Đánh giá tác động của công trình thủy điện Lai Châu đến tài nguyên và môi trường nước

®¸nh gi¸ T¸c ®éng cña c«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u<br /> ®Õn tµi nguyªn & m«i tr­êng n­íc<br /> Impact assessment of laichau hydropower station<br /> to water resources & environment<br /> Th.S. Phan ThÞ Thanh H»ng – ViÖn §Þa lý - ViÖn KH & CNVN<br /> Tãm t¾t<br /> ViÖc h×nh thµnh c«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u trong hÖ thèng c¸c c«ng tr×nh thñy ®iÖn<br /> bËc thang s«ng §µ ®· cã nh÷ng t¸c ®éng nhÊt ®Þnh ®Õn tµi nguyªn vµ m«i tr­êng n­íc. Do<br /> tæng l­îng dßng ch¶y n¨m ®Õn hå gÊp 36 lÇn dung tÝch h÷u Ých cña hå nªn t¸c dông ®iÒu tiÕt<br /> dßng ch¶y ®èi víi h¹ du kh«ng lín. Mét l­îng lín bïn c¸t sÏ ®­îc båi l¾ng ë hå Lai Ch©u nªn<br /> tuæi thä cña hå Hßa B×nh vµ S¬n La ®­îc n©ng cao ®ång thêi l­îng bïn c¸t chuyÓn vÒ h¹ du<br /> còng gi¶m.<br /> Qua kÕt qu¶ so s¸nh vµ tÝnh to¸n cã thÓ thÊy chÊt l­îng m«i tr­êng n­íc vïng lßng hå<br /> Lai Ch©u sau khi h×nh thµnh hå chøa sÏ cã sù biÕn ®æi so víi tr­íc tuy nhiªn møc ®é biÕn ®æi<br /> kh«ng lín. ChØ cã giai ®o¹n ®Çu khi hå b¾t ®Çu tÝch n­íc hµm l­îng «xy trong n­íc gi¶m do<br /> do qua tr×nh «xy hãa c¸c chÊt h÷u c¬ cã trong lßng hå.<br /> I. §Æt vÊn ®Ò<br /> ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng n­íc cã nguån thñy n¨ng phong phó, tr÷ l­îng ­íc tÝnh<br /> kho¶ng 300tû KWh vµ tr÷ n¨ng khai th¸c kinh tÕ kho¶ng tõ 80 ®Õn 100KWh. HiÖn nay ViÖt<br /> Nam cã 10 nhµ m¸y thñy ®iÖn lín vµ võa, 200 tr¹m thñy ®iÖn nhá. C¸c nhµ m¸y thñy ®iÖn lín<br /> chñ yÕu ®­îc h×nh thµnh trªn s«ng §µ vµ s«ng Sªsan. NÕu kÓ c¶ c¸c nhµ m¸y dù kiÕn sÏ ®­îc<br /> x©y dùng th× tæng c«ng suÊt khai th¸c còng míi chØ ®¹t 10% tiÒm n¨ng, nhá h¬n rÊt nhiÒu so<br /> víi c¸c n­íc kh¸c trªn thÕ giíi (tõ 50 ®Õn 90%).<br /> S«ng §µ lµ con s«ng cã tiÒm n¨ng nguån n­íc lín, tiÒm n¨ng thñy ®iÖn cao nhÊt l·nh<br /> thæ n­íc ta, tiÒm n¨ng khai th¸c thñy n¨ng tõ 22-30tû KWh vµ ®Þa h×nh cho phÐp cã thÓ x©y<br /> dùng ®­îc hå chøa víi tæng dung tÝch trªn 25tûm3. Trªn dßng chÝnh s«ng §µ sÏ h×nh thµnh hÖ<br /> thèng c«ng tr×nh thuû ®iÖn bËc thang Lai Ch©u – S¬n La – Hßa B×nh. C«ng tr×nh thñy ®iÖn<br /> Hßa B×nh ®· hoµn thµnh vµ ®­a vµo ho¹t ®éng c¶ 8 tæ m¸y tõ 04/IV/1994; C«ng tr×nh thñy<br /> ®iÖn S¬n La ®· ®­îc khëi c«ng x©y dùng vµo XI/2005; C«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u dù tÝnh<br /> sÏ khëi c«ng x©y dùng vµo ®Çu n¨m 2007. Trong nghiªn cøu nµy chóng t«i ®¸nh gi¸ nh÷ng t¸c<br /> ®éng ®Õn m«i tr­êng n­íc sau khi c«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u ®­îc ®­a tiÕn hµnh x©y<br /> dùng.<br /> II. TiÒm n¨ng nguån n­íc vµ chÕ ®é thñy v¨n<br /> S«ng §µ lµ phô l­u lín nhÊt cña hÖ thèng s«ng Hång (chiÕm 34,1%) cã diÖn tÝch l­u<br /> vùc lµ 52.900km2 trong ®ã phÇn l­u vùc thuéc l·nh thæ ViÖt Nam lµ 26.800km2 chiÕm 50,7%<br /> tæng diÖn tÝch toµn l­u vùc. PhÇn dßng chÝnh thuéc l·nh thæ ViÖt Nam dµi 570 km chiÕm<br /> 56,4% tæng chiÒu dµi dßng chÝnh. Tæng l­îng n­íc cña l­u vùc s«ng §µ chiÕm 48% tæng<br /> l­îng n­íc cña toµn bé hÖ thèng s«ng Hång. NÕu tÝnh ®Õn mÆt c¾t c«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai<br /> Ch©u tæng l­îng n­íc lµ 25,9km3, tÝnh ®Õn c«ng tr×nh thñy ®iÖn S¬n La lµ 47,6km3, ®Õn c«ng<br /> tr×nh thñy ®iÖn Hßa B×nh lµ 55,6km3.<br /> Hµng n¨m l­îng n­íc trung b×nh ®Õn hå chøa Lai Ch©u ®¹t 25,9 tûm3 t­¬ng øng víi<br /> Q0 = 822m3/s, M = 31,6 l/s/km2. Chªnh lÖch l­u l­îng gi÷a n¨m nhiÒu n­íc vµ Ýt n­íc kho¶ng<br /> tõ 2 - 3 lÇn nh­ng møc ®é biÕn ®æi dßng ch¶y c¸c th¸ng mïa lò vµ mïa kiÖt cã thÓ lÖch nhau<br /> ®Õn 10 - 15lÇn thËm chÝ cã n¨m ®Õn 20 - 30lÇn. Dßng ch¶y n¨m nhiÒu n­íc vµ Ýt n­íc th­êng<br /> <br /> <br /> <br /> 1<br /> x¶y ra xen kÏ. Trªn thùc tÕ Ýt khi x¶y ra tr­êng hîp 5 n¨m nhiÒu n­íc liªn tôc hoÆc nh÷ng n¨m<br /> Ýt n­íc kÒ nhau còng kh«ng kÐo dµi qu¸ 3 n¨m. Dßng ch¶y trªn l­u vùc Ýt cã sù biÕn ®æi tõ<br /> n¨m nµy qua n¨m kh¸c víi hÖ sè Cv = 0,18 nh­ng trong n¨m cã sù ph©n mïa râ rÖt:<br /> Mïa lò: Mïa lò trªn dßng chÝnh th­êng kÐo dµi 5 th¸ng, VI - X, cßn trªn c¸c phô l­u,<br /> mïa lò th­êng kÕt thóc sím h¬n vµo th¸ng IX. Tæng l­îng dßng ch¶y mïa lò th­êng chiÕm<br /> xÊp xØ 77% tæng l­îng n­íc n¨m. Modun dßng ch¶y mïa lò trªn dßng chÝnh s«ng §µ dao<br /> ®éng tõ 60 - 64 l/skm2. C¸c phô l­u bê tr¸i th­êng cã modun dßng ch¶y lò lín h¬n c¸c phô l­u<br /> bê ph¶i. Modun dßng ch¶y mïa lò t¹i tr¹m Nµ Hõ (NËm Bum) ®¹t 173 l/skm2, NËm Giµng<br /> (NËm M¹) lµ 80.9l/skm2, NËm Møc (NËm Møc) 59,5 l/skm2. Lò trªn l­u vùc s«ng §µ th­êng<br /> tËp trung nhanh vµ ®Ønh lò lín nhÊt th­êng xuÊt hiÖn trïng nhau ë Lai Ch©u, T¹ Bó vµ Hßa<br /> B×nh. T¹i Lai Ch©u lò lÞch sö lín nhÊt ®¹t 13.500m3/s (VIII/1945). Lò trong nh÷ng th¸ng V,<br /> VI th­êng mang tÝnh chÊt lò nói, mùc n­íc biÕn ®æi m¹nh nh­ng thêi gian kÐo dµi lò ng¾n do<br /> ¶nh h­ëng cña ¸p thÊp Ên - MiÕn nh­ng vµo c¸c th¸ng VII, VIII lò lín xuÊt hiÖn liªn tiÕp t¹o<br /> thµnh trËn lò nhiÒu ®Ønh víi ®­êng qu¸ tr×nh lò h×nh r¨ng c­a, tÝnh trung b×nh c¸c th¸ng nµy<br /> th­êng xuÊt hiÖn tõ (2-6) ®Ønh lò. Lò lín nhÊt t¹i tuyÕn ®o ®· quan tr¾c ®­îc xuÊt hiÖn vµo<br /> th¸ng VIII/1945 víi modun ®Ønh lò 544 l/s/km2.<br /> Dßng ch¶y 3 th¸ng lín nhÊt xuÊt hiÖn ®ång nhÊt trªn toµn l­u vùc tõ th¸ng VII ®Õn<br /> th¸ng IX víi l­îng n­íc chiÕm 57% tæng l­îng n­íc n¨m. Modun dßng ch¶y 3 th¸ng lín nhÊt<br /> t¹i tr¹m Lai Ch©u lµ 74,6l/skm2, t¹i tr¹m T¹ Bó lµ 73,2l/skm2, t¹i tr¹m Hßa B×nh lµ 77,6 l/skm2.<br /> Dßng ch¶y th¸ng lín nhÊt xuÊt hiÖn kh«ng ®ång nhÊt trªn toµn bé phÇn l­u vùc tÝnh<br /> ®Õn mÆt c¾t c«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u. Trªn dßng chÝnh th¸ng cã dßng ch¶y lín nhÊt lµ<br /> th¸ng VIII. L­îng dßng ch¶y th¸ng lín nhÊt th­êng chiÕm 22% tæng l­îng dßng ch¶y n¨m.<br /> Modun dßng ch¶y th¸ng lín nhÊt th­êng lín h¬n 80 l/skm2. Th¸ng cã l­îng dßng ch¶y lín<br /> nhÊt cña c¸c phô l­u th­êng ®Õn sím h¬n trªn dßng chÝnh. Dßng ch¶y th¸ng lín nhÊt t¹i tr¹m<br /> Nµ Hõ lµ th¸ng VII víi l­îng n­íc chiÕm 24,8% tæng l­îng n­íc n¨m, M = 240l/skm2. Th¸ng<br /> cã dßng ch¶y lín nhÊt t¹i tr¹m NËm Giµng lµ còng lµ th¸ng VII, M = 110l/skm2 l­îng dßng<br /> ch¶y th¸ng lín nhÊt chiÕm 22,5% tæng l­îng n­íc n¨m.<br /> Do ®é dèc ®Þa h×nh lín, m­a víi c­êng ®é lín trªn bÒ mÆt cã th¶m rõng bÞ tµn ph¸<br /> m¹nh mÏ, thung lòng s«ng bÞ th¾t hÑp thuËn lîi cho dßng ch¶y lò tËp trung nhanh trªn s«ng<br /> nªn ®Æc ®iÓm lò s«ng §µ tuyÕn ®Ëp Lai Ch©u lµ lò lín, ®Ønh lò cao víi biªn ®é lò (cao nhÊt ®¹t<br /> trªn 27,8m) vµ c­êng suÊt lò (77,4cm/h) thuéc vµo lo¹i lín nhÊt so víi c¸c s«ng lín ë n­íc ta.<br /> Mïa kiÖt: MÆc dï kÐo dµi tõ 7 ®Õn 8 th¸ng nh­ng l­îng dßng ch¶y mïa kiÖt chØ<br /> chiÕm 23% tæng l­îng n­íc n¨m. Modun dßng ch¶y mïa kiÖt còng ®¹t kh«ng cao tõ<br /> 12 - 13 l/skm2. C¸c phô l­u cã modun dßng ch¶y kiÖt cao h¬n. Modun dßng ch¶y kiÖt t¹i tr¹m<br /> Nµ Hõ thuéc vµo lo¹i lín nhÊt trªn l·nh thæ ViÖt Nam ®¹t 34,3 l/skm2. Ba th¸ng liªn tiÕp cã<br /> l­îng dßng ch¶y nhá nhÊt lµ c¸c th¸ng II, II, IV víi tæng l­îng n­íc chiÕm xÊp xØ 6% tæng<br /> l­îng n­íc n¨m. Th¸ng III lµ th¸ng cã l­îng dßng ch¶y nhá nhÊt trªn toµn l­u vùc s«ng §µ.<br /> Dßng chÝnh cã modun dßng ch¶y th¸ng nhá nhÊt rÊt thÊp chØ ®¹t d­íi 8 l/skm2, trong khi ®ã<br /> c¸c phô l­u t¶ ng¹n th­êng cã modun dßng ch¶y cao h¬n. Modun dßng ch¶y th¸ng nhá nhÊt<br /> t¹i tr¹m Nµ Hõ lµ 18,8l/skm2, t¹i tr¹m NËm Giµng lµ 10,5l/skm2. Tr¹m NËm Møc ë h÷u ng¹n<br /> cã modun dßng ch¶y th¸ng nhá nhÊt ®¹t thÊp h¬n lµ 6,08l/skm2. Modun dßng ch¶y nhá nhÊt<br /> x¸c ®Þnh ®­îc t¹i tr¹m Lai Ch©u lµ 4,48 l/skm2.<br /> III. Nh÷ng biÕn ®æi dßng ch¶y khi hÖ thèng c«ng tr×nh thñy ®iÖn bËc thang ®i<br /> vµo ho¹t ®éng<br /> Trong 100 n¨m trë l¹i ®©y ®· x¶y ra nh÷ng trËn lò lín trªn s«ng §µ nh­ trËn lò n¨m<br /> 1902 l­u l­îng ®Ønh lò lµ 17.700m3/s; n¨m 1971 lµ 18.100m3/s. Tæng dung tÝch phßng lò yªu<br /> cÇu cña s«ng §µ lµ 7tûm3. Qui ho¹ch bËc thang thñy ®iÖn trªn s«ng §µ ®· ®­îc thñ t­íng<br /> chÝnh phñ th«ng qua (v¨n b¶n sè 1320/CP – CN ngµy 22/X/2002) bao gåm 3 bËc thang:<br /> <br /> <br /> 2<br />  1. Hßa B×nh: C«ng tr×nh thñy ®iÖn Hßa B×nh ®­îc khëi c«ng x©y dùng ngµy<br /> 06/XI/1979 vµ ngµy 31/XII/1988 th× ®­a tæ m¸y sè 1 hßa l­íi ®iÖn quèc gia; tæ m¸y cuèi cïng<br /> ®­îc ®­a vµo ho¹t ®éng ngµy 04/IV/1994. Hå chøa n­íc thñy ®iÖn Hßa B×nh cã dung tÝch<br /> 9,45tûm3 trong ®ã dung tÝch phßng lò lµ 6tûm3, dung tÝch h÷u Ých lµ 5,65tûm3. L­îng n­íc<br /> hµng n¨m ®Õn hå trung b×nh kho¶ng 57,2tûm3. C«ng tr×nh thñy ®iÖn Hßa B×nh tõ n¨m 1991 ®·<br /> ®­îc ®­a vµo tham gia chèng lò cho h¹ l­u s«ng Hång vµ thñ ®« Hµ Néi. Hå chøa Hßa B×nh<br /> víi MNDBT lµ 115m, MNC lµ 80m hµng n¨m c¾t ®­îc trung b×nh tõ 4 - 6 trËn lò lín víi l­u<br /> l­îng c¾t tõ 10.000 ®Õn 22.650m3/s. §iÓn h×nh lµ trËn lò ngµy 18/VIII/1996 cã l­u l­îng ®Ønh<br /> lò lµ 22.650m3/s. Víi ®Ønh lò nµy c«ng tr×nh ®· c¾t ®­îc 13.115m3/s gi÷ l¹i trªn hå vµ chØ x¶<br /> xuèng h¹ l­u 9.535m3/s lµm cho mùc n­íc t¹i Hßa B×nh lµ 2,2m, t¹i Hµ Néi lµ 0,8m vµo thêi<br /> ®iÓm ®Ønh lò.<br /> 2. S¬n La thÊp: C«ng tr×nh S¬n La cã c«ng suÊt l¾p m¸y tõ 2.180MW ®Õn 2.400MW,<br /> ®iÖn n¨ng trung b×nh hµng n¨m kho¶ng 8.532 triÖu KWh ®Õn 9.209 triÖu KWh; DiÖn tÝch hå<br /> chøa S¬n La øng víi cao tr×nh 215m lµ 224,28km2, dung tÝch hå lµ 9,26.109m3, dung tÝch h÷u<br /> Ých lµ 5,97m3, dung tÝch chÕt lµ 3,29tûm3, dung tÝch phßng lò lµ 4.109m3 (víi Hßa B×nh lµ<br /> 3tûm3). C«ng tr×nh thñy ®iÖn S¬n La dù kiÕn ph¸t ®iÖn tæ m¸y sè 1 vµo kho¶ng n¨m 2012 –<br /> 2015.<br /> 3. Lai Ch©u: C«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u (tuyÕn NËm Nhïn) lµ bËc thang trªn cïng<br /> cña hÖ thèng c¸c c«ng tr×nh thñy ®iÖn bËc thang lín trong l­u vùc s«ng §µ. DiÖn tÝch l­u vùc<br /> tÝnh ®Õn tuyÕn ®Ëp khèng chÕ lµ 26.000km2. Hå chøa Lai Ch©u sÏ cã mùc n­íc d©ng b×nh<br /> th­êng lµ 295m t­¬ng øng víi dung tÝch hå lµ 1,215.109m3 vµ diÖn tÝch mÆt hå lµ 39,63km2.<br /> C«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u cã nhiÖm vô ®iÒu tiÕt mïa. Dung tÝch h÷u Ých cña hå chøa Lai<br /> Ch©u lµ 710,9.106m3, dung tÝch chÕt lµ 504,2.106m3. L­u l­îng b×nh qu©n nhiÒu n¨m t¹i tuyÕn<br /> ®Ëp lµ 822m3/s, t­¬ng øng víi tæng l­îng dßng ch¶y lµ 25,9.109m3. Theo tÝnh to¸n l­u l­îng<br /> thiÕt kÕ øng víi tÇn suÊt 0.01% t¹i mÆt c¾t tuyÕn ®Ëp Lai Ch©u lµ 22.220 m3/s, víi P=0,1% lµ<br /> 15.050m3/s, víi P=0,5% lµ 12.820m3/s, víi P=1% lµ 11.950m3/s. Lò cùc h¹n cã thÓ x¶y ra víi<br /> l­u l­îng ®¹t 27.800m3/s. L­u l­îng Qx¶max=27.100m3/s vµ Qx¶min=237m3/s. Nhµ m¸y thñy ®iÖn<br /> cã c«ng suÊt l¾p m¸y lµ 1.200MW víi 4 tæ m¸y. §iÖn l­îng trung b×nh n¨m lµ 4,625.109KWh.<br /> Cét n­íc tÝnh to¸n lµ 80,66m, víi Hmax=99,3m vµ Hmin=67,4m.<br /> Nhu cÇu dïng n­íc n¨m 2010 cho vïng ®ång b»ng vµ trung du B¾c Bé lµ 25,86tûm3,<br /> trong ®ã nhu cÇu dïng n­íc 5 th¸ng mïa kh« (tõ th¸ng I ®Õn th¸ng V) lµ 16,8tûm3; nhu cÇu<br /> dïng n­íc n¨m 2020 lµ 34,5tûm3, nhu cÇu dïng n­íc mïa kh« lµ 22,4tûm3. Nhu cÇu n­íc<br /> dïng cho n«ng nghiÖp th­êng chiÕm tû lÖ tõ 75 - 80% vµ chªch lÖch gi÷a 2 mïa th­êng rÊt lín<br /> cßn l­îng n­íc dïng cho c«ng nghiÖp vµ sinh ho¹t th­êng æn ®Þnh. Nhu cÇu n­íc dïng cho<br /> phÇn th­îng du thuéc l·nh thæ ViÖt Nam n¨m 2010 lµ 5,818tûm3 (cho n«ng nghiÖp lµ<br /> 4,86tûm3, cho c«ng nghiÖp vµ dÞch vô lµ 0,958tûm3); n¨m 2020 lµ 7,506tûm3 (cho n«ng nghiÖp<br /> lµ 6,72tûm3, cho c«ng nghiÖp vµ dÞch vô lµ 1,236tûm3). Mïa kh«, l­u l­îng ®¶m b¶o duy tr× x¶<br /> xuèng h¹ l­u kh«ng nhá h¬n 680m3/s vµ vµo thêi kú ®æ ¶i cho n«ng nghiÖp lªn tíi gÇn<br /> 1.000m3/s. Mïa kh« n¨m 1993 - 1994, nhµ m¸y thñy ®iÖn Hßa B×nh ®· ph¶i x¶ hç trî qua<br /> c«ng tr×nh x¶ trµn 128,5 triÖu m3 xuèng h¹ l­u ®¶m b¶o cho viÖc ®æ ¶i, gieo cÊy 0,5 triÖu ha<br /> ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp vïng h¹ l­u s«ng Hång vµ s«ng §µ. Tæng dung tÝch h÷u Ých cña c¶ 3<br /> hå chøa lµ 12,331tûm3.<br /> Sau khi hå chøa tÝch n­íc, diÖn tÝch mÆt n­íc t¨ng h¬n ®· lµm t¨ng l­îng bèc tho¸t<br /> h¬i thùc tÕ tuy nhiªn l­îng bèc h¬i gia t¨ng ®· lµm t¨ng ®é Èm kh«ng khÝ, c¶i t¹o khÝ hËu<br /> vïng hå, t¨ng l­îng m­a. V× vËy l­îng dßng ch¶y vïng th­îng du Ýt biÕn ®æi. Theo kÕt qu¶<br /> nghiªn cøu trªn l­u vùc s«ng §µ cho thÊy l­îng bèc h¬i mÆt n­íc trung b×nh nhiÒu n¨m lµ<br /> 1.192mm. L­îng bèc h¬i l­u vùc lµ 699mm. Tæn thÊt bèc h¬i phô thªm cña hå chøa S¬n La<br /> ®­îc x¸c ®Þnh lµ 383mm/n¨m.<br /> ViÖc x©y dùng c¸c c«ng tr×nh thñy ®iÖn sÏ lµm biÕn ®æi chÕ ®é dßng ch¶y kh«ng<br /> nh÷ng khi c«ng tr×nh ®· h×nh thµnh mµ ngay c¶ trong qu¸ tr×nh thi c«ng. §Ó ph©n tÝch sù biÕn<br /> <br /> <br /> 3<br /> ®æi dßng ch¶y h¹ du chóng t«i sö dông tµi liÖu quan tr¾c cña tr¹m Hµ Néi trªn s«ng Hång<br /> (chuçi sè liÖu tõ n¨m 1956 ®Õn 2003). Dßng ch¶y trung b×nh n¨m t¹i tr¹m Hµ Néi thêi kú<br /> tr­íc khi khëi c«ng x©y dùng c«ng tr×nh thñy ®iÖn Hßa B×nh lµ 2.696m3/s. Trong giai ®o¹n thi<br /> c«ng c«ng tr×nh tõ n¨m 1986 ®Õn 1889 do ng¨n dßng, tÝch n­íc vµo hå chøa nªn l­îng n­íc<br /> xuèng h¹ du gi¶m. L­u l­îng dßng ch¶y n¨m trung b×nh giai ®o¹n nµy ®¹t 2.303m3/s, gi¶m<br /> 14,6% so víi thêi kú tr­íc. Dßng ch¶y mïa kiÖt gi¶m 13,2%, dßng ch¶y lò gi¶m 19,4%. Khi<br /> c«ng tr×nh ®· ®i vµo ho¹t ®éng dßng ch¶y b×nh qu©n tõ n¨m 1990 ®Õn 2003 ®¹t 2.595m3/s,<br /> gi¶m so víi giai ®o¹n tr­íc khi x©y dùng c«ng tr×nh thñy ®iÖn Hßa B×nh lµ 3,7%. Do hå Hßa<br /> B×nh lµm nhiÖm vô ®iÒu tiÕt nhiÒu n¨m nªn dßng ch¶y mïa kiÖt ®· t¨ng lªn râ rÖt. Dßng ch¶y<br /> mïa kiÖt t¨ng 17,1% so víi thêi kú 1956 - 1985 trong khi dßng ch¶y lò gi¶m 2,1%. §é dµi<br /> mïa kiÖt kÐo dµi thªm 1 th¸ng so víi thêi kú 1956 - 1985 nh­ng møc ®é gay g¾t ®· gi¶m ®i.<br /> NÕu nh­ trong thêi kú tr­íc khi x©y dùng c«ng tr×nh tû sè gi÷a th¸ng cã l­îng dßng ch¶y lín<br /> nhÊt trªn th¸ng cã l­îng dßng ch¶y nhá nhÊt lµ 8,7 th× sau khi dßng ch¶y ®· chÞu t¸c dông<br /> ®iÒu tiÕt cña c«ng tr×nh thñy lîi th× tû sè nµy gi¶m xuèng chØ cßn 7. Nh­ vËy, cã thÓ nãi chÕ<br /> ®é ®iÒu tiÕt cña c«ng tr×nh thñy ®iÖn Hßa B×nh ®· cã ¶nh h­ëng ®Õn chÕ ®é dßng ch¶y vïng h¹<br /> du. Sau khi hÖ thèng c¸c c«ng tr×nh thñy ®iÖn bËc thang trªn s«ng §µ ®­îc h×nh thµnh sÏ n©ng<br /> tæng dung tÝch h÷u Ých tõ 5,65tû m3 cña riªng hå Hßa B×nh lªn 12,331tûm3 (tæng dung tÝch h÷u<br /> Ých cña c¶ 3 hå) th× dßng ch¶y mïa kiÖt ë h¹ du sÏ cßn ®­îc c¶i thiÖn nhiÒu h¬n n÷a. Tuy<br /> nhiªn, do dung tÝch h÷u Ých cña hå chøa Lai Ch©u nhá so víi Hßa B×nh vµ S¬n La chØ lµ<br /> 710,9triÖu m3 vµ chÕ ®é lµm viÖc lµ ®iÒu tiÕt mïa nªn dßng ch¶y h¹ du sÏ kh«ng cã biÕn ®æi<br /> lín sau khi hå chøa Lai Ch©u ®i vµo vËn hµnh. L­îng dßng ch¶y s«ng §µ mang tíi hå Lai<br /> Ch©u ®¹t tíi 25,95tûm3 n­íc gÊp 36 lÇn dung tÝch h÷u Ých cña hå nªn t¸c dông ®iÒu tiÕt cña hå<br /> kh«ng lín.<br /> Khi hÖ thèng c«ng tr×nh thñy ®iÖn bËc thang ®­îc h×nh thµnh t¸c dông c¾t lò ë h¹ du<br /> còng t¨ng ®¸ng kÓ. HiÖn nay, khi chØ cã hå Hßa B×nh tham gia c¾t lò víi dung tÝch phßng lò lµ<br /> 4,9 tû m3 t­¬ng øng víi møc lò th¸ng VIII/1971 mÆc dï kh«ng cÇn ph©n lò sang s«ng §¸y<br /> ®Ønh lò ë Hµ Néi chØ ®¹t tõ 12,8 ÷ 13,3m. Khi hå chøa S¬n La h×nh thµnh cã dung tÝch phßng<br /> lò lµ 4tûm3 céng víi 3tûm3 phßng lò cña c«ng tr×nh thñy ®iÖn Hßa B×nh th× mùc n­íc lín nhÊt<br /> t¹i Hµ Néi sÏ kh«ng v­ît qu¸ 13m.<br /> IV. Dù b¸o sù biÕn ®æi chÊt l­îng n­íc<br /> N­íc trong khu vùc lßng hå thuéc líp Bicacbonat nhãm Canxi kiÓu I, n­íc mÒm cã<br /> ph¶n øng kiÒm yÕu vµ kh¸ s¹ch. Sau khi x©y dùng xong mÆc dÇu dßng ch¶y ®Õn hå vÉn lµ<br /> dßng ch¶y s«ng §µ nh­ng l­îng n­íc qua qu¸ tr×nh tÝch x¶ ®· cã sù biÕn ®æi. §Ó dù b¸o sù<br /> biÕn ®æi m«i tr­êng n­íc sau khi c«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u h×nh thµnh chóng t«i sö dông<br /> 2 ph­¬ng ph¸p lµ so s¸nh vµ tÝnh to¸n.<br /> * Ph­¬ng ph¸p so s¸nh: C¬ së cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ dùa trªn nh÷ng quan tr¾c thùc<br /> tiÔn vÒ chÊt l­îng n­íc cña c¸c hå chøa ®· x©y dùng tr­íc trong cïng mét vïng ®Þa lý nh»m<br /> rót ra nh÷ng kÕt luËn ®Þnh tÝnh cho hå chuÈn bÞ x©y dùng. Trong cïng l­u vùc s«ng §µ cã hå<br /> chøa Hßa B×nh. TÝnh tõ ngµy ng¨n s«ng ®ît 1 (12/I/1983) th× ®Õn nay ®· h¬n 20 n¨m dßng<br /> ch¶y s«ng §µ chÞu nh÷ng t¸c ®éng biÕn ®æi dßng ch¶y do viÖc x©y dùng c«ng tr×nh thñy ®iÖn.<br /> B»ng nh÷ng sè liÖu quan tr¾c cña tr¹m ®o m«i tr­êng hå Hßa B×nh (1989-1998) Vò<br /> V¨n TuÊn [12] ®· nhËn ®Þnh: hµm l­îng HCO3- trong n­íc hå dao ®éng tõ 79,3 ®Õn<br /> 115,9mg/l, pH tõ 7,3-7,6, hµm l­îng SiO2 vµ c¸c chÊt dinh d­ìng thay ®æi kh«ng ®¸ng kÓ so<br /> víi tr­íc khi cã hå. Hµm l­îng COD dao ®éng tõ 2,3 ®Õn 6,4mg/l, BOD5 tõ 0,2 ®Õn 1,9mg/l,<br /> c¸c ion kim lo¹i nÆng ®Òu nhá h¬n giíi h¹n A – TCVN 5942, Coliform tõ 20 ®Õn 150<br /> MPN/100ml. Tr¸i l¹i, chÊt l­îng n­íc vïng h¹ du l¹i cã sù biÕn ®æi ®¸ng kÓ. Hµm l­îng c¸c<br /> chÊt dinh d­ìng vµ h÷u c¬ t¨ng ®¸ng kÓ so víi tr­íc khi ng¨n dßng. Hµm l­îng NO3- dao<br /> ®éng tõ 0,088 ®Õn 1,04mg/l, NH4+, NO2-, PO4-3 ®Òu nhá h¬n 0,2mg/l, COD 18,6mg/l, DO tõ<br /> 5,2 ®Õn 9,35mg/l… N­íc vïng h¹ du s«ng §µ thuéc vµo lo¹i dinh d­ìng ë møc thÊp vµ trung<br /> b×nh.<br /> <br /> <br /> 4<br />  Sè liÖu quan tr¾c t¹i tr¹m Hßa B×nh trong giai ®o¹n tõ n¨m 1997 ®Õn 2004 cho thÊy<br /> nhiÖt ®é n­íc dao ®éng tõ 20,5 ®Õn 27,5oC, tæng Fe dao ®éng tõ 0 ®Õn 0,85mg/l, hµm l­îng<br /> ion SO4-2 dao ®éng tõ 1 ®Õn 8mg/l, HCO3- tõ 67,1 ®Õn 122,7mg/l, ®é kiÒm tõ 1,5 ®Õn 1,85m/l,<br /> ®é cøng tõ 1,1 ®Õn 1,726 m/l, hµm l­îng Ca+2 dao ®éng tõ 16,5 ®Õn 25mg/l, hµm l­îng Mg+2<br /> tõ 2,7 ®Õn 7,5mg/g, Si tõ 2,78 ®Õn 5,8mg/l. Nh×n chung, c¸c yÕu tè quan tr¾c cã hµm l­îng<br /> nhá h¬n so víi giai ®o¹n 1964 – 1985. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y xu h­íng biÕn ®æi cña chÊt<br /> l­îng n­íc hå còng kh«ng râ rÖt l¾m. NhiÖt ®é n­íc, tæng Fe, Ca+2 cã xu h­íng t¨ng nh­ng<br /> møc ®é gia t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ.<br /> Cho tíi thêi ®iÓm hiÖn t¹i, chÊt l­îng n­íc hå Hßa B×nh ®· cã sù biÕn ®æi so víi n­íc<br /> s«ng §µ tr­íc khi ng¨n dßng. Tuy nhiªn, møc ®é biÕn ®æi kh«ng ®¸ng kÓ, cã thÓ nãi n­íc hå<br /> Hßa B×nh vÉn thuéc lo¹i n­íc cã ®é kho¸ng hãa thÊp, s¹ch nh­ng do chuyÓn tõ tr¹ng th¸i<br /> ®éng sang tr¹ng th¸i tÜnh nªn n­íc trong hå ®· x¶y ra hiÖn t­îng ph©n tÇng vÒ nhiÖt ®é vµ «xy<br /> hßa tan. Trong giai ®o¹n ®Çu khi hå chøa míi ®­îc h×nh thµnh ®· cã sù gia t¨ng cña hµm<br /> l­îng c¸c chÊt dinh d­ìng vµ h÷u c¬.<br /> Nh­ vËy b»ng ph­¬ng ph¸p so s¸nh ®Þnh tÝnh cã thÓ nãi chÊt l­îng n­íc hå Lai Ch©u<br /> trong giai ®o¹n ®Çu míi h×nh thµnh hå sÏ biÕn ®æi tuy nhiªn møc ®é biÕn ®æi lµ kh«ng ®¸ng<br /> kÓ.<br /> * Ph­¬ng ph¸p tÝnh to¸n<br /> Khi hå chøa ®i vµo ho¹t ®éng ®· nhÊn ch×m mét diÖn tÝch ®Êt ®ai trong n­íc vµ kÐo<br /> theo hµng lo¹t c¸c vËt thÓ tån t¹i trªn nã t¹o ra mét phÇn nguån h÷u c¬ lµm tiªu hao hµm<br /> l­îng «xy s½n cã. Nguån h÷u c¬ ph¸t sinh trong c¸c hå chøa n­íc nh©n t¹o chñ yÕu tõ líp<br /> mïn tÇng bÒ mÆt cña ®Êt ®ai vµ c¸c lo¹i th¶m thùc vËt trªn ®ã. Chóng t«i ®· tÝnh to¸n dù b¸o<br /> sù biÕn ®æi hµm l­îng DO trong n­íc hå Lai Ch©u c¨n cø vµo c¸c sè liÖu tÝnh to¸n sinh khèi. .<br /> C«ng thøc ®Ó tÝnh l­îng «xy tiªu hao cã d¹ng (theo A.I, Denhinova):<br /> K x S ® Êt + K tv x Dtv<br />  O2 = o ®Êt 1000<br /> (tÊn)<br /> Trong ®ã:<br />  O2 : l­îng «xy cÇn thiÕt ®Ó «xy hãa hÕt c¸c chÊt h÷u c¬ ph©n hñy tõ thùc vËt vµ ®Êt ®ai<br /> ngËp trong lßng hå (tÊn)<br /> Ko®Êt: HÖ sè kinh nghiÖm biÓu thÞ l­îng «xy (kg) cÇn ®Ó «xy hãa hÕt c¸c chÊt h÷u c¬ ph©n hñy<br /> tõ 1ha ®Êt (kg/ha).<br /> Kotv: HÖ sè kinh nghiÖm biÓu thÞ l­îng «xy (kg) cÇn ®Ó «xy hãa hÕt c¸c chÊt h÷u c¬ ph©n hñy<br /> tõ 1 tÊn sinh khèi kh« (kg/tÊn)<br /> S®Êt : DiÖn tÝch ®Êt ®ai bÞ ngËp trong lßng hå (ha)<br /> Dtv: Sinh khèi d¹ng kh« tuyÖt ®èi cã trong lßng hå (tÊn)<br /> Víi mùc n­íc d©ng b×nh th­êng 295m (W=1.215,1.106m3): Theo thèng kª cña Së<br /> n«ng nghiÖp ph¸t triÓn n«ng th«n Lai Ch©u tæng diÖn tÝch ®Êt bÞ ngËp lµ 3.963ha. Tæng l­îng<br /> sinh khèi trong lßng hå lµ 18,13.103 tÊn trong ®ã sinh khèi th©n lµ 8,82.103tÊn, sinh khèi cµnh<br /> lµ 2,09.103tÊn, sinh khèi rÔ lµ 2,1.103tÊn, sinh khèi l¸ lµ 5,14.103tÊn.