Đánh giá nguy cơ của người tiêu dùng đối với thuốc trừ sâu lindan do tiêu thụ động vật thân mềm và giáp xác ở Nha Trang

Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 1/2013<br /> <br /> THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC<br /> <br /> ĐÁNH GIÁ NGUY CƠ CỦA NGƯỜI TIÊU DÙNG ĐỐI VỚI<br /> THUỐC TRỪ SÂU LINDAN DO TIÊU THỤ ĐỘNG VẬT THÂN MỀM<br /> VÀ GIÁP XÁC Ở NHA TRANG<br /> <br /> RISK ASSESSMENT OF CONSUMER TO PESTICIDE (LINDANE) DUE TO MOLLUSK<br /> AND CRUSTACEAN CONSUMPTION IN NHA TRANG<br /> Nguyễn Thuần Anh1<br /> Ngày nhận bài: 17/7/2012; Ngày phản biện thông qua: 31/10/2012; Ngày duyệt đăng: 15/3/2013<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đây là nghiên cứu đầu tiên ở Việt Nam về đánh giá nguy cơ của cư dân ven biển đối với thuốc trừ sâu lindan có trong<br /> động vật thân mềm và giáp xác. Kết hợp số liệu tiêu thụ động vật thân mềm, giáp xác và số liệu hàm lượng thuốc trừ sâu<br /> lindan có trong động vật thân mềm, giáp xác theo phương pháp xác suất với sự trợ giúp của phần mềm @Risk® cho kết<br /> quả về mức độ phơi nhiễm của sáu nhóm đối tượng (nam và nữ (18 - 29, 30 - 54 và trên 55 tuổi)). Giá trị phơi nhiễm trung<br /> bình (0.0017mg/kg thể trọng/ngày) của người dân thành phố Nha Trang thấp hơn nhập lượng hàng ngày chấp nhận được<br /> ADI (Acceptable Daily Intake) của lindan (1mg/kg thể trọng/ngày). Kết quả nghiên cứu cho phép kết luận không có nguy<br /> cơ liên quan đến mức độ phơi nhiễm lindan của cư dân thành phố Nha Trang do tiêu thụ động vật thân mềm và giáp xác.<br /> Từ khóa: đánh giá nguy cơ, động vật thân mềm, giáp xác, lindan<br /> <br /> ABSTRACT<br /> This is the first study in Vietnam about risk assessment to lindan (pesticide) in mollusks and crustaceans for the<br /> population in coastal regions. The mollusk and crustacean consumption data was combined with the lindan contamination<br /> data in mollusks, crustaceans by probabilistic analyses performed with @Risk international for Excel to estimate the lindan<br /> intake for six sub-population groups: men and women (18-29, 30-54 and 55 and over years old). The mean dietary intake<br /> (0.0017 mg/kg body weight/day) of lindan by the Nha Trang population is lower than the Acceptable Daily Intake (ADI) of<br /> lindan (1mg/kg b.w/day). The result of this study permit to conclude that there is no risk concerning the levels of exposure<br /> of Nha Trang consumers to lindan due to the mollusk and crustacean consumption.<br /> Keywords: risk assessment, mollusks, crustaceans, lindan<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Lindan là tên thường gọi của gamma1,2,3,4,5,6-Hexachlorocyclohexane (HCH) có công<br /> thức phân tử là C6H6Cl6, là thuốc trừ sâu gốc clo có<br /> độc tính cao đã bị cấm sử dụng (WHO/EHC, 1991).<br /> HCH là một hỗn hợp gồm α-HCH, β-HCH, γ-HCH,<br /> δ-HCH và ε-HCH (Sang và cộng sự, 1999). Lindan<br /> chiếm 99% của hỗn hợp (JMPR, 2002). Lindan gây<br /> kích thích hệ thần kinh trung ương và thoái hóa chức<br /> năng gan, cật, gây tình trạng thiếu máu. Lindan là<br /> một trong những thuốc trừ sâu có liên quan đến<br /> nguyên nhân gây ung thư (Fabre và cộng sự, 2005).<br /> <br /> 1<br /> <br /> Triệu chứng ngộ độc bao gồm: viêm màng kết, làm<br /> máu bầm, đau đầu, choáng, sốt, buồn nôn, mửa,<br /> đau dạ dày, bệnh tiêu chảy, rối loạn tâm thần, gây<br /> chứng chuột rút, kích thích hệ hô hấp, gây mụn nhọt<br /> và phát ban. Lindan có mặt trong môi trường là do<br /> các hoạt động sử dụng thuốc trừ sâu của con người<br /> đã làm ô nhiễm đất và không khí, tiếp theo mưa và<br /> quá trình rửa trôi đất đã làm nước bị ô nhiễm lindan.