Đánh giá chất lượng nước kênh rạch khu liên hợp xử lý chất thải Đa Phước dựa vào sự đa dạng hệ động vật phù du và chỉ số ô nhiễm

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GÒN SAIGON UNIVERSITY<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC SCIENTIFIC JOURNAL<br /> ĐẠI HỌC SÀI GÒN OF SAIGON UNIVERSITY<br /> Số 65 (5/2019) No. 65 (5/2019)<br /> Email: tcdhsg@sgu.edu.vn ; Website: https://tapchikhoahoc.sgu.edu.vn<br /> <br /> <br /> ĐÁNH GIÁ CHẤT LƯỢNG NƯỚC KÊNH RẠCH KHU LIÊN HỢP<br /> XỬ LÝ CHẤT THẢI ĐA PHƯỚC DỰA VÀO SỰ ĐA DẠNG HỆ<br /> ĐỘNG VẬT PHÙ DU VÀ CHỈ SỐ Ô NHIỄM<br /> Assessment chanel water quality at Da Phuoc Solid Waste Treatment Complex<br /> using zooplankton indicators and biodiversity indices<br /> <br /> PGS.TS. Nguyễn Thị Thanh Phượng(1), Lê Huỳnh Bảo Quyên(2), Nguyễn Thị Quỳnh Sa(3)<br /> (1),(2),(3)Viện<br /> Môi trường và Tài nguyên – ĐHQG TP.HCM<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Động vật phù du là những sinh vật nhạy cảm với những thay đổi môi trường. Vì vậy, nghiên cứu này đã<br /> tiến hành đánh giá chất lượng nước mặt trong các kênh rạch xung quanh khu xử lý chất thải Đa Phước<br /> dựa trên động vật phù du chỉ thị và các chỉ số đa dạng sinh học. Kết quả phân tích cho thấy các động vật<br /> phù du trong khu vực khảo sát tương đối đa dạng và tương ứng với các đặc tính hóa lý của các vùng<br /> nước. Nghiên cứu cũng xác định các động vật phù du chỉ thị cho thấy chất lượng nước ở hầu hết các địa<br /> điểm bị ô nhiễm hữu cơ nhẹ đến trung bình, với tính chất nước ngọt đến lợ vừa. Dựa trên các chỉ số đa<br /> dạng, mức độ ô nhiễm ở hầu hết các khu vực đều ở mức trung bình và ít thay đổi đáng kể trong giai<br /> đoạn lấy mẫu. Hệ phiêu sinh động tại các điểm khảo sát cân bằng và khá ổn định.<br /> Từ khóa: nước rỉ rác, phiêu sinh động vật, sinh vật chỉ thị, chỉ số đa dạng<br /> ABSTRACT<br /> Zooplankton are organisms that are sensitive to environmental changes. Therefore, this study conducted<br /> assessment of surface water quality in the canals surrounding Da Phuoc waste treatment area based on<br /> zooplankton indicators and biodiversity indices. Results show that the zooplankton in the survey area<br /> are relatively diverse and correspond to the physico-chemical properties of the water bodies. The<br /> identified zooplankton also indicates that the water quality in most locations is moderately organic<br /> contaminated with the properties of freshwater and brackish water. Based on the diversity indices, the<br /> level of pollution in most areas is moderate and there is little change between the sampling periods.<br /> Zooplankton communities at survey sites are quite balanced and stable.<br /> Keywords: leachate, zooplankton, biological indicator, diversity indices<br /> <br /> <br /> 1. Mở đầu trường đô thị. Nước rỉ rác từ các bãi chôn<br /> Việc đánh giá tác động các bãi chôn lấp và bãi chôn hở thẩm thấu qua đất gây ô<br /> lấp đến môi trường đất, nước ngầm và nhiễm môi trường đất, nước ngầm và nước<br /> nước mặt vùng lân cận luôn được chú trọng mặt ở khu vực xung quanh bãi chôn lấp,<br /> quan tâm. Vì bãi chôn lấp là một trong tạo ra các nguy cơ rủi ro sức khỏe (Everett,<br /> những nguyên nhân gây ô nhiễm môi 1980). Sabahi et al. (2009) đã tiến hành<br /> <br /> Email: nttp@hcmut.edu.vn<br /> 10<br /> NGUYỄN THỊ THANH PHƯỢNG và Cộng sự TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> nghiên cứu thành phần của nước rỉ rác và cs. (2015) đã đánh giá và phân vùng chất<br /> nguy cơ ô nhiễm nước ngầm tại các bãi lượng nước trên sông Thị Vải dựa trên cơ<br /> chôn lấp ở Yemen và phát hiện ra rằng, sở thực vật phiêu sinh. Viện Môi trường và<br /> một số giếng khoan bị nhiễm bẩn từ nước Tài nguyên (2018) cũng đã thực hiện đánh<br /> rỉ rác, có nồng độ của các thông số hóa lý giá kết quả quan trắc động vật nổi tại các<br /> vượt trên tiêu chuẩn cho phép. Có nhiều kênh rạch TP.HCM và các tỉnh miền Tây<br /> phương pháp đánh giá sự ô nhiễm như Nam Bộ trong mùa mưa năm 2017.<br /> phương pháp đo các chỉ tiêu hóa lý, sinh Mặt khác, để đánh giá một cách tổng<br /> học. Tuy nhiên các chỉ tiêu này thường đắt quát về thành phần và số lượng loài, nhiều<br /> tiền, đòi hỏi nhiều thời gian, chi phí. Một nghiên cứu đã tính toán các chỉ số đa dạng.<br /> trong những phương pháp tiết kiệm nhưng Chỉ số đa dạng Shannon – Weaver (H’) thể<br /> cho độ chính xác cũng khá cao là phương hiện mức độ đa dạng loài và mức phân bố<br /> pháp đo quần thể vi sinh vật. đồng đều của các loài đó. Giá trị Shannon<br /> Từ giữa thế kỷ 19, các nhà nghiên cứu – Weaver tăng khi số loài trong quần xã<br /> như Kolenati (1848) và Kolkwits và Marson tăng. Chỉ số cân bằng Pielou (J’) chỉ mức<br /> (1909) đã phát hiện sự khác biệt giữa các độ ổn định của quần xã sinh vật và phản<br /> quần thể thủy sinh vật ở thủy vực nước sạch ánh tính đối lưu, trao đổi nước tại điểm<br /> và nước bị ô nhiễm. Hệ thống phân loại độ khảo sát với lưu vực lân cận. Giá trị này<br /> nhiễm bẩn đầu tiên dựa vào các loài chỉ thị càng tiến dần đến 1 thì quần xã sinh vật<br /> trong quần xã sinh vật phù du (Phạm Văn càng ổn định. Chỉ số ưu thế Berger và<br /> Miên và Lê Trình, 2004). Mỗi nhóm sinh Parker (D) dùng để đánh giá tính đa dạng<br /> vật chỉ thị gắn liền với giai đoạn oxy hóa từ của quần xã. Ngược với chỉ số Shannon –<br /> nghèo dinh dưỡng – không bẩn Weaver, chỉ số ưu thế có giá trị càng cao<br /> (oligosaprobic), nhiễm bẩn nhẹ β (β- thì 1 hay 2 loài trong quần xã có xu hướng<br /> mesosaprobic), nhiễm bẩn trung bình α (α- chiếm ưu thế cao trong quần xã, khi đó<br /> mesosaprobic), đến rất bẩn (polysaprobic) quần xã sẽ mất dần tính bền vững. Vì vậy,<br /> với hàm lượng chất hữu cơ cao. Hệ thống tính bền vững của quần xã giảm khi giá trị<br /> phân loại nhiễm bẩn hữu cơ sau đó được các của chỉ số ưu thế tiến dần đến 1.<br /> nhà khoa học tiếp tục bổ sung và hoàn thiện Khu liên hợp xử lý chất thải rắn Đa<br /> để xây dựng chỉ số ô nhiễm. Phước tọa lạc tại xã Đa Phước, huyện Bình<br /> Các nghiên cứu về phiêu sinh chỉ thị Chánh, có diện tích 128 ha. Hiện tại, khu<br /> cũng đã được thực hiện tại Việt Nam dựa phức hợp Đa Phước nhận 5.000 tấn chất<br /> vào thành phần loài, mật độ của thực vật thải mỗi ngày từ Thành phố Hồ Chí Minh<br /> phù du và động vật đáy. Năm 2004, Phạm và đang lên kế hoạch tăng công suất lên tới<br /> Văn Miên và Lê Trình đã đưa ra một số các 10.000 tấn mỗi ngày trong tương lai gần.<br /> loài tảo, động vật phiêu sinh, động vật đáy Hiện nay, hầu hết chất thải được xử lý<br /> chỉ thị cho nhiễm bẩn hữu cơ nước ngọt và bằng bãi chôn lấp hợp vệ sinh. Tuy nhiên,<br /> nước mặn. Mai Viết Văn và cs. (2012) đã vị trí bãi rác này nằm gần hệ thống kênh<br /> xác định được thành phần loài và mật độ đào bắt nguồn từ sông Cần Giuộc, tạo nguy<br /> sinh vật phù du phân bố ở vùng ven biển cơ các chất hữu cơ và các chất độc hại<br /> Sóc Trăng – Bạc Liêu. Đào Thanh Sơn và thẩm thấu vào các mạch nước ngầm ra<br /> <br /> <br /> 11<br /> SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 65 (5/2019)<br /> <br /> <br /> kênh rạch, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ chất lượng nước kênh rạch xung quanh khu<br /> thống thủy sinh. Do đó, nghiên cứu này vực bãi chôn lấp. Đây là nghiên cứu đầu<br /> tiến hành khảo sát hệ sinh thái động vật tiên đánh giá tác động của khu liên hợp xử<br /> phù du trong khu vực kênh rạch xung lý chất thải Đa Phước đối với hệ thống<br /> quanh bãi chôn lấp Đa Phước, đồng thời nước dựa trên lưu vực và do đó, là cơ sở để<br /> tính toán các chỉ số đa dạng nhằm đánh giá đề xuất các biện pháp khắc phục kịp thời.<br /> <br /> 2. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu<br /> 2.1. Đối tượng nghiên cứu<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1. Sơ đồ vị trí lấy mẫu<br /> <br /> Bảng 1. Thành phần và tính chất nước mặt trong quá trình nghiên cứu<br /> <br /> Vị trí Vĩ độ Kinh độ Vị trí Vĩ độ Kinh độ<br /> Đ1 N 10o40’41,9 E 106o39’49,0 Đ10 N 10o40’20,9 E 106o39’45,4<br /> Đ2 N 10o40’29,7 E 106o39’54,5 Đ11 N 10o40’20,0 E 106o39’49,0<br /> Đ3 N 10o40’11,6 E 106o40’34,1 Đ12 N 10o39’47,7 E 106o40’42,1<br /> Đ4 N 10o39’55,4 E 106o40’35,0 Đ13 N 10o40’15,3 E 106o40’18,4<br /> Đ5 N 10o39’54,8 E 106o40’31,4 Đ14 N 10o39’37,59 E 106o41’4,78<br /> Đ6 N 10o39’47,7 E 106o40’42,1 Đ15 N 10o40’26,27 E 106o40’8,24<br /> Đ7 N 10o40’18,5 E 106o39’43,5 Đ16 N 10o39’31,14 E 106o40’16,85<br /> Đ8 N 10o39’51,7 E 106o40’36,4 Đ17 N 10o40’20,07 E 106o40’4,56<br /> Đ9 N 10o40’7,84 E 106o40’40,6<br /> <br /> 12<br /> NGUYỄN THỊ THANH PHƯỢNG và Cộng sự TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> Mẫu nước được thu thập tại 17 vị trí đó, mẫu được để lắng, cô đặc hoặc pha<br /> khu chôn lấp xử lý chất thải rắn Đa loãng và tiến hành phân tích bằng kính<br /> Phước với tọa độ được thể hiện trong hiển vi soi nổi với buồng đếm mở theo<br /> Hình 1 và Bảng 1 trong 2 đợt, tháng 5 và phương pháp SMEWW 10200 C –<br /> tháng 10 năm 2017. Căn cứ theo tính điển G:2012. Phân tích các vật mẫu thu được<br /> hình và ngẫu nhiên trong việc chọn mẫu, tới đơn vị phân loài và có thể đến đơn vị<br /> các vị trí lấy mẫu sau đây được phân bố biến loài.