Đánh giá tác dụng của suxamethonium liều thấp để đặt nội khí quản

ĐÁNH GIÁ TÁC DỤNG CỦA SUXAMETHONIUM LIỀU THẤP ĐỂ ĐẶT<br /> NỘI KHÍ QUẢN<br /> Bùi Thị Thương*, Hồ Khả Cảnh*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Đánh giá tác dụng ñặt nội khí quản và tác dụng phụ của suxamethonium liều thấp<br /> 0,5 mg/kg trong ñặt nội khí quản nhanh.<br /> Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu tiến cứu trên 90 bệnh nhân tuổi từ 15<br /> ñến 60 tuổi, có tình trạng sức khỏe ASA I, II ñược chỉ ñịnh gây mê toàn thân dưới ñặt nội khí<br /> quản ñể phẫu thuật. Bệnh nhân ñược chia ngẫu nhiên làm 3 nhóm, mỗi nhóm 30 bệnh nhân.<br /> Nhóm 1: Khởi mê propofol 2,5 mg/kg, nhóm 2: thiopental 5 mg/kg, nhóm 3: etomidate 0,3<br /> mg/kg. Cả 3 nhóm ñều ñược sử dụng fentanyl 2 µg/kg và suxamethonium 0,5 mg/kg khi khởi<br /> mê. Chúng tôi ñánh giá kết quả ñặt nội khí quản và tác dụng phụ (rung cơ; ñau cơ sau mổ<br /> ngày thứ nhất, ngày thứ 2; kali máu trước và sau khởi mê) ở cả ba nhóm.<br /> Kết quả: Kết quả ñặt nội khí quản rất tốt và tốt ñạt tỉ lệ 100% ở nhóm propofol, 96,7% ở<br /> nhóm thiopental, và 96,7% ở nhóm etomidate. Không có tỉ lệ thất bại khi ñặt nội khí quản. Tỉ<br /> lệ rung cơ nhẹ chiếm 60% ở nhóm propofol, 50% ở nhóm thiopental, 63,3% ở nhóm<br /> etomidate. Không có bệnh nhân nào bị rung cơ nặng. Tỉ lệ không ñau cơ sau mổ ngày thứ<br /> nhất chiếm 93,3% ở nhóm propofol, 90% ở nhóm thiopental, 83,3% ở nhóm etomidate.<br /> Không có bệnh nhân nào ñau cơ vào ngày thứ hai sau mổ. Kali máu sau khởi mê tăng hơn so<br /> với trước khi khởi mê, ở nhóm propofol tăng 0,11mEq/l, ở nhóm thiopental tăng 0,06mEq/l<br /> và ở nhóm etomidate tăng 0,07mEq/l. Tuy nhiên, nồng ñộ kali máu sau khởi mê tăng không<br /> có ý nghĩa thống kê so với trước khi khởi mê và kali máu nằm trong giới hạn bình thường.<br /> Kết luận:<br /> 1. Liều thấp suxamethonium 0,5 mg/kg cho kết quả ñặt nội khí quản tốt khi dùng các loại<br /> thuốc mê tĩnh mạch khác nhau.<br /> 2. Liều thấp suxamethonium 0,5 mg/kg ít gây rung cơ, ñau cơ sau mổ và tăng nhẹ kali máu<br /> sau khởi mê.<br /> Từ khoá: Giãn cơ, suxamethonium ñặt nội khí quản<br /> SUMMARY<br /> <br /> EVALUATION OF THE EFFECTIVENESS OF LOW-DOSE<br /> SUXAMETHONIUM FOR ENDOTRACHEAL INTUBATION<br /> Objectives: The study was realized to evaluate the effects and the side effects of low-dose<br /> suxamethonium for rapid sequence intubation.<br /> Methods: The prospective study has been done on 90 patients allocated randomly to three<br /> groups of 30 patients. Anesthesia was induced with propofol 2.5mg/kg, thiopental 5mg/kg<br /> and etomidate 0,3mg/kg in group 1, 2, 3, respectively and fentanyl 2µg/kg, suxamethonium<br /> 0.5mg/kg in all three groups. The intubation was performed 60s after suxamethonium<br /> administration. We evaluated intubating conditions and fasciculations, post-operative<br /> myalgia, changes in serum potassium before and after induction.<br /> Results: Endotracheal intubating conditions were excellent and good in 100%; 96.7%; 96.7%<br /> of patients in group 1, 2 and 3, respectively. The minimal fasciculations were noted 60%;<br /> 50%; 63.3% in group 1, 2 and 3, respectively. All of the patients did not have severe<br /> fasciculations. The post-operative myalgia on the first day was absent in 93.3%, 90%; 83.3%<br /> in group 1, 2, 3 respectively. Average rise in serum potassium was 0.07mEq/l; 0.06mEq/l;<br /> 0.07mEq/l in group 1, 2, 3 respectively. This rise was not statistically significant.<br /> <br /> *<br /> <br /> Trường Đại Học Y Dược Huế<br /> Địa chỉ liên lạc: TS. Hồ Khả Cảnh ĐT: 0913498603<br /> <br /> Email: hokhacanh@yahoo.com<br /> 92<br /> <br /> Conclusions: Low-dose suxamethonium 0.5mg/kg provided the favorable intubating<br /> conditions regardless of the induction drug used without severe side effects.<br /> Key words: Suxamethonium, endotracheal intubation, muscle relaxant<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Suxamethonium là thuốc giãn cơ khử cực do có tính chất khởi phát tác dụng nhanh,<br /> thời gian tác dụng ngắn và tác dụng giãn cơ tốt nên hiện nay còn ñược ứng dụng trong ñặt nội<br /> khí quản (NKQ) nhanh, trong gây mê cấp cứu ở bệnh nhân có dạ dày ñầy và những trường<br /> hợp ñặt NKQ khó(7,9). Liều lượng của suxamethonium ñược sử dụng phổ biến nhất là<br /> 1mg/kg(1,9). Tuy nhiên, với liều này suxamethonium gây ra nhiều tác dụng phụ như rung cơ,<br /> ñau cơ sau mổ, ñặc biệt là tăng kali máu, có thể gây rối loạn nhịp tim ở những bệnh nhân ñã<br /> có tình trạng tăng kali máu cao trước ñó như suy thận, bỏng nặng, ña chấn thương, chấn<br /> thương tủy sống(1).<br /> Với mục ñích làm giảm các tác dụng phụ của suxamethonium, nhiều nghiên cứu ñã<br /> thực hiện sử dụng liều nhỏ thuốc giãn cơ không khử cực trước khi tiêm suxamethonium hoặc<br /> sử dụng phối hợp các thuốc benzodiazepin, chlorpromazin, aspirin, vitamin E(8)... Ngoài ra sử<br /> dụng liều thấp suxamethonium so với liều bình thường ñể hạn chế tác dụng phụ của thuốc<br /> cũng là một vấn ñề ñang ñược nghiên cứu.<br /> Ở Việt Nam, cho ñến nay nghiên cứu về liều thấp suxamethonium trong ñặt nội khí<br /> quản chưa ñược báo cáo. Vì vậy, chúng tôi tiến hành thực hiện ñề tài: “Đánh giá tác dụng<br /> của suxamethonium liều thấp ñể ñặt nội khí quản” với các mục tiêu sau:<br /> 1. Đánh giá tác dụng của suxamethonium liều thấp 0,5mg/kg trong ñặt nội khí quản<br /> nhanh.<br /> 2. Đánh giá tác dụng phụ của suxamethonium liều thấp 0,5mg/kg.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 2.1. Đối tượng nghiên cứu<br /> Nghiên cứu thực hiện trên 90 bệnh nhân, ñược chia làm 3 nhóm, mỗi nhóm gồm 30<br /> bệnh nhân, tuổi từ 15 - 60 tuổi, tình trạng sức khỏe ASA I, II, có chỉ ñịnh gây mê toàn thân<br /> dưới ñặt nội khí quản.<br /> Tiêu chuẩn loại trừ: Bệnh nhân có tiền sử dị ứng suxamethonium, có tiền sử bản thân<br /> và gia ñình thiếu men cholinesterase huyết tương, có bệnh lý rối loạn thần kinh cơ, bỏng<br /> nặng, ña chấn thương hoặc chấn thương tủy sống.<br /> 2.2. Địa ñiểm nghiên cứu<br /> Đề tài ñược thực hiện tại khoa Gây mê Hồi sức, Bệnh viện Trường Đại học Y Dược<br /> Huế. Thời gian nghiên cứu từ tháng 9 năm 2007 ñến tháng 9 năm 2008.<br /> 2.3. Phương tiện nghiên cứu<br /> Thuốc suxamethonium do Hãng Rotexmedica, Đức sản xuất.<br /> Các phương tiện, thuốc dùng trong gây mê thường quy, máy gây mê, máy theo dõi hô<br /> hấp, huyết ñộng tại Khoa Gây mê Hồi sức, Bệnh viện Trường ĐHY Dược.<br /> 2.4. Phương pháp nghiên cứu<br /> Nghiên cứu tiến cứu, ngẫu nhiên, có so sánh giữa các nhóm.<br /> 2.4.1. Các bước tiến hành nghiên cứu<br /> - Tất cả bệnh nhân không ñược tiền mê. Sau khi ñặt các phương tiện theo dõi huyết<br /> ñộng và hô hấp như thường qui (ECG, SpO2, ño huyết áp không xâm nhập, tần số hô hấp tự<br /> ñộng theo dõi liên tục 5 phút một lần), ñặt catheter cỡ 18G ở tĩnh mạch ngoại biên và truyền<br /> dung dịch NaCl 0,9%. Các bệnh nhân ñược xếp ngẫu nhiên vào ba nhóm. Kỹ thuật chọn ngẫu<br /> nhiên dựa vào bảng số tự nhiên.<br /> + Nhóm 1: Khởi mê với fentanyl 2µg/kg, propofol 2,5mg/kg<br /> + Nhóm 2: Khởi mê với fentanyl 2µg/kg, thiopental 5mg/kg<br /> + Nhóm 3: Khởi mê với fentanyl 2µg/kg, etomidate 0,3mg/kg<br /> 93<br /> <br /> Sau khi bệnh nhân mất tri giác, cho suxamethonium liều 0,5mg/kg ở cả 3 nhóm. Sau<br /> 60 giây, tiến hành ñặt nội khí quản. Tiếp tục duy trì mê bằng thuốc mê isofluran và các thuốc<br /> giảm ñau tùy theo thời gian phẫu thuật.<br /> 2.4.2. Các chỉ tiêu nghiên cứu<br /> - Độ giãn dây thanh âm theo phân ñộ của Young, Clark và Dundee, gồm 4 mức ñộ: rất<br /> tốt, tốt, trung bình và kém.<br /> - Độ giãn hàm theo phân ñộ của Young, Clark và Dundee gồm 3 mức ñộ: tốt, không<br /> hoàn toàn và kém.<br /> - Theo dõi ho khi ñặt NKQ hoặc khi bơm cuff gồm không ho, ho nhẹ: 1-2 lần, ho vừa:<br /> 3-4 lần, ho nặng: ≥ 5 lần.<br /> - Phân ñộ ñặt NKQ theo Lund và Stovner:<br /> + Rất tốt: ñặt NKQ dễ, bệnh nhân không phản ứng.<br /> + Tốt: Khi ñặt NKQ, bệnh nhân ho hoặc cử ñộng nhẹ.<br /> + Trung bình: Có thể ñặt NKQ ñược nhưng bệnh nhân phản ứng mạnh.<br /> + Kém: Không thể ñặt NKQ ñược.<br /> - Rung cơ theo phân ñộ của Mingus, Erlich và Eisenkraft, gồm 4 mức ñộ: không rung<br /> cơ, rung cơ nhẹ, trung bình và nặng.<br /> - Đau cơ ñánh giá ngày thứ nhất và ngày thứ hai sau mổ, gồm 4 mức ñộ: Không ñau<br /> cơ, ñau cơ nhẹ, trung bình và nặng.<br /> - Nồng ñộ K+ trong máu trước khởi mê và sau khởi mê.<br /> 2.5. Xử lý số liệu<br /> Số liệu ñược xử lý bằng phần mềm SPSS 15.0 for Windows.