danh nhân đất việt: phần 1 - nxb văn học

DANH NHÂN ĐẤT VIỆT<br /> <br /> GIA TUÂN<br /> tuyển chọn<br /> <br /> DANH NHÂN<br /> lữ<br /> <br /> á<br /> <br /> ủ<br /> <br /> 1 / lệ<br /> <br /> NHÀ XUẤT BẢN VĂN HỌC<br /> <br /> t<br /> <br /> LÊ QUÝ ĐÔN<br /> (1726 -1784)<br /> <br /> 1. Chú bé n gỗ n g h ịc h<br /> Lê Quý Đôn tự Doãn H ậu, hiệu Q uế Đường.<br /> Người làng Diên Hà, huyện D iên Hà, tỉn h Thái<br /> Bình. Con của T rung H iếu công Lê T rọng Thứ (đỗ<br /> T iến sĩ, làm quan đến chức H ình bộ Thượng thư).<br /> Từ thuở nhỏ, Lê Quý Đôn đã nổi tiếng th ần<br /> đồng khắp trấ n Sơn Nam. Đ âu đâu người ta cũng<br /> nói về cậu bé thông m inh có trí nhớ lạ kỳ. Năm<br /> mười ba tuổi, ông theo cha lên học ở Kinh đô. Mười<br /> bổh tuổi, ông đã học h ết T ứ thư, N gũ kinh, Sử,<br /> Truyện và đọc đến cả Bách gia, C hư tử, một ngày<br /> có th ể làm xong mười bài phú. Mưòi bảy tuổi, thi<br /> Hương đậu Giải nguyên. H ai mươi sáu tuổi thi Hội<br /> đậu đầu, vào thi Đình cũng đậu đầu, trú n g Bảng<br /> n h ã n (vì khoa ấy không lấy T rạng nguyên).<br /> Tương truyền, năm Lê Quý Đôn mối lên bảy<br /> tuổi, m ột hôm có người bạn của cha đến chơi, th ấy<br /> <br /> chú bé thông m inh đĩnh ngộ, hỏi đâu nói được đấy<br /> th ì r ấ t lấy làm kinh ngạc. N hân m uốh th ử thêm<br /> tà i của Đôn, ông khách trỏ vào con sông chảy<br /> q uanh sau vưòn nhà, ở chỗ đó sông tự chia ra làm<br /> ba n h án h , bèn tức cảnh ra một vế đốì: "Tam<br /> xuyên" (ba con sông), v ế đôl này bề ngoài có vẻ<br /> khá đơn giản, nhưng kỳ thực rấ t hóc búa, vì hai<br /> chữ "Tam x u yê n ” chữ nào cũng chỉ có ba nét, hơn<br /> nữa chữ "xuyên,” lại cũng chỉ là chữ "tam" quay<br /> ngang lại (một phần tư vòng tròn, 90") m à thôi.<br /> Chú bé bảy tuổi hiểu ngay cái lắ t léo của vế<br /> đôi, n h ấ t th iế t không chịu mắc lừa vì vẻ dễ dàng<br /> của nó. Đôn n hìn quanh để tìm ý. Chợt trông lên<br /> m ặt ông khách, th ấy ông ta đang đeo mục kỉnh,<br /> Đôn mừng quá, bèn tức cảnh đối lại ngay là "Tứ<br /> mục" (bốn m ắt).<br /> Vế đốì lại này h ết sức tà i tìn h ở chỗ Đôn đã<br /> tìm ra hai chữ cũng rấ t đơn giản, mỗi chữ chỉ có<br /> bô"n nét, n h ấ t là chữ "mục" là "mắt" lại cũng chính<br /> là chữ "tứ" là "hốn" quay ngang (quay chệch một<br /> p h ần tư vòng tròn, 90") m à th àn h , v ế đốì tức cảnh<br /> lại còn nêu lên được một đặc điểm của ông khách<br /> già là đeo kính. K hách th á n phục đứng dậy nắm<br /> lấy hai vai của chú bé m à nói: "Tài học của chú rồi<br /> sẽ dọc ngang m ột đời!".<br /> ~ ữ M ih t ih  n<br /> <br /> l/ tệ t<br /> <br />