<br /> đều trên các kênh rạch xung quanh bãi Các chỉ số đa dạng được tính toán theo<br /> chôn lấp Đa Phước theo TCVN 6663- các công thức như sau:<br /> 1:2002 về Hướng dẫn lập chương trình - Chỉ số đa dạng Shannon – Weaver<br /> lấy mẫu và kỹ thuật lấy mẫu, TCVN S<br /> <br /> 6663-6:2008 về Hướng dẫn lấy mẫu ở (1949): H '   pi  ln pi , trong đó pi là<br /> i 1<br /> sông và suối, TCVN 6663-3:2016 về tỷ số của số lượng của loài thứ i và S là<br /> Hướng dẫn bảo quản và xử lý mẫu nước. tổng số cá thể trong mẫu.<br /> Tọa độ các vị trí trên được đo bằng máy - Chỉ số cân bằng Pielou (1966):<br /> định vị GPS Garrmin/GPS 72H.<br /> H'<br /> 2.2. Phương pháp nghiên cứu J' , trong đó S là số lượng loài<br /> log 2 S<br /> Phương pháp thu mẫu động vật phù<br /> du được thực hiện theo SMEWW 10200 trong mẫu.<br /> B:2012. Tại mỗi điểm thu mẫu dùng lưới - Chỉ số Berger và Parker (1970):<br /> vớt động vật phù du (có kích thước mắt N<br /> D  max , trong đó Nmax là tổng số cá thể<br /> lưới khoảng từ 70 – 315 µm) kéo thẳng từ N<br /> đáy lên hoặc đặt miệng lưới cách mặt của loài ưu thế có số lượng cao nhất và N<br /> nước 15 – 20 cm rồi kéo lưới theo hình số là tổng số cá thể có trong mẫu.<br /> tám hay zic-zắc để lấy mẫu định tính (xác 3. Kết quả nghiên cứu<br /> định thành phần loài). Bên cạnh đó, dùng 3.1. Phân vùng các loài động vật phù<br /> xô hay chậu lấy 10 lít nước tại điểm thu du chỉ thị<br /> mẫu đổ qua lưới vớt động vật phù du để Các loài động vật phù du chỉ thị vùng<br /> lọc mẫu, sau đó chuyển mẫu (ở ống đáy) nước nhiễm mặn, phân vùng nước<br /> qua lọ đựng mẫu định lượng (xác định hydrocarbonate – carbonate và phân vùng<br /> mật độ tế bào). Mỗi mẫu đều được cố độ nhiễm bẩn hữu cơ được thể hiện trong<br /> định bằng formalin 4% và lắc đều. Sau các Bảng 2, Bảng 3 và Bảng 4 sau.<br /> <br /> Bảng 2. Động vật phù du chỉ thị vùng nước nhiễm mặn<br /> <br /> Nước ngọt Nước lợ nhạt Nước lợ vừa Nước lợ mặn<br /> (S ≤ 0,5‰) (S: 0,5 - 8‰) (S: 8 - 18‰) (S: 18 - 30‰)<br /> Brachionus falcatus Rotaria citrina Brachionus plicatilis -<br /> → Các loài chỉ thị xuất hiện cho thấy độ mặn môi trường nước dao động từ 0,5‰ – 18‰,<br /> tích chất nước thuộc loại ngọt đến lợ vừa.<br /> <br /> <br /> 13<br /> SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 65 (5/2019)<br /> <br /> <br /> Bảng 3. Động vật phù du chỉ thị vùng nước Hydrocarbonate – carbonate<br /> <br /> Oligosaprobic β- mesosaprobic α- mesosaprobic Polysaprobic<br /> ( ≤ 0,5 mg/L) :0,5 – 1,5 mg/L) :1,51 – 3 mg/L) ( > 3,0 mg/L)<br /> <br /> Brachionus<br /> Brachionus falcatus Mesocyclops leuckarti -<br /> calyciflorus<br /> Brachionus caudatus Polyarthra vulgaris Moina dubia -<br /> <br /> → Các loài chỉ thị xuất hiện cho thấy mức độ ô nhiễm Hydrocarbonate – carbonate tại các<br /> điểm của khu vực khảo sát dao động từ mức nhẹ đến mức vừa.