<br /> Từ 1989 đến 1991 hàm lượng lindan trong nước<br /> sông ở Việt Nam khoảng từ 360 đến 5300pg/l, trong<br /> không khí là 2,8 đến 3,9pg/m3 (Fabre và cộng sự,<br /> 2005). Mặc dù Việt nam là một trong 52 nước đã<br /> <br /> TS. Nguyễn Thuần Anh: Khoa Công nghệ Thực phẩm - Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 3<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> cấm sử dụng lindan trong tất cả các lĩnh vực (QĐ,<br /> 2000; CEC, 2006), nhưng nghiên cứu của Hung và<br /> Thienman (2002) đã cho thấy hàm lượng lindan cao<br /> trong các mẫu nước ở Việt Nam. Mặt khác lindan đã<br /> được phát hiện thấy trong ốc nước ngọt (Dang và<br /> cộng sự, 2001). Mặt khác, nhuyễn thể hai mảnh vỏ<br /> là loài ăn lọc có khả năng tích lũy lindan. Các cư dân<br /> sống ở khu vực ven biển được coi là đối tượng tiêu<br /> thụ nhiều động vật thân mềm và giáp xác. Thành<br /> phố Nha Trang được chọn làm đại diện của khu<br /> vực ven biển Việt Nam trong tiêu thụ động vật thân<br /> mềm và giáp xác. Nghiên cứu này được thực hiện<br /> để đánh giá phơi nhiễm thuốc trừ sâu lindan do ăn<br /> động vật thân mềm và giáp xác ở thành phố Nha<br /> Trang. Các số liệu này cung cấp các thông tin một<br /> cách chặt chẽ, khoa học, giúp các nhà hoạch định<br /> chính sách xác định được các giải pháp để bảo vệ<br /> sức khỏe cho cộng đồng. Kết quả của nghiên cứu<br /> sẽ là tiền đề để đề xuất các giải pháp quản lý nguy<br /> cơ cho chính quyền địa phương nhằm đảm bảo an<br /> toàn cho người tiêu dùng. Đồng thời chúng rất hữu<br /> ích trong trao đổi, thương mại của Việt Nam và các<br /> đối tác nước ngoài. Hơn thế nữa, nghiên cứu này<br /> góp phần vào việc hòa nhập với xu thế của thế giới<br /> là: các quốc gia dùng công cụ đánh giá về an toàn<br /> thực phẩm phải dựa trên đánh giá nguy cơ. Một lý<br /> do quan trọng nữa là: Việt Nam đã ký kết tham gia<br /> Hiệp định Vệ sinh ATTP và kiểm dịch động thực vật<br /> (SPS) của Tổ chức Thương mại thế giới vì vậy cần<br /> có khả năng chứng tỏ: chúng ta hiểu về những nguy<br /> cơ gắn liền với các sản phẩm của chúng ta.<br /> II. ĐỐI TƯỢNG, VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Tính toán phơi nhiễm lindan<br /> Dựa trên số liệu tiêu thụ các động vật thân mềm,<br /> giáp xác và hàm lượng lindan trong động vật thân<br /> mềm, giáp xác; việc đánh giá phơi nhiễm lindan của<br /> người tiêu dùng được thực hiện theo phân tích xác<br /> suất (probabilistic analyses) (Kroes et al., 2002), sử<br /> dụng phần mềm tính toán phơi nhiễm @Risk 4.5.6.<br /> Phương pháp Monte Carlo và lấy mẫu theo phương<br /> pháp siêu lập phương Latin (Latin Hypercube) đã<br /> được thực hiện. Số lần lặp lại của Monte Carlo<br /> cho các tính toán là 10.000 (Monte Carlo, 2003;<br /> Feinberg et al., 2006).<br /> <br /> Soá 1/2013<br /> trọng) của người tiêu dùng. Người tiêu dùng được<br /> chia thành 6 nhóm: đàn ông và phụ nữ (18 - 29,<br /> 30 - 54 và trên 55 tuổi)<br /> Qi: Phân bố của tiêu thụ động vật thân mềm<br /> và giáp xác i (g/kg thể trọng/ngày), với i là các loài<br /> hai mảnh vỏ, các loài chân bụng, các loài chân đầu<br /> hoặc giáp xác<br /> Qi được lấy trong bộ số liệu của cuộc điều tra<br /> tiêu thụ động vật thân mềm tại 27 xã phương thuộc<br /> thành phố Nha Trang của Nguyễn và các cộng sự<br /> (2010) được thực hiện bằng phương pháp FFQ<br /> (Food Frequency Questionnaire) và phương pháp<br /> SDRM (Seven Days Recall Method).