Đăng kí và thành lập doanh nghiệp ở Việt Nam

Chia sẻ: Lê Văn Nhứt | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

114
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nhận thức chung của nhiều người là khu vực kinh tế tư nhân ở Việt Nam đã phát triển mạnh kể từ khi luật doanh nghiệp ra đời năm 2000. Nhận thức này chủ yếu bắt nguồn từ các bản sao báo cáo phản ánh quá trình đăng ký doanh nghiệp đã dễ dàng hơn nhiều, và khi nói tới số lượng doanh nghiệp đăng ký thành công mới trong vòng bốn năm vừa qua

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đăng kí và thành lập doanh nghiệp ở Việt Nam

LêI C¶M ¥N B¸o c¸o nµy lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña mét tËp thÓ c¸c c¸ nh©n, ®èi t¸c vµ tû vÊn cña Chû¬ng Tr×nh Ph¸t TriÓn Kinh TÕ Tû Nh©n (MPDF). C¸c ®ång t¸c gi¶ cña b¸o c¸o nµy lµ «ng Nick Freeman, «ng NguyÔn V¨n Lµn vµ bµ NguyÔn H¹nh Nam. Bµ NguyÔn Phû¬ng Quúnh Trang - MPDF vµ bµ Amanda Carlier - Ng©n Hµng ThÕ Giíi (WB) lµ nh÷ng ngûêi ®· khëi xûëng vµ ph¸c th¶o phû¬ng ph¸p nghiªn cøu cho dù ¸n nµy. Bµ NguyÔn Phû¬ng Quúnh Trang còng lµ ngûêi chÞu tr¸ch nhiÖm gi¸m s¸t chung cho dù ¸n. ¤ng TrÇn Thanh S¬n (WB) ®ãng vai trß quan träng trong viÖc x¸c ®Þnh vµ lËp mÉu nghiªn cøu. Bµ NguyÔn H¹nh Nam, bµ Lª BÝch H¹nh vµ «ng Dû¬ng Thµnh Trung (MPDF) ®· trùc tiÕp tham gia pháng vÊn c¸c chñ doanh nghiÖp. ¤ng Dû¬ng Thµnh Trung chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong viÖc nhËp vµ xö lý th«ng tin d÷ liÖu. Bªn c¹nh ®ã lµ sù ®ãng gãp kh«ng nhá cña bµ §µo ThÞ Liªn (MPDF) vµ bµ TrÇn ThÞ Ngäc Dung (WB) trong viÖc s¾p xÕp c¸c cuéc pháng vÊn víi c¸c chñ doanh nghiÖp. Bµ NguyÔn Quúnh Trang, bµ Phan ThÞ Thïy Chi vµ bµ NguyÔn Thu HuyÒn còng ®· tham gia víi tû c¸ch tû vÊn ®éc lËp trong viÖc rµ so¸t ®Ó x¸c nhËn sù tån t¹i cña c¸c doanh nghiÖp ®· tham gia ®¨ng ký kinh doanh. Vµ cuèi cïng lµ sù gióp ®ì cña bµ Catherine McKinley trong viÖc biªn tËp l¹i b¸o c¸o nµy. Nghiªn cøu nµy kh«ng thÓ hoµn thµnh nÕu thiÕu sù gióp ®ì tËn t×nh vµ c¸c gãp ý thÊu ®¸o cña rÊt nhiÒu doanh nh©n ë Hµ Néi vµ c¸c tØnh l©n cËn, nh÷ng ngûêi ®· dµnh thêi gian quý b¸u ®Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái cña chóng t«i vµ chia sÎ kinh nghiÖm cña m×nh trong qu¸ tr×nh ®¨ng ký. Hä kh«ng nh÷ng ®· gióp cho chóng t«i cã mét c¶m nhËn râ rµng h¬n lµ nh÷ng h×nh dung ban ®Çu vÒ qu¸ tr×nh thµnh lËp doanh nghiÖp ë ViÖt Nam mµ cßn gióp chóng t«i cã ®ûîc mét bøc tranh s©u s¾c, ®a d¹ng vµ nhiÒu chiÒu h¬n vÒ t×nh h×nh thùc tÕ mµ chóng t«i muèn ph¶n ¸nh trong b¶n b¸o c¸o nµy. Do ®ã chóng t«i xin bµy tá lßng c¶m ¬n tíi tÊt c¶ nh÷ng chñ doanh nghiÖp ®· s½n lßng tr¶ lêi pháng vÊn. Chóng t«i còng xin c¶m ¬n «ng Vò Anh TuÊn ë Tæng Côc Thèng Kª vµ «ng NguyÔn Lª Trung ë Trung T©m Th«ng tin Doanh nghiÖp cña Bé KÕ ho¹ch §Çu tû ®· gióp chóng t«i cã c¸i nh×n thÊu ®¸o h¬n vÒ viÖc thu thËp, ®èi chiÕu vµ b¸o c¸o c¸c con sè ®ûîc c«ng bè vÒ viÖc thµnh lËp vµ ®¨ng ký doanh nghiÖp cña ViÖt Nam. TÊt c¶ nh÷ng sai sãt trong b¸o c¸o nµy thuéc vÒ tr¸ch nhiÖm cña riªng c¸c c¸ nh©n ®ång t¸c gi¶. i
môc lôc lêi c¶m ¬n i tãm t¾t v chÛ¬ng I. §¡NG Ký THµNH LËP DOANH NGHIÖP ë VIÖT NAM: 1 BèI C¶NH Vµ C¥ Së CñA Dù ¸N 1.1. C¸c con sè cã tÝnh ®¹i diÖn ®Õn ®©u? 1 1.2. Nh×n vÊn ®Ò kh«ng chØ ë con sè 2 5 chÛ¬ng II. PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU 2.1. Tiªu chÝ lùa chän mÉu 5 2.2. T×m kiÕm c¸c c«ng ty cßn ®ang ho¹t ®éng 6 2.3. Thu thËp d÷ liÖu 7 9 chÛ¬ng III. PH¸T HIÖN §IÒU TRA VÒ “NH÷NG CON Sè C¤NG Bè” 3.1. Tæng côc Thèng kª 9 3.2. Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp 10 3.3. C¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra cña giai ®o¹n 1 14 3.4. Suy ®o¸n vµ kÕt luËn vÒ giai ®o¹n 1 cña nghiªn cøu 17 3.5. Mét sè nguyªn nh©n lµm sai lÖch c¸c “con sè c«ng bè” 21 chÛ¬ng IV. PH¸T HIÖN §IÒU TRA VÒ C¸C THñ TôC TRONG QUY TR×NH 23 §¡NG Ký KINH DOANH 4.1. Chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh 23 4.2. §¨ng ký con dÊu doanh nghiÖp 25 4.3. §¨ng ký m· sè thuÕ 26 4.4. Mua quyÓn “hãa ®¬n ®á” 26 29 chÛ¬ng V. NH÷NG PH¸T HIÖN VÒ HËU §¡NG Ký 5.1. Tãm t¾t thùc tr¹ng cña 47 doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn 29 5.2. C¸c rµo c¶n 31 5.3. Thªm mét sè nhËn xÐt vÒ c¸c kÕt qu¶ ë giai ®o¹n 2 43 45 chÛ¬ng VI. KÕT LUËN 6.1. CÇn ph¶i cã nh÷ng sè liÖu thèng kª chÝnh x¸c 45 6.2. Quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh cÇn gän nhÑ h¬n 47 49 Nguån tµi liÖu tham kh¶o 51 phô lôc iii
ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n danh s¸ch c¸c b¶ng, hép vµ h×nh vÏ B¶ng sè 1: So s¸nh hai nguån thèng kª chÝnh vÒ c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng ë ViÖt Nam 13 B¶ng sè 2: So s¸nh d÷ liÖu vÒ doanh nghiÖp cña TCTK vµ TTTT DN tõ n¨m 2000 - 2003 14 B¶ng sè 3: C¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra cña giai ®o¹n 1 16 B¶ng sè 4: C¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký trong 4 n¨m kÕ tõ 01/01/2000 ®Õn 31/12/2003 17 B¶ng sè 5: Nguån gèc cña doanh nghiÖp 30 B¶ng sè 6: Tû lÖ kh«ng hµi lßng víi c¬ së vËt chÊt 34 B¶ng sè 7: C¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký trong mÉu ®iÒu tra 51 B¶ng sè 8: Chi tiÕt vÒ vèn ®¨ng ký cña c¸c doanh nghiÖp trong mÉu 51 B¶ng sè 9: Vèn ph¸p ®Þnh ®¨ng ký trung b×nh 52 B¶ng sè 10: Chi tiÕt vÒ vèn ®¨ng ký cña c¸c doanh nghiÖp trong mÉu 52 B¶ng sè 11: Vèn ph¸p ®Þnh ®¨ng ký trung b×nh ®èi víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c nhau 52 Hép sè 1: Mét vµi ghi nhanh ë tØnh Z 20 Hép sè 2: Kh¶o s¸t thùc tÕ phßng ®¨ng ký kinh doanh cña Së KH-§T Hµ Néi 25 Hép sè 3: Quan ®iÓm cña c«ng ty luËt A 27 Hép sè 4: ThÕ giíi phøc t¹p cña doanh nghiÖp X vµ Y 28 Hép sè 5: ThiÕu ®Êt ®ai 33 Hép sè 6: Khã kh¨n ®Ó ®¶m b¶o thuª ®Êt dµi h¹n 33 Hép sè 7: Båi thûêng ®Ó gi¶i táa ®Êt 35 H×nh 1: BiÓu ®å m« t¶ qu¸ tr×nh ®iÒu tra 8 H×nh 2: C¸c rµo c¶n chÝnh 32 iv