<br /> <br /> <br /> Bảng 4. Động vật phù du chỉ thị độ nhiễm bẩn hữu cơ ở vùng nước ngọt và nước mặn<br /> <br /> STT Loài chỉ thị Độ nhiễm bẩn hữu cơ<br /> ROTATORIA<br /> 1 Philodina roseola  -  meso<br /> 2 Rotaria citrina  -  meso<br /> 3 Brachionus calyciflorus  meso<br /> Nước<br /> 4 Asplanchna multiceps  meso - poly<br /> ngọt<br /> CLADOCERA<br /> 5 Moina dubia  -  meso<br /> COPEPODA<br /> 6 Mesocyclops leuckarti  -  meso<br /> ROTATORIA<br /> 7 Brachionus plicatilis  -  meso<br /> Nước<br /> COPEPODA<br /> mặn<br /> 8 Oithona similis  -  meso<br /> 9 Paracalanus parvus Oligo -  meso<br /> Chú thích: poly = polysaprobic; β – meso = β – mesosaprobic;<br /> α – meso = α – mesosaprobic; Oligo = Oligosaprobic.<br /> <br /> → Các loài chỉ thị ô nhiễm ở nước ngọt và nước mặn xuất hiện cho thấy mức độ ô nhiễm<br /> hữu cơ tại các điểm của khu vực khảo sát dao động từ mức nhẹ đến mức vừa.<br /> <br /> 14<br /> NGUYỄN THỊ THANH PHƯỢNG và Cộng sự TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> 3.2. Cấu trúc thành phần loài động ở đợt 1 xuất hiện nhiều hơn so với đợt 2.<br /> vật phù du Nhóm Eurototaria chiếm ưu thế về thành<br /> Kết quả phân tích mẫu động vật nổi tại phần loài trong thủy vực suốt 2 đợt quan<br /> 17 điểm khảo sát thuộc thủy vực kênh rạch trắc. Đây là nhóm đặc trưng cho ô nhiễm<br /> xung quanh khu liên hợp Đa Phước năm hữu cơ, chứng tỏ nguồn nước có dấu hiệu<br /> 2017 đã xác định được 50 loài phân vào 8 bị ô nhiễm hữu cơ. Thành phần loài ở đây<br /> nhóm loài: 03 loài Amoebozoa, 02 loài gần tương tự như các mẫu nước mặt kênh<br /> Ciliophara, 04 loài Oligotrichia, 24 loài rạch khảo sát tại TP.HCM và các tỉnh miền<br /> Eurotatoria, 01 loài Ostracoda, 05 loài Tây Nam Bộ (Viện Môi trường và Tài<br /> Cladocera, 06 loài Copepoda và 05 dạng nguyên, 2018).<br /> ấu trùng Larva. Thành phần loài của các Mật độ cá thể động vật nổi ghi nhận<br /> nhóm phân bố chiếm từ 2 – 48% tổng số được tại các điểm khảo sát đợt 2 gấp đôi<br /> loài. Trong đó, nhóm Eurotatoria có số đợt 1 dao động từ 24.000 – 289.800 (đợt 1)<br /> loài phong phú nhất được ghi nhận là 24 và 64.000 – 693.000 con/m3 (đợt 2), có thể<br /> loài, chiếm 48%, kế đến là nhóm giáp xác do nguồn ô nhiễm đã giảm, lượng mưa<br /> Copepoda với 6 loài chiếm 12%. Các tăng làm môi trường nước sạch hơn, môi<br /> nhóm còn lại ghi nhận được số loài thấp, trường sống và lượng thức ăn phù hợp hơn,<br /> dao động từ 1 – 5 loài/nhóm, chiếm từ 2 – ít độc tố gây hại sinh vật nổi hơn. Tuy<br /> 10%. Khu hệ động vật nổi tại các điểm nhiên, theo báo cáo của Viện Môi trường<br /> khảo sát khá đa dạng, thành phần loài ghi và Tài nguyên (2018), cả 2 đợt đều có mật<br /> nhận được chủ yếu có nguồn gốc nước độ động vật nổi lớn hơn nhiều lần so với<br /> ngọt nội địa, đồng thời xuất hiện vài loài có các mẫu nước mặt kênh rạch trong nội<br /> nguồn gốc nước lợ, cửa sông, ven biển thành TP.HCM. Các loài ưu thế hiện diện<br /> trong đợt 2 và thành phần các loài nước lợ tại từng điểm như Hình 2.