<br /> Ci: Hàm lượng tối đa của lindan trong động vật<br /> thân mềm i (μg/kg), với i là các loài hai mảnh vỏ,<br /> các loài chân bụng, các loài chân đầu hoặc giáp xác<br /> Ci được lấy trong bộ số liệu hàm lượng thuốc<br /> trừ sâu lindan của bốn nhóm động vật thân mềm<br /> (các loài hai mảnh vỏ, các loài chân bụng, các loài<br /> chân đầu hoặc giáp xác) được lấy ở các chợ và nhà<br /> hàng thuộc thành phố Nha Trang đã xác định được<br /> trong hai mùa (mùa mưa và mùa khô) bằng phương<br /> pháp GC-EDC (AOAC, 1995). (Nguyễn, 2011). Giá<br /> trị giới hạn xác định (LD: Limit of detection) được<br /> dùng thay thế cho các kết quả dưới LD trong tính<br /> toán phơi nhiễm.<br /> 2. Xác định đặc tính nguy cơ<br /> Mức độ phơi nhiễm lindan (E) được so sánh<br /> với ADI (Acceptable Daily Intake)(1μg. kg-1thể trọng.<br /> ngày-1) (JMPR, 2002) và được trình bày dưới dạng<br /> % của ADI: (E*100 / ADI)(%).<br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> 1. Kết quả đánh giá phơi nhiễm và đánh giá<br /> nguy cơ<br /> Các mức độ phơi nhiễm lindan của cư dân<br /> thành phố Nha Trang ở các mức độ tiêu thụ động<br /> vật thân mềm và giáp xác khác nhau được trình bày<br /> ở hình 1. Giá trị phơi nhiễm lindan trung bình xác<br /> định được là 0.0017μg/kg thể trọng/ngày.<br /> <br /> Tính toán phơi nhiễm lindan theo công thức sau:<br /> n<br /> <br /> D = ∑ Qi Ci<br /> i=1<br /> <br /> D: Phân bố của phơi nhiễm lindan (mg/kg thể<br /> <br /> 4 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG<br /> <br /> Hình 1. Phơi nhiễm lindan (µg/kg thể trọng/ngày) do ăn<br /> động vật thân mềm và giáp xác<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> Kết quả so sánh các mức độ phơi nhiễm lindan<br /> so với “nhập lượng hàng ngày chấp nhận được” ADI<br /> (Acceptable Daily Intake)(1μg/kg thể trọng/ngày)<br /> được trình bày ở hình 2 cho thấy các mức độ phơi<br /> nhiễm này rất thấp so với ADI của lindan ( nữ 18 - 29 tuổi>nam trên 55 tuổi và nữ trên 55<br /> tuổi> nam 18 - 29 tuổi và nam 30 - 54 tuổi.<br /> <br /> Soá 1/2013<br /> Nhóm nhuyễn thể hai mảnh vỏ góp phần nhiều<br /> nhất vào việc làm phơi nhiễm lindan (67%), sau<br /> đó đến nhóm giáp xác (33%). Nhóm chân bụng và<br /> nhóm chân đầu không hề tham gia vào việc làm<br /> phơi nhiễm lindan (do không phát hiện thấy lindan<br /> trong mẫu phân tích của các nhóm này (Nguyễn,<br /> 2011)) (hình 4).<br /> <br /> Hình 4. Sự tham gia của các nhóm giáp xác và nhóm hai<br /> mảnh vỏ vào việc phơi nhiễm lindan<br /> <br /> Ở Việt Nam và trên thế giới chưa có các<br /> nghiên cứu đánh giá nguy cơ lindan do ăn động<br /> vật thân mềm nào được thực hiện do vậy việc so<br /> sánh không thể thực hiện được. Tuy nhiên, có<br /> các dữ liệu về phơi nhiễm HCH tổng số (bao gồm<br /> (α HCH, β HCH và γ HCH (lindane)) do ăn thực<br /> phẩm nhưng số lượng rất ít. Mức độ phơi nhiễm<br /> lindan có trong thức ăn nói chung ở các nước theo<br /> thứ tự như sau: Ý>Hà Lan. Tây Ban Nha>Đức>Việt<br /> Nam>Thụy sĩ>Canada> Thái Lan>Úc>Nhật>Mĩ<br /> (Kannan và cộng sự, 1997).<br /> IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ<br /> Phơi nhiễm lindan do tiêu thu động vật thân<br /> mềm của người dân Nha Trang ở các nhóm tuổi và<br /> giới tính khác nhau là rất thấp so với “nhập lượng<br /> hàng ngày chấp nhận được” (ADI) được thiết lập<br /> bởi JMPR ngay cả khi nồng độ tối đa của lindan và<br /> giá trị giới hạn xác định (LD: Limit of detection) được<br /> dùng thay thế cho các kết quả dưới LD trong tính<br /> toán phơi nhiễm. Kết quả đạt được cho phép kết<br /> luận mức độ phơi nhiễm lindan do tiêu thu động vật<br /> thân mềm của cư dân thành phố Nha Trang không<br /> phải là vấn đề đáng báo động. Tuy nhiên cần có các<br /> nghiên cứu bổ sung để đánh giá phơi nhiễm lindan<br /> do ăn các thực phẩm khác.