Đánh giá tổng hợp tài nguyên, điều kiện tự nhiên, môi trường, kinh tế- xã hội nhằm định hướng phát triển bền vững khu vực biên giới phía Tây từ Thanh Hóa đến Kom Tum

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:409

Thêm vào BST

Báo xấu

94
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Theo quan điểm phát triển bền vững và quy hoạch môi tr−ờng, Việt Nam đang đứng tr−ớc những thử thách lớn. Một đất n−ớc nghèo, điểm xuất phát quá thấp, lại bị hai cuộc chiến tranh tàn phá, nền kinh tế và môi tr−ờng đã đặt ra hàng loạt vấn đề cần giải quyết. Tuy nhiên, nếu quá vội vàng trong việc áp dụng các giải pháp chính sách đầu t−, đổi mới mà thiếu quy hoạch kinh tế - xã hội và môi tr−ờng theo quan điểm phát triển bền vững trên cơ sở nghiên cứu một cách...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đánh giá tổng hợp tài nguyên, điều kiện tự nhiên, môi trường, kinh tế- xã hội nhằm định hướng phát triển bền vững khu vực biên giới phía Tây từ Thanh Hóa đến Kom Tum

§¹i häc Quèc gia Hµ Néi Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn B¸o c¸o tæng kÕt §Ò tµi §¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ thanh Hãa ®Õn Kon Tum M· sè: §Ò tµi ®éc lËp cÊp nhµ n−íc KHCN 2001-2003 Thñ tr−ëng c¬ quan chñ tr× Chñ nhiÖm ®Ò tµi HiÖu tr−ëng GS. TS. TrÇn Nghi Hµ Néi, 2004
§¹i häc Quèc gia Hµ Néi Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn §Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc §¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS. TS. TrÇn Nghi Phã chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS. TS. NguyÔn Hoµn PGS. TS. Tr−¬ng Quang H¶i Th− ký ®Ò tµi: TS. NguyÔn V¨n V−îng TS. §Æng V¨n Bµo TS. §Æng Mai Nh÷ng ng−êi thùc hiÖn KS. Lª Huy C−êng, PGS. TS. TrÇn TrÝ Dâi, TS. NguyÔn V¨n §¶n, PGS. TS. TrÇn Kim §Ønh, Ths. NguyÔn Thu Hµ, TS. L−u §øc H¶i, TS. §Ëu HiÓn, TS. L−u §øc Hång, PGS. TS. NguyÔn Cao HuÇn, TS. NguyÔn H÷u Kh¶i, Ths. NguyÔn Thanh Lan, TS. Hoµng Träng LËp, PGS. TS. Ph¹m Trung L−¬ng, TS. Chu V¨n Ngîi, CN. Ph¹m §øc Quang, Ths. Vò Xu©n Thanh, Ths. §inh Xu©n Thµnh, PGS. TS. Mai Träng Th«ng, Ths. NguyÔn Minh ThuyÕt, TS. NguyÔn V¨n Toµn, PGS. TS. NguyÔn Ngäc Tr−êng, KS. §Æng Trung Tó, PGS. TS. NguyÔn V¨n TuÇn Hµ Néi, 2004
§¹i häc Quèc gia Hµ Néi Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn tãm t¾t B¸o c¸o §Ò tµi §¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ thanh Hãa ®Õn Kon Tum M· sè: §Ò tµi ®éc lËp cÊp nhµ n−íc KHCN 2001-2003 Thñ tr−ëng c¬ quan chñ tr× Chñ nhiÖm ®Ò tµi HiÖu tr−ëng GS. TS. TrÇn Nghi Hµ Néi, 2004
§¹i häc Quèc gia Hµ Néi Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn §Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc §¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum Chñ nhiÖm ®Ò tµi: GS. TS. TrÇn Nghi Phã chñ nhiÖm ®Ò tµi: PGS. TS. NguyÔn Hoµn PGS. TS. Tr−¬ng Quang H¶i Th− ký ®Ò tµi: TS. NguyÔn V¨n V−îng TS. §Æng V¨n Bµo TS. §Æng Mai Nh÷ng ng−êi thùc hiÖn KS. Lª Huy C−êng, PGS. TS. TrÇn TrÝ Dâi, TS. NguyÔn V¨n §¶n, PGS. TS. TrÇn Kim §Ønh, Ths. NguyÔn Thu Hµ, TS. L−u §øc H¶i, TS. §Ëu HiÓn, TS. L−u §øc Hång, PGS. TS. NguyÔn Cao HuÇn, TS. NguyÔn H÷u Kh¶i, Ths. NguyÔn Thanh Lan, TS. Hoµng Träng LËp, PGS. TS. Ph¹m Trung L−¬ng, TS. Chu V¨n Ngîi, CN. Ph¹m §øc Quang, Ths. Vò Xu©n Thanh, Ths. §inh Xu©n Thµnh, PGS. TS. Mai Träng Th«ng, Ths. NguyÔn Minh ThuyÕt, TS. NguyÔn V¨n Toµn, PGS. TS. NguyÔn Ngäc Tr−êng, KS. §Æng Trung Tó, PGS. TS. NguyÔn V¨n TuÇn Hµ Néi, 2004
Më ®Çu Theo quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ quy ho¹ch m«i tr−êng, ViÖt Nam ®ang ®øng tr−íc nh÷ng thö th¸ch lín. Mét ®Êt n−íc nghÌo, ®iÓm xuÊt ph¸t qu¸ thÊp, l¹i bÞ hai cuéc chiÕn tranh tµn ph¸, nÒn kinh tÕ vµ m«i tr−êng ®· ®Æt ra hµng lo¹t vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. Tuy nhiªn, nÕu qu¸ véi vµng trong viÖc ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch ®Çu t−, ®æi míi mµ thiÕu quy ho¹ch kinh tÕ - x· héi vµ m«i tr−êng theo quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng trªn c¬ së nghiªn cøu mét c¸ch khoa häc vµ hÖ thèng th× tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ ®¸ng tiÕc. HËu qu¶ ®ã lµ cã thÓ cã lîi kinh tÕ tr−íc m¾t nh−ng sÏ cã h¹i l©u dµi, nÒn kinh tÕ sÏ suy tho¸i khi ph¸t triÓn qu¸ ng−ìng chÞu ®ùng cña m«i tr−êng. NhËn thøc cña