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 2. Mối tương quan mật độ giữa loài ưu thế và các loài chỉ thị ô nhiễm<br /> <br /> <br /> 15<br /> SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 65 (5/2019)<br /> <br /> <br /> Hình 2 thể hiện sự tương quan giữa nhiễm khu vực khảo sát hầu hết ở mức nhẹ<br /> mật độ của loài ưu thế và các loài động vật và không biển đổi nhiều suốt thời gian<br /> phù du chỉ thị ô nhiễm tại 17 vị trí khảo sát quan trắc. Trong khi đó, các vùng nước<br /> trong 2 đợt quan trắc. Trong đó, đáng chú ý mặt kênh rạch nội thành TP.HCM có mức<br /> là vị trí Đ3, loài ưu thế trong 2 đợt quan trắc độ ô nhiễm dao động từ nặng đến nhẹ<br /> lần lượt là Moina dubia (chiếm 34,8%) và (Viện Môi trường và Tài nguyên, 2018).<br /> Brachionus calyciflorus (chiếm 26%); cả<br /> hai đều là động vật phù du chỉ thị cho sự<br /> nhiễm bẩn hữu cơ ở mức độ β – α<br /> mesosaprobic và lần lượt chỉ thị cho vùng<br /> nước Hydrocarbonate – carbonate α và β<br /> mesosaprobic, tức là hàm lượng nitơ lớn<br /> hơn 0,5 mg/L. Các vị trí Đ4, Đ7 và Đ15<br /> cũng có loài ưu thế là loài chỉ thị ô nhiễm:<br /> Brachionus calyciflorus (Đ4, chiếm 31,7%;<br /> Đ15, chiếm 27%) và Polyarthra vulgaris<br /> (Đ7, chiếm 26,4%). Ngoài ra, các loài chỉ<br /> Hình 3. Chỉ số đa dạng H’ ở kênh rạch<br /> thị ô nhiễm như Brachionus calyciflorus,<br /> xung quanh Đa Phước<br /> Brachionus plicatilis và Polyarthra vulgaris<br /> cũng xuất hiện với mật độ tương đối cao tại Chỉ số cân bằng Pielou (J’)<br /> các vị trí khảo sát trong cả 2 đợt khảo sát.<br /> Điều này cho thấy môi trường nước ở khu<br /> vực dự án thuộc loại nước ngọt đến lợ vừa<br /> và chất lượng môi trường nước có dấu hiệu<br /> ô nhiễm hữu cơ. Tuy nhiên, loài ưu thế<br /> chiếm tỉ lệ cao hơn so với các loài chỉ thị ở<br /> đợt 2, có thể gợi ý rằng mức độ ô nhiễm ở<br /> đợt 2 suy giảm hơn so với đợt 1.<br /> 3.3. Chỉ số đa dạng<br /> Chỉ số Shannon − Weaver (H’) Hình 4. Chỉ số cân bằng J’ ở kênh rạch<br /> Theo Hình 3, chỉ số H’ thể hiện mức ô xung quanh Đa Phước<br /> nhiễm của động vật nổi đạt được tại các<br /> điểm khảo sát qua 2 đợt quan trắc dao động Theo Hình 4, chỉ số Pielou (J’) động<br /> từ 1,4 − 2,33. Kết quả cho thấy, số điểm có vật nổi tại 17 điểm khảo sát có giá trị dao<br /> dấu hiệu ô nhiễm mức vừa ở đợt 2 là 5 động quanh khoảng trung bình từ 0,49 −<br /> điểm, cao hơn 1 điểm so với đợt 1. Điểm 0,63 trong suốt 2 mùa quan trắc. Trong đó,<br /> Đ2, Đ7, Đ8 có mức độ ô nhiễm không thay chỉ số Pielou ghi nhận tại cùng 1 điểm<br /> đổi suốt 2 mùa quan trắc, nhưng tại Đ4, trong 2 mùa quan trắc khác nhau không<br /> Đ5, Đ10, mức độ ô nhiễm tăng một bậc từ chênh lệch nhiều, và biên độ dao động cao<br /> nhẹ lên vừa và Đ3, Đ11 thì giảm một bậc nhất là tại Đ10 với độ lệch 18,3%. Nhìn<br /> từ vừa sang nhẹ. Nhìn chung, mức độ ô chung, tại các điểm thu mẫu quần xã động<br /> vật nổi cân bằng quanh mức trung bình,<br /> <br /> 16<br /> NGUYỄN THỊ THANH PHƯỢNG và Cộng sự TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> giống kết quả tính toán của Viện Môi 4. Kết luận<br /> trường và Tài nguyên (2018). Kết