¸c bông n»m gi÷a c¬ mét tói lín n»m bªn hoÆc tr−íc gi¸c bông. Lç<br />
thÓ, ®−êng kÝnh 0,056 - 0,06. Tr−íc hÇu dµi sinh dôc ®æ ra bªn c¬ thÓ, phÝa trªn gi¸c bông.<br />
0,018 - 0,02 mm. HÇu gÇn trßn, kÝch th−íc Buång trøng n»m tr−íc tinh hoµn, lÖch vÒ phÝa<br />
0,044 × 0,04. Thùc qu¶n dµi 0,05 mm. Cã bªn tr¸i c¬ thÓ, cã ®−êng kÝnh 0,02 - 0,05 mm.<br />
kho¶ng 32 - 36 mãc xÕp thµnh 2 hµng xung TuyÕn no n hoµng gåm c¸c bao no n lín, b¾t<br />
quanh miÖng. Ruét chÎ ®«i tr−íc gi¸c bông ®Çu tõ sau hÇu vµ kÐo dµi ®Õn phÇn cuèi c¬ thÓ.<br />
thµnh hai nh¸nh ch¹y dµi vÒ phÝa sau c¬ thÓ. Tö cung n»m tr−íc tinh hoµn vµ sau gi¸c bông.<br />
Tinh hoµn h×nh bÇu dôc, n»m ®èi xøng ë hai bªn Ýt trøng, cã kÝch th−íc 0,032 - 0,036 × 0,02 mm.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
1<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
2<br />
<br />
<br />
H×nh 1. Centrocestus formosanus (Nishigori, 1924)<br />
1. PhÇn ®Çu c¬ thÓ; 2. H×nh d¹ng chung c¬ thÓ.<br />
<br />
Bµn luËn: ë ruét non cña chim (nh− gµ, vÞt) vµ cña thó<br />
Trªn thÕ giíi, loµi C. formosanus (Nishigori, (thá, chã, mÌo vµ c¸o). Nh÷ng ph¸t hiÖn gÇn<br />
1924) lÇn ®Çu tiªn ®−îc ghi nhËn vµo n¨m 1985 ®©y ë Th¸i Lan, Hång K«ng, Phi-lÝp-pin vµ Lµo<br />
cho thÊy loµi nµy cßn ký sinh ë Õch nh¸i.<br />
ë ch©u ¸ ®ã lµ tr−êng hîp ph¸t hiÖn thÊy Êu<br />
trïng giai ®o¹n metacercaria cña loµi s¸n l¸ nµy ë ViÖt Nam, míi chØ ph¸t hiÖn ®−îc hai loµi<br />
ký sinh ë c¸ håi tõ Trung Quèc, tõ ®ã ®Õn nay thuéc gièng nµy, trong ®ã loµi C. formosanus<br />
loµi nµy ® ®−îc tiÕp tôc ph¸t hiÖn thÊy ký sinh míi chØ ®−îc NguyÔn ThÞ Lª vµ §ç §øc Ng¸i<br />
11<br />
(1993) ph¸t hiÖn vµ m« t¶ loµi nµy ký sinh ë gia 7. Chen H. T., 1933: Lingnan Sc. Jour., 12(1):<br />
cÇm vµ c¸ n−íc ngät. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu 65-74.<br />
vÒ ký sinh trïng ë c¸c loµi chuét miÒn B¾c ViÖt<br />
Nam còng ch−a ph¸t hiÖn ®−îc loµi nµy. 8. Cram E. B., 1928: Journal Parasitol., 15:<br />
72.<br />
III. KÕT LUËN 9. §Æng Huy Huúnh, Cao V¨n Sung, Lª<br />
Xu©n C¶nh, Ph¹m Träng ¶nh, NguyÔn<br />
1. Trong 31 c¸ thÓ chuét nhµ nghiªn cøu, cã Xu©n §Æng, Hoµng Minh Khiªn, NguyÔn<br />
15 c¸ thÓ nhiÔm s¸n l¸ (48,39%). C¸c loµi s¸n l¸ Minh T©m, 2007: §éng vËt chÝ ViÖt Nam,<br />
chñ yÕu ký sinh ë ruét non (100%), ruét giµ tËp 25. Líp thó - Mammalia. Nxb. Khoa häc<br />
(40%) vµ mét sè ë d¹ dµy (20%). C−êng ®é vµ Kü thuËt, Hµ Néi.<br />
nhiÔm tõ 1-1000 c¸ thÓ s¸n l¸ trªn 1 vËt chñ.<br />
Kh«ng ph¸t hiÖn thÊy s¸n l¸ ký sinh ë c¸c néi 10. Eun-Taek Han, Eun-Hee Shinz,<br />
quan kh¸c nh− gan, thËn, phæi, bäng ®¸i ë chuét Sounvanny Phommakorns, Bounthong<br />
vïng nghiªn cøu. Sengvilaykhams, Jae-Lip Kimz, Han-<br />
2. § ph¸t hiÖn ®−îc 6 loµi s¸n l¸ thuéc 6 Jong Rim and Jong-Yil Chaiz, 2008: The<br />
gièng vµ 6 hä ký sinh ë chuét nhµ thuéc hai tØnh Korean Journal Parasitology, 46(1): 49-53.<br />
NghÖ An vµ Hµ TÜnh. Trong ®ã cã loµi 11. Fielding J. W., 1927: Journal and Proc.<br />
C. formosanus lÇn ®Çu tiªn ®−îc ph¸t hiÖn vµ Roy. Soc. New South Wales, 61: 123-129.<br />
m« t¶ ë chuét ViÖt Nam. Bæ sung thªm 2 loµi<br />
s¸n l¸ cho vËt chñ chuét nhµ ViÖt Nam. 12. Luttermoser G. W., 1936: Amer. Jour.<br />
Hyg., 24(2): 350-360.<br />
3. Trong sè 15 c¸ thÓ chuét nhiÔm s¸n l¸, th×<br />
tû lÖ nhiÔm loµi Prosthodendrium pushpai cao 13. NguyÔn ThÞ Lª, 2002: §éng vËt chÝ ViÖt<br />
nhÊt (100%), tiÕp ®Õn lµ loµi C. centrocestus Nam, tËp 8. S¸n l¸ ký sinh ë ng−êi vµ ®éng<br />
(53,33%), N. naviformis, P. muris vµ vËt. Nxb. Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi.<br />
E. aegyptica vµ D. vietnamensis nhiÔm víi tû lÖ 14. NguyÔn ThÞ Lª, Ph¹m Ngäc Doanh, 2004:<br />
t−¬ng ®èi thÊp, tõ 13-33% tæng sè c¸ thÓ nhiÔm. T¹p chÝ Sinh häc, 26(3): 1-4.<br />