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> <br /> AOAC, 1995. Organochlorine and organophosphorous pesticide residues: General multiresidue method. Sec. 10.1.01,<br /> Method 970.52. In Official Methods of Analysis of AOAC International, 16th ed., P.A. Cunniff (Ed.)., p. 1-10. AOAC<br /> International, Gaithersburg, MD.<br /> <br /> TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG ❖ 5<br /> <br /> Taïp chí Khoa hoïc - Coâng ngheä Thuûy saûn<br /> <br /> Soá 1/2013<br /> <br /> 2.<br /> <br /> CEC (Commission for Environmental Cooperation). The North American Regional Action Plan (NARAP) on Lindane and<br /> Other Hexachlorocyclohexane (HCH) Isomers, 2006, 51p. http://www.cec.org/files/pdf/POLLUTANTS/Lindane-NARAPPublic-Comment_en.pdf<br /> <br /> 3.<br /> <br /> Dang DN, Carvalho FB, Nguyen MA, Nguyen QT, Nguyen THY, Villeneuve JP, Cattini C, 2001. Chlorinated pesticides and<br /> PCBs in sediments and molluscs from freshwater canals in the Hanoi region. Environmental Pollution, 112, p.311-320<br /> <br /> 4.<br /> <br /> Fabre B, Roth E, Heintz V, 2005. Les isomers de l’herxachlorocyclohexane. Rapport bibliographique élaboré dans le cadre<br /> d’une collaboration UHA – ADEME (Université de Haute Alsace- Agence de l’Environement de la Maîtrise de l’Energie).<br /> 126p. http://www.ademe.fr/alsace/pdf/PDF_LINDANE.pdf<br /> <br /> 5.<br /> <br /> Feinberg M, Bertail P, Tressou J, Verger Ph, 2006. Analyse des risques alimentaires. Paris: Techniques & Documentation,<br /> 398p.<br /> <br /> 6.<br /> <br /> Hung DQ, Thiemann W, 2002. Contamination by selected chlorinated pesticides in surface waters in Hanoi, Vietnam.<br /> Chemosphere, 47, p.357-367.<br /> <br /> 7.<br /> <br /> JMPR (Joint Meeting on Pesticide Residues), 2002. Pesticide residues in food. Report of the Joint Meeting of the FAO Panel<br /> of Experts on Pesticide Residues in Food and the Environment and the WHO Core Assessment Group on Pesticide Residues<br /> Rome, Italy 16- 25 September 2002. http://www.inchem.org/documents/jmpr/jmpmono/2002pr01.htm<br /> <br /> 8.<br /> <br /> Kannan K, Tanabe Sh, Giesy JP, Tatsukawa R, 1997. Organochlorine pesticides and polychlorinated biphenyls in foodstuffs<br /> from Asian and Oceanic countries, Reviews of Environmental Contamination & Toxicology, 152, p.1-55.<br /> <br /> 9.<br /> <br /> Kroes R, Muller D, Lambec J, Lowik MRH, van Klaverene J, Kleinerf J, Massey R, Mayer S, Urietai I, Verger P, Viscontik<br /> A, 2002. Assessment of intake from the diet. Food and chemical Toxicology, 40, p.327-385.<br /> <br /> 10. Monte Carlo, 2003. Guidelines on the application of probabilistic modelling to the estimation of exposure to food chemicals.<br /> Prepared by the Monte Carlo project, 24p. http://montecarlo.tchpc.tcd.ie/reports/guidelines/Document1.pdf<br /> 11. Nguyen TA, Tran TL, Carpentier F-G, Roudot A-C, Parent Massin D, 2010. Survey of shellfish consumption in south coastal<br /> Vietnam (Nha trang). Proceedings of the 7th international conference on Molluscan Shellfish Safety, Nante, France, 14th-19th<br /> June, 2009.<br /> 12. Nguyễn Thuần Anh, 2011. Hàm lượng thuốc trừ sâu lindan trong nhuyễn thể ở Nha Trang. Tạp chí Khoa học - Công nghệ<br /> Thủy sản, số 4/2011.<br /> 13. QĐ, 2000. Quyết định 88/2000/QĐ-BTM (18/1/2000) của Bộ Thương mại. Danh mục cấm sử dụng, 55p. www.most.gov.<br /> vn/c_vbqp/cb_tracuu/tap3/<br /> <br /> 6 ❖ TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC NHA TRANG<br /> <br />