quả phân tích cho thấy, khu hệ<br /> Chỉ số ưu thế Berger và Parker (D)<br /> động vật nổi tại các điểm khảo sát khá đa<br /> Theo Hình 5, chỉ số ưu thế Berger và<br /> dạng phù hợp với tính chất hóa lý, thành<br /> Parker (D) động vật nổi tại các điểm khảo sát<br /> phần loài ghi nhận được chủ yếu có nguồn<br /> có giá trị từ 0,21 – 0,44. Giá trị D tại 10/17 vị<br /> gốc nước ngọt nội địa, ngoài ra còn xuất<br /> trí khảo sát tăng nhẹ so với đợt 1, giá trị D<br /> hiện vài loài có nguồn gốc nước lợ, cửa<br /> trung bình tăng từ 0,27 (đợt 2) lên 0,31 (đợt<br /> sông và ven biển; thành phần các loài<br /> 1). Nhìn chung, tại các điểm khảo sát có chỉ<br /> nước lợ ở đợt 1 xuất hiện nhiều hơn so với<br /> số ưu thế D đạt tương đối thấp, cho thấy<br /> đợt 2. Nhóm Rotifera vẫn chiếm ưu thế về<br /> quần xã động vật nổi tại các điểm này khá<br /> bền vững. Điểm Đ7 và Đ10 có giá trị cao thành phần loài trong thủy vực suốt 2 đợt<br /> nhất cho thấy quần thể động vật nổi tại đây quan trắc, đây là nhóm đặc trưng cho ô<br /> kém bền vững hơn, giống kết quả tính toán nhiễm hữu cơ. Mật độ cá thể động vật nổi<br /> của Viện Môi trường và Tài nguyên (2018). ghi nhận được tại các điểm khảo sát dao<br /> động từ 24.000 – 693.000 con/m3.<br /> Trên cơ sở kết quả phân tích cấu trúc<br /> thành phần loài, mật độ, loài ưu thế, loài<br /> chỉ thị có thể xác định môi trường nước ở<br /> khu vực dự án thuộc loại nước ngọt đến<br /> lợ vừa. Chất lượng môi trường nước có<br /> dấu hiệu ô nhiễm hữu cơ. Nhìn chung<br /> mức độ ô nhiễm khu vực khảo sát hầu<br /> hết ở mức nhẹ và không biến đổi nhiều<br /> suốt thời gian quan trắc. Quần xã động<br /> Hình 5. Chỉ số ưu thế D ở kênh rạch xung vật nổi cân bằng quanh mức trung bình,<br /> quanh Đa Phước khá bền vững.<br /> <br /> LỜI CẢM ƠN<br /> Nghiên cứu được tài trợ bởi Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh trong khuôn khổ<br /> Đề tài mã số C2017-24-05/HĐ-KHCN.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> <br /> [1] Carli A., Pane L., Romairone V. (1994), “A study of phytoplankton populations of the<br /> Riva Trigoso Bay (Gulf of Genoa) in relation to eutrophication features of the water”,<br /> In: UNEP/FAO (1994), Final reports on research projects dealing with eutrophication<br /> problems, MAP Technical Reports Series No. 78. UNEP, Athens.<br /> [2] Dương Trí Dũng, Nguyễn Văn Công, Lê Công Quyền (2011), “Sử dụng các chỉ số<br /> động vật đáy đánh giá sự ô nhiễm nước ở rạch Tầm Bót, Long Xuyên, tỉnh An Giang”,<br /> Tạp chí Khoa học Đại học Cần Thơ, 20A:18-27.<br /> <br /> 17<br /> SCIENTIFIC JOURNAL OF SAIGON UNIVERSITY No. 65 (5/2019)<br /> <br /> <br /> [3] Dzeha T., Mwangi S.N., Kudoja W. (1998), “Phytoplankton distribution and density as<br /> indicators eutrophication: A case study of the Mombasa Marine Park and Reserves,<br /> Kenya”, In: FISA/PARADI (1998), African Fishes and Fisheries Diversity and Utilisation<br /> Poissons et Peches Africains Diversite et Utilisation, Grahamstown (South Africa).