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 3.1. Đặc ñiểm chung của các nhóm nghiên cứu<br /> Bảng 3.1. Đặc ñiểm chung của các nhóm nghiên cứu<br /> Nhóm<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> p<br /> Thông số<br /> 15/15<br /> Giới<br /> 13/17<br /> 9/21<br /> (nam/nữ)<br /> 27/3<br /> ASA (I/II)<br /> 28/2<br /> 30/0<br /> 27/3<br /> Mallampati<br /> 26/4<br /> 25/5<br /> (ñộ 1&2)<br /> p>0,05<br /> Tuổi (năm) 29,87±11,4632,30±13,23 33,37±15,93<br /> 50,53±8,67<br /> Cân nặng<br /> 49,90±8,61 47,43±6,59<br /> (kg)<br /> Chiều cao<br /> 157,30±6,86156,27±7,22159,30±5,84<br /> (cm)<br /> Nhận xét: Sự khác biệt về tuổi, giới, chiều cao, cân nặng, ASA, Mallampati giữa các nhóm<br /> nghiên cứu không có ý nghĩa thống kê.<br /> 3.2. Kết quả ñánh giá ñộ dễ/khó khi ñặt nội khí quản<br /> Bảng 3.2. Kết quả ñánh giá ñộ giãn dây thanh âm<br /> Nhóm<br /> Giãn<br /> 1<br /> dây<br /> thanh<br /> Rất<br /> tốt 96,7<br /> (%)<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3<br /> <br /> 90,0<br /> <br /> 80,0<br /> <br /> p<br /> <br /> p>0,05<br /> 94<br /> <br /> Tốt<br /> 3,3 10,0 20,0<br /> (%)<br /> Tổng<br /> 100,0<br /> (%)<br /> Nhận xét: Độ giãn dây thanh âm rất tốt ở nhóm 1 ñạt tỉ lệ 96,7%, ở nhóm 2 là 90% và ở nhóm<br /> 3 là 80%. Sự khác biệt về ñộ giãn dây thanh âm giữa các nhóm nghiên cứu không có ý nghĩa<br /> thống kê.<br /> Bảng 3.3. Kết quả ñánh giá ñộ giãn hàm<br /> Nhóm<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> p<br /> Giãn hàm<br /> Tốt (%)<br /> 100,0 96,7<br /> 90,0<br /> 0,0<br /> 3,3<br /> 10,0 p>0,05<br /> Không hoàn<br /> toàn (%)<br /> Tổng (%)<br /> 100,0<br /> Nhận xét: Độ giãn hàm tốt ở nhóm 1 ñạt tỉ lệ 100%, ở nhóm 2 là 96,7% và ở nhóm 3 là 90%.<br /> Sự khác biệt về ñộ giãn hàm giữa các nhóm nghiên cứu không có ý nghĩa thống kê.<br /> Bảng 3.4. Đánh giá ho khi ñặt nội khí quản<br /> Phân ñộ ñặt NKQ<br /> Nhóm<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> p<br /> Ho<br /> 86,7<br /> 74,0<br /> 73,3<br /> Không ho<br /> (%)<br /> p>0,05<br /> Ho nhẹ (%)<br /> 13,3<br /> 26,0<br /> 26,7<br /> Tổng (%)<br /> 100,0<br /> Nhận xét: Tỉ lệ không ho và ho nhẹ ở nhóm 1 là 86,7%, 13,3%, ở nhóm 2 là 74%, 26% và ở<br /> nhóm 3 là 73,3%, 26,7%. Sự khác biệt về tỷ lệ ho giữa các nhóm nghiên cứu không có ý<br /> nghĩa thống kê.<br /> Tỷ lệ %<br /> 80<br /> 70<br /> 60<br /> <br /> Nhóm 1<br /> <br /> 50<br /> <br /> Nhóm 2<br /> <br /> 40<br /> <br /> Nhóm 3<br /> <br /> 30<br /> 20<br /> 10<br /> 0<br /> <br /> Rất tốt<br /> <br /> Tốt<br /> <br /> Trung bình<br /> <br /> Kém<br /> <br /> Biểu ñồ 3.1. Kết quả ñánh giá mức ñộ dễ/khó khi ñặt nội khí quản<br /> Nhận xét: Tỉ lệ ñặt nội khí quản rất tốt và tốt ở nhóm 1 là 80%, 20%, ở nhóm 2 là 70,7%,<br /> 26,0% và ở nhóm 3 là 71,1% và 25,6%. Sự khác biệt về tỷ lệ ñặt nội khí quản giữa các nhóm<br /> nghiên cứu không có ý nghĩa thống kê.<br /> 3.3. Tác dụng phụ<br /> Bảng 3.5. Kết quả ñánh giá rung cơ<br /> Nhóm 1<br /> 2<br /> 3<br /> p<br /> Rung cơ<br /> Nhẹ (%)<br /> 60,0<br /> 50,0<br /> 63,3<br /> p>0,05<br /> 95<br /> <br /> 16,7<br /> 16,7<br /> Trung bình 20,0<br /> (%)<br /> 20,0<br /> 33,3<br /> 20,0<br /> Không<br /> rung<br /> cơ<br /> (%)<br /> Tổng (%)<br /> 100,0<br /> Nhận xét: Tỉ lệ không rung cơ, rung cơ nhẹ và trung bình ở nhóm 1 là 20%, 60%, 20%, ở<br /> nhóm 2 là 33,3%, 50,0%, 16,7% và ở nhóm 3 là 20,0%, 63,3% và 16,7%. Sự khác biệt về tỷ<br /> lệ rung cơ giữa các nhóm nghiên cứu không có ý nghĩa thống kê.<br /> Bảng 3.6. Kết quả ñánh giá ñau cơ các ngày thứ 1 và 2 sau mổ<br /> Nhóm<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> p<br /> Đau cơ<br /> Nhẹ (%)<br /> 6,7 10,0 16,7<br /> Ngày<br /> 93,3 90,0 83,3<br /> Không<br /> thứ 1<br /> ñau (%)<br /> p>0,0<br /> Nhẹ (%)<br /> 0<br /> 0<br /> 0 5<br /> Ngày<br /> 100 100 100<br /> Không<br /> thứ 2<br /> ñau (%)<br /> 100,0<br /> Tổng<br /> (%)<br /> Nhận xét: Tỉ lệ không ñau cơ ngày thứ 1 sau mổ ở nhóm 1 là 93,3%, ở nhóm 2 là 90,0% và ở<br /> nhóm 3 là 83,3%. Không có ñau cơ ngày thứ 2. Sự khác biệt giữa các nhóm nghiên cứu không<br /> có ý nghĩa thống kê.<br /> Bảng 3.7. Kết quả kali máu trước và sau khởi mê<br /> Nhóm<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> Kali máu<br /> Trước khởi<br /> 3,5±0,31 3,55± 0,29 3,48±0,28<br /> mê (mEq/l)<br /> Sau khởi mê<br /> 3,61±0,32 3,61±0,17 3,55±0,21<br /> (mEq/l)<br /> p>0,05<br /> p>0,05<br /> p>0,05<br /> P<br /> Nhận xét: Kali máu sau khởi mê có tăng nhẹ so với trước khi khởi mê, ở nhóm 1 tăng<br /> 0,11mEq/l , ở nhóm 2 tăng 0,06mEq/l và ở nhóm 3 tăng 0,07mEq/l. Sự khác biệt giữa trước<br /> và sau khởi mê ở mỗi nhóm nghiên cứu không có ý nghĩa thống kê.<br /> BÀN LUẬN<br /> 4.1. Về tác dụng của suxamethonium liều thấp 0,5 mg/kg trong ñặt NKQ nhanh<br /> Nghiên cứu của chúng tôi dùng liều suxamethonium 0,5mg/kg, sau 60 giây thực hiện ñặt<br /> NKQ cho kết quả rất tốt và tốt chiếm tỉ lệ cao (100% ở nhóm propofol, 96,7% ở nhóm<br /> thiopental và 96,7% ở nhóm etomidate; biểu ñồ 3.1). Kết quả ñặt NKQ thuận lợi còn thể hiện<br /> ở tỷ lệ bệnh nhân có ñộ giãn dây thanh, giãn hàm ở mức tốt là rất cao trên 80% (bảng 3.2 và<br /> 3.3). Phần lớn bệnh nhân ở cả 3 nhóm ñều không ho hoặc ho nhẹ, (bảng 3.4). Từ kết quả này<br /> chúng tôi thấy rằng với suxamethonium liều 0,5mg/kg, vẫn có thể ứng dụng ñể ñặt nội khí<br /> quản khi khởi mê với các loại thuốc mê tĩnh mạch khác nhau. Kết quả nghiên cứu của chúng<br /> tôi tương tự kết quả của El-Orbany và cộng sự(2) khi tác giả sử dụng liều suxamethonium<br /> 0,6mg/kg ở 3 nhóm bệnh nhân (kết quả ñặt nội khí quản rất tốt và tốt ñạt 100% ở nhóm<br /> propofol, 94% ở nhóm thiopental và 94% ở nhóm etomidate). Nghiên cứu của Mohamed<br /> Naguib và cộng sự(6), sử dụng liều suxamethonium 0,5mg/kg kết hợp với propofol 2mg/kg<br /> cho kết quả ñặt nội khí quản rất tốt 60% và tốt 33,3%. Điều này phù hợp với ý kiến của<br /> Naguib, Samarkandi(7) “Kết quả ñặt nội khí quản phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm ñộ sâu<br /> 96<br /> <br />