<br /> * Tæng l­îng «xy cÇn thiÕt ®Ó oxy hãa hÕt c¸c chÊt h÷u c¬ cã trong lßng hå trong<br /> tr­êng hîp th¶m thùc vËt kh«ng ®­îc thu dän lµ: 624tÊn. L­îng «xy tæn thÊt sÏ chiÕm kho¶ng<br /> 6,8%. Trong tr­êng hîp nµy l­îng «xy hßa tan ®¹t 7mg/l.<br /> * Tr­êng hîp lßng hå ®­îc thu dän s¬ bé: Tæng l­îng «xy cÇn thiÕt ®Ó «xy hãa hÕt<br /> l­îng h÷u c¬ cßn l¹i lµ 521tÊn, t­¬ng ®­¬ng víi l­îng «xy tæn thÊt sÏ chiÕm kho¶ng 5,7%.<br /> Hµm l­îng «xy hßa tan trong tr­êng hîp nµy còng ®¹t trªn 7mg/l.<br /> Víi mùc n­íc d©ng b×nh th­êng 295m diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp bÞ ngËp t­¬ng øng sÏ<br /> lµ 473,62ha. Do hiÖn t­îng thÊm ngÊm mµ c¸c lo¹i thuèc trõ s©u còng nh­ ph©n bãn ë c¸c<br /> <br /> <br /> 5<br /> vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã thÓ g©y « nhiÔm n­íc ngÇm vµ ®Êt. Sù cã mÆt cña nh÷ng chÊt<br /> nµy kÓ c¶ khi cã nång ®é rÊt nhá còng g©y nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng. HiÖn nay ch­a cã<br /> nh÷ng ®iÒu tra chÝnh x¸c nh­ng ®Êt n«ng nghiÖp bÞ ngËp trong lßng hå còng tiÒm Èn nh÷ng<br /> nguy c¬ g©y « nhiÔm nguån n­íc mµ biÓu hiÖn chÝnh cña nã lµ hiÖn t­îng phó d­ìng.<br /> V. BiÕn ®æi dßng ch¶y phï sa ë h¹ du c«ng tr×nh<br /> Dùa vµo c¸c sè liÖu ®o ®¹c bïn c¸t l¬ löng t¹i tr¹m Hµ Néi cã thÓ thÊy sù biÕn ®æi<br /> dßng ch¶y c¸t bïn qua c¸c thêi kú. Giai ®o¹n tr­íc n¨m 1986, ®é ®ôc trung b×nh t¹i tr¹m Hßa<br /> B×nh lµ 847g/m3, giai ®o¹n 1986 - 1989, ng¨n dßng ®Ó x©y dùng hå chøa l­îng bïn c¸t b¾t<br /> ®Çu ®­îc tÝch l¹i trong lßng hå ®é ®ôc dßng ch¶y ë h¹ du gi¶m xuèng chØ cßn 722g/m3. Giai<br /> ®o¹n sau n¨m 1990 dßng ch¶y h¹ du ®· æn ®Þnh l­îng bïn c¸t chuyÓn vÒ h¹ du gi¶m h¼n. §é<br /> ®ôc trung b×nh giai ®o¹n 1990 - 2003 lµ 612g/m3 t¹i tr¹m Hµ Néi, gi¶m 28% so víi giai ®o¹n<br /> tr­íc khi x©y dùng hå chøa. Theo nhiÒu tÝnh to¸n cho thÊy l­îng phï sa ®­îc gi÷ l¹i ë hå Hßa<br /> B×nh chiÕm kho¶ng 85 - 90% l­îng phï sa s«ng §µ. Nãi chung viÖc h×nh thµnh c¸c c«ng tr×nh<br /> thñy ®iÖn ë th­îng du ®· lµm gi¶m h¼n l­îng bïn c¸t ®­a vÒ h¹ du.<br /> VI. BiÕn ®æi ®é mÆn vïng h¹ du<br /> ChÕ ®é ®iÒu tiÕt cña hå Hßa B×nh ®· ¶nh h­ëng ®Õn x©m nhËp mÆn vïng h¹ du nhÊt lµ<br /> sau khi chÆn dßng nh­ng víi c«ng tr×nh thñy ®iÖn S¬n La vµ Lai Ch©u møc ®é ¶nh h­ëng<br /> kh«ng lín v× hå chøa Hßa B×nh vÉn ®¶m b¶o cÊp n­íc h¹ du. L­îng dßng ch¶y trung b×nh<br /> mïa c¹n trung b×nh t¹i Hßa B×nh lµ 434m3/s vµ nhá nhÊt lµ 174m3/s (4/V/1980). Trong giai<br /> ®o¹n thi c«ng c«ng tr×nh, l­u l­îng qua ®Ëp nhá nhÊt th¸ng III/1989 lµ 134m3/s, th¸ng<br /> III/1990 lµ 170m3/s. Khi hå Hßa B×nh ®i vµo ho¹t ®éng æn ®Þnh, l­u l­îng x¶ qua ®Ëp tõ 550<br /> ®Õn 1300m3/s trong mïa c¹n. Nh­ vËy, l­u l­îng trong mïa c¹n t¨ng h¬n møc tù nhiªn cã khi<br /> tíi 3 lÇn.<br /> Trong giai ®o¹n thi c«ng c«ng tr×nh, ®é mÆn ë c¸c cöa Ba L¹t vµ Ninh C¬ t¨ng lªn râ<br /> rÖt nh­ng khi hå chøa ®i vµo ho¹t ®éng æn ®Þnh th× ®é mÆn l¹i gi¶m ®i râ rÖt. §é mÆn lín nhÊt<br /> th­êng r¬i vµo th¸ng I. T¹i cöa Ba L¹t, ®é mÆn trung b×nh th¸ng I thêi kú tr­íc n¨m 1985 lµ<br /> 3,78‰, lín nhÊt ®¹t 22,8‰, thêi kú 1985 - 1990 ®é mÆn trung b×nh ®¹t 6,19‰, lín nhÊt ®¹t<br /> 28,3‰, trong 2 n¨m 1997 vµ 1998 ®é mÆn lín nhÊt ®Òu ®¹t 18‰.<br /> Tuy nhiªn do ho¹t ®éng ®iÒu tiÕt, thêi gian duy tr× l­u l­îng thÊp kÐo dµi h¬n nªn ¶nh<br /> h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh x©m nhËp mÆn. Khi QHB h¹ xuèng thÊp h¬n 300m3/s vµ kÐo dµi 4 ngµy råi<br /> 8 ngµy cho thÊy qu¸ tr×nh mÆn t¨ng lªn râ rÖt, nh­ng ®Õn 12 hay 16 ngµy trë lªn th× qu¸ tr×nh<br /> mÆn hÇu nh­ kh«ng t¨ng n÷a.<br /> Theo tÝnh to¸n cña Côc M«i tr­êng [15], sau khi cã hå chøa S¬n La l­u l­îng b×nh<br /> qu©n gi¶ ®Þnh t¹i Hßa B×nh t¨ng tõ 700, 1.300, 1.500, 1.800m3/s th× ®é mÆn vïng cöa s«ng<br /> gi¶m ®i râ rÖt. T¹i mÆt c¾t cöa Ba L¹t c¸ch cöa s«ng 17,2km ®é mÆn lín nhÊt gi¶m 2,78%; t¹i<br /> mÆt c¾t cöa Trµ Lý c¸ch cöa s«ng 18km ®é mÆn lín nhÊt gi¶m 3,34%. Dßng ch¶y duy tr× còng<br /> ®­îc n©ng lªn trªn 600m3/s nªn t¸c dông ®Èy mÆn cho vïng h¹ du còng ®­îc n©ng lªn.<br /> VII. Xãi mßn vµ vÊn ®Ò båi l¾ng hå chøa<br /> Khi hå chøa ®i vµo ho¹t ®éng l­îng c¸t bïn gi¶m ®i rÊt nhiÒu do bÞ l¾ng ®äng trong<br /> lßng hå. Qua tµi liÖu quan tr¾c dßng ch¶y c¸t bïn ë tr¹m Hßa B×nh tæng l­îng c¸t bïn thêi kú<br /> (1990 - 1994) chØ ®¹t 6,7 tÊn/n¨m chiÕm 11,9% l­îng c¸t bïn thêi kú (1956 - 1989). Theo TS<br /> Vò V¨n TuÊn trung b×nh trong giai ®o¹n 1991 - 1997 l­îng bïn c¸t båi l¾ng ë hå Hßa B×nh<br /> xÊp xØ 64triÖum3/n¨m. §iÒu nµy dÉn ®Õn viÖc xãi s©u lßng s«ng ë h¹ du ®Ëp, g©y s¹t lë bê<br /> s«ng vµ c¸c b·i s«ng, ®o¹n xãi lë côc bé kÐo dµi kh«ng nh÷ng trong ph¹m vi h¹ du s«ng §µ<br /> mµ cßn sang c¶ dßng chÝnh s«ng Hång tõ Trung Hµ vÒ ®Õn S¬n T©y.<br /> L­îng bïn c¸t l¬ löng tÝnh ®Õn tuyÕn ®Ëp NËm Nhïn lµ 47,9triÖu tÊn /n¨m, l­îng phï<br /> sa di ®Èy lµ 19,4 triÖu tÊn n¨m. Hå chøa Lai Ch©u theo tÝnh to¸n [3] sÏ bÞ båi l¾ng hoµn toµn<br /> <br /> <br /> 6<br /> sau 30 n¨m víi tæng dung tÝch båi lµ 1,0138tûm3. Sau 10 n¨m ho¹t ®éng, l­îng bïn c¸t båi<br /> l¾ng trong lßng hå lµ 0,424.109m3, trong ®ã phÇn dung tÝch chÕt bÞ båi l¾ng lµ 0,1853.109m3,<br /> phÇn dung tÝch h÷u Ých bÞ båi l¾ng lµ 0,2387.109m3. Sau 20 n¨m, l­îng bïn c¸t båi l¾ng trong<br /> lßng hå lµ 0,78.109m3 trong ®ã dung tÝch chÕt bÞ båi l¾ng 0,365.109m3, cßn dung tÝch h÷u Ých<br /> bÞ båi l¾ng 0,415.109m3. Tíi 30 n¨m th× hÇu hÕt phÇn dung tÝch chÕt ®· bÞ båi l¾ng hÕt. L­îng<br /> bïn c¸t båi l¾ng phÇn dung tÝch chÕt lµ 0,4614.109m3 chiÕm 91,5% dung tÝch chÕt thiÕt kÕ cña<br /> hå chøa. PhÇn dung tÝch h÷u Ých bÞ båi l¾ng lµ 0,5524.109m3 chiÕm 77,8% dung tÝch h÷u Ých<br /> Theo tÝnh to¸n tæng l­îng phï sa l¬ löng vµ di ®Èy ®Õn hå chøa S¬n La hµng n¨m xÊp<br /> xØ 120triÖu tÊn trong ®ã l­îng phï sa di ®Èy chiÕm kho¶ng 29%. Trong tr­êng hîp nÕu kh«ng<br /> cã c«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u sau 50 ho¹t ®éng hå, tæng dung tÝch phï sa båi l¾ng trong<br /> lßng hå dù b¸o lµ 3,92tû m3 chiÕm 42% dung tÝch hå, dung tÝch h÷u Ých bÞ båi l¾ng lµ 2,03tû;<br /> sau 70 n¨m tæng dung tÝch båi l¾ng hå lµ 5,3tû m3 chiÕm 57% dung tÝch hå, dung tÝch h÷u Ých<br /> bÞ båi l¾ng lµ 2,76tûm3; sau 100 n¨m dung tÝch båi l¾ng lµ 6,92tûm3 chiÕm 75% dung tÝch hå,<br /> dung tÝch h÷u Ých bÞ båi l¾ng lµ 3,9tûm3.<br /> Hå chøa Lai Ch©u sÏ cã t¸c dông lµm gi¶m dung tÝch båi l¾ng cho hå S¬n La. NÕu cã<br /> hå Lai Ch©u, dung tÝch båi l¾ng sau 50 n¨m lµ 2,08tûm3 chiÕm 22,5% dung tÝch hå trong ®ã<br /> dung tÝch h÷u Ých bÞ båi l¾ng lµ 1,08tûm3 chiÕm 18%; sau 70 n¨m tæng dung tÝch båi l¾ng lµ<br /> 3,17tûm3 chiÕm 34,2%, dung tÝch h÷u Ých bÞ båi l¾ng lµ 1,65tûm3 chiÕm 27,6%; sau 100 n¨m<br /> dung tÝch båi l¾ng lµ 4,56tûm3 chiÕm 49,2%, dung tÝch h÷u Ých bÞ båi l¾ng lµ 2,57tûm3 chiÕm<br /> 43%. Nh­ vËy nÕu cã hå Lai Ch©u, tuæi thä cña hå chøa S¬n La sÏ t¨ng tõ 60 lªn tíi 100 n¨m.<br /> Båi l¾ng lßng hå còng g©y nªn hiÖn t­îng n­íc dÒnh. Theo tÝnh to¸n cña C«ng ty t­<br /> vÊn ®iÖn I trong n¨m ®Çu vËn hµnh nÕu x¶y ra lò víi tÇn suÊt 1% (Q1%= 11.700m3/s) sÏ t¹o ra<br /> n­íc dÒnh ë ®u«i hå Lai Ch©u, ®u«i dÒnh c¸ch biªn giíi ViÖt Trung 10km. Qu¸ tr×nh båi l¾ng<br /> sÏ thu hÑp dung tÝch hå, nÕu sau 20 n¨m ho¹t ®éng cã x¶y ra lò 1% th× ®u«i dÒnh lóc nµy chØ<br /> c¸ch biªn giíi ViÖt Trung cã 1km.