Đánh giá tài nguyên nước mặt phục vụ phòng tránh lũ lụt hạn kiệt tỉnh Quảng Trị - ThS. Phan Thị Thanh Hằng

§¸nh gi¸ tµi nguyªn n­íc mÆt<br /> <br /> phôc vô phßng tr¸nh lò lôt h¹n kiÖt tØnh Qu¶ng TrÞ<br /> <br /> ThS. Phan ThÞ Thanh H»ng - ViÖn §Þa lý<br /> Tãm t¾t<br /> Lò lôt h¹n kiÖt ®ang lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt cho c¸c tØnh Trung bé ®Æc biÖt lµ tØnh Qu¶ng<br /> TrÞ. Trong nghiªn cøu nµy chóng t«i ®· tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ nguån tµi nguyªn n­íc mÆt, c©n<br /> b»ng n­íc hÖ thèng vµ x¸c ®Þnh ng­ìng khai th¸c tµi nguyªn n­íc trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt mét<br /> sè gi¶i ph¸p phßng chèng lò lôt h¹n kiÖt cho Qu¶ng TrÞ.<br /> <br /> <br /> 1. §Æt vÊn ®Ò<br /> Víi ®Æc ®iÓm lµ tØnh ®iÓn h×nh cña lò lôt vµ h¹n kiÖt, Qu¶ng TrÞ ®· ph¶i chÞu nh÷ng hËu<br /> qu¶ nÆng nÒ do thiªn tai ®em l¹i trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y g©y ¶nh h­ëng tíi ®êi sèng vµ s¶n<br /> xuÊt cña nh©n d©n. Trªn c¬ së ®¸nh gi¸ tµi nguyªn n­íc, tÝnh to¸n c©n b»ng n­íc hÖ thèng,<br /> x¸c ®Þnh ng­ìng khai th¸c tµi nguyªn n­íc chóng t«i ®Ò xuÊt mét sè c¸c gi¶i ph¸p phßng<br /> chèng lò lôt vµ h¹n kiÖt cho c¸c l­u vùc s«ng trong tØnh Qu¶ng TrÞ.<br /> <br /> 2. ChÕ ®é thñy v¨n & tiÒm n¨ng nguån n­íc<br /> Qu¶ng TrÞ cã c¸c l­u vùc: Th¹ch H·n, BÕn H¶i, ¤ L©u vµ th­îng l­u s«ng<br /> Sebanghiªng víi mËt ®é s«ng suèi ®¹t xÊp xØ 1km/km2. Trong ®ã, s«ng Th¹ch H·n lín nhÊt<br /> chiÕm tíi trªn 50% diÖn tÝch cña toµn tØnh.<br /> Hµng n¨m trªn ®Þa bµn nghiªn cøu nhËn ®­îc 12,3.109m3 n­íc m­a vµ sinh ra<br /> 8,64.109m3 dßng ch¶y ®i vµo m¹ng l­íi s«ng suèi. NÕu tÝnh trung b×nh cho toµn diÖn tÝch vïng<br /> nghiªn cøu sÏ ®­îc mét líp dßng ch¶y 1.820mm vµ hÖ sè dßng ch¶y ®¹t cao  = 0,7 - so víi<br /> toµn l·nh thæ ViÖt Nam ®©y lµ khu vùc cã tiÒm n¨ng nguån n­íc mÆt vµo lo¹i phong phó tuy<br /> nhiªn ph©n bè rÊt kh«ng ®iÒu hßa gi÷a c¸c n¨m còng nh­ trong n¨m. Tæng l­îng dßng ch¶y<br /> mÆt trong mïa lò lµ 6,91.109m3 trong mïa kiÖt lµ 1,73.109m3.<br /> Nguån Èm mang ®Õn l­u vùc chñ yÕu lµ c¸c nhiÔu ®éng thêi tiÕt mang tÝnh bÊt th­êng<br /> nªn biÕn ®éng dßng ch¶y n¨m trong vïng rÊt lín víi hÖ sè Cv ®¹t (0,3  0,31). Theo chuçi tµi<br /> liÖu quan tr¾c dßng ch¶y tõ n¨m 1977  2003 cho thÊy d¹ng ®­êng lòy tÝch cã 1 pha n­íc<br /> xuèng vµ 1 pha n­íc lªn ®iÓn h×nh. Liªn tôc trong nh÷ng n¨m (1980 1989) ®­êng lòy tÝch<br /> lu«n cã chiÒu h­íng ®i xuèng thÓ hiÖn nh÷ng n¨m n­íc nhá liªn tôc kÐo dµi. L­îng dßng<br /> ch¶y trung b×nh n¨m (1990 - 2003) gÊp 1,18 lÇn so víi l­îng dßng ch¶y trung b×nh n¨m (1980<br /> - 1989). Tuy nhiªn, trong thêi kú sau nµy liªn tôc xuÊt hiÖn c¸c n¨m n­íc lín vµ n­íc nhá xen<br /> kÏ nhau nh­ n¨m 1996 vµ n¨m 1998 cã l­îng dßng ch¶y ®Òu gÊp xÊp xØ 2 lÇn so víi dßng<br /> ch¶y n¨m 1997.<br /> L­u l­îng lín nhÊt trong thêi kú quan tr¾c t¹i tr¹m Gia Vßng lµ 2.490m3/s vµ l­u<br /> l­îng nhá nhÊt lµ 0,228m3/s. Theo TrÇn Gia LÞch [1] kÕt qu¶ dù b¸o l­u l­îng n­íc cùc ®¹i vµ<br /> cùc tiÓu b»ng ph­¬ng ph¸p t­¬ng quan vµ håi qui cho thÊy xu thÕ chung lò lín t¨ng vµo nh÷ng<br /> n¨m 2005 vµ 2006 råi l¹i gi¶m, vµ t¨ng trë l¹i vµo n¨m 2010 cßn l­u l­îng n­íc mïa kiÖt biÕn<br /> ®éng nhá.<br /> So víi sù biÕn ®éng dßng ch¶y s«ng suèi qua nhiÒu n¨m, sù biÕn ®éng dßng ch¶y trong<br /> n¨m lín h¬n rÊt nhiÒu. Trong tõng n¨m, l­u l­îng dßng ch¶y lín nhÊt th­êng gÊp hµng tr¨m<br /> lÇn so víi l­u l­îng dßng ch¶y nhá nhÊt, thËm chÝ tíi hµng ngh×n lÇn nh­ n¨m 1998 (4.780<br /> lÇn), n¨m 1983 (2.370 lÇn).<br /> MÆc dï chØ kÐo dµi 4 th¸ng nh­ng l­îng dßng ch¶y trong mïa lò chiÕm tíi 80% tæng<br /> l­îng dßng ch¶y n¨m. L­îng dßng ch¶y lín céng thªm nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh kh«ng thuËn<br /> lîi cho viÖc tiªu tho¸t lò nªn vïng ®ång b»ng th­êng x¶y ra óng ngËp. Cßn mïa kiÖt mÆc dï<br /> 1<br /> kÐo dµi tíi 8 th¸ng nh­ng chØ cã 20% tæng l­îng dßng ch¶y n¨m g©y nªn nh÷ng khã kh¨n cho<br /> sö dông n­íc ë Qu¶ng TrÞ. Lò tiÓu m·n th­êng x¶y ra vµo cuèi th¸ng V tuy ®· gi¶m bít phÇn<br /> nµo møc ®é kh« h¹n cña s«ng ngßi nh­ng do mïa hÌ nhiÖt ®é kh«ng khÝ cao, bøc x¹ còng nh­<br /> bèc h¬i tiÒm n¨ng lín, l¹i ¶nh h­ëng cña giã T©y kh« nãng nªn h¹n h¸n vÉn th­êng x¶y ra vµo<br /> thêi kú th¸ng VII vµ th¸ng VIII chøng tá sù thiÕu hôt nguån n­íc nghiªm träng vÒ mïa kiÖt.<br /> Sù biÕn ®éng dßng ch¶y trªn c¸c s«ng trong thêi kú gÇn ®©y ngµy cµng bÊt lîi cho viÖc sö<br /> dông n­íc còng nh­ xuÊt hiÖn c¸c tai biÕn thiªn nhiªn liªn quan ®Õn khÝ hËu.<br /> <br /> 3. HiÖn tr¹ng khai th¸c sö dông n­íc<br /> * N­íc dïng cho n«ng nghiÖp<br /> N«ng nghiÖp lµ ngµnh dïng n­íc mµ yªu cÇu vÒ chÊt l­îng kh«ng cao nh­ng l­îng<br /> n­íc dïng l¹i chiÕm tû träng lín nhÊt, th«ng th­êng chiÕm xÊp xØ 80% tæng nhu cÇu dïng<br /> n­íc. TÝnh ®Õn nay toµn tØnh Qu¶ng TrÞ cã 242 c«ng tr×nh thñy lîi trong ®ã cã 145 hå chøa vµ<br /> ®Ëp d©ng víi tæng dung tÝch h÷u Ých lµ 190,11.106m3.<br /> Qui ho¹ch thñy lîi tØnh ®­îc x¸c ®Þnh chia lµm 4 vïng [7,8]: Vïng I: B¾c s«ng BÕn<br /> H¶i (huyÖn VÜnh Linh) cã diÖn tÝch canh t¸c 6.500ha; Vïng II: Vïng Nam s«ng BÕn H¶i - B¾c<br /> s«ng Th¹ch H·n gåm huyÖn Gio Linh, Cam Lé, thÞ x· §«ng Hµ vµ 3 x· huyÖn TriÖu Phong<br /> víi diÖn tÝch canh t¸c 8.300ha; Vïng III: Nam s«ng Th¹ch H·n gåm c¸c huyÖn H¶i L¨ng,<br /> TriÖu Phong, thÞ x· Qu¶ng TrÞ cã diÖn tÝch canh t¸c 12.570ha; Vïng nµy cã c«ng tr×nh ®Ëp<br /> d©ng Nam Th¹ch H·n lµ c«ng tr×nh thñy lîi lín nhÊt tØnh t­íi thiÕt kÕ cho 16.969ha nh­ng<br /> thùc tÕ chØ t­íi ®­îc cho 8.700ha ®¹t hiÖu suÊt 51,3%; Vïng IV: Cã diÖn tÝch canh t¸c lµ<br /> 11.870ha. C¸c c«ng tr×nh thñy lîi gåm cã: Hå Cam ChÝnh (Cam Lé); ®Ëp VÜnh ¤ (VÜnh Linh);<br /> Hå L×a, T©n Hîp, L­¬ng, LÔ, T©n §é, H­íng HiÖp (H­íng Hãa). §©y lµ khu vùc khã kh¨n vÒ<br /> nguån n­íc. Thùc tÕ chØ 1000ha lóa mµu vµ c©y c«ng nghiÖp ®­îc t­íi.<br /> Tæng diÖn tÝch ®Êt canh t¸c cña toµn tØnh lµ 39.240ha nh­ng trªn thùc tÕ míi chØ cã<br /> 16.375ha ®­îc t­íi ®¹t hiÖu suÊt 41,7%. Cã 10 c«ng tr×nh t­íi trªn 100 ha ®¶m nhËn t­íi thiÕt<br /> kÕ cho 26.066ha vµ t­íi ®¹t hiÖu suÊt 53,2%. Ngoµi ra, cßn 135 c«ng tr×nh thñy lîi nhá ®¶m<br /> nhËn t­íi cho 2500ha. Do sù thiÕu hôt vÒ nguån n­íc nªn hÇu hÕt c¸c c«ng tr×nh ®Òu ch­a<br /> ph¸t huy hÕt c«ng suÊt thiÕt kÕ. MÆt kh¸c c¸c c«ng tr×nh chØ míi gi¶i quyÕt nhu cÇu t­íi t¹i<br /> chç nªn ë vïng h¹ du vÉn th­êng x¶y ra t×nh tr¹ng thiÕu n­íc.<br /> Hå chøa La Ngµ víi dung tÝch 34.106m3 x©y dùng tõ n¨m 1962 t­íi chñ yÕu cho vùa<br /> lóa phÝa B¾c tØnh míi vµo ®Çu vô hÌ thu n¨m 2005 chØ cßn ch­a tíi 0,5 triÖu m3 dÉn tíi<br /> 12.400ha lóa cña huyÖn VÜnh Linh ph¶i ®×nh canh do thiÕu n­íc. Ngoµi nh÷ng nguyªn nh©n<br /> nh­ l­îng m­a Ýt, khÝ hËu biÕn ®æi... th× sù båi lÊp lßng hå vµ n¹n ph¸ rõng ®Çu nguån còng lµ<br /> nguyªn nh©n l­îng n­íc hå kh«ng ®¹t møc thiÕt kÕ.<br /> * N­íc dïng cho sinh ho¹t vµ c«ng nghiÖp: HiÖn t¹i tØnh Qu¶ng TrÞ cã 2 nhµ m¸y n­íc: 1<br /> nhµ m¸y ë §«ng Hµ víi c«ng suÊt 15.000m3/ngµy ®ªm, 1 ë thÞ x· Qu¶ng TrÞ víi c«ng suÊt<br /> 3.000m3/ngµy ®ªm. Dù kiÕn n©ng cÊp nhµ m¸y n­íc Qu¶ng TrÞ lªn 6.000m3/ngµy ®ªm vµ x©y<br /> dùng thªm nhµ m¸y n­íc Gio Linh víi c«ng suÊt 15.000m3/ngµy ®ªm. Tæng c«ng suÊt cña 3<br /> nhµ m¸y n­íc lµ 36.000m3/ngµy ®ªm. Tæng l­îng n­íc m¸y hµng n¨m cña Qu¶ng TrÞ lµ<br /> 13,14.106m3 n¨m. L­îng n­íc nµy ®­îc cung cÊp cho c¸c ho¹t ®éng c«ng nghiÖp vµ sinh ho¹t<br /> cña tØnh Qu¶ng TrÞ. Nhµ m¸y n­íc Gio Linh víi c«ng suÊt 15.000m3/ngµy ®ªm nh­ng ®· cung<br /> cÊp cho khu c«ng nghiÖp Ng· T­ Sßng - B¾c Cöa ViÖt 10.892m3/ngµy ®ªm.<br /> <br /> 4. §¸nh gi¸ c©n b»ng n­íc<br /> C©n b»ng n­íc hÖ thèng lµ qui ho¹ch nguån n­íc, lµ sù ho¹ch ®Þnh vµ t¹o thÕ c©n ®èi<br /> gi÷a l­îng n­íc ®Õn vµ l­îng n­íc dïng cho 1 vïng, 1 l­u vùc s«ng, 1 l·nh thæ hay 1 quèc<br /> gia ®Ó khai th¸c sö dông hîp lý nguån n­íc.<br /> * N­íc dïng cho n«ng nghiÖp<br /> <br /> <br /> 2<br />  DiÖn tÝch ®Êt canh t¸c cña tØnh Qu¶ng TrÞ n¨m 2001 lµ 68.260ha ®Õn n¨m 2010 dù kiÕn<br /> sÏ t¨ng lªn 86.500ha. §Ó tÝnh to¸n møc t­íi cho c©y trång chóng t«i sö dông ®Þnh møc t­íi ®·<br /> ®­îc tæ chøc JICA kiÓm ®Þnh khi nghiªn cøu 14 hÖ thèng s«ng ë ViÖt Nam [5].<br /> Nhu cÇu n­íc t­íi cho 1ha ®Êt canh t¸c n¨m 2001 lµ 14.500m3, n¨m 2010 lµ 11.200m3.<br /> Tæng l­îng n­íc dïng cho trång trät tØnh Qu¶ng TrÞ hµng n¨m ®Òu xÊp xØ 1tûm3 n¨m. Tuy<br /> nhiªn, nhu cÇu n­íc dïng cho trång trät kh¸c h¼n víi c¸c nhu cÇu kh¸c vµ tËp trung phÇn lín<br /> vµo mïa kiÖt. L­îng n­íc t­íi trong mïa kiÖt th­êng chiÕm tíi trªn 95% tæng l­îng n­íc t­íi<br /> trong toµn n¨m.<br /> N­íc dïng cho ch¨n nu«i chØ chiÕm mét tû lÖ rÊt nhá trong tæng l­îng n­íc dïng cho<br /> ngµnh n«ng nghiÖp, d­íi 0,5%. Nhu cÇu n­íc dïng cho ch¨n nu«i n¨m 2010 lµ 3,95.106m3.<br /> * N­íc dïng cho sinh ho¹t<br /> Dù b¸o ®Õn n¨m 2010 sè d©n Qu¶ng TrÞ sÏ t¨ng lªn tíi 669 ngh×n ng­êi trong ®ã sè<br /> d©n thµnh thÞ lµ 163 ngh×n. Nhu cÇu n­íc sinh ho¹t cho d©n thµnh thÞ n¨m 2010 lµ 5,95.106m3<br /> n¨m vµ cho d©n n«ng th«n lµ 9,23.106m3 n¨m. N¨m 2020 sè d©n tØnh Qu¶ng TrÞ dù kiÕn lµ 746<br /> ngh×n ng­êi nhu cÇu n­íc dïng cho sinh ho¹t lµ 16,94.106m3.<br /> * N­íc dïng cho c«ng nghiÖp<br /> C¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÝnh trong tØnh Qu¶ng TrÞ lµ c«ng nghiÖp khai kho¸ng, chÕ<br /> biÕn n«ng, l©m, thñy s¶n, c«ng nghiÖp c¬ khÝ. Ba côm c«ng nghiÖp lín: thÞ x· §«ng Hµ, Cöa<br /> ViÖt - Ng· T­ Sßng, Khe Sanh - Lao B¶o. Theo kinh nghiÖm tÝnh to¸n cho thÊy l­îng n­íc<br /> dïng cho c«ng nghiÖp th­êng b»ng 75% l­îng n­íc dïng cho sinh ho¹t. §Õn n¨m 2010 l­îng<br /> n­íc dïng cho c«ng nghiÖp lµ 11,4.106m3, n¨m 2020 lµ 12,7.106m3.<br /> * Nhu cÇu n­íc dïng cho nu«i trång thñy s¶n:<br /> N¨m 2001, diÖn tÝch nu«i trång thñy s¶n lµ 710ha, tæng l­îng n­íc ngät cÇn cung cÊp<br /> lµ 18,6.106m3; dù kiÕn n¨m 2010 diÖn tÝch nu«i trång thñy s¶n t¨ng lªn 999ha, nhu cÇu n­íc<br /> ngät lµ 26,1.106m3; n¨m 2020 diÖn tÝch nu«i trång thñy s¶n lµ 1090ha nhu cÇu n­íc ngät lªn<br /> tíi 28,5.106m3.<br /> Tæng l­îng n­íc dïng cho c¸c nhu cÇu cña Qu¶ng TrÞ n¨m 2001 lµ 1,034tûm3, n¨m<br /> 2010 lµ 1,040tûm3 trong ®ã l­îng n­íc dïng cho n«ng nghiÖp chiÕm tû träng cao nhÊt vµ tËp<br /> trung chñ yÕu vµo mïa kiÖt nhÊt lµ vô hÌ thu vµ vô mïa.<br /> Tæng l­îng dßng ch¶y mÆt trong mïa lò lµ 6,91.109m3 trong mïa kiÖt lµ 1,73.109m3.<br /> So s¸nh nhu cÇu dïng n­íc víi tiÒm n¨ng nguån n­íc cã thÓ thÊy l­îng n­íc dïng hµng n¨m<br /> chiÕm kho¶ng 12% tiÒm n¨ng nh­ng trong mïa kiÖt nhu cÇu dïng n­íc chiÕm tíi trªn 50%<br /> tiÒm n¨ng nguån n­íc, cßn trong mïa lò khi nguån n­íc dåi dµo th× nhu cÇu l¹i chØ chiÕm xÊp<br /> xØ 1%. Cã thÓ thÊy tÝnh bÊt c©n ®èi gi÷a nhu cÇu vµ tiÒm n¨ng nguån n­íc trong tØnh Qu¶ng<br /> TrÞ.<br /> <br /> 5. X¸c ®Þnh ng­ìng khai th¸c tµi nguyªn n­íc<br /> Trong ®Þa bµn tØnh Qu¶ng TrÞ chØ cã duy nhÊt 1 tr¹m ®o l­u l­îng nªn chóng t«i ®· sö<br /> dông sè liÖu nµy ®Ó tÝnh to¸n ng­ìng khai th¸c tµi nguyªn n­íc theo c«ng thøc cña gi¸o s­<br /> Ng« §×nh TuÊn [4]. Theo sè liÖu t¹i tr¹m Gia Vßng, l­u l­îng n­íc trung b×nh nhiÒu n¨m ®¹t<br /> 14,6m3/s, dßng ch¶y lò kÐo dµi tõ th¸ng IX ®Õn th¸ng XII víi l­u l­îng b×nh qu©n 35,1m3/s th×<br /> ng­ìng khai th¸c tµi nguyªn n­íc lµ 46,9%.<br /> So víi c¸c l­u vùc s«ng kh¸c trªn l·nh thæ ViÖt Nam th× ng­ìng khai th¸c tµi nguyªn<br /> n­íc tØnh Qu¶ng TrÞ lµ kh¸ lín v× vËy gi¶i ph¸p c«ng tr×nh ®Ó ®iÒu tiÕt dßng ch¶y lµ gi¶i ph¸p<br /> h÷u hiÖu.<br /> Tuy nhiªn, khi xem xÐt c¸c ph­¬ng ¸n khai th¸c nguån n­íc nhÊt lµ trong mïa kiÖt<br /> cÇn ph¶i l­u t©m ®Õn nhu cÇu cÊp n­íc ®Ó duy tr× dßng ch¶y s«ng. Theo tÝnh to¸n cña JICA<br /> [6] dßng ch¶y duy tr× cña s«ng Th¹ch H·n lµ 10,9m3/s.<br /> <br /> 3<br /> 6. KiÕn nghÞ c¸c gi¶i ph¸p phßng tr¸nh lò lôt & h¹n kiÖt tØnh Qu¶ng trÞ<br /> Qu¶ng TrÞ cã thÓ coi lµ mét tØnh ®iÓn h×nh vÒ lò lôt vµ h¹n h¸n. Trong mét n¨m cã thÓ<br /> ®ång thêi võa x¶y ra lò lôt võa cã h¹n h¸n. §Æc ®iÓm ®Þa h×nh ®· quy ®Þnh m¹ng l­íi s«ng<br /> suèi Qu¶ng TrÞ ng¾n, dèc, kh«ng cã trung l­u céng víi ®Æc ®iÓm khÝ hËu mang nhiÒu nÐt cùc<br /> ®oan nªn c¸c hiÖn t­îng thiªn tai liªn quan ®Õn dßng ch¶y nh­ lò lôt vµ h¹n h¸n lu«n x¶y ra<br /> víi tÇn suÊt lín. H¹n h¸n vµ lò lôt x¶y ra ®an xen víi nhau ®· g©y nh÷ng t¸c ®éng rÊt lín ®Õn<br /> ®êi sèng vµ s¶n xuÊt.<br /> §Ó cã thÓ võa phßng chèng lò lôt võa ®¶m b¶o nguån n­íc cung cÊp vÒ mïa kiÖt cho<br /> c¸c ®èi t­îng dïng n­íc theo chóng t«i c¸c gi¶i ph¸p vÒ c«ng tr×nh vµ phi c«ng tr×nh ®Òu ph¶i<br /> ®­îc tiÕn hµnh. Ng­ìng khai th¸c th¸c tµi nguyªn n­íc cña c¸c s«ng suèi trong tØnh Qu¶ng<br /> TrÞ ®¹t tíi 46,9% víi 80% l­îng dßng ch¶y tËp trung vµo mïa lò th× gi¶i ph¸p h÷u hiÖu nhÊt lµ<br /> c¸c biÖn ph¸p c«ng tr×nh.<br /> C¸c gi¶i ph¸p phi c«ng tr×nh<br /> * Qu¶n lý líp th¶m phñ thùc vËt:.<br /> - Nh÷ng n¨m gÇn ®©y líp th¶m phñ rõng trong nhiÒu l­u vùc tuy ®· ®­îc t¸i t¹o nh­ng<br /> chÊt l­îng cßn kÐm. N¨m 1993 møc ®é che phñ chØ ®¹t 20,4% diÖn tÝch th× n¨m 2000 ®· t¨ng<br /> lªn 31,66%. Cã thÓ thÊy tõ n¨m 1975 ®Õn 2003, Qmin t¹i tr¹m Gia Vßng cã xu thÕ gi¶m vµ Qmax<br /> th× t¨ng. Nh­ vËy, cïng víi viÖc ®Èy nhanh tiÕn ®é b¶o vÖ, t¸i sinh vµ phôc håi rõng ®Çu<br /> nguån, th× viÖc t¨ng c­êng chÊt l­îng líp phñ rõng lµ gi¶i ph¸p kh«ng thÓ xem nhÑ mµ ng­îc<br /> l¹i rÊt quan träng trong c«ng t¸c gi¶m nhÑ thiÖt h¹i tai biÕn m«i tr­êng do thiªn tai lò lôt vµ<br /> h¹n kiÖt g©y ra.<br /> * ChuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ:<br /> - CÇn ph¶i cã nh÷ng nghiªn cøu thËt chi tiÕt vÒ thêi vô, lÞch gieo trång vµ thu ho¹ch cho c©y<br /> trång. TiÕp tôc hoµn thiÖn vµ ®æi míi c¬ cÊu mïa vô, nu«i trång trªn c¬ së thÝch øng l¸ch,<br /> phßng tr¸nh thiªn tai. ViÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång, vËt nu«i tiÕp tôc ®­îc thùc hiÖn theo<br /> h­íng s¶n xuÊt hµng hãa, võa t¹o hiÖu qu¶ kinh tÕ, võa t¹o ra vïng nguyªn liÖu æn ®Þnh phôc<br /> vô c«ng nghiÖp chÕ biÕn.<br /> - Vµo nh÷ng vô nguån n­íc khã cã thÓ ®¸p øng cÇn gi¶m bít diÖn tÝch trång lóa chuyÓn sang<br /> c©y mµu cã nhu cÇu vÒ n­íc thÊp h¬n nh­ trong vô hÌ thu.<br /> - ë vïng ®ång b»ng c¨ng th¼ng vÒ nguån n­íc nhÊt lµ vÒ mïa kiÖt kh¶ n¨ng nhiÔm mÆn cã thÓ<br /> x¶y ra nªn chuyÓn ®æi sang nu«i trång thñy s¶n cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao h¬n kh«ng nhÊt thiÕt<br /> ph¶i trång lóa nh­ng ph¶i chó ý c«ng t¸c b¶o vÖ m«i tr­êng.<br /> - §Çu t­ th©m canh theo chiÒu s©u, sö dông gièng míi cã n¨ng suÊt cao, chÊt l­îng tèt, ¸p<br /> dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt tiªn tiÕn trong c¸c kh©u gieo trång, ch¨m sãc, thu ho¹ch.<br /> - Thêi gian nguån n­íc c¨ng th¼ng nhÊt tËp trung vµo 2 th¸ng VII vµ th¸ng VIII, chñ yÕu vµo<br /> vô hÌ thu. Khu vùc nguån n­íc c¨ng th¼ng nhÊt lµ khu vùc phÝa T©y Nam tØnh chñ yÕu thuéc<br /> ®Þa bµn huyÖn H­íng Hãa, th­îng nguån cña s«ng Th¹ch H·n vµ s«ng Sª San. Theo qui ho¹ch<br /> ph¸t triÓn KT – XH cña tØnh, Qu¶ng TrÞ chñ tr­¬ng t¨ng quÜ ®Êt n«ng nghiÖp tõ 68.929 ha<br /> (2000) lªn 90.000ha (2010) víi diÖn tÝch t¨ng chñ yÕu lµ c¸c c©y l©u n¨m lµ hoµn toµn hîp lý.<br /> * C¸c gi¶i ph¸p vÒ khoa häc c«ng nghÖ:<br /> - Tr­íc tiªn ®Ó phßng ngõa c¸c d¹ng thiªn tai lò lôt vµ h¹n h¸n ë tØnh Qu¶ng TrÞ cÇn cã c¸c<br /> gi¶i ph¸p vÒ chÝnh s¸ch, quy ho¹ch l­u vùc ®Ó sö dông hîp lý nguån n­íc mÆt.<br /> - HiÖn nay trong ®Þa bµn tØnh chØ cã duy nhÊt 1 tr¹m thñy v¨n ®Æt trªn s«ng BÕn H¶i (phÝa B¾c<br /> tØnh). Sè liÖu ®Ó phôc vô nghiªn cøu dù b¸o cßn ch­a ®¸p øng ®­îc nªn ®é chÝnh x¸c dù b¸o<br /> ch­a cao, thêi gian dù kiÕn ng¾n, hiÖu qu¶ phôc vô cßn h¹n chÕ. Do ®ã cÇn ®Çu t­ x©y míi ®µi<br /> tr¹m ®i liÒn víi ®éi ngò c¸n bé chuyªn s©u ®¶m b¶o ph¸t huy hiÖu qu¶ cao nhÊt trong viÖc<br /> theo dâi, dù b¸o, c¶nh b¸o thiªn tai.<br /> <br /> 4<br /> - ViÖn §Þa Lý ®· x©y dùng ch­¬ng tr×nh dù b¸o lò s«ng Th¹ch H·n [5]. Theo chóng t«i nh÷ng<br /> kÕt qu¶ ®¹t ®­îc lµ hoµn toµn kh¶ quan tuy nhiªn trong thêi gian tíi cÇn cã nh÷ng ®Çu t­ thÝch<br /> ®¸ng trong lÜnh vùc nµy.<br /> - CÇn x©y dùng qui tr×nh ®iÒu tiÕt cho hÖ thèng c¸c hå chøa trong tØnh Qu¶ng TrÞ ®Ó ®¶m b¶o<br /> võa phßng chèng lò lôt vµ h¹n kiÖt võa ®¶m b¶o an toµn vÒ m«i tr­êng. Theo tÝnh to¸n dßng<br /> ch¶y duy tr× cña s«ng Th¹ch H·n ph¶i ®¹t 10,9m3/s.<br /> C¸c gi¶i ph¸p c«ng tr×nh<br /> - TÝnh tíi thêi ®iÓm hiÖn t¹i c¸c c«ng tr×nh thñy lîi trong tØnh Qu¶ng TrÞ ®Òu thuéc lo¹i<br /> nhá víi tæng dung tÝch h÷u Ých lµ 190.106m3. So s¸nh víi l­îng dßng ch¶y mÆt mïa lò tÝnh<br /> trung b×nh cho toµn Qu¶ng TrÞ lµ 6,91.109m3 th× l­îng n­íc ®­îc c¸c hå chøa gi÷ l¹i chØ<br /> chiÕm ch­a ®Õn 3%. Kh¶ n¨ng c¾t lò còng nh­ kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt cña c¸c c«ng tr×nh thñy lîi<br /> kh«ng cao. Víi nhu cÇu dïng n­íc trong mïa kiÖt cña toµn tØnh tõ 960 ®Õn 972.106m3 th×<br /> l­îng n­íc cña c¸c hå chøa lµ kh«ng ®¸p øng ®­îc.<br /> - Dù kiÕn trong thêi gian tíi mét lo¹t c¸c hå chøa sÏ ®­îc x©y dùng, tuy nhiªn do ®Æc<br /> ®iÓm ®Þa h×nh nªn rÊt khã h×nh thµnh c¸c c«ng tr×nh lín. Víi c¸c c«ng tr×nh dù kiÕn: Rµo<br /> Qu¸n (W=291.106m3); S«ng Nhung (W=40.106m3); T©n Kim (W=5,89.106m3) tæng dung tÝch<br /> cña c¸c hå chøa t¨ng lªn nh­ng vÉn ch­a ®¸p øng ®ñ nhu cÇu, v× vËy ®Ó gi¶i quyÕt nguån n­íc<br /> cho tØnh trong mïa kiÖt ®èi víi c¸c huyÖn miÒn nói nh­ H­íng Hãa, §akr«ng cÇn x©y dùng<br /> thªm mét sè hå ®Ëp nhá. Cßn c¸c huyÖn vïng ®ång b»ng cÇn cñng cè hoµn thiÖn hÖ thèng<br /> thñy n«ng hiÖn cã ®Ó ®¶m b¶o t­íi tiªu chñ ®éng.<br /> - N©ng cÊp c¸c c«ng tr×nh thñy lîi ®· cã ®Ó n©ng cao hiÖu suÊt c«ng tr×nh.<br /> - Theo UBNNQT [8] nguån n­íc ngÇm cña Qu¶ng TrÞ t­¬ng ®èi dåi dµo nªn cÇn cã<br /> nh÷ng nghiªn cøu chi tiÕt h¬n ®Ó sö dông nguån n­íc nµy ngoµi cung cÊp cho sinh ho¹t sÏ bæ<br /> sung mét phÇn cho s¶n xuÊt.<br /> - Môc tiªu phßng chèng lò cho l­u vùc s«ng Th¹ch H·n lµ thÞ x· Qu¶ng TrÞ vµ §«ng Hµ<br /> lµm gi¶m ngËp lôt vïng h¹ du (h¹n chÕ ngËp lôt trªn trôc ®­êng quèc lé I). Lò thiÕt kÕ ë khu<br /> vùc nµy lµ 13.670m3/s (øng víi lò 1999 cã P = 1,5%) vµ mùc n­íc 6,5m t¹i thµnh Qu¶ng TrÞ.<br /> - HiÖn t¹i Qu¶ng TrÞ cã h¬n 94km ®ª, ®ª c¸t vµ kÌ víi nhiÖm vô chÝnh lµ ng¨n lò tiÓu<br /> m·n vµ lò sím nªn lò chÝnh vô ®Òu bÞ ngËp trong n­íc. CÇn ph¶i cñng cè n©ng cÊp ®Ó ®¶m b¶o<br /> an toµn hÖ thèng ®ª, kÌ trong tr­êng hîp x¶y ra lò chÝnh vô. MÆt kh¸c, ®Ó b¶o vÖ cho thÞ x·<br /> §«ng Hµ còng nh­ thÞ x· Qu¶ng TrÞ cÇn x©y dùng thªm ®ª ven s«ng Th¹ch H·n (khu vùc<br /> thµnh cæ Qu¶ng TrÞ).<br /> - Kiªn cè hãa kªnh m­¬ng: ®Æc thï lò chÝnh vô trªn c¸c l­u vùc s«ng Qu¶ng TrÞ rÊt lín,<br /> tËp trung cao nªn th­êng g©y ngËp lôt vïng h¹ du, vµ g©y h­ háng, s¹t lë c¸c kªnh m­¬ng dÉn<br /> n­íc. ViÖc kiªn cè hãa c¸c kªnh m­¬ng dÉn n­íc sÏ lµm gi¶m nhÑ thiÖt h¹i do lò g©y ra.<br /> - Cïng víi viÖc x©y dùng hå chøa th­îng du, cÇn më réng lßng s«ng phÝa h¹ du, n¹o vÐt<br /> lßng s«ng Th¹ch H·n (khu vùc thµnh cæ Qu¶ng TrÞ) ®¶m b¶o th«ng l­u l­îng 9.210m3/s øng<br /> víi mùc n­íc d­íi 6,5m. ChØ riªng hå chøa Rµo Qu¸n cã dung tÝch phßng lò ­íc kho¶ng<br /> 104,7.106m3 t¸c dông gi¶m lò thiÕt kÕ tõ 13.670m3/s xuèng møc 12.050m3/s.<br /> - Vïng ®ång b»ng Qu¶ng TrÞ hÑp, l¹i cã c¸c d¶i c¸t ph©n bè liªn tôc trong suèt chiÒu<br /> dµi ®íi ven biÓn t¹o thµnh c¸c d¹ng ®Þa h×nh cao (cån c¸t, ®ôn c¸t) cã ®é cao tõ 10 ®Õn 50m,<br /> xen gi÷a chóng cã c¸c m¸ng tròng n»m ë ®é cao tõ 3 - 5 m nªn kh¶ n¨ng tiªu tho¸t lò rÊt khã<br /> kh¨n. Më réng hµnh lang tho¸t lò sÏ gi¶m ®­îc nh÷ng ®Çu t­ kh«ng cÇn thiÕt trong ph¸t triÓn<br /> kinh tÕ vµ gi¶m nhÑ møc ®é ph¸ hñy cña dßng n­íc víi xu thÕ æn ®Þnh cña vïng bê biÓn. Toµn<br /> tØnh cã kho¶ng 100 cèng d­íi ®ª. C¸c cèng d­íi ®ª nh­ cèng Xu©n Hßa (®ª H÷u BÕn H¶i),<br /> cèng Mai X¸ (®ª t¶ Th¹ch H·n)...cÇn ph¶i ®­îc söa ch÷a ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng tho¸t lò.<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> <br /> 5<br />  [1]. NguyÔn LËp D©n & nnk, 2004: Nghiªn cøu c¬ së khoa häc cho c¸c gi¶i ph¸p tæng thÓ dù b¸o<br /> phßng tr¸nh lò lôt miÒn Trung (tõ Thanh Hãa ®Õn B×nh ThuËn) - KC 08 12.<br /> [2]. Phan ThÞ Thanh H»ng vµ nnk, 2004: Nghiªn cøu c¬ së khoa häc phßng tr¸nh lò lôt, h¹n kiÖt<br /> vïng Trung Trung bé. §Ò tµi c¬ së. B¸o c¸o l­u trò t¹i ViÖn §Þa lý.<br /> [3]. Ng« §×nh TuÊn, 1997: §Æc tr­ng thñy v¨n quan hÖ n­íc mÆt vµ n­íc d­íi ®Êt. TuyÓn tËp c¸c<br /> b¸o c¸o khoa häc "N­íc d­íi ®Êt trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc".<br /> [4]. Ng« §×nh TuÊn, 1999: Qu¶n lý tæng hîp tµi nguyªn n­íc, phÇn II.<br /> [5]. TrÇn V¨n ý, 2001: Dù b¸o ngËp lôt tØnh Qu¶ng TrÞ vµ gi¶i ph¸p phßng tr¸nh. B¸o c¸o tæng kÕt<br /> ®Ò tµi. L­u tr÷ t¹i ViÖn §Þa Lý.<br /> [6]. Tæ chøc hîp t¸c quèc tÕ NhËt B¶n - JICA, 2003: Nghiªn cøu vÒ ph¸t triÓn vµ qu¶n lý tµi nguyªn<br /> n­íc toµn quèc t¹i N­íc CHXHCN ViÖt Nam. B¸o c¸o l­u tr÷ Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn<br /> n«ng th«n, Hµ Néi.<br /> [7]. UBNDQT, 1996: Qui ho¹ch tæng thÓ kinh tÕ- x· héi tØnh Qu¶ng TrÞ thêi kú 1996- 2010.<br /> [8]. UBNDQT, 2000: Bæ sung ®iÒu chØnh qui ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi tØnh Qu¶ng<br /> TrÞ thêi kú 2001- 2010.<br /> [9]. UBNDQT, 2001: Qui ho¹ch chi tiÕt côm c«ng nghiÖp dÞch vô B¾c Cöa ViÖt - Qu¶ng TrÞ.<br /> [10]. UBNDQT, 2001: ChÊt l­îng ®ª ®iÒu vµ ph­¬ng ¸n hé ®ª n¨m 2001 tØnh Qu¶ng TrÞ.<br /> <br /> <br /> Summary<br /> Evaluate surface water resources<br /> to mitigate and prevent drought - flood in Quangtri province<br /> <br /> M.Sc. Phan Thi Thanh Hang<br /> Institute of Geography<br /> The drought - flood has become an urgent matter in the Central part of Vietnam, especially<br /> Quangtri province. In this study, surface water resources, water balance system and the<br /> threshold of water resources development were evaluated and calculated to propose some<br /> solutions to mitigate and prevent drought - flood in Quangtri province.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 6<br />