TãM T¾T NhËn thøc chung cña nhiÒu ngûêi lµ khu vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam ®· ph¸t triÓn m¹nh kÓ tõ khi LuËt Doanh NghiÖp ra ®êi vµo n¨m 2000. NhËn thøc nµy chñ yÕu b¾t nguån tõ c¸c b¶n b¸o c¸o ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh ®¨ng ký doanh nghiÖp ®· dÔ dµng h¬n nhiÒu, vµ khi nãi tíi sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký thµnh lËp míi trong vßng bèn n¨m võa qua, ngûêi ta thûêng nãi tíi “con sè c«ng bè” s¸u ch÷ sè ®Çy Ên tûîng, qua con sè ®ã khu vùc kinh tÕ tû nh©n cã vÎ lµ mét bøc tranh tû¬i s¸ng. Tuy nhiªn, cã thÓ cã mét sè b»ng chøng cho thÊy khu vùc kinh tÕ tû nh©n kh«ng thËt hïng m¹nh nhû “con sè c«ng bè”. Cô thÓ lµ, mét sè yÕu tè nhû: mét doanh nh©n ®¨ng ký thµnh lËp nhiÒu doanh nghiÖp; rÊt Ýt hoÆc kh«ng hÒ cã sù theo dâi nh÷ng doanh nghiÖp ®· gi¶i thÓ vµ sù tån t¹i cña “c¸c doanh nghiÖp ma” (®ûîc hiÓu lµ nh÷ng c«ng ty chØ tham gia ®¨ng ký nhûng thùc tÕ kh«ng ho¹t ®éng hoÆc nÕu ho¹t ®éng chØ thùc hiÖn b¸n hãa ®¬n ®á kiÕm lêi), v.v... Nh÷ng yÕu tè nµy ®· thæi phång “sè c«ng bè” ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh. “Con sè c«ng bè” còng kh«ng cung cÊp ®ûîc bÊt cø mét th«ng tin g× vÒ viÖc c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng cã ph¸t triÓn hay kh«ng vµ ph¸t triÓn ®Õn møc nµo. Tãm l¹i, sè lûîng giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh míi ®ûîc cÊp cã thÓ lµ mét phû¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña khu vùc tû nh©n nhûng phû¬ng ph¸p ®ã chØ cã thÓ ®ûa ra ®ûîc h×nh ¶nh mét chiÒu cña mét hiÖn tûîng ®a chiÒu. Trong bèi c¶nh nµy, Chû¬ng tr×nh Ph¸t triÓn Kinh tÕ Tû nh©n (MPDF) vµ Ng©n hµng ThÕ giíi t¹i ViÖt Nam ®· quyÕt ®Þnh khëi xûíng mét nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh ®¨ng ký vµ thµnh lËp doanh nghiÖp ë ViÖt Nam. Môc tiªu chÝnh cña nghiªn cøu nµy lµ nh»m hiÓu râ h¬n vÒ qu¸ tr×nh mµ c¸c doanh nghiÖp míi ph¶i tr¶i qua khi ®¨ng ký vµ ®Ó t×m hiÓu xem c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn nhû thÕ nµo sau khi ®¨ng ký; tõ ®ã cã ®ûîc mét bøc tranh râ nÐt h¬n vÒ nh÷ng vÊn ®Ò phÝa sau nh÷ng “con sè c«ng bè”. Phû¬ng ph¸p tiÕp cËn mµ chóng t«i sö dông ®· ®ûîc tr×nh bµy chi tiÕt trong Chû¬ng 2. C¸c ph¸t hiÖn chÝnh ®· ®ûîc tr×nh bµy s¬ qua trong phÇn tãm t¾t s¬ bé nµy vµ ®· ®ûîc m« t¶ chi tiÕt h¬n trong Chû¬ng 3 vµ Chû¬ng 5. Chû¬ng 6 ®Ò cËp tíi mét sè nhËn xÐt kÕt luËn. C¸C PH¸T HIÖN C¬ së d÷ liÖu ®¨ng ký kinh doanh cßn yÕu kÐm Nh÷ng “con sè c«ng bè” cÇn ®ûîc sö dông mét c¸ch thËn träng, do c¸c c¬ së d÷ liÖu hiÖn t¹i cho viÖc ®¨ng ký kinh doanh cßn yÕu kÐm. Chóng t«i ®· sö dông c¸c con sè ®¨ng ký kinh doanh do Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp cña Bé KÕ ho¹ch §Çu tû (TTTT DN) cung cÊp vÒ viÖc thµnh lËp c¸c doanh nghiÖp míi lµm c¬ së d÷ liÖu ph©n tÝch ban ®Çu cho nghiªn cøu nµy. Chóng t«i nhËn thÊy r»ng, mÆc dï c¸c con sè nµy m« t¶ tû¬ng ®èi chÝnh v
ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n x¸c tèc ®é c¸c doanh nghiÖp míi chÝnh thøc ®¨ng ký (vµ trong mét sè trûêng hîp lµ ®¨ng ký l¹i) nhûng kh«ng ph¶i lóc nµo còng lµ chØ sè ®¸ng tin cËy minh häa quy m« - hay tèc ®é ph¸t triÓn - cña khu vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam. Râ rµng lµ c¸c con sè hµng n¨m vÒ c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng cña Tæng Côc Thèng Kª (TCTK) thûêng nhá h¬n 40% so víi c¸c con sè vÒ ®¨ng ký kinh doanh do TTTT DN cung cÊp. Møc ®é chªnh lÖch nµy kh«ng chØ do viÖc sö dông c¸c quy tr×nh thu thËp d÷ liÖu kh¸c nhau mµ cßn v× c¸c con sè nµy ®ûîc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ c¸c hiÖn tûîng kh¸c nhau: sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký (trong trûêng hîp “con sè c«ng bè” cña TTTT DN) vµ sè c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng (trong trûêng hîp “con sè c«ng bè” cña TCTK). MÉu ®iÒu tra cña chóng t«i gåm 300 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký trong ba n¨m tõ th¸ng 01 n¨m 2000 ®Õn th¸ng 12 n¨m 2002 do TTTT DN cung cÊp, cho thÊy r»ng: 73,7% ch¾c ch¾n hoÆc cã thÓ ®ang ho¹t ®éng; 13,7% ch¾c ch¾n hoÆc gÇn nhû ch¾c ch¾n ®ãng cöa hoÆc kh«ng ho¹t ®éng; 15,7% vÉn cßn trong t×nh tr¹ng kh«ng râ rµng, mÆc dï chóng t«i ®· cè g¾ng tèi ®a ®Ó x¸c ®Þnh. Cuéc ®iÒu tra nµy cho thÊy chØ cã 14 doanh nghiÖp (5% cña mÉu) ®· chÝnh thøc chÊm døt ho¹t ®éng. Vµ trong sè ®ã chØ cã 3 doanh nghiÖp (1% cña mÉu) ®· hoµn thµnh c¸c thñ tôc chÝnh thøc chÊm døt ho¹t ®éng kinh doanh. §iÒu nµy cho thÊy qu¸ tr×nh chÊm døt kinh doanh cña mét doanh nghiÖp hoÆc lµ rÊt khã kh¨n hoÆc hÖ thèng hiÖn t¹i kh«ng khuyÕn khÝch lµm viÖc nµy. Kinh nghiÖm trªn thÕ giíi cho thÊy kho¶ng h¬n 5% c¸c doanh nghiÖp míi sÏ kh«ng ho¹t ®éng thµnh c«ng vµ cuèi cïng sÏ ®ãng cöa, thùc tr¹ng nµy lµ mét phÇn kh«ng thÓ tr¸nh khái trong vßng ®êi cña khèi doanh nghiÖp. §ãng cöa doanh nghiÖp lµ mét phÇn cña qu¸ tr×nh vËn ®éng mµ ë ®ã c¸c doanh nghiÖp thµnh c«ng sÏ ph¸t triÓn cßn c¸c doanh nghiÖp kh«ng thµnh c«ng sÏ ph¶i rót lui. Cßn nhiÒu bÊt cËp hiÖn ®ang tån t¹i trong chÝnh c¬ së d÷ liÖu TTTT DN, nhÊt lµ vÒ vÊt ®Ò chÊt lûîng nhËp vµ lûu gi÷, cËp nhËt d÷ liÖu. Chóng t«i nhËn thÊy r»ng 39% c¸c doanh nghiÖp trong mÉu cña chóng t«i hiÖn ®ang ë t¹i c¸c ®Þa chØ kh¸c víi ®Þa chØ ®ûîc ghi trong c¬ së d÷ liÖu TTTT DN, thûêng lµ do viÖc chuyÓn ®Þa ®iÓm sau khi ®¨ng ký. C¸c doanh nghiÖp tham gia ®¨ng ký kh«ng ph¶i doanh nghiÖp míi ®Ûîc thµnh lËp MÆc dï, con sè ®¨ng ký kinh doanh cao lµ mét dÊu hiÖu tÝch cùc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña thµnh phÇn kinh tÕ tû nh©n, nhûng còng kh«ng nªn sö dông nh÷ng con sè ®ã ®Ó ®¸nh gi¸ tèc ®é ph¸t triÓn chung cña thµnh phÇn kinh tÕ tû nh©n. Trong c¸c doanh nghiÖp ®ûîc ®iÒu tra, 16% c¸c doanh nghiÖp ®ûîc kh¶o s¸t ®· tõng ®¨ng ký kinh doanh trûíc khi Lu©t doanh nghiÖp ®ûîc ban hµnh vµo th¸ng 1 n¨m 2000 vµ sau ®ã ®· ®¨ng ký l¹i. §ång thêi, cã kho¶ng 45% c¸c doanh nghiÖp mµ chóng t«i pháng vÊn ®· tõng tån t¹i dûíi h×nh thøc kh«ng chÝnh thøc (vÝ dô nhû c¸c c¬ së kinh doanh hé gia ®×nh) vµ ®· quyÕt ®Þnh ®¨ng ký kinh doanh theo LuËt, do nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau. ChØ kho¶ng 32% sè doanh nghiÖp mµ chóng t«i pháng vÊn cã thÓ ®ûîc coi lµ do c¸c doanh nh©n thµnh lËp míi kÓ tõ khi LuËt Doanh NghiÖp ®ûîc ban hµnh. vi
Tãm t¾t §i vµo ho¹t ®éng cßn cã nhiÒu khã kh¨n Cuéc ®iÒu tra cña chóng t«i còng cho thÊy, c¸c doanh nghiÖp trong mÉu ®iÒu tra cña chóng t«i mÊt trung b×nh mÊt kho¶ng 50 ngµy (c¸c doanh nghiÖp nhê ®Õn c¸c nhµ cung cÊp dÞch vô th× kho¶ng 23 ngµy) ®Ó hoµn tÊt toµn bé qu¸ tr×nh xin ®¨ng ký vµ thµnh lËp doanh nghiÖp, tõ viÖc xin giÊy ®¨ng ký kinh doanh ®Õn lóc ®ûîc cÊp quyÓn “hãa ®¬n ®á” ®Çu tiªn ®Ó cã thÓ sö dông ho¸ ®¬n thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng (VAT). §¸ng chó ý lµ sè ngµy nµy nhiÒu h¬n sè ngµy ®¨ng ký ë ViÖt Nam thûêng ®ûîc nãi ®Õn - cã thÓ lµ do ®ã lµ sè liÖu ph¶n ¸nh thêi gian cÊp giÊy phÐp chø kh«ng ph¶i lµ toµn bé thêi gian cho qu¸ tr×nh thµnh lËp. ViÖc xin cÊp “hãa ®¬n ®á” lÇn ®Çu cã vÎ nhû lµ bûíc phiÒn to¸i nhÊt trong qu¸ tr×nh thµnh lËp. Cho dï gÇn ®©y ®· cã nh÷ng tiÕn bé ®¸ng kÓ, nhûng thêi gian ®Ó viÖc ®¨ng ký míi ë ViÖt Nam vÉn cßn tû¬ng ®èi l©u nÕu xÐt theo tiªu chuÈn quèc tÕ. C¸c thñ tôc hiÖn t¹i cÇn ®ûîc ®¬n gi¶n hãa ®Ó cho phÐp c¸c doanh nghiÖp ®ång thêi cã thÓ xin ®¨ng ký con dÊu doanh nghiÖp, m· sè thuÕ vµ mua hãa ®¬n, vµ do ®ã cã thÓ rót ng¾n ®ûîc toµn bé thêi gian ®¨ng ký. C¸c thñ tôc ®ûîc ®¬n gi¶n hãa vµ viÕt thµnh v¨n b¶n râ rµng còng sÏ gióp gi¶m “c¸c kho¶n phÝ kh«ng chÝnh thøc” thûêng n¶y sinh trong qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh. Nh÷ng ph¸t hiÖn trªn phï hîp víi nh÷ng sè liÖu ®ûa ra trong b¸o c¸o “Ho¹t §éng Kinh Doanh 2005 - xãa bá c¸c rµo c¶n t¨ng trûëng”1. C¸c vÊn ®Ò hËu ®¨ng ký kinh doanh (®Êt ®ai, vèn, c¸c thñ tôc hµnh chÝnh) vÉn cßn lµ trë ng¹i ®èi víi sù ph¸t triÓn B¶n b¸o c¸o nµy còng cè g¾ng chØ ra c¸c trë ng¹i vÒ mÆt quy ®Þnh ®ang v« t×nh k×m h·m sù n¨ng ®éng cña khu vùc tû nh©n vµ ®Ò ra c¸c c¸ch thøc mµ ViÖt Nam cã thÓ lµm ®Ó c¶i thiÖn m«i trûêng ph¸p lý nh»m hç trî cho mét khu vùc kinh tÕ tû nh©n ho¹t ®éng m¹nh mÏ h¬n. Trong sè 47 doanh nghiÖp chóng t«i pháng vÊn, ®a sè ®Òu cho biÕt lµ lµm ¨n cã l·i nhûng gÇn mét nöa thÊy r»ng ho¹t ®éng kinh doanh khã h¬n nhiÒu so víi dù tÝnh ban ®Çu. Tuy nhiªn, kho¶ng 90% vÉn tiÕp tôc ho¹t ®éng trªn lo¹i h×nh kinh doanh nhû lóc míi thµnh lËp vµ chØ 10% ®· cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ trong lÜnh vùc kinh doanh. Mét phÇn tû sè doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn nãi ®Õn viÖc t×m ®Êt ®ai hay c¬ së vËt chÊt thÝch hîp nhû lµ phÇn khã kh¨n nhÊt trong qu¸ tr×nh khëi nghiÖp. Chûa ®Õn 10% c¸c doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cã v¨n phßng trªn ®Êt riªng, cßn ®a sè hoÆc lµ thuª v¨n phßng, nhµ xûëng hoÆc lµ sö dông tµi s¶n riªng thuéc së h÷u cña nh÷ng ngûêi s¸ng lËp. Kho¶ng 11% c¸c doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn thuª l¹i ®Êt hoÆc c¬ së vËt chÊt cña c¸c doanh nghiÖp nhµ nûíc. KÕt qu¶ ®iÒu tra cña chóng t«i cho thÊy viÖc t×m ®ñ vèn ®Çu tû vÉn lµ th¸ch thøc lín ®èi víi c¸c doanh nghiÖp tû nh©n, c¶ trong giai ®o¹n khëi nghiÖp vµ ho¹t ®éng sau ®ã. §a sè c¸c doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn kh«ng thÓ vay tiÒn ng©n hµng vµ hä tin r»ng viÖc khã ________________________________________________________ 1 B¸o c¸o “ Kinh doanh n¨m 2005 – Xãa bá rµo c¶n t¨ng trûëng” cña Ng©n hµng ThÕ giíi, C«ng ty Tµi chÝnh Quèc tÕ vµ Oxford University Press, Washington DC 2005. vii
ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n tiÕp cËn c¸c kho¶n tÝn dông ng©n hµng ®ang k×m h·m triÓn väng ph¸t triÓn cña hä. Trë ng¹i chÝnh dûêng nhû lµ thiÕu tµi s¶n cã gi¸ trÞ thÝch hîp ®Ó lµm thÕ chÊp. NhiÒu doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn cho r»ng hÖ thèng thuÕ, ®Æc biÖt lµ viÖc cÊp quyÓn ‘hãa ®¬n ®á’ VAT lµ phiÒn phøc vµ tèn thêi gian. VÒ thuÕ thu nhËp, mét sè doanh nghiÖp cho r»ng c¸c c¸n bé thuÕ thûêng ¸p ®Æt ra mét møc thuÕ mµ hä nghÜ lµ hîp lý, nhûng kh«ng dùa vµo c¸c con sè kÕ to¸n cña c¸c doanh nghiÖp (c¸c c¸n bé thuÕ cã xu hûíng kh«ng tin vµo c¸c con sè nµy). Theo mét sè doanh nghiÖp ®ûîc pháng vÊn th× doanh nghiÖp kh«ng thÓ tuyªn bè lµm ¨n thua lç khi b¸o c¸o thuÕ vµ c¸n bé thuÕ thûêng cho r»ng l·i cña doanh nghiÖp t¨ng hµng n¨m, do ®ã thuÕ thu nhËp n¨m sau ph¶i t¨ng h¬n n¨m trûíc. viii
ChÛ¬ng I §¡NG Ký THµNH LËP DOANH NGHIÖP ë VIÖT NAM: BèI C¶NH Vµ C¥ Së CñA Dù ¸N NhËn thøc chung lµ khu vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam ®· t¨ng trûëng m¹nh mÏ kÓ tõ khi ban hµnh LuËt Doanh NghiÖp vµo th¸ng 01 n¨m 2000. NhËn thøc nµy chñ yÕu xuÊt ph¸t tõ c¸c b¸o c¸o cho thÊy quy tr×nh ®¨ng ký ®· trë nªn dÔ dµng h¬n rÊt nhiÒu, vµ “con sè c«ng bè” vÒ sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký trong 4 n¨m qua lªn tíi s¸u ch÷ sè. Trªn thùc tÕ, “con sè c«ng bè” gÇn ®©y nhÊt vÒ sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký míi thûêng ®ûîc ®Ò cËp trong nhiÒu b¸o c¸o nhû mét b»ng chøng chøng minh cho tiÕn tr×nh tù do hãa kinh doanh lÉn c«ng cuéc c¶i tæ nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam ®ang diÔn ra mét c¸ch tÝch cùc vµ cã nh÷ng thµnh qu¶ thËt sù. 1.1 C¸c con sè cã tÝnh ®¹i diÖn ®Õn ®©u? Theo mét b¸o c¸o cña ChÝnh phñ ViÖt Nam, thêi gian trung b×nh ®Ó ®¨ng ký mét doanh nghiÖp tû nh©n ®· rót ng¾n rÊt nhiÒu, tõ 99 ngµy (trûíc khi cã LuËt Doanh NghiÖp) xuèng cßn 10 ngµy, vµ chi phÝ cho viÖc ®¨ng ký cña mét doanh nghiÖp míi còng gi¶m mét c¸ch ®¸ng kÓ2. B¸o c¸o “Kinh doanh n¨m 2005” cña Ng©n hµng ThÕ giíi l¹i ®ûa ra thêi gian ®¨ng ký trung b×nh cao h¬n nhiÒu - kho¶ng 56 ngµy. Tuy nhiªn, c¸c thñ tôc ®¨ng ký kinh doanh hiÖn ®¬n gi¶n h¬n, nhanh chãng h¬n vµ chi phÝ rÎ h¬n nªn cã nhiÒu doanh nh©n chÝnh thøc ®¨ng ký cho c¸c doanh nghiÖp hiÖn cã hay ®ang trong kÕ ho¹ch thµnh lËp. TÊt nhiªn ®©y lµ mét tiÕn bé quan träng cÇn ®ûîc ghi nhËn vµ hoan nghªnh. Trªn thùc tÕ, sù t¨ng trûëng vÒ sè lûîng c¸c doanh nghiÖp tû nh©n ®¨ng ký míi thûêng ®ûîc ®Ò cËp trong nhiÒu b¸o c¸o nhû lµ mét chØ sè ®¹i diÖn quan träng chøng minh sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ thµnh c«ng cña tiÕn tr×nh tù do hãa kinh doanh vµ c¶i tæ nÒn kinh tÕ t¹i ViÖt Nam. NÕu ®ûîc cung cÊp nh÷ng ®iÒu kiÖn m«i trûêng tèt cho viÖc t¨ng trûëng lµnh m¹nh, th× doanh nghiÖp ®¨ng ký míi nµy sÏ ph¸t triÓn thµnh mét khu vùc kinh tÕ tû nh©n sèng ®éng vµ m¹nh mÏ t¹i ViÖt Nam. Tuy nhiªn, cã mét vµi b»ng chøng ®©y ®ã cho thÊy r»ng khu vùc kinh tÕ tû nh©n kh«ng hoµn toµn khoÎ m¹nh vµ ph¸t triÓn nhanh nhû nh÷ng “con sè c«ng bè” cã thÓ hµm ý, vµ sè liÖu thèng kª chÝnh thøc vÒ sè c¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký ë ViÖt Nam kh«ng ®em l¹i ®ûîc mét bøc tranh toµn diÖn. §Æc biÖt lµ nh÷ng “con sè c«ng bè” nµy cã thÓ bÞ thæi phång lªn mét møc nhÊt ®Þnh bëi mét sè c¸c yÕu tè nhû mét doanh nghiÖp ®¨ng ký nhiÒu lÇn vµ sù cã mÆt cña c¸c “doanh nghiÖp ma”. Do ®ã, sè lûîng chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh míi ®ûîc cÊp cã thÓ lµ mét phû¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña khu vùc ________________________________________________________ 2 Xem “B¸o c¸o vÒ Thùc hiÖn LuËt Doanh NghiÖp trong 3 n¨m qua”, Tæ c«ng t¸c ®Æc biÖt vÒ Thi hµnh LuËt Doanh NghiÖp, th¸ng 05/2003. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20 1
ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n tû nh©n nhûng phû¬ng ph¸p ®ã chØ cã thÓ ®ûa ra ®ûîc h×nh ¶nh mét chiÒu cña mét hiÖn tûîng ®a chiÒu. Thùc ra, kh«ng nªn kú väng qu¸ nhiÒu vµo hÖ thèng ®¨ng ký míi ®ûîc thiÕt lËp ®Ó nh»m ghi nhËn sè lûîng doanh nghiÖp míi ®¨ng ký v× hÖ thèng nµy kh«ng thÓ m« t¶ mét bøc tranh toµn diÖn vµ ®óng ®¾n. GÇn gièng viÖc chôp ¶nh nh÷ng chiÕc xe ®i nhanh, rÊt cã thÓ bøc ¶nh ®ã khi ®ûîc in ra sÏ rÊt mê nh¹t vµ chØ ®Ó miªu t¶ l¹i mét viÖc ®· x¶y ra. Vµ khi bøc ¶nh ®ûîc in ra thùc tÕ ®· kh¸c ®i rÊt nhiÒu. MÆc dï sè lûîng ®¨ng ký c¸c doanh nghiÖp míi ë ViÖt Nam cã thÓ ®ang ®ûîc ghi chÐp kh¸ tèt, song viÖc ®ãng cöa c¸c doanh nghiÖp thùc tÕ kh«ng ho¹t ®éng hiÖu qu¶ ®ûîc theo dâi rÊt s¬ sµi. ë bÊt cø quèc gia nµo, viÖc dõng kinh doanh còng nhû viÖc ®¨ng ký kinh doanh míi lµ mét phÇn b×nh thûêng cña qu¸ tr×nh t¨ng trûëng cña khu vùc kinh tÕ tû nh©n. ViÖc ®ãng cöa doanh nghiÖp kh«ng nh÷ng lµ ®û¬ng nhiªn mµ nã cßn lµ mét phÇn g¾n liÒn cña qu¸ tr×nh khi mµ c¸c doanh nghiÖp - vµ toµn bé giíi doanh nghiÖp - ph¶n øng víi nh÷ng thay ®æi liªn tôc cña m«i trûêng bªn ngoµi (vÝ dô, c¬ héi thÞ trûêng míi, c¬ héi kinh doanh míi). §ã lµ mét phÇn “vßng ®êi” b×nh thûêng cña doanh nghiÖp. Nhû chÝnh phñ Singapore ®· ghi nhËn “...c¸c doanh nghiÖp liªn tôc gia nhËp vµ rót khái nÒn kinh tÕ... Qu¸ tr×nh thµnh lËp vµ gi¶i t¸n nµy lµ mét quy tr×nh ho¹t ®éng kinh doanh th«ng thûêng”3. 1.2 Nh×n vÊn ®Ò kh«ng chØ ë con sè Trong bèi c¶nh nµy, MPDF vµ Ng©n hµng ThÕ giíi t¹i ViÖt Nam quyÕt ®Þnh khëi xûíng mét nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh ®¨ng ký kinh doanh ë ViÖt Nam ®Ó: hiÓu râ h¬n qu¸ tr×nh mµ c¸c doanh nghiÖp tr¶i qua khi ®¨ng ký; xem c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn ra sao sau khi ®¨ng ký; tõ ®ã cã ®ûîc mét bøc tranh toµn diÖn h¬n vÒ nh÷ng ®iÒu thùc tÕ xung quanh “con sè c«ng bè” vÉn thûêng ®ûîc nh¾c tíi. Phû¬ng ph¸p tiÕp cËn mµ chóng t«i sö dông ®ûîc ®Ò cËp chi tiÕt ë Chû¬ng 2. B¶n th©n sù t¨ng trûëng vÒ sè lûîng c¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký míi lµ mét dÊu hiÖu tèt, nhûng nã kh«ng cã ý nghÜa lµ quy m« vµ s¶n lûîng cña khu vùc tû nh©n ViÖt Nam còng t¨ng trûëng cïng mét tèc ®é. VÝ dô, c¸c doanh nghiÖp hiÖn t¹i cã thÓ ®ang t¸ch ra thµnh c¸c doanh nghiÖp míi nhá h¬n, nh»m tËn dông (mét c¸ch hoµn toµn hîp ph¸p) c¸c ûu ®·i vÒ tµi chÝnh ®ang ®ûîc ¸p dông cho c¸c doanh nghiÖp míi thµnh lËp. Nh÷ng ®éng th¸i nµy sÏ t¹o ra sù thæi phång c¸c sè liÖu thèng kª chÝnh thøc vÒ sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký míi, nhûng kh«ng nhÊt thiÕt lµ t¹o ra bÊt kú mét t¸c ®éng nµo vÒ s¶n lûîng, viÖc lµm, ®Çu tû vèn,v.v... H¬n n÷a, mÆc dï viÖc ®¨ng ký kinh doanh ®· trë nªn ®¬n gi¶n h¬n rÊt nhiÒu tõ n¨m 2000, nhûng thñ tôc thµnh lËp mét doanh nghiÖp míi kh«ng chØ lµ viÖc ®¨ng ký. V× vËy nghiªn cøu nµy tËp trung t×m hiÓu xem liÖu nh÷ng thñ tôc kh¸c ®i kÌm - vÝ dô nhû ®¨ng ký m· sè thuÕ - còng ®· ®ûîc c¶i thiÖn cïng víi quy tr×nh ®¨ng ký kinh doanh hay kh«ng. Cuèi cïng chóng t«i còng xem xÐt nh÷ng trë ng¹i mµ c¸c doanh nghiÖp míi ph¶i ®èi mÆt trong giai ®o¹n ban ®Çu ®i vµo ho¹t ®éng nhû viÖc tiÕp cËn vèn vµ quyÒn sö dông ®Êt... ________________________________________________________ 3 §ûîc trÝch dÉn tõ the Statistics Singapore Newsletter, 09/2003, trang 17. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20 2
Bèi c¶nh vµ c¬ së cña dù ¸n CÇn ph¶i nhÊn m¹nh r»ng môc tiªu chñ yÕu cña dù ¸n nghiªn cøu nµy kh«ng ph¶i lµ ®Ó v¹ch sai hay xem thûêng c¸c con sè thèng kª chÝnh thøc vÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp mµ lµ ®Ó cung cÊp thªm nh÷ng c¸i nh×n thÊu ®¸o, vµ qua ®ã hy väng mang ®Õn mét ý nghÜa ®Çy ®ñ h¬n cho “con sè c«ng bè” thûêng ®ûîc ®Ò cËp trªn c¸c phû¬ng tiÖn th«ng tin. Râ rµng lµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· t¹o ®ûîc nh÷ng bûíc tiÕn bé trong viÖc c¶i thiÖn m«i trûêng kinh doanh cho c¸c doanh nghiÖp tû nh©n, b¾t ®Çu tõ quy tr×nh ®¨ng ký trë ®i. M«i trûêng mét thêi kh«ng th©n thiÖn cho c¸c doanh nghiÖp tû nh©n th× nay ®· trë nªn thuËn lîi vµ dÔ chÞu h¬n nhiÒu. B¶n b¸o c¸o nµy hy väng bæ sung thªm th«ng tin vÒ nh÷ng g× ®ang diÔn ra trong khu vùc c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh, ®Æc biÖt lµ ë giai ®o¹n míi thµnh lËp. Hy väng r»ng vÊn ®Ò mµ b¸o c¸o nµy ®ûa ra lµ thÝch hîp vµ nhËn ®ûîc sù quan t©m tõ phÝa c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch còng nhû khèi kinh tÕ tû nh©n. Th«ng qua viÖc hiÓu biÕt h¬n vÒ nh÷ng g× thËt sù ®ang diÔn ra trong vµ xung quanh “con sè c«ng bè”, hy väng chóng ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®ûîc c¸c biÖn ph¸p chÝnh s¸ch gióp cho ViÖt Nam ph¸t triÓn dùa trªn nh÷ng thµnh qu¶ ®· ®¹t ®ûîc, tiÕp tôc c¶i tiÕn viÖc thùc thi LuËt Doanh NghiÖp vµ cung cÊp th«ng tin ®Ó phôc vô viÖc th¶o luËn vÒ viÖc söa ®æi bé luËt nµy. Vµ do ®ã cã thÓ hç trî cho c¸c doanh nghiÖp tû nh©n trong giai ®o¹n ph¸t triÓn tiÕp theo. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20 3
ChÛ¬ng II PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU Do nh÷ng h¹n chÕ vÒ thêi gian vµ chi phÝ, chóng t«i thÊy viÖc tiÕn hµnh mét cuéc ®iÒu tra c¸c doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký trªn quy m« toµn quèc ë ViÖt Nam lµ kh«ng kh¶ thi. Do ®ã, chóng t«i ®· chän mét mÉu ngÉu nhiªn gåm 300 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký ®Ó ®iÒu tra, tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp trong mÉu nµy ®ûîc ®¨ng ký t¹i Hµ Néi hoÆc c¸c tØnh l©n cËn lµ B¾c Ninh, VÜnh Phóc, Hûng Yªn vµ Hµ T©y. §Ó chän ra mÉu nµy nµy, ®Çu tiªn chóng t«i ®· sö dông c¸c sè liÖu thèng kª vÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp trªn c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN v× c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN cã thÓ tiÕp cËn mét c¸ch dÔ dµng vµ cã ®ñ chi tiÕt vÒ mçi doanh nghiÖp4. H¬n n÷a, v× c¬ së d÷ liÖu TTTT DN ®ûîc x©y dùng vµ qu¶n lý bëi mét c¬ quan nhµ nûíc cã thÈm quyÒn ®èi víi tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®¨ng ký (lµ Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu tû vµ c¸c Së KÕ ho¹ch vµ §Çu tû trªn toµn quèc) nªn hiÖn nay c¬ së d÷ liÖu nµy ®ûîc xem lµ mét trong nh÷ng nguån th«ng tin ®¸ng tin cËy, dï vÉn cßn mét sè ®iÓm yÕu còng sÏ ®ûîc ®Ò cËp trong b¸o c¸o nµy. 2.1 Tiªu chÝ lùa chän mÉu ViÖc lùa chän mÉu ngÉu nhiªn ®ûîc dùa trªn 3 nhãm tiªu chÝ sau: 100 doanh nghiÖp ®¨ng ký trong mçi n¨m 2000, 2001 vµ 2002 (tøc lµ cho 3 n¨m kÓ tõ khi thùc hiÖn LuËt Doanh NghiÖp vµo ngµy 01 th¸ng 01 n¨m 2000); sau ®ã lµ C¸c doanh nghiÖp ®ûîc chän dùa trªn tû lÖ tû¬ng øng tæng sè doanh nghiÖp ®ûîc ®¨ng ký cña c¸c tØnh vµ thµnh phè nµy5; sau ®ã lµ Theo tû lÖ trung b×nh c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp ph©n theo tû c¸ch ph¸p nh©n (doanh nghiÖp tû nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn). CÇn ph¶i thõa nhËn r»ng mÉu 300 doanh nghiÖp t¹i Hµ Néi vµ c¸c tØnh l©n cËn cã nh÷ng mÆt h¹n chÕ cña nã, vµ v× vËy viÖc suy diÔn c¸c kÕt qu¶ cña ®iÒu tra nµy ra quy m« quèc gia cÇn ph¶i ®ûîc xem xÐt mét c¸ch thËn träng. NhÊt lµ 300 doanh nghiÖp chØ lµ mét tû lÖ kh¸ nhá (kho¶ng 4% hoÆc Ýt h¬n) trªn tæng sè c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ®ûîc ®¨ng ký trong trong ba n¨m 2000 - 2002, vµ do ®ã kh«ng thÓ ®ûîc xem lµ mét mÉu mang tÝnh thèng kª ®¸ng kÓ cho toµn bé khu vùc kinh tÕ tû nh©n cña Viªt Nam. Còng cÇn chó ý r»ng, 300 doanh nghiÖp ®ûîc lùa chän cho nghiªn cøu nµy ®Òu n»m ë miÒn B¾c cña ViÖt Nam, do ®ã mÉu nµy kh«ng thÓ minh häa cho mét bøc tranh toµn c¶nh vÒ viÖc ®¨ng ________________________________________________________ 4 C¬ së d÷ liÖu cña TTTTDN cã thÓ tiÕp cËn dÔ dµng trªn internet (www.business.gov.vn). 5 Trong sè 300 doanh nghiÖp, 6 doanh nghiÖp ®Æt trô së ë VÜnh Phóc, 6 ë Hûng Yªn, 9 ë B¾c Ninh, 42 ë Hµ T©y, vµ 237 ë Hµ Néi. Xem b¶ng 8 trong phÇn phô lôc ®Ó cã th«ng tin ph©n tÝch chi tiÕt, theo lo¹i h×nh doanh nghiÖp vµ n¨m ®¨ng ký kinh doanh. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20 5
ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n ký kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp trªn toµn l·nh thæ ViÖt Nam. VÝ dô, mét mÉu tû¬ng tù c¸c doanh nghiÖp t¹i mét vµi thµnh phè vµ c¸c tØnh phÝa Nam cã thÓ ®ûa ra nh÷ng kÕt qu¶ kh¸c. Nghiªn cøu gÇn ®©y ®· x¸c nhËn nh÷ng sù kh¸c biÖt kh«ng thÓ nãi lµ kh«ng ®¸ng kÓ trong m«i trûêng kinh doanh hiÖn ®ang tån t¹i ë tõng tØnh cña ViÖt Nam6 - ®©y lµ khÝa c¹nh mµ nghiªn cøu nµy chûa ph¶n ¸nh ®ûîc. 2.2 T×m kiÕm c¸c c«ng ty cßn ®ang ho¹t ®éng TiÕn tr×nh thu thËp d÷ liÖu bao gåm hai phÇn riªng biÖt, hay gäi lµ hai giai ®o¹n. Sau khi ®· x¸c ®Þnh mÉu ®¹i diÖn gåm 300 doanh nghiÖp khu vùc kinh tÕ tû nh©n chÝnh thøc ®¨ng ký ë Hµ Néi vµ bèn tØnh l©n cËn trong thêi gian tõ th¸ng 01 n¨m 2000 ®Õn th¸ng 01 n¨m 2002, giai ®o¹n 1 lÇn lûît x¸c ®Þnh xem c¸c doanh nghiÖp trong sè ®ã hiÖn ®ang ho¹t ®éng, kh«ng cßn ho¹t ®éng hay ë trong t×nh tr¹ng kh«ng râ rµng. Qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ nµy bao gåm mét chuçi c¸c bûíc kiÓm tra nhû sau: Sö dông sè liÖu chi tiÕt cña mçi doanh nghiÖp trong sè 300 doanh nghiÖp trong mÉu trªn c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN, bûíc kiÓm tra ®Çu tiªn ®ûîc thùc hiÖn qua sè ®iÖn tho¹i ghi trªn c¬ së d÷ liÖu vµ tra trªn danh b¹ ®iÖn tho¹i hoÆc sö dông tæng ®µi dÞch vô 1080 ®Ó t×m sè ®iÖn tho¹i ®Ó liªn l¹c víi doanh nghiÖp ®ã; X¸c minh, vµ/hoÆc cËp nhËt c¸c chi tiÕt chÝnh vÒ doanh nghiÖp dùa trªn c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN ®Ó phôc vô cho yªu cÇu tiÕp theo cña nghiªn cøu trong giai ®o¹n 1 vµ giai ®o¹n 2 cña ®iÒu tra nµy; C¸c doanh nghiÖp ®ûîc x¸c ®Þnh lµ ®ang ho¹t ®éng ®ûîc tËp hîp l¹i cho giai ®o¹n 2 cña cuéc ®iÒu tra; §èi víi nhãm nh÷ng doanh nghiÖp cã dÊu hiÖu kh«ng ho¹t ®éng hoÆc t×nh tr¹ng ho¹t ®éng cña hä kh«ng râ rµng, chóng t«i tiÕn hµnh kiÓm tra hai lÇn, bao gåm: LÇn thø nhÊt lµ “kh¶o s¸t thùc ®Þa” t¹i ®Þa chØ doanh nghiÖp ®Æt trô së theo d÷ liÖu cña TTTT DN ®Ó x¸c minh thªm th«ng tin vÒ t×nh tr¹ng cña doanh nghiÖp ®ã7; LÇn thø hai lµ kiÓm tra ®Ó xem liÖu doanh nghiÖp ®· ®ûîc c¬ quan thuÕ cã thÈm quyÒn cÊp m· sè thuÕ hay chûa8; C¸c doanh nghiÖp ®ûîc x¸c ®Þnh lµ ®ang ho¹t ®éng ë giai ®o¹n nµy còng sÏ ®ûîc tËp hîp l¹i cho giai ®o¹n hai cña cuéc ®iÒu tra ë giai ®o¹n 2; Vµ cuèi cïng, kÕt thóc giai ®o¹n 1 cña cuéc ®iÒu tra, chóng t«i läc ra mét mÉu thø cÊp bao gåm c¸c doanh nghiÖp ®· ®ûîc kh¼ng ®Þnh lµ hiÖn ®ang kh«ng ho¹t ®éng hoÆc t×nh tr¹ng ho¹t ®éng cña hä vÉn kh«ng râ rµng. ________________________________________________________ 6 Xem Malesky Edmund, “ Doanh nghiÖp vïng ngo¹i vi: Mét nghiªn cøu vÒ ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ tû nh©n ë c¸c tØnh thµnh träng ®iÓm cña ViÖt Nam” Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tû nh©n sè 18 cña MPDF, th¸ng 11 n¨m 2004. 7 NÕu c¸c doanh nghiÖp kh«ng ë ®Þa chØ ®· ®¨ng ký, th× viÖc kh¶o s¸t thùc ®Þa ®ûîc bæ sung b»ng mét cuéc kiÓm tra nhá quanh khu vùc ®ã vµ hái ngûêi d©n xung quanh xem liÖu hä cã biÕt chót g× vÒ doanh nghiÖp ®ã kh«ng. 8 Xin cÊp m· sè thuÕ lµ bûíc tiÕp theo trong qu¸ tr×nh thµnh lËp doanh nghiÖp sau khi ®¨ng ký kinh doanh, do ®ã viÖc mét doanh nghiÖp kh«ng cã m· sè thuÕ sÏ lµ mét b»ng chøng m¹nh mÏ – nhûng kh«ng ph¶i lµ kh¼ng ®Þnh hoµn toµn – r»ng doanh nghiÖp kh«ng b¾t ®Çu ho¹t ®éng thùc sù v× mét lý do nµo ®ã. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20 6
Phû¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.3 Thu ThËp D÷ LiÖu Giai ®o¹n hai cña dù ¸n nghiªn cøu nµy chñ yÕu tËp trung vµo nh÷ng doanh nghiÖp trong mÉu mµ ë giai ®o¹n 1 ®· ®ûîc x¸c ®Þnh lµ hiÖn ®ang ho¹t ®éng. Giai ®o¹n nµy ®ûîc tiÕn hµnh th«ng qua c¸c cuéc pháng vÊn chi tiÕt víi c¸c nhµ qu¶n lý hoÆc chñ së h÷u cña 47 doanh nghiÖp s½n lßng th¶o luËn vÒ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña hä. C«ng cô nghiªn cøu ®ûîc sö dông lµ mét phiÕu c©u hái nh»m thu ®ûîc c¸c th«ng tin cã tÝnh ®ång nhÊt vÒ cÊu tróc. PhiÕu c©u hái gåm h¬n 50 c©u (c¶ c©u hái ®ãng vµ c©u hái më) ®Ó qua ®ã n¾m ®ûîc nhiÒu h¬n vÒ: XuÊt xø cña doanh nghiÖp; Qu¸ tr×nh ®¨ng ký mµ doanh nghiÖp ®· tr¶i qua (bao gåm xin cÊp m· sè thuÕ vµ ‘hãa ®¬n ®á’); C¸c vÊn liªn quan tíi giai ®o¹n thµnh lËp ban ®Çu cña doanh nghiÖp; C¸c ho¹t ®éng hiÖn t¹i cña doanh nghiÖp; C¸c vÊn ®Ò cô thÓ liªn quan tíi ®Êt ®ai; vµ TriÓn väng tû¬ng lai cña doanh nghiÖp. 47 doanh nghiÖp ®· ®ûîc pháng vÊn - chiÕm 16% tæng mÉu ®iÒu tra hay 22% sè c¸c doanh nghiÖp ®ûîc x¸c ®Þnh lµ hiÖn ®ang ho¹t ®éng trong giai ®o¹n mét cña cuéc ®iÒu tra. C¸c kÕt qu¶ chÝnh cña giai ®o¹n hai sÏ ®ûîc ®Ò cËp trong Chû¬ng 4 vµ 5 cña b¸o c¸o nµy. Lý tûëng nhÊt lµ ph¶i pháng vÊn theo mÉu ngÉu nhiªn th× míi ®ûa ra ®ûîc mét bøc tranh tèi ûu vÒ 300 doanh nghiÖp ®· ®iÒu tra. Tuy nhiªn, chóng t«i ®· kh«ng thÓ lµm ®ûîc ®iÒu nµy, ®¬n gi¶n lµ v× nhiÒu doanh nghiÖp kh«ng ®ång ý cho pháng vÊn. YÕu tè nµy t¹o ra mét sè h¹n chÕ vÒ ý nghÜa cña c¸c kÕt qu¶. VÝ dô, c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ - nhû c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç trÇm träng, hoÆc ®ang trªn bê vùc cña sù ph¸ s¶n - hÇu nhû ®Òu tõ chèi lêi ®Ò nghÞ pháng vÊn, mÆc dï c¸c kinh nghiÖm vµ nh÷ng nhËn xÐt cña hä lµ rÊt cã gi¸ trÞ vµ thó vÞ cho mét cuéc nghiªn cøu nhû thÕ nµy. Tuy nhiªn, ®iÒu nµy kh«ng nªn qu¸ lo ng¹i v× môc ®Ých chÝnh cña c¸c cuéc pháng vÊn trong giai ®o¹n hai lµ ®Ó ®ûa ra c¸c vÝ dô thùc tiÔn vÒ c¸c d¹ng trë ng¹i vµ th¸ch thøc mµ c¸c doanh nghiÖp gÆp trong vµ sau khi ®¨ng ký. §a sè nh÷ng ngûêi ®ûîc pháng vÊn (kho¶ng 85%) n¾m gi÷ vÞ trÝ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh. Kho¶ng 10% sè ngûêi ®ûîc pháng vÊn lµ c¸c phã gi¸m ®èc ®iÒu hµnh, vµ chØ 5% lµ c¸c cÊp qu¶n lý thÊp h¬n (vÝ dô nhû kÕ to¸n trûëng hoÆc gi¸m ®èc phô tr¸ch s¶n xuÊt). Trong mét sè trûêng hîp, c¶ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh vµ cÊp phã cña ngûêi ®ã ®Òu tham gia vµo cuéc pháng vÊn. Trong phÇn lín c¸c trûêng hîp, ngûêi gi¸m ®èc ®iÒu hµnh còng lµ ngûêi chñ së h÷u chÝnh cña doanh nghiÖp. V× nh÷ng ngûêi ®ûîc pháng vÊn ®Òu cã vÞ trÝ cao trong c¸c doanh nghiÖp, chóng t«i hy väng ®· n¾m b¾t ®óng t×nh h×nh nh÷ng trë ng¹i vµ th¸ch thøc cÊp b¸ch mµ mçi doanh nghiÖp ph¶i ®èi mÆt. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20 7
ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n H×nh 1: BiÓu ®å m« t¶ qu¸ tr×nh ®iÒu tra GIAI ®O¹N I D÷ liÖu TTTT DN Chän mÉu ngÉu nhiªn 300 doanh nghiÖp KiÓm tra qua ®iÖn tho¹i §Õn tõng doanh nghiÖp KiÓm tra theo m· sè thuÕ 44 DN cã kh¶ n¨ng ®ang ho¹t ®éng 171 DN ch¾c ch¾n ®ang ho¹t ®éng 24 DN cã kh¶ n¨ng ®· ®ãng cöa 3 DN ch¾c ch¾n ®ang ho¹t ®éng 44 DN kh«ng cã m· sè thuÕ 12 DN ch¾c ch¾n ®ãng cöa 2 DN ch¾c ch¾n ®ãng cöa 218 DN ®ang ho¹t ®éng 38 DN ®· ®ãng cöa 44 DN kh«ng râ cßn (ch¾c ch¾n hoÆc cã thÓ (ch¾c ch¾n hoÆc cã thÓ ho¹t ®éng hay kh«ng ®ang ho¹t ®éng) dõng ho¹t ®éng) 171 giai ®o¹n II Kh«ng s½n sµng tham gia hoÆc qu¸ bËn ®Ó 218 tham gia pháng vÊn TiÕn hµnh pháng vÊn 47 Hoµn tÊt ®iÒu tra Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20 8
ChÛ¬ng III PH¸T HIÖN §IÒU TRA VÒ “NH÷NG CON Sè C¤NG Bè” Nhû ®· nãi ë phÇn trûíc, nhiÒu ngûêi ®Òu thõa nhËn r»ng sè lûîng c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh ®¨ng ký mét c¸ch chÝnh thøc ë ViÖt Nam ®· t¨ng ®¸ng kÓ trong vµi n¨m gÇn ®©y nhê phÇn lín c¸c rµo c¶n ®· ®ûîc gì bá. Theo mét chuyªn gia cao cÊp tõ ViÖn Nghiªn cøu Qu¶n lý Kinh tÕ Trung û¬ng (CIEM), trong kho¶ng 4 n¨m tõ n¨m 2000 ®Õn 2004 cã kho¶ng 114.000 doanh nghiÖp ®¨ng ký kinh doanh, so víi 45.000 doanh nghiÖp tham gia ®¨ng ký kinh doanh trong vßng 8 n¨m tõ n¨m 1991 ®Õn 1999; n©ng tæng sè doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký lªn 150.0009. Tuy nhiªn, cÇn lûu ý r»ng tèc ®é t¨ng nhanh sè doanh nghiÖp ®¨ng ký kinh doanh míi ë ViÖt Nam kÓ tõ n¨m 2000 cã ®iÓm khëi ®Çu thÊp - lµ mét ®iÒu thûêng cã trong nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi víi khu vùc kinh tÕ nhµ nûíc hÇu nhû thèng trÞ trong nÒn kinh tÕ chÝnh thøc cho ®Õn tËn nh÷ng n¨m 1990. So víi c¸c quèc gia kh¸c ë Ch©u ¸, sè lûîng vµ quy m« ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp thuéc khu vùc kinh tÕ tû nh©n ë ViÖt Nam vÉn cßn kh¸ nhá tÝnh theo tû lÖ d©n sè, s¶n lûîng c«ng nghiÖp hay GDP. C¸c nguån sè liÖu thèng kª chÝnh x¸c vÒ sè lûîng c¸c doanh nghiÖp chÝnh thøc (kh«ng tÝnh c¸c doanh nghiÖp kh«ng chÝnh thøc vµ kinh doanh hé gia ®×nh) ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam cã sù kh¸c nhau10. HiÖn nay, ë ViÖt Nam cã hai tæ chøc ®éc lËp c«ng bè d÷ liÖu vÒ viÖc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp lµ: i) Tæng Côc Thèng Kª (TCTK); vµ ii) Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp (TTTT DN) thuéc Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu tû. MÆc dï mét sè c¸c c¬ quan, c¸c tæ chøc kh¸c cã thÓ thØnh tho¶ng tiÕn hµnh c¸c cuéc ®iÒu tra cña riªng hä ®Ó thu thËp th«ng tin vÒ c¸c doanh nghiÖp th× TCTK vµ TTTT DN vÉn lµ nh÷ng nguån chÝnh thøc cung cÊp c¸c lo¹i th«ng tin nµy. Chóng t«i lûît xem xÐt tõng nguån d÷ liÖu nµy trûíc khi ph©n tÝch kÕt qu¶ ®iÒu tra cña dù ¸n. 3.1 Tæng Côc Thèng Kª Theo c¸c sè liÖu thèng kª míi nhÊt hiÖn nay tõ Tæng Côc Thèng Kª (TCTK), sè lûîng c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam tÝnh ®Õn cuèi n¨m 2002 lµ h¬n 62.900; t¨ng kho¶ng hai lÇn kÓ tõ khi thùc hiÖn LuËt Doanh NghiÖp vµo th¸ng 01 n¨m 200011. XÐt trªn khÝa c¹nh ®¨ng ký doanh nghiÖp, nguån TCTK cho thÊy sè lûîng doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh chiÕm kho¶ng 93% trong tæng khèi doanh nghiÖp cña ViÖt Nam (tøc lµ bao gåm c¶ doanh nghiÖp nhµ nûíc vµ c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu tû nûíc ngoµi) vûît h¼n ________________________________________________________ 9 NguyÔn §×nh Cung “ Mét sè kinh nghiÖm trong viÖc so¹n th¶o LuËt Doanh NghiÖp t¹i ViÖt Nam”, b¶n thuyÕt tr×nh cho MPDF vµ Ban so¹n th¶o LuËt Doanh NghiÖp cña Lµo, th¸ng 12 n¨m 2004. 10 Theo ûíc tÝnh cña TCTK, vµo n¨m 2002 ë ViÖt Nam, ngoµi c¸c doanh nghiÖp chÝnh thøc dù tÝnh cßn cã h¬n 650.000 doanh nghiÖp kh«ng chÝnh thøc ®ang ho¹t ®éng (kh«ng cã m· sè thuÕ). 11 Theo TCTK, vµo cuèi n¨m 1999, cã 33.393 doanh nghiÖp tû nh©n ViÖt Nam cã m· sè thuÕ. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20 9
ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n con sè 83% trûíc khi thi hµnh LuËt Doanh NghiÖp. MÆc dï vµo thêi ®iÓm viÕt b¸o c¸o nµy con sè thèng kª chÝnh thøc cña TCTK vÒ c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng t¹i thêi ®iÓm cuèi n¨m 2003 vÉn chûa cã song con sè nµy ®ûîc ûíc tÝnh vµo kho¶ng 75.000. TCTK thu thËp sè liÖu thèng kª vÒ c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng nhû thÕ nµo? Con sè nµy ®ûîc thèng kª hµng n¨m theo tæng ®iÒu tra quèc gia ®ûîc thùc hiÖn víi tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®ang chÝnh thøc ho¹t ®éng12. TÝnh ®Õn n¨m 2004, nguån sè liÖu tham kh¶o chñ yÕu mµ TCTK sö dông vÉn lµ m· sè thuÕ ®· ®ûîc c¸c c¬ quan thuÕ ph¸t hµnh cho mçi doanh nghiÖp. Nh÷ng m· sè thuÕ nµy ®ûîc göi tíi c¸c Chi Côc Thèng Kª (®ûîc viÕt t¾t lµ CCTKs) t¹i mçi tØnh, quËn huyÖn, c¸c nh©n viªn cña TCTK tham chiÕu sè liÖu nµy khi tÝnh to¸n sè lûîng c¸c doanh nghiÖp thùc tÕ ®ang ho¹t ®éng. C¸c doanh nghiÖp ®· ®ãng cöa hoÆc kh«ng ho¹t ®éng th× ®ûîc lo¹i ra. Tû¬ng tù, bÊt kÓ doanh nghiÖp nµo ®ang ho¹t ®éng mµ kh«ng cã tªn trong danh s¸ch m· sè thuÕ th× kh«ng ®ûîc tÝnh. GÇn ®©y, TCTK còng tham chiÕu c¶ d÷ liÖu ®¨ng ký doanh nghiÖp míi mµ TTTT DN cung cÊp cïng víi danh s¸ch m· sè thuÕ. TCTK cã nhËn thÊy mét sè ®iÓm yÕu tiÒm Èn cña biÖn ph¸p tÝnh to¸n nµy: i) nguy c¬ tÝnh hai lÇn nh÷ng doanh nghiÖp ®ûîc ph¸t hµnh mét m· sè thuÕ míi khi thay ®æi tû c¸ch ph¸p nh©n; ii) mét sè c¸c doanh nghiÖp kh«ng ®ãng thuÕ do kh«ng ®ûîc cÊp m· sè thuÕ (vÝ dô nhû c¸c hîp t¸c x· chuyÓn ®æi thµnh doanh nghiÖp); iii) c¸c doanh nghiÖp nhá cã thÓ tr× ho·n viÖc nhËn m· sè thuÕ nhûng thùc tÕ l¹i ®ang ho¹t ®éng; vµ iv) nh÷ng khã kh¨n mµ c¸c c¸n bé cña TCTK gÆp ph¶i trong viÖc tÝnh to¸n sè lûîng tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp khi mµ mét sè c¸c doanh nghiÖp khã mµ t×m thÊy ®ûîc hoÆc cã thÓ kh¼ng ®Þnh lµ ®ang ho¹t ®éng. §èi víi vÊn ®Ò nh÷ng doanh nghiÖp kh«ng kh¼ng ®Þnh ®ûîc lµ ®ang ho¹t ®éng, TCTK cho r»ng kho¶ng gÇn 4% tæng sè c¸c doanh nghiÖp - phÇn lín lµ nh÷ng doanh nghiÖp rÊt nhá, chØ cã mét vµi lao ®éng - lµ kh«ng ®ûîc tÝnh ®Õn, do ®ã con sè c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng tai ViÖt Nam mµ TCTK ®ûa ra lµ kh¸ chÝnh x¸c (dao ®éng trong kho¶ng 3.000). 3.2 Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp Trung t©m Th«ng tin Doanh nghiÖp (TTTT DN) cã tû c¸ch thuËn lîi ®Ó thu thËp, kiÓm tra vµ phæ biÕn th«ng tin vÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp ë ViÖt Nam. N»m trong Côc Ph¸t triÓn Doanh nghiÖp Võa vµ Nhá (míi ®ûîc thµnh lËp) cña Bé KÕ hoach vµ §Çu tû, TTTT DN cè g¾ng duy tr× mét c¬ së d÷ liÖu quèc gia vÒ ®¨ng ký doanh nghiÖp. Th«ng tin cho c¬ së d÷ liÖu nµy ®ûîc cung cÊp tõ c¸c Së KÕ ho¹ch vµ §Çu tû (Së KH-§T) trªn toµn quèc. ChÝnh Së KH-§T lµ n¬i doanh nghiÖp nép ®¬n xin ®¨ng ký thµnh lËp doanh nghiÖp ®Ó nhËn ®ûîc giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh. Theo sè liÖu toµn quèc t¹i thêi ®iÓm cuèi n¨m 2003 cña c¬ së d÷ liÖu cña TTTT DN, cã 83.490 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký, trong sè ®ã h¬n 14.000 doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký trong 5 th¸ng ®Çu n¨m 2004. ________________________________________________________ 12 Hµng n¨m, TCTK ®· nç lùc t×m kiÕm, thèng kª tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp mµ kh«ng dïng kü thuËt ®iÒu tra lÊy mÉu hoÆc phû¬ng ph¸p ngo¹i suy. Phû¬ng ph¸p ®iÒu tra nµy kh«ng tÝnh ®Õn c¸c hé kinh doanh gia ®×nh, tuy nhiªn trong ®iÒu tra toµn bé ®Þnh kú 5 n¨m cã sö dông kü thuËt ®iÒu tra lÊy mÉu vµ phû¬ng ph¸p ngo¹i suy l¹i tÝnh c¶ c¸c hé kinh doanh gia ®×nh. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20 10
Ph¸t hiÖn ®iÒu tra vÒ “Nh÷ng con sè c«ng bè” Quy tr×nh thu thËp d÷ liÖu cña TTTT DN rÊt kh¸c so víi quy tr×nh cña TCTK. Kh¸c biÖt lín nhÊt lµ TTTT DN thu thËp d÷ liÖu vÒ doanh nghiÖp míi ®¨ng ký tõ c¸c Së KH-§T cña c¸c tØnh vµ thµnh phè chø kh«ng tÝnh theo tiªu chÝ c¸c doanh nghiÖp thùc tÕ ®ang ho¹t ®éng. TTTT DN tæng kÕt c¸c con sè ®¨ng ký doanh nghiÖp nµy trong toµn quèc. Th«ng tin nµy ®ûîc 11 v¨n phßng Së KH-§T chuyÓn ®Õn TTTT DN b»ng ®ûêng ®iÖn tö qua m¹ng TTTT DN ®ûîc nèi m¹ng tíi Hµ Néi, H¶i Phßng, Th¸i B×nh, H¶i Dû¬ng, Phó Thä, Th¸i Nguyªn, NghÖ An, Vòng Tµu - Bµ RÞa, §ång Nai vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh. §· cã kÕ ho¹ch më réng TTTT DN tíi tÊt c¶ c¸c Së KH-§T ë ViÖt Nam, nhûng kÕ ho¹ch nµy vÉn chûa ®ûîc thùc hiÖn. C¸c Së KH-§T kh«ng nèi m¹ng víi TTTT DN hµng th¸ng sÏ göi sè liÖu vÒ doanh nghiÖp ®¨ng ký míi tíi TTTT DN b»ng fax hoÆc qua ®ûêng bûu ®iÖn, sau ®ã TTTT DN cËp nhËp d÷ liÖu b»ng tay. Tuy nhiªn, mét sè Së KH-§T thûêng göi sè liÖu chËm lµm cho viÖc tæng hîp c¸c sè liÖu ë TTTT DN khã kh¨n h¬n nhiÒu. VÝ dô, 6 trong sè 64 v¨n phßng Së KH-§T ®· kh«ng göi mét b¸o c¸o nµo trong bèn th¸ng ®Çu n¨m 2004. Khi chóng t«i gÆp TTTT DN vµo gi÷a n¨m 2004, chóng t«i hiÓu r»ng mét sè Së KH-§T thiÕu c¸c nguån lùc vµ nh©n lùc ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc hiÖu qu¶ nhû TTTT DN mong muèn v× nhiÖm vô chÝnh cña hä lµ ph¸t hµnh giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh cho nh÷ng doanh nghiÖp xin ®¨ng ký cã ®ñ ®iÒu kiÖn, nh÷ng nhiÖm vô kh¸c Ýt quan träng h¬n ®«i khi ®· kh«ng ®ûîc quan t©m. Cã lÏ ®iÓm yÕu chÝnh cña hÖ thèng TTTT DN lµ sè liÖu ®¨ng ký cña hä ®«i khi ®ûîc mäi ngûêi v« t×nh coi lµ sè liÖu ph¶n ¸nh sè lûîng c¸c doanh nghiÖp thùc tÕ ®ang ho¹t ®éng. Nhûng kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®· ®¨ng ký th× sau nµy ®Òu ho¹t ®éng v× hoµn c¶nh ®· thay ®æi vµ kÕ ho¹ch kinh doanh ®· bÞ hñy bá hoÆc ngõng trÖ. Kh«ng t×m ®ûîc nguån tµi chÝnh cÇn thiÕt hay nh÷ng thay ®æi trong ®iÒu kiÖn thÞ trûêng, luËt lÖ hoÆc mét hîp ®ång trong kÕ ho¹ch bÞ huû bá ®Òu lµ c¸c vÝ dô cã thÓ dÉn ®Õn viÖc doanh nghiÖp kh«ng thÓ ho¹t ®éng sau khi ®· ®¨ng ký kinh doanh. Nhû giai ®o¹n hai cña nghiªn cøu nµy cho thÊy, ®èi víi c¸c doanh nghiÖp míi, quy tr×nh xin cÊp m· sè thuÕ dûêng nhû khã kh¨n h¬n nhiÒu so víi quy tr×nh ®¨ng ký ban ®Çu vµ mét sè c¸c doanh nghiÖp ®· kh«ng thÓ vûît qua rµo c¶n nµy. Theo quy tr×nh thu thËp d÷ liÖu cña TCTK, còng cã thÓ mét sè c¸c doanh nghiÖp ®· ®ûîc tÝnh hai lÇn trong trûêng hîp c¸c doanh nghiÖp nµy ®¨ng ký l¹i do thay ®æi tû c¸ch ph¸p nh©n hoÆc h×nh thøc së h÷u. H¬n n÷a, mét phÇn cã thÓ do t¸c ®éng gi¸n tiÕp cña nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau nhû c¬ chÕ khuyÕn khÝch ®Çu tû cho c¸c doanh nghiÖp míi thµnh lËp, c¸c doanh nghiÖp hiÖn ®ang ho¹t ®éng cã thÓ ®¨ng ký thµnh lËp doanh nghiÖp vÖ tinh míi chø kh«ng më réng quy m« ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp ®· ®ûîc ®¨ng ký khi hä më réng hoÆc ®a d¹ng hãa ho¹t ®éng kinh doanh. C¸c chi nh¸nh cña c¸c doanh nghiÖp ®ûîc thµnh lËp ë nhiÒu ®Þa phû¬ng kh¸c nhau còng ®ûîc tÝnh nhû lµ c¸c doanh nghiÖp míi. Ngoµi ra, nh÷ng hé kinh doanh gia ®×nh kh«ng chÝnh thøc cã thÓ ®¨ng ký thµnh lËp chÝnh thøc. Nhû vËy, râ rµng lµ sè liÖu cña TTTT DN vÒ sè lûîng c¸c doanh nghiÖp míi thµnh lËp lµ mét con sè bÞ thæi phång vµ c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam còng kh«ng ph¶i võa míi ®ûîc thµnh lËp nhû “con sè c«ng bè” bëi v×, mét tû lÖ lín trong sè c¸c doanh Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20 11
ChÛ¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tÛ nh©n nghiÖp ®ûîc cho lµ míi ®· ®¨ng ký thµnh lËp tõ khi thùc hiÖn LuËt Doanh NghiÖp vµo n¨m 2000 l¹i kh«ng ph¶i lµ doanh nghiÖp hoµn toµn míi. Nhûng ®¸ng nãi h¬n lµ d÷ liÖu cña TTTT DN kh«ng ghi nhËn chÆt chÏ sè lûîng c¸c doanh nghiÖp ®· gi¶i thÓ, hay ®¬n gi¶n lµ dõng ho¹t ®éng (vÝ dô lµ dõng ho¹t ®éng do c¸c ®iÒu kiÖn thÞ trûêng). Nãi mét c¸ch ®¬n gi¶n lµ trong khi viÖc “khai sinh” doanh nghiÖp míi ®ûîc ghi chÐp ®Çy ®ñ th× viÖc “khai tö” cña c¸c doanh nghiÖp l¹i kh«ng ®ûîc ghi l¹i. §iÒu nµy cã nghÜa lµ c¸c con sè mµ TTTT DN ®ûa ra cÇn ®ûîc sö dông mét c¸ch thËn träng v× chóng cho biÕt chÝnh x¸c tèc ®é c¸c doanh nghiÖp míi ®· ®ûîc ®¨ng ký, nhûng chóng kh«ng mang ®Õn th«ng tin chÝnh x¸c vÒ quy m« hay sù t¨ng trûëng cña khu vùc doanh nghiÖp ë ViÖt Nam. §©y chÝnh lµ mét sù kh¸c biÖt quan träng cÇn ph¶i lûu t©m. B¶ng 1 dûíi ®©y cè g¾ng so s¸nh gi÷a hai nguån “con sè c«ng bè” vÒ viÖc thµnh lËp doanh nghiÖp t¹i ViÖt Nam. Sau ®ã lµ b¶ng 2 ®ûa ra sè liÖu c«ng bè gÇn ®©y do TTTT DN vµ TCTK c«ng bè. Cã thÓ dÔ dµng nhËn thÊy sù chªnh lÖch gi÷a hai nguån sè liÖu cµng ngµy cµng lín, sè liÖu cña TCTK nhá h¬n sè liÖu cña TTTT DN vµo kho¶ng 40%. Sù kh¸c biÖt nµy kh«ng chØ xuÊt ph¸t tõ viÖc sö dông c¸c quy tr×nh thu thËp d÷ liÖu kh¸c nhau mµ cßn v× chóng ®¸nh gi¸ nh÷ng hiÖn tûîng kh¸c nhau: sè lûîng doanh nghiÖp ®¨ng ký kinh doanh (trong trûêng hîp cña TTTT DN) vµ sè lûîng doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng (trong trûêng hîp cña TCTK). §©y lµ sù kh¸c biÖt quan träng cÇn lu«n lûu ý. Chuyªn ®Ò nghiªn cøu kinh tÕ tÛ nh©n sè 20 12