<br /> VIII. KiÕn nghÞ<br /> Hå chøa Lai Ch©u lµ bËc thang trªn cïng cña hÖ thèng c¸c c«ng tr×nh thñy ®iÖn bËc<br /> thang s«ng §µ vµ còng lµ c«ng tr×nh cã qui m« nhá nhÊt. Víi nhiÖm vô ®iÒu tiÕt mïa vµ dßng<br /> ch¶y ®Õn hå lín gÊp 36 lÇn dung tÝch h÷u Ých nªn t¸c dông ®iÒu tiÕt dßng ch¶y h¹ du kh«ng râ<br /> rÖt. L­îng c¸t bïn ®­îc gi÷ l¹i ë hå chøa kh¸ lín nªn dù tÝnh tuæi thä cña hå chøa chØ lµ 30<br /> n¨m tuy nhiªn nhê cã hå Lai Ch©u tuæi thä cña hå S¬n La vµ Hßa B×nh ®­îc n©ng cao. Nh×n<br /> chung cho tíi thêi ®iÓm hiÖn t¹i m«i tr­êng n­íc vïng lßng hå vÉn thuéc lo¹i n­íc s¹ch<br /> nh­ng cã nh÷ng thêi ®iÓm ®· cã dÊu hiÖu gia t¨ng hµm l­îng dinh d­ìng vµ h÷u c¬. Theo tÝnh<br /> to¸n cña chóng t«i, tæng l­îng r¸c th¶i sinh ho¹t hµng ngµy cña c«ng tr­êng lµ 7,95 tÊn/ngµy.<br /> Tæng l­îng r¸c th¶i hµng n¨m xÊp xØ 2.920 tÊn, sau 6 n¨m thi c«ng c«ng tr×nh (tõ n¨m 2006<br /> ®Õn 2012) ­íc tÝnh sÏ sinh ra kho¶ng 17.520 tÊn r¸c th¶i sinh ho¹t; NÕu víi 15.900 ng­êi cã<br /> mÆt trªn c«ng tr×nh, hµng ngµy l­îng n­íc s¹ch dïng cho sinh ho¹t cÇn 1.590m3 vµ sÏ ®­a ra<br /> m«i tr­êng l­îng n­íc th¶i sinh ho¹t kho¶ng 1.000m3. Trong 1.000m3 n­íc th¶i sinh ho¹t nµy<br /> ­íc tÝnh sÏ chøa ®ùng kho¶ng 7,95tÊn chÊt l¬ löng, 4,77 tÊn h÷u c¬, xÊp xØ 1,4tÊn chÊt dinh<br /> d­ìng vµ 1,59 tÊn clorua.<br /> L­îng bïn c¸t l¬ löng s«ng §µ thuéc vµo lo¹i lín nhÊt l·nh thæ ViÖt Nam nªn tuæi thä<br /> cña hå chøa Lai Ch©u ­íc tÝnh chØ kho¶ng 30 n¨m. MÆc dï nguån c¸t bïn mét phÇn ®­îc<br /> mang tíi tõ phÇn l­u vùc thuéc l·nh thæ Trung Quèc nh­ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y hiÖn<br /> t­îng chÆt ph¸ rõng ë T©y B¾c vÉn cßn tiÕp diÔn. Do ®ã, mét trong nh÷ng biÖn ph¸p quan<br /> träng ®Ó n©ng cao thêi gian ho¹t ®éng cña c«ng tr×nh lµ t¨ng c­êng c«ng t¸c b¶o vÖ rõng nhÊt<br /> lµ b¶o vÖ ®ai rõng phßng hé vµ tÝch cùc phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc.<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 1. C«ng ty t­ vÊn x©y dùng ®iÖn I, 2002: Qui ho¹ch bËc thang thñy ®iÖn trªn s«ng §µ. Hµ Néi.<br /> 2. C«ng ty t­ vÊn x©y dùng ®iÖn I, 2003: C«ng tr×nh thñy ®iÖn Lai Ch©u. Hµ Néi.<br /> <br /> <br /> 7<br /> 3. C«ng ty t­ vÊn x©y dùng ®iÖn I, 3/2003: C«ng tr×nh thñy ®iÖn S¬n La – Nghiªn cøu kh¶ thi – B¸o<br /> c¸o cuèi cïng, Hµ Néi.<br /> 4. Côc M«i tr­êng, Bé khoa häc c«ng nghÖ vµ m«i tr­êng, 6/1999: B¸o c¸o nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr­êng<br /> cña dù ¸n thñy ®iÖn S¬n La, Hµ Néi.<br /> 5. Lª §×nh Thµnh, 2000: KiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng cho c¸c dù ¸n ph¸t triÓn.<br /> (Bµi gi¶ng dµnh cho c¸c líp cao häc thñy lîi). Tr­êng §¹i häc Thñy lîi.<br /> 6. Lª Th¹c C¸n, 1993: §¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng: Ph­¬ng ph¸p luËn vµ kinh nghiÖm thùc tiÔn.<br /> Nhµ xuÊt b¶n khoa häc kü thuËt.<br /> 7. Lª Th¹c C¸n, 2001: Nghiªn cøu vÒ diÔn biÕn m«i tr­êng liªn quan ®Õn c«ng tr×nh thñy ®iÖn S¬n<br /> La. TuyÓn tËp héi nghÞ khoa häc Tµi Nguyªn vµ m«i tr­êng. Hµ Néi.<br /> 8. Lª V¨n ­íc,1998: Kinh tÕ Tµi nguyªn n­íc vµ m«i tr­êng. ( Bµi gi¶ng dµnh cho c¸c líp cao häc<br /> thñy lîi). Tr­êng §¹i häc Thñy lîi.<br /> 9. NguyÔn Th¸i H­ng, 1992: B¶o vÖ m«i tr­êng vµ qu¶n lý chÊt l­îng n­íc. Tr­êng ®¹i häc Thñy<br /> Lîi.<br /> 10. TrÇn TuÊt, TrÇn Thanh Xu©n, NguyÔn §øc NhËt, 1987: §Þa lý thñy v¨n s«ng ngßi ViÖt Nam. Nhµ<br /> xuÊt b¶n khoa häc kü thuËt.<br /> 11. ViÖn §Þa Lý, 6/ 1998: §¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng dù ¸n x©y dùng nhµ m¸y thñy ®iÖn S¬n La,<br /> Hµ Néi.<br /> 12. Vò V¨n TuÊn, 3/2002: §¸nh gi¸ b­íc ®Çu vÒ ¶nh h­ëng cña hå chøa Hßa B×nh tíi m«i tr­êng. Héi<br /> nghÞ khoa häc lÇn thø 7 – ViÖn KhÝ t­îng thñy v¨n.<br /> 13. 20TCN 51 – 84, 1989: Tho¸t n­íc, m¹ng l­íi bªn ngoµi vµ c«ng tr×nh, tiªu chuÈn thiÕt kÕ. Nhµ<br /> xuÊt b¶n x©y dùng.<br /> 14. TrÞnh Xu©n Lai, 2000: TÝnh to¸n thiÕt kÕ c¸c c«ng tr×nh xö lý n­íc th¶i. Nhµ xuÊt b¶n X©y dùng,<br /> Hµ Néi.<br /> 15. Côc m«i tr­êng ViÖt Nam, 2001: B¸o c¸o hiÖn tr¹ng m«i tr­êng ViÖt Nam 2000. Ch­¬ng tr×nh m«i<br /> tr­êng Liªn HiÖp Quèc.<br /> 16. Mai Träng Th«ng vµ nnk, 2004: §¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng cña dù ¸n x©y dùng c«ng tr×nh thñy<br /> ®iÖn Lai Ch©u. B¸o c¸o l­u tr÷ t¹i ViÖn §Þa lý.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 8<br />