<br /> [4] Đào Thanh Sơn, Hồ Thị Ngọc Hà (2015), “Đánh giá chất lượng nước mặt sông Thị<br /> Vải trên cơ sở thực vật phù du”, Tạp chí Khoa học và Ứng dụng, 21:68-78.<br /> [5] Đặng Ngọc Thanh, Hồ Thanh Hải (2002), Động vật chí Việt Nam – Tập 5 – Giáp xác<br /> nước ngọt, NXB Khoa học và Kỹ thuật.<br /> [6] Everett L.G. (1980), Groundwater Monitoring, General Electric Company,<br /> Schenectady, New York.<br /> [7] Kolenati, F.A. (1848), “Stettiner entomologische zeitung 9”, In: Liebmann, H. (1960),<br /> Handbouch der Frischwasser and Abwasserbioligie, Board I and II, Munchen.<br /> [8] Kolkwitz, R. and Marsson, M. (1909), “Okologie der tierischen saprobien”, Int. rev.<br /> ges. Hydrobiol., 2:126-152.<br /> [9] Mai Viết Văn, Trần Đắc Định, Nguyễn Anh Tuân (2012), “Thành phần loài và mật độ<br /> sinh vật phù du phân bố ở vùng ven biển Sóc Trăng – Bạc Liêu”, Tạp chí Khoa học<br /> Đại học Cần Thơ, 23a: 89-99.<br /> [10] MRC (2010), Biomonitoring Methods for the Lower Mekong Basin, Mekong River<br /> Commission, Vientiane.<br /> [11] Nguyễn Văn Tuyên (2003), Đa dạng sinh học tảo trong thủ vực nội địa Việt Nam –<br /> Triển vọng và Thử thách, NXB Nông Nghiệp TP. Hồ Chí Minh.<br /> [12] Phạm Văn Miên, Lê Trình (2004), Nghiên cứu hoàn thiện các chỉ tiêu sinh học để<br /> đánh giá chất lượng và phân vùng, phân loại môi trường nước các thủy vực<br /> TP.HCM, Sở Khoa học Công nghệ TP.HCM.<br /> [13] Sabahi E.A., Rahim S.A., Zuhairi W.Y.W., Nozaily F.A., Alshaebi F. (2009), The<br /> characteristics of leachate and groundwater pollution at municipal solid waste<br /> landfill of Ibb City, Yemen, Am. J. Environ. Sci. 5:256-266.<br /> [14] Sladecek V. (1973), System of Water Quality from the Biological Point of View<br /> (Limnology Report; No. 7), Lubrecht & Cramer Ltd.<br /> [15] Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater, 10200 PLANKTON<br /> (2012).<br /> [16] UNEP/WHO (1996), Water Quality Assessments - A Guide to Use of Biota,<br /> Sediments and Water, In: Deborah Chapman (1996), Environmental Monitoring<br /> (Second Edition), United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization,<br /> World Health Organization, United Nations Enviroment Programme.<br /> <br /> <br /> 18<br /> NGUYỄN THỊ THANH PHƯỢNG và Cộng sự TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC SÀI GÒN<br /> <br /> <br /> [17] Viện Môi trường và Tài nguyên (2018), Báo cáo Kết quả quan trắc động vật nổi tại<br /> TP. Hồ Chí Minh và các tỉnh miền Tây Nam Bộ đợt 2 năm 2017, Đại học Quốc gia<br /> TP.HCM.<br /> [18] Унифицированные методы исследования качества вод, Часть III, Методы<br /> биологического анализа вод, Издание третье, Приложение 2, Атлас сапробных<br /> организмов, Совет экономической взаимопомощи [Текст] : справочник, – М, :<br /> Секретариат СЭВ, 1977, – 228 с, : ил, ; 36 см, – Библиогр,: с,17-92<br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 20/4/2019 Biên tập xong: 15/5/2019 Duyệt đăng: 20/5/2019<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 19<br />