chñ nhiÖm ®Ò tµi nµy lµ ph¶i lÊy quan ®iÓm tiÕp cËn hÖ thèng lµm t− t−ëng chñ ®¹o ®Ó gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ nh©n qu¶ tõ c¸c hÖ thèng tù nhiªn kinh tÕ - x· héi cÊp thÊp vµ liªn kÕt c¸c hÖ thèng ®ã víi nhau t¹o thµnh mét hÖ thèng tæng hßa cÊp cao h¬n, bÒn v÷ng tr−íc m¾t vµ cµng bÒn v÷ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi. V× vËy, ®Ó cã c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ m« h×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña n−íc ta nãi chung vµ vïng nói biªn giíi ViÖt - Lµo nãi riªng, Bé Khoa häc C«ng nghÖ ®· phª duyÖt ®Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc: “§¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum”, theo quyÕt ®Þnh sè 1583/Q§ - BKHCNMT vµ giao cho Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi lµ c¬ quan thùc hiÖn, GS. TS TrÇn Nghi lµm chñ nhiÖm. 1. Môc tiªu cña ®Ò tµi − §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tµi nguyªn, m«i tr−êng, kinh tÕ - x· héi, nh÷ng mÆt m¹nh ®óng h−íng vµ nh÷ng tån t¹i theo quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng. − X©y dùng luËn cø khoa häc vµ ®Ò xuÊt m« h×nh quy ho¹ch ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng c¸c huyÖn biªn giíi tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum lÊy hai huyÖn H−íng Hãa vµ Kú S¬n lµm träng ®iÓm. C¸c môc tiªu cô thÓ − §Þnh h−íng khai th¸c hîp lý vµ t¸i t¹o nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nguån nh©n lùc trong ®Þa bµn c¸c huyÖn biªn giíi nh»m môc tiªu xãa ®ãi gi¶m nghÌo ®èi víi c¸c d©n téc Ýt ng−êi vïng s©u vïng xa. 1
− Tõng b−íc n©ng cao d©n trÝ, rót ng¾n kho¶ng c¸ch chªnh lÖch vÒ tr×nh ®é v¨n hãa, khoa häc kü thuËt, kinh tÕ x· héi vµ c¬ së h¹ tÇng gi÷a miÒn xu«i vµ miÒn ng−îc. − C¸c céng ®ång ng−êi d©n téc miÒn nói ®−îc ®µo t¹o ®Ó tõng b−íc trë thµnh nh÷ng céng ®ång d©n téc mí,i v¨n minh cã n¨ng lùc lµm chñ ®Êt rõng theo m« h×nh kinh tÕ sinh th¸i bÒn v÷ng. − §Ò xuÊt c¸c m« h×nh kinh tÕ - sinh th¸i vµ c¸c gi¶i ph¸t ph¸t triÓn bÒn v÷ng − Thµnh lËp b¶n ®å quy ho¹ch ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng tû lÖ 1/250.000 ®èi víi toµn vïng nghiªn cøu vµ tû lÖ 1/50.000 ®èi víi 2 huyÖn Kú S¬n vµ H−íng Hãa. 2. Ph¹m vi nghiªn cøu Theo ®Þa giíi hiÖn nay, ®Þa bµn nghiªn cøu bao gåm 27 huyÖn biªn giíi thuéc 8 tØnh: TØnh Thanh Hãa bao gåm 5 huyÖn: M−êng L¸t, Quan Hãa, Quan S¬n, Lang Ch¸nh, Th−êng Xu©n. TØnh NghÖ An bao gåm 6 huyÖn: QuÕ Phong, Kú S¬n, T−¬ng D−¬ng, Con Cu«ng, Anh S¬n, Thanh Ch−¬ng. TØnh Hµ TÜnh bao gåm 3 huyÖn: H−¬ng S¬n, Vò Quang, H−¬ng Khª. TØnh Qu¶ng B×nh bao gåm 5 huyÖn: Tuyªn Hãa, Minh Hãa, Bè Tr¹ch, Qu¶ng Ninh, LÖ Thñy. TØnh Qu¶ng TrÞ bao gåm 2 huyÖn: H−íng Hãa, §a Kr«ng. TØnh Thõa Thiªn HuÕ bao gåm 1 huyÖn: A L−íi TØnh Qu¶ng Nam bao gåm 2 huyÖn: Hiªn (HuyÖn Hiªn ®· ®−îc t¸ch thµnh hai huyÖn T©y Giang vµ §«ng Giang theo nghÞ ®Þnh 72/2003/N§-CP ngµy 20 th¸ng 6 n¨m 2003 cña chÝnh phñ) vµ Nam Giang. TØnh Kon Tum bao gåm 3 huyÖn: §ak Glei, Ngäc Håi, Sa ThÇy. 3. C¸c c¬ quan phèi hîp thùc hiÖn ®Ò tµi − Tr−êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n − ViÖn Kinh tÕ Sinh th¸i 2
− ViÖn Quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ N«ng nghiÖp − ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn Du lÞch − ViÖn ChiÕn l−îc Ph¸t triÓn, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t− − ViÖn §Þa lý, ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam − ViÖn §Þa chÊt, ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam − Côc §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ViÖt Nam − Liªn ®oµn §Þa chÊt Thñy v¨n vµ §Þa chÊt C«ng tr×nh MiÒn B¾c − Ban Biªn giíi ChÝnh phñ, Bé Ngo¹i giao − ViÖn KhÝ t−îng - Thñy v¨n, Trung t©m KhÝ t−îng Thñy v¨n − Së Khoa häc C«ng nghÖ, Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, Së Tµi nguyªn M«i tr−êng cña c¸c tØnh. − Uû ban Nh©n d©n c¸c huyÖn biªn giíi tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum. 4. Néi dung nghiªn cøu §©y lµ ®Ò tµi mang tÝnh tæng hîp cao nªn nguån tµi liÖu cÇn thiÕt ®−îc thu thËp ph¶i ®Çy ®ñ, phong phó vµ ®a d¹ng, bao gåm c¸c d¹ng tµi nguyªn vµ m«i tr−êng tù nhiªn ®¬n tÝnh vµ c¸c sè liÖu vÒ kinh tÕ x· héi, d©n c− vµ d©n téc. V× vËy, trong qu¸ tr×nh thu thËp sè liÖu, tËp thÓ t¸c gi¶ ®· tiÕn hµnh theo c¸c chuyªn ®Ò vµ nhãm chuyªn ®Ò sau ®©y: a. Nhãm chuyªn ®Ò vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tµi nguyªn vµ m«i tr−êng, bao gåm: − Tµi nguyªn ®Êt − Tµi nguyªn n−íc − Tµi nguyªn rõng − Tµi nguyªn ®Þa chÊt vµ kho¸ng s¶n, du lÞch b. Nhãm chuyªn ®Ò vÒ kinh tÕ x· héi : − Tµi liÖu vÒ d©n c−, d©n téc, t«n gi¸o, v¨n hãa vµ lÞch sö − C¸c sè liÖu vÒ c¬ cÊu c¸c ngµnh nghÒ, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, ®Çu t− vµ x©y dùng, th−¬ng 3
m¹i, cöa khÈu, b−u ®iÖn, c¸c dÞch vô kinh tÕ theo tõng huyÖn trong 10 n¨m trë l¹i ®©y. c. C¸c tµi liÖu vÒ tµi nguyªn du lÞch : + C¸c ®iÓm du lÞch: V−ên Quèc gia, c¸c di s¶n v¨n hãa thÕ giíi (Th¸nh ®Þa Mü S¬n, cè ®« HuÕ), di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi Phong Nha - KÎ Bµng vµ c¸c di tÝch v¨n hãa lÞch sö ®−îc xÕp h¹ng. d. C¸c tµi liÖu vÒ biªn giíi: Täa ®é mèc Quèc gia, ranh giíi ®−êng biªn giíi ViÖt Nam - Lµo. B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi ®−îc biªn tËp trªn c¬ së 13 chuyªn ®Ò do c¸c chuyªn gia ®¶m nhiÖm. C¸c chuyªn ®Ò lµ c¬ së khoa häc ®Ó tËp thÓ t¸c gi¶ bæ sung vµ x©y dùng thµnh mét b¸o c¸o tæng hîp hoµn chØnh víi néi dung gåm 364 trang phÇn lêi, 43 h×nh vÏ, 11 b¶n ®å, 60 b¶ng, biÓu vµ 177 tµi liÖu tham kh¶o ®−îc bè côc thµnh 6 ch−¬ng, kh«ng kÓ më ®Çu, kÕt luËn. Ch−¬ng 1. VÞ trÝ ®Þa lý vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn Ch−¬ng 2. §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tµi nguyªn thiªn nhiªn Ch−¬ng 3. §¸nh gi¸ tæng hîp kinh tÕ - x· héi Ch−¬ng 4. C¬ së lý luËn vÒ ph¸t triÒn bÒn v÷ng Ch−¬ng 5. §Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng Ch−¬ng 6. C¸c gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn bÒn v÷ng 5. KÕt qu¶ ®ãng gãp cña ®Ò tµi VÒ khoa häc §· ¸p dông thµnh c«ng ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn hÖ thèng vµo ®¸nh gi¸ hÖ phøc t¹p gåm c¸c yÕu tè tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ-x· héi. §· x©y dùng ®−îc luËn cø khoa häc nh»m môc tiªu ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong ®iÒu kiÖn ®Æc thï miÒn nói biªn giíi ViÖt nam. §¸nh gi¸ ®−îc thÕ m¹nh còng nh− c¸c mÆt h¹n chÕ vÒ tµi nguyªn nguyªn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ-x· héi cña khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum. 4
X©y dùng ®−îc c¸c tiªu chÝ nh»m ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng trong ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum. §· thµnh lËp c¸c b¶n ®å ®Þnh h−íng quy ho¹ch cho toµn vïng nghiªn cøu ë tû lÖ 1/250.000 vµ cho hai huyÖn H−íng Hãa vµ Kú S¬n ë tû lÖ 1/50.000. §· x©y dùng ®−îc c¸c m« h×nh lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña khu vùc biªn giíi phÝa t©y, ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng, sù hµi hßa gi÷a m«i tr−êng thiªn nhiªn vµ x· héi, b¶o vÖ ®−îc sù ®a d¹ng sinh häc. §Ò xuÊt ®−îc c¸c gi¶i ph¸p tæng thÓ cho viÖc triÓn khai thùc hiÖn m« h×nh. Gãp phÇn hoµn chØnh hå s¬ “Di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi V−ên Quèc gia Phong Nha - KÎ Bµng (Qu¶ng B×nh). VÒ ®µo t¹o §· ®µo t¹o ®−îc 3 th¹c sü chuyªn ngµnh §Þa lý vµ M«i tr−êng 6. C¸c c«ng tr×nh ®· c«ng bè liªn quan §· xuÊt b¶n quyÓn s¸ch “Di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi – V−ên Quèc gia Phong Nha – KÎ Bµng (Qu¶ng B×nh – ViÖt Nam)” Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, ®Ò tµi ®· tæ chøc nhiÒu lÇn héi th¶o vµ ®· nhËn ®−îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c chuyªn gia trong c¸c lÜnh vùc liªn quan. §Ò tµi ®−îc tæ chøc triÓn khai ë quy m« tæng hîp liªn ngµnh kh«ng chØ bao gåm c¸c nhµ khoa häc trong ph¹m vi §¹i häc Quèc gia Hµ Néi mµ cßn tËp hîp mét lùc l−îng c¸c chuyªn gia ®Çu ngµnh cña c¸c ViÖn nghiªn cøu, c¸c Trung t©m vµ c¸c Tr−êng §¹i häc kh¸c thuéc c¬ quan Trung −¬ng vµ c¸c tØnh thuéc ®Þa bµn nghiªn cøu. Sù thµnh c«ng cña ®Ò tµi ®−îc quyÕt ®Þnh nhê sù t¹o ®iÒu kiÖn hÕt søc thuËn lîi cña l·nh ®¹o Vô Qu¶n lý khoa häc Tù nhiªn vµ X· héi - Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ, Ban Gi¸m ®èc §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Ban L·nh ®¹o Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Ban L·nh ®¹o Tr−êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, tËp thÓ t¸c gi¶ ®· nhËn ®−îc sù gióp ®ì vµ céng t¸c nhiÖt t×nh cña Uû ban nh©n d©n vµ c¸c Së, Ban, Ngµnh cña 8 tØnh : Thanh Ho¸, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh, Qu¶ng 5
TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ, Qu¶ng Nam vµ Kon Tum. Uû ban nh©n d©n cña 27 huyÖn biªn giíi tõ Thanh Ho¸ ®Õn Kon Tum ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ c¬ së vËt chÊt vµ tinh thÇn cho tËp thÓ t¸c gi¶ trong qu¸ tr×nh thu thËp tµi liÖu, xö lý, ®iÒu tra bæ sung, héi th¶o khoa häc vµ viÕt c¸c b¸o c¸o chuyªn ®Ò, b¸o c¸o tæng hîp. Nh©n dÞp nµy Ban chñ nhiÖm ®Ò tµi, tËp thÓ t¸c gi¶ vµ nh÷ng ng−êi tham gia xin ®−îc bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c nhÊt vÒ sù gióp ®ì quý b¸u ®ã vµ xin ®−îc göi tíi c¸c nhµ l·nh ®¹o, c¸c c¬ quan, Bé, Ngµnh tõ Trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng, c¸c tËp thÓ vµ c¸ nh©n c¸c nhµ khoa häc lêi chóc søc kháe, h¹nh phóc, hîp t¸c vµ lêi chµo kÝnh träng. 6
Ch−¬ng 1 VÞ trÝ ®Þa lý vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn Khu vùc c¸c huyÖn biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum lµ mét bé phËn cña d·y Tr−êng S¬n. Chóng cã vÞ trÝ ®Þa lý ®Æc biÖt, n»m tr¶i dµi däc theo s−ên ®«ng cña d·y nói hïng vÜ nhÊt ViÖt Nam. Chóng ®ãng vai trß lµ vïng chuyÓn tiÕp gi÷a d¶i ®Êt ven biÓn miÒn trung ViÖt nam víi vïng cao nguyªn Trung vµ H¹ Lµo ®Ó tõ ®ã tiÕp nèi víi khu vùc ®«ng b¾c Th¸i Lan vµ Mianma. §Þa h×nh cña khu vùc nghiªn cøu thuéc lo¹i ®Þa h×nh nói trung b×nh ®Õn cao. Møc ®é ph©n dÞ ®Þa h×nh tËp trung theo hai h−íng chñ yÕu lµ B¾c – Nam vµ §«ng – T©y. Nguyªn nh©n cña sù ph©n ho¸ nµy lµ do sù kÕ thõa cña lÞch sö ph¸t triÓn ®Þa chÊt, kiÕn t¹o vµ chóng ph¶n ¸nh râ nÐt cÊu tróc ®Þa chÊt cña d·y Tr−êng S¬n. MÆc dï ®Þa h×nh kÐo dµi theo chiÒu tõ b¾c xuèng nam nh−ng ph©n dÞ ®é dèc l¹i theo chiÒu tõ t©y sang ®«ng lµ chÝnh, nªn c¸c hÖ th«ng s«ng suèi trong vïng nghiªn cøu ®Òu ch¶y theo ph−¬ng tõ t©y sang ®«ng hoÆc tõ t©y b¾c xuèng ®«ng nam vµ ®æ ra BiÓn §«ng. C¸c s«ng th−êng ng¾n, dèc, nhiÒu ghÒnh th¸c. ChÝnh v× vËy, l−u l−îng dßng ch¶y gi÷a mïa m−a vµ mïa kh« chªnh lÖch nhau rÊt lín. Lò lín th−êng x¶y ra tõ th¸ng 8 ®Õn 10 vµ cã sù lÖch pha tõ b¾c vµo nam. Do ho¹t ®éng cña hÖ thèng s«ng suèi vµ c¸c dßng ch¶y mÆt m·nh liÖt nªn tèc ®é xãi mßn cña khu vùc nghiªn cøu t−¬ng ®èi cao, hÖ qu¶ cña qu¸ tr×nh nµy dÉn ®Õn quü ®Êt giµnh cho n«ng nghiÖp thÊp so víi c¸c vïng nói kh¸c ë ViÖt nam. Khu vùc nghiªn cøu n»m gèi trªn hai miÒn khÝ hËu kh¸c biÖt. C¸c huyÖn tõ Thanh Ho¸ ®Õn Thõa Thiªn HuÕ chÞu ¶nh h−ëng s©u s¾c cña khÝ hËu nãng Èm miÒn b¾c. Tõ huyÖn Hiªn trë vµo ®Õn Sa ThÇy, khÝ hËu hai mïa cña miÒn nam chi phèi râ rÖt. Cïng víi ®Þa h×nh, tÝnh ph©n hãa vÒ khÝ hËu nµy ®· dÉn ®Õn tÝnh ®a d¹ng cao vÒ sinh häc cña d·y Tr−êng S¬n. Sù ®a d¹ng ®−îc thÓ hiÖn ë nhiÒu khÝa c¹nh, ®Æc biÖt lµ cã th¶m thùc vËt víi nhiÒu tÇng sinh th¸i phong phó. NhiÒu lo¹i ®éng, thùc vËt ®Æc h÷u ch−a t×m thÊy ë bÊt kú n¬i nµo kh¸c ë ViÖt Nam còng nh− trªn thÕ giíi. D¶i biªn giíi phÝa t©y còng lµ n¬i héi tô nhiÒu v−ên Quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn næi tiÕng kh«ng nh÷ng ë ViÖt nam mµ cßn trªn c¶ thÕ giíi nh− Di s¶n thiªn nhiªn Phong Nha-KÎ Bµng, v−ên quèc gia Pï M¸t, Vò Quang, Ngäc Linh... Tr¶i dµi qua nhiÒu cÊu tróc ®Þa chÊt cã b¶n chÊt kiÕn t¹o vµ lÞch sö ph¸t triÓn kh¸c nhau, th¹ch häc ®a d¹ng vµ phong phó vÒ lo¹i h×nh, nªn khu vùc nghiªn cøu nãi riªng vµ d·y Tr−êng S¬n nãi chung cã nhiÒu lo¹i h×nh kho¸ng s¶n kh¸c nhau. Trong vïng nghiªn cøu cã mÆt ®Çy ®ñ c¸c lo¹i ®¸ tõ cæ nhÊt ®Õn trÎ nhÊt, tõ siªu mafic ®Õn axit, tõ biÕn chÊt cao ®Õn ch−a g¾n kÕt. ChÝnh sù phong phó vµ ®a d¹ng 7
vÒ ®¸ mÑ lµ nguyªn nh©n sinh ra nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau còng nh− tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao. Do bÞ ¶nh h−ëng cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh biÓn §«ng diÔn ra trong Cenoizoi, c¸c hÖ thèng ®øt g·y kiÕn t¹o lín ph©n chia c¸c khèi cÊu ®Þa chÊt ®· bÞ t¸i ho¹t ®éng vµ lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp còng nh− gi¸n tiÕp g©y ra nhiÒu lo¹i tai biÕn. Ho¹t ®éng t©n kiÕn t¹o ®· sinh ra sù ph©n dÞ lín vÒ ®Þa h×nh vµ dÉn ®Õn hµng lo¹t hÖ qu¶ cña c¸c qu¸ tr×nh bÒ mÆt nh−: l−u tèc dßng ch¶y mÆt lín, tèc ®é xãi mßn cao, nhiÒu s¶n phÈm phong hãa vËt lý vµ hãa häc ®−îc sinh ra. C¸c s¶n phÈm nµy cïng víi sù biÕn ®éng vÒ thêi tiÕt lµ nguyªn nh©n g©y ra lò quÐt, lò bïn ®¸, g©y tai biÕn cho khu vùc h¹ du cña c¸c s«ng lín trong suèt d¶i ®ång b»ng ven biÓn miÒn trung. 8
Ch−¬ng 2 §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tµi nguyªn thiªn nhiªn Do ®Æc thï vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn nh− ®· nªu trong ch−¬ng 1, khu vùc nghiªn cøu rÊt ®a d¹ng vÒ lo¹i h×nh tµi nguyªn. Trong ®ã, c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn chñ yÕu lµ ®Êt, thñy n¨ng, rõng, ®a d¹ng sinh häc vµ du lÞch. 1. Tµi nguyªn ®Êt Vïng biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Ho¸ ®Õn Kon Tum cã diÖn tÝch tù nhiªn kh¸ lín víi 3.679.268 ha, ®−îc h×nh thµnh tõ 11 nhãm ®Êt víi 32 ®¬n vÞ ph©n lo¹i d−íi nhãm. Trong ®ã, nhãm ®Êt ®á vµng chiÕm diÖn tÝch lín nhÊt, 2.645.751 ha, chiÕm 71,91% tæng diÖn tÝch tù nhiªn cña vïng. Nhãm ®Êt phï sa cã diÖn tÝch ®Êt kh«ng ®¸ng kÓ 103.187 ha, chiÕm 2,8% (b¶ng 1) DiÖn tÝch ®Êt b»ng bao gåm c¶ ®Êt thung lòng do s¶n phÈm dèc tô cã 168.519 ha, chiÕm 4,5% diÖn tÝch tù nhiªn cña vïng. Trong ®ã diÖn tÝch ®Êt kh«ng sö dông ®−îc bao gåm: nhãm ®Êt cån c¸t, b·i c¸t vµ ®Êt c¸t biÓn; nhãm ®Êt phÌn trung b×nh; nhãm ®Êt mÆn, ®Êt phï sa óng n−íc; ®Êt lÇy vµ ®Êt thung lòng do s¶n phÈm dèc tô cã ®Õn 70.220 ha, chiÕm 41,6% diÖn tÝch ®Êt b»ng, ®©y lµ nh÷ng lo¹i ®Êt cÇn ®−îc c¶i t¹o, ®iÒu nµy còng cho thÊy tiÒm n¨ng ph¸t triÓn c©y l−¬ng thùc trong vïng rÊt h¹n chÕ. DiÖn tÝch ®Êt ®åi nói cã 3.400.249 ha (kÓ c¶ ®Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸), chiÕm 92,5% diÖn tÝch tù nhiªn cña vïng, ®iÒu nµy còng cho thÊy ®©y lµ vïng cã lîi thÕ ph¸t triÓn c¸c lo¹i c©y dµi ngµy, ®Æc biÖt lµ nh÷ng c©y trång cã gi¸ trÞ hµng ho¸ cao nh− cµ phª, cao su. Tuy nhiªn, so víi nhiÒu vïng kh¸c diÖn tÝch ®Êt ph©n bè ë ®é dèc
B¶ng 1. DiÖn tÝch c¸c lo¹i ®Êt khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum Thõa Thiªn Thanh Ho¸ Qu¶ng TrÞ Kon Tum NghÖ An DiÖn tÝch Tû lÖ (%) Hµ TÜnh Tªn ®Êt Qu¶ng Qu¶ng B×nh nam HuÕ (ha) I. Nhãm ®Êt c¸t 23256 0.63 23256 II. Nhãm ®Êt 5671 0.15 5671 mÆn III. Nhãm ®Êt 5586 0.15 5586 phÌn IV. Nhãm ®Êt 103187 2.80 913 33445 32530 27463 3531 5305 phï sa V. Nhãm ®Êt lÇy 802 0.02 802 vµ than bïn VI. Nhãm ®Êt 38382 1.04 6734 340 1687 6130 19643 3848 x¸m b¹c mµu VII. Nhãm ®Êt 2645751 71.91 282905 746595 214387 433306 218842 111673 291476 346567 ®á vµng VIII. Nhãm ®Êt mïn vµng ®á 434250 11.80 52002 181930 25824 10180 10788 7946 39221 106359 trªn nói IX. Nhãm ®Êt mïn trªn nói 7260 0.20 1674 5586 cao X. §Êt thung lòng do s¶n 35603 0.97 13145 7418 14423 617 phÈm dèc tô XI. Nhãm ®Êt xãi mßn tr¬ sái 269020 7.31 85017 24926 7846 147438 1767 1474 552 ®¸ Céng ®Êt 3568768 97.00 427571 1002055 289692 674255 234928 121093 350892 468282 Hå ao, s«ng 48706 1.32 8239 13294 4408 11953 2201 1286 3517 3808 suèi Nói ®¸ 61794 1.68 6948 11275 85 42198 275 523 490 Tæng diÖn tÝch tù 3679268 100.00 442758 1026624 294185 728406 237404 122902 354899 472090 nhiªn 2. Tµi nguyªn n−íc Tµi nguyªn n−íc trong khu vùc nghiªn cøu ®−îc ph©n thµnh hai nhãm lµ n−íc mÆt vµ n−íc d−íi ®Êt. 2.1. Tµi nguyªn n−íc mÆt N−íc mÆt trong khu vùc nghiªn cøu tËp trung chñ yÕu vµo hai lo¹i h×nh chÝnh lµ n−íc m−a vµ dßng ch¶y mÆt. L−îng m−a b×nh qu©n 1800-3000mm/n¨m, lín h¬n l−îng m−a b×nh qu©n c¶ n−íc lµ 1975 mm/n¨m. L−¬ng m−a ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu, m−a nhiÒu tËp trung chñ yÕu vµo mét sè khu vùc nhÊt ®Þnh vµ h×nh thµnh nh÷ng t©m m−a lín ë d¶i B¹ch M·, H−¬ng Khª, Bè Tr¹ch. Trong khi ®ã, mét sè vïng kh¸c l−îng m−a rÊt thÊp, vÝ dô nh− ë T−¬ng D−¬ng l−îng m−a trung b×nh chØ cã 1200mm/n¨m. Ngoµi ra, l−îng m−a biÕn ®éng m¹nh theo thêi gian trong n¨m. Tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 10, m−a nhiÒu tËp trung chñ yÕu ë c¸c huyÖn tõ Thanh Hãa ®Õn 10
Thõa Thiªn HuÕ. Trong khi ®ã c¸c huyÖn cßn l¹i ë phÝa nam ®Ìo H¶i V©n, mïa m−a tËp trung trong kho¶ng thêi gian tõ th¸ng 10 ®Õn th¸ng 12. Dßng ch¶y trong khu vùc nghiªn cøu bÞ chi phèi chñ yÕu bëi 7 hÖ thèng s«ng lín: hÖ thèng S«ng M·, hÖ thèng S«ng C¶, hÖ thèng S«ng Gianh, hÖ thèng S«ng H−¬ng, hÖ thèng S«ng BÕn H¶i, hÖ thèng S«ng Thu Bån, hÖ thèng S«ng Dakbla. MËt ®é s«ng ngßi biÕn thiªn tõ 0,43-1,69km/km2. B×nh qu©n 20 km bê biÓn cã mét cöa s«ng. §Æc ®iÓm chung cña hÖ thèng s«ng trong khu vùc nghiªn cøu lµ ng¾n, dèc vµ ®Òu b¾t nguån tõ d·y Tr−êng S¬n, ®æ ra biÓn §«ng. L−îng dßng ch¶y n¨m vµ hÖ sè dßng ch¶y khu vùc nghiªn cøu ®Òu lín, m« dul dßng ch¶y M0=19,0-72,7l/skm2. PhÇn lín c¸c cöa s«ng ®Òu bÞ c¸c cån c¸t ch¹y song song víi bê biÓn ch¾n l¹i. Do ®ã, vµo mïa lò n−íc khã tiªu tho¸t vµ lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y ngËp óng. TiÒm n¨ng thuû n¨ng cña c¸c s«ng ngßi trong vïng lµ rÊt lín. Chóng cã thÓ cung cÊp nguån ®iÖn n¨ng lªn ®Õn 24,308 tû kwh vµ t¹o c¸c hå chøa lín phôc vô ph¸t triÓn t−íi tiªu, gãp phÇn ®iÒu hßa, c©n b»ng n−íc gi÷a c¸c mïa trong n¨m. 2.2. Tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt C¸c huyÖn biªn giíi phÝa t©y chñ yÕu cã diÖn tÝch lµ ®åi, nói ph¸t triÓn trªn c¸c thµnh t¹o ®¸ gèc kh¸c nhau nªn nguån n−íc d−íi ®Êt chñ yªu thuéc nhãm n−íc n−íc khe nøt vµ n−íc lç hæng. N−íc khe nøt trong khu vùc nghiªn cøu kh«ng n»m trong mét hÖ thèng thñy lùc liªn tôc mµ n»m trong c¸c bån, c¸c khèi ®¸ nøt nÎ, c¸ch biÖt víi nhau. MÆt g−¬ng n−íc ngÇm cã d¹ng bËc thang. §é s©u mùc n−íc ngÇm th−êng gÆp tõ 2-10m hay s©u h¬n n÷a. PhÇn lín c¸c tÇng chøa n−íc khe nøt lµ c¸c tÇng kh«ng ¸p, song ®«i khi n−íc trë nªn cã tÝnh ¸p lùc côc bé do bÞ phñ ë trªn c¸c líp sÐt hay thÊu kÝnh sÐt hoÆc ®¸ nguyªn khèi dµy c¸ch n−íc. Nguån cung cÊp cho n−íc khe nøt chñ yÕu lµ n−íc m−a vµ n−íc thÊm xuyªn tõ c¸c tÇng n−íc lç hæng n»m trªn. MiÒn tho¸t n−íc n»m trïng víi hÖ thèng s«ng suèi vµ ranh giíi gi÷a c¸c ®Þa tÇng ®¸ gèc vµ c¸c trÇm tÝch bë rêi §Ö Tø. §éng th¸i cña n−íc khe nøt lµ ®éng th¸i biÕn ®æi theo mïa, cã sù lÖch pha gi÷a l−îng m−a, l−îng dßng mÆt víi ®é cao mùc n−íc ngÇm. ChÊt l−îng n−íc khe nøt thuéc lo¹i siªu nh¹t (M
thung lòng lín ch¹y qua nh− huyÖn A L−íi, §¾k Glei, Ngäc Håi, Sa ThÇy còng cã c¸c tÇng chøa n−íc lç hæng, nh−ng diÖn tÝch hÑp. Nh− vËy, nguån n−íc d−íi ®Êt cña c¸c huyÖn biªn giíi phÝa t©y, tõ Thanh hãa ®Õn Kon Tum chØ tËp trung vµo lo¹i n−íc khe nøt. MÆt kh¸c, do ®Þa h×nh ph©n c¾t m¹nh nªn tr÷ l−îng ®éng cña n−íc d−íi ®Êt lµ kh«ng lín, song c¸c tÇng chøa n−íc ®Òu cã chÊt l−îng tèt vµ hÇu hÕt ®Òu ch−a bÞ « nhiÔm. 3. Tµi nguyªn rõng vµ ®a d¹ng sinh häc 3.1. DiÖn tÝch rõng vµ ®é che phñ Theo kÕt qu¶ tæng kiÓm kª n¨m 2000 cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, hiÖn tr¹ng tµi nguyªn rõng cña khu vùc c¸c huyÖn biªn giíi tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum ®−îc ®−a ra trong b¶ng 2. B¶ng 2. Tæng hîp diÖn tÝch rõng khu vùc biªn giíi phia t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum DiÖn tÝch ®Êt cã rõng (ha) §é che TT HuyÖn Rõng Rõng Rõng phñ hiÖn Rõng gç Rõng tre nøa hçn giao ngËp mÆn trång t¹i (%) 1 M−êng L¸t 16378 13554 11525 - 1039 55,2 2 Quan Hãa 38689 4409 1031 - 19469 63,8 3 Quan S¬n 16345 23175 15569 - 3812 63,3 4 Lang Ch¸nh 20622 5782 2991 - 6342 60,9 5 Th−êng Xu©n 18878 22820 6286 - 2442 45,6 6 QuÕ Phong 92472 21639 3907 - 3063 63,8 7 T−¬ng §−¬ng 119299 16887 8018 - 1428 51,9 8 Kú S¬n 46662 5170 9455 - 150 29,3 9 Con Cu«ng 101958 10408 7390 - 1736 69,6 10 Anh S¬n 13835 5085 2826 - 1303 38,5 11 Thanh Ch−¬ng 35257 6305 1126 - 4558 41,9 12 H−¬ng S¬n 61879 343 256 - 4156 58,1 13 H−¬ng Khª 80690 37 431 - 7724 49,5 14 Tuyªn Hãa 78525 - - - 685 68,9 15 Minh Hãa 102816 - - - 149 73,0 16 Bè Tr¹ch 144167 - - - 8255 71,8 17 Qu¶ng Ninh 42971 - - 19 6301 41,4 18 Lª thuû 65561 - - - 12659 55,4 19 H−¬ng Hãa 25492 - - - 1553 23,5 20 DaKr«ng 55966 - - - 538 46,2 21 A L−íi 68841 - - - 3555 48,9 22 Hiªn 93926 6677 - - 4130 61,1 23 Giµng 88851 1343 - - 162 49,2 24 Dakglai 74632 14887 12383 - 1770 72,6 25 Ngäc Håi 18000 19442 11691 - 435 60,1 26 Sa ThÇy 96291 34650 36664 - 135 69,5 Céng 1619103 212613 131549 19 97549 56.1 Tõ b¶ng trªn, thÊy r»ng ®é che phñ rõng cña mét sè huyÖn nh− Minh Hãa, Bè Tr¹ch, §¨k Glei ®· ®¹t tíi >70%, trong khi ®ã mét sè huyÖn kh¸c nh− huyÖn Kú S¬n, H−íng Hãa, Anh S¬n, ®é che phñ cßn rÊt thÊp míi ®¹t 30%. MÆc dï ®é che 12
phñ cña toµn vïng ®· ®¹t tíi 56,1% nh−ng vÉn ch−a ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng cña m«i tr−êng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, ®Æc biÖt víi vai trß lµ m¸i nhµ cña khu vùc vµ lµ l¸ ch¾n phßng hé cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña c¸c huyÖn vµ tØnh thuéc d¶i ven biÓn. 3.2. §a d¹ng sinh häc Sù ph©n hãa cao ®é vÒ khÝ hËu vµ ®Þa h×nh ®· lµm cho d¶i biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum trë thµnh mét trong 4 trung t©m ®a d¹ng sinh häc chÝnh cña n−íc ta. TÝnh ®a d¹ng ®ã ®−îc thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt: th¶m thùc vËt, hÖ thùc vËt, tµi nguyªn thùc vËt, hÖ ®éng vËt vµ nguån gen. Th¶m thùc vËt rõng bao gåm c¸c kiÓu víi c¸c tÇng sinh th¸i phong phó: + Rõng kÝn th−êng xanh nöa rông l¸, m−a mïa, ¸ nhiÖt ®íi hçn giao c©y l¸ réng l¸ kim ë ®é cao tõ 1500m trë lªn. + Rõng kÝn th−êng xanh m−a mïa ¸ nhiÖt ®íi c©y l¸ réng hçn giao c©y l¸ kim ë ®é cao 700-1500m. + Rõng kÝn th−êng xanh nöa rông lµ ¸ nhiÖt ®íi m−a mïa c©y l¸ réng ë ®é cao 700-1500m. + Tr¶ng c©y bôi th−êng xanh nöa rông l¸ ë ®é cao 700 – 1500m + Rõng kÝn th−êng xanh m−a Èm nhiÖt ®íi ë ®é cao d−íi 700m + Rõng th−êng xanh thø sinh ®ang phôc håi, ®é cao d−íi 700m. + Rõng kÝn th−êng xanh m−a Èm nhiÖt ®íi, chñ yÕu c©y lµ réng trªn nói ®¸ v«i. HÖ thùc vËt bao gåm kho¶ng 194 hä, 723 chi vµ 1438 loµi thùc vËt bËc cao cã mÆt trong ®ã 60 loµi quý hiÕm ®· ®−îc ®−a vµo s¸ch ®á ViÖt Nam. NhiÒu loµi thùc vËt ®Æc h÷u, nhiÒu lo¹i gç quý næi tiÕng. VÒ hÖ ®éng vËt, khu vùc nghiªn cøu lµ mét trong nh÷ng khu hÖ ®éng vËt giµu loµi nhÊt n−íc ta gåm thó, chim, bß s¸t, l−ìng c−, c¸ n−íc ngät, ®éng vËt phï du, ®éng vËt ®¸y. NÐt næi bËt cña khu hÖ ®éng vËt lµ sè loµi ®Æc h÷u chiÕm tû lÖ cao so víi nhiÒu ®Þa ph−¬ng kh¸c. Sù cã mÆt cña c¸c loµi ®éng thùc vËt ®Æc h÷u, quý hiÕm lµ nguån gen ®a d¹ng cÇn ®−îc nh©n réng. Nh×n chung, tµi nguyªn rõng c¸c huyÖn biªn giíi tõ Thanh Ho¸ ®Õn Kon Tum cã gi¸ trÞ cao c¶ vÒ mÆt kinh tÕ, m«i tr−êng vµ ®a d¹ng sinh häc. N»m ë 2 bªn s−ên §«ng vµ T©y cña dÉy Tr−êng S¬n vµ lµ biªn giíi quèc gia, c¸c khu rõng ë ®©y cßn cã gi¸ trÞ an ninh quèc phßng b¶o vÖ vïng biªn giíi phÝa t©y ®Êt n−íc. Tuy vËy, ®é che phñ ë nhiÒu n¬i cßn thÊp. MÆt kh¸c, do sù t¨ng d©n sè, do ¸p lùc cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, do khai th¸c l¹m dông tµi nguyªn rõng qu¸ møc, nªn trong nh÷ng n¨m qua diÖn tÝch rõng vµ chÊt l−îng rõng ®· gi¶m sót. Ngoµi ra, chÊt 13
®éc da cam/®i«xin do Mü sö dông tr−íc ®©y vµ c¸c t¸c ®éng cña thiªn nhiªn nh− ch¸y rõng, lò quÐt, b·o lôt ... còng lµm suy gi¶m chÊt l−îng m«i tr−êng sèng cña c¸c loµi ®éng, thùc vËt, dÉn ®Õn nguy c¬ diÖt chñng mét sè loµi quý hiÕm. Trong khi ®ã, rõng vµ tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao cña vïng nghiªn cøu lµ mét trong nh÷ng tµi nguyªn ®Æc biÖt vµ quý gi¸ nhÊt. ChÝnh v× vËy, bÊt cø m« h×nh ph¸t triÓn nµo, muèn ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng ®Òu ph¶i ®−îc x©y dùng trªn c¬ së b¶o tån vµ ph¸t triÓn nguån tµi nguyªn nµy. 4. Tµi nguyªn kho¸ng s¶n Trong ph¹m vi khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum, kho¸ng s¶n ®a d¹ng, ph©n t¸n, kÐm triÓn väng trõ ®¸ v«i xi m¨ng, c¸t thñy tinh vµ vËt liÖu x©y dùng. Tuy nhiªn, ®¸ v«i l¹i liªn quan ®Õn c¸c khu Di s¶n Thiªn nhiªn vµ v−ên Quèc gia nªn kh«ng ®−îc phÐp khai th¸c vµo môc ®Ých lµm xi m¨ng còng nh− sö dông chóng nh− lµ mét lo¹i kho¸ng s¶n th«ng th−êng. B¶ng 3. C¸c lo¹i h×nh kho¸ng s¶n khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum Kho¸ng s¶n Ph©n bè Quy m« Fe Thanh Hãa, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng Má nhá, ®iÓm quÆng B×nh Qu¶ng Nam Cu Thanh Hãa, NghÖ An, Qu¶ng Nam Má nhá, ®iÓm quÆng Pb-Zn Thanh Hãa, NghÖ An, Qu¶ng Nam §iÓm quÆng Ýt triÓn väng Sn – W Thanh Hãa, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng §iÓm quÆng, má nhá Nam Thanh Hãa, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng Vµng TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ – Qu¶ng Nam, Kon §iÓm quÆng, má nhá Tum Photphorit NghÖ An, Qu¶ng B×nh Má nhá Hãa häc vµ Thanh Hãa, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh, Pyrit Má nhá, quÆng ph©n bãn Qu¶ng Nam Serpentinit Lµng Håi Má nhá Nguyªn liÖu Graphit Thanh Hãa, Qu¶ng Nam §iÓm quÆng, má nhá kü thuËt Talc Kaolin Qu¶ng B×nh, Thõa Thiªn HuÕ Má nhá – võa §¸ v«i Thanh Hãa, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh Granit Thõa Thiªn HuÕ, Thanh Hãa C¸t sái x©y dùng NghÖ An, Qu¶ng TrÞ, Kon Tum Má nhá, ®iÓm quÆng NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh, Than Má nhá, võa Qu¶ng Nam, NghÖ An Uran Thõa Thiªn – HuÕ, Qu¶ng Nam N-íc kho¸ng Thanh Hãa, Qu¶ng B×nh, Kon Tum C¸c lo¹i kho¸ng s¶n cã gi¸ trÞ kh¸c nh− vµng còng lµ mét lîi thÕ cña mét sè tØnh nh− Qu¶ng TrÞ, Qu¶ng Nam, tuy nhiªn viÖc khai th¸c vµng sa kho¸ng còng nh− vµng gèc ®ang diÔn ra nh− hiÖn nay l¹i g©y t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i tr−êng. Lîi 14
Ých thu ®−îc tõ viÖc khai th¸c vµng thiÕu quy ho¹ch kh«ng thÓ bï ®¾p ®−îc c¸c thiÖt h¹i to lín vµ ®Ó l¹i c¸c hËu qu¶ xÊu ®èi víi m«i tr−êng sinh th¸i, tÝnh ®a d¹ng c¶nh quan vµ ®a d¹ng sinh häc, lµ nh÷ng nguån tµi nguyªn quÝ h¬n nhiÒu. ChÝnh v× vËy, còng kh«ng nªn coi vµng lµ lo¹i kho¸ng s¶n ®Ó ®−a nÒn kinh tÕ trong khu vùc nghiªn cøu ph¸t triÓn theo h−íng bÒn v÷ng. C¸c lo¹i h×nh kho¸ng s¶n kh¸c còng ®Òu thuéc lo¹i má võa vµ nhá, thËm chÝ chØ lµ nh÷ng ®iÓm quÆng, do ®ã xÐt vÒ gãc ®é tµi nguyªn, kho¸ng s¶n cña khu vùc nghiªn cøu chØ lµ mét bé phËn chiÕm tû träng nhá so víi c¸c lo¹i h×nh tµi nguyªn kh¸c. 5. TiÒm n¨ng du lÞch Víi tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao, nhiÒu v−ên quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn, còng nh− sù ®a d¹ng vÒ c¶nh quan tù nhiªn, tiÒm n¨ng du lÞch cña khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum lµ rÊt lín. §Æc biÖt hÖ thèng ®−êng Hå ChÝ Minh míi ®−îc ®−a vµo sö dông ®· t¹o nhiÒu tiÒn ®Ò thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nãi chung còng nh− kinh tÕ du lÞch nãi riªng. Cïng víi th¶m thùc vËt rõng phong phó vµ tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao, du lÞch còng lµ mét trong nh÷ng nguån tµi nguyªn quý gi¸ vµ ®Çy lîi thÕ cña vïng nghiªn cøu. V× vËy, c¸c m« h×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®−îc nªu trong b¸o c¸o ®· coi du lÞch nh− mét yÕu tè quan träng. §iÒu nµy còng phï hîp víi chiÕn l−îc ph¸t triÓn cña ngµnh du lÞch lµ phÊn ®Êu ®−a du lÞch trë thµnh ngµnh kinh tÕ mòi nhän, xÕp vÞ trÝ thø hai sau ngµnh dÇu khÝ. 15
Ch−¬ng 3 §¸nh gi¸ tæng hîp tæng hîp kinh tÕ – x· héi 1- §Æc ®iÓm d©n téc, d©n c−, gi¸o dôc, y tÕ vµ møc sèng d©n c− N»m ë vÞ trÝ trung chuyÓn theo h−íng §«ng - T©y gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n−íc Lµo vµ Campuchia vµ theo h−íng B¾c - Nam gi÷a khu vùc miÒn nói phÝa B¾c vµ khu vùc T©y Nguyªn, vïng nghiªn cøu lµ n¬i sinh tô, gÆp gì, tiÕp xóc gi÷a c¸c bé téc, bé l¹c thuéc c¸c thµnh phÇn nh©n chñng, ng«n ng÷ vµ v¨n hãa kh¸c nhau. §iÒu nµy ®· t¹o cho l·nh thæ nghiªn cøu tÝnh chÊt ®a d©n téc, ®Æc ®iÓm v¨n hãa ®a d¹ng vµ phong phó bao gåm c¸c yÕu tè b¶n ®Þa hoµ quyÖn víi c¸c yÕu tè bªn ngoµi ®· ®−îc hÊp thu t¹o nªn b¶n s¾c riªng ®éc ®¸o nh−ng còng g©y nªn nh÷ng khã kh¨n cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña vïng. Trªn ®Þa bµn biªn giíi phÝa T©y ViÖt Nam tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum, cã h¬n 16 d©n téc chung sèng víi nhau trong ®ã, ng−êi Kinh chiÕm 66%, ng−êi Th¸i chiÕm 16%, ng−êi M−êng chiÕm 3% vµ 15% lµ c¸c d©n téc Ýt ng−êi kh¸c. Ng−êi Kinh vµ ng−êi Th¸i sèng chñ yÕu ë nh÷ng vïng ®Êt t−¬ng ®èi thuËn lîi, trong khi ®ã c¸c d©n téc kh¸c th−êng c− tró ë nh÷ng vïng cao. Ng«n ng÷ cña c¸c d©n téc trªn thuéc ba ng÷ hÖ: Nam ¸, Th¸i - Ka §ai vµ Hm«ng - Dao. Ng÷ hÖ Nam ¸ bao gåm 2 nhãm ng«n ng÷: M«n - Kh¬me vµ ViÖt M−êng ®−îc 14 d©n téc sö dông. Nhãm ng«n ng÷ Tµy - Th¸i thuéc ng÷ hÖ Th¸i - Ka §ai. Ng÷ hÖ Hm«ng - Dao chØ cã ng−êi Hm«ng sö dông. MÆc dï c¸c d©n téc trong vïng sö dông 3 ng÷ hÖ kh¸c nhau nh−ng ng«n ng÷ vµ tiÕng nãi cã nhiÒu nÐt t−¬ng ®ång. §Æc ®iÓm ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù giao l−u gi÷a c¸c d©n téc vµ th¾t chÆt khèi ®¹i ®oµn kÕt céng ®ång. §©y còng lµ yÕu tè thuËn lîi cho viÖc thiÕt lËp vµ më réng mèi quan hÖ kinh tÕ trong vïng theo h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng. B¶ng 4: Thµnh phÇn vµ n¬i c− tró cña c¸c d©n téc trong khu vùc nghiªn cøu Tªn c¸c d©n STT téc, nhãm c¸c C¸c tªn gäi kh¸c Khu vùc c− tró chñ yÕu d©n téc C− tró cïng c¸c d©n téc kh¸c ë trªn toµn 1 Kinh ViÖt vïng Tµy, Tµy Khao (Th¸i Con Cu«ng, Kú S¬n, T−¬ng D−¬ng, QuÕ 2 Th¸i Tr¾ng), Tµy §¨m Phong, Lang Ch¸nh, Quan Hãa, Quan (Th¸i §en) S¬n vµ M−êng L¸t Mol, Mual, Moi*, Quan S¬n, Quan Hãa, Lang Ch¸nh vµ 3 M−êng Mäi M−êng L¸t Kú S¬n, T−¬ng D−¬ng, QuÕ Phong, Lang 4 Hm«ng/MÌo M«ng, MÌo Ch¸nh, Quan Hãa, Quan S¬n vµ M−êng 16