TµI LIÖU THAM KH¶O 15. NguyÔn ThÞ Lª, Ph¹m V¨n Lùc, 2005:<br />
T¹p chÝ Sinh häc, 27(3A): 1-11.<br />
1. Ash L. R., 1962: Journal Parasitol, 48(1): 16. NguyÔn ThÞ Lª, Hµ Duy Ngä, 2007: §éng<br />
64-68. vËt chÝ ViÖt Nam, tËp 23. S¸n l¸ ký sinh.<br />
2. Balfour, A., 1922: Parasitology, 14: 282- Nxb. Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi.<br />
298. 17. NguyÔn ThÞ Lª, Ph¹m V¨n Lùc, Hµ Duy<br />
3. Byong Seol Seo, Han Jong Rim, Chan Ngä, NguyÔn V¨n §øc, Phan Träng<br />
Wuk Lee and Joo Soo Yoon, 1964: The Cung, NguyÔn V¨n Ch©u, 2008: Ký sinh<br />
Korean journal of Parasitology, 2(1): 55-62. trïng ë ®éng vËt gÆm nhÊm ViÖt Nam,<br />
Nxb. Khoa häc Tù nhiªn vµ C«ng nghÖ,<br />
4. Byong Seol Seo, Han Jong Rim, Jong Hµ Néi.<br />
June Yoon, Bon Yong Koo and Nam Tae<br />
Hong, 1968: The Korean journal of 18. Oldham J. N., 1931: Journal Helminth,<br />
Parasitology, 6(3): 123-131. 9(2): 47-90.<br />
5. Byong Seol Seo, Seung Yull Cho, Sung 19. Price E. and B. G. Chitwood, 1931:<br />
Tae Hong, Sung Jong Hong and Soon Journal Parasitol., 18: 55.<br />
Hyung Lee, 1981: The Korean journal of 20. Tubangui M. A., 1931: Philippine Jour. Sc.,<br />
Parasitology, 19(2): 131-136. 6: 637-587.<br />
6. Chen H. T., 1924: Japanese Parasitol, 28: 21. Wu X., 1930: Lignan Sc. Jour., 9: 51-64.<br />
285-298.<br />
12<br />
Some supplementary data on parasitic trematode of house<br />
rat (R. flavipectus) Nghe An, Ha Tinh provinces and describe to<br />
Centrocestus formosanus (Heterophyidae) which species<br />
the first time found from the rat in VietNam<br />
<br />
Phan Quoc Toan, Pham Van Luc, Nguyen Van Ha<br />
<br />
<br />
SUMMARY<br />
<br />
Many studies of rat parasites have been made in different parts of the world. Balfour (1922) in England,<br />
Fielding (1927) in Australia, Cram (1928) and Price and Chitwood (1931) in USA; Tubangui (1931) in<br />
Philippin; Wu (1930) and Chen (1933) in China; Ash (1962) in Hawaii and B. Seo (1964) in Korea…. Oldham<br />
(1931) compiled his work which gives an excellent summary of work on rat parasites in different parts of the<br />
world up to date. According to him, total number of helminthes reported in his paper from common rat is 109<br />
species, comprised of 27 trematodes, 41 cestodes, 40 nematodes and 1 acanthocephalid. Out of 109 species,<br />
69 species were found from Rattus norvegicus. In Vietnam, according to Nguyen Thi Le et al. (2007), total<br />
number of helminthes parasites from rodents is 72 species (6 cestodes, 23 trematodes, 40 nematodes and 3<br />
acanthocephalid), out of 72 species, 44 species were found from Rattus flavipectus.<br />
Total 31 house rats (Rattus flavipectus) were examined for helminthes in Ha Tinh and Nghe An provinces.<br />
The overall prevalence of helminthes infection was 48.39% (15/31). 6 trematodes species were found from the<br />
intestine, stomach of the house rat (Plagiorchis muris, Dictyonograptus vietnamensis, Echinostoma aegyptica,<br />
Notocotylus naviformis, Centrocestus formosanus, Prosthodendrium pushpai) with 1-1000 individuals per<br />
each rat. Describe to Centrocestus formosanus (Heterophyidae) which species the first time found from the<br />
rats in Vietnam. In 1993, Nguyen Thi Le and Do Duc Ngai found this species from the birds, poultries (such<br />
as chicken, duck) and freshwater fishes. In the world, this species were found from Amphibian in Thailand,<br />
Laos, Philippines and Hong Kong. This result also completes 2 parasitic trematodes species (Plagiorchis<br />
muris and Centrocestus formosanus) to new host of house rat.<br />
<br />
<br />
Ngày nhËn bµi: 15-12-2008<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
13<br />
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
