Đào tạo mỹ thuật - Hình họa: Phần 2

Chia sẻ: Minh Anh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:104

Thêm vào BST

Báo xấu

158
lượt xem 39
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nối tiếp nội dung của phần 1 Tài liệu Hình họa trong đào tạo mỹ thuật, phần 2 trình bày các bài tham luận về thực trạng môn học Hình họa ở Việt Nam, những kinh nghiệm của thế giới và Việt Nam trong việc duy trì và phát triển môn Hình họa trong bối cảnh giáo dục mỹ thuật hiện đại, những ý kiến trao đổi. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đào tạo mỹ thuật - Hình họa: Phần 2

HÌNH HOÏA NGHIEÂN CÖÙU TRONG MOÁI QUAN HEÄ VÔÙI ÑAØO TAÏO CHUYEÂN KHOA TS. Hoïa syõ Nguyeãn Nghóa Phöông H ình hoïa nghieân cöùu laø moät trong nhöõng phöông tieän cô baûn trong vieäc mieâu taû vaø nhaän thöùc theá giôùi baèng ngheä thuaät taïo hình. Vôùi söï hoã trôï cuûa hình hoaï chuùng ta coù theå nghieân cöùu con ngöôøi vaø thieân nhieân. Hình hoïa giuùp chuùng ta bieåu hieän nhöõng yù töôûng vaø boá cuïc ñaõ nung naáu trong quaù trình saùng taïo taùc phaåm myõ thuaät coù hình. Caùc hoaï syõ, nhaø ñieâu khaéc, thaäm chí kieán truùc sö ñeàu caàn moät quaù trình taäp luyeän veõ hình hoaï moät caùch nghieâm tuùc, chaët cheõ vaø phuø hôïp. Sôû höõu moät kieán thöùc vaø tay ngheà chuyeân nghieäp veà hình hoïa laø ñoâi caùnh cho nhöõng chuyeán bay cuûa caûm xuùc vaø oùc töôûng töôïng trong saùng taùc myõ thuaät. Ñoù laø ñieàu kieän quan troïng vaø heát söùc caàn thieát ñeå phaùt trieån nhöõng yù töôûng taïo hình ñoäc ñaùo, baát ngôø. Nhöõng ñieàu treân theå hieän vai troø vaø yù nghóa cuûa nghieân cöùu hình hoaï töø tónh vaät ñeán phong caûnh vaø maãu ngöôøi soáng trong caùc kieåu thöùc ngheä thuaät troïng hình keå töø thôøi kyø Phuïc Höng1 Ñoái vôùi ngheä thuaät Tröøu töôïng hay moät soá hình thöùc ñöông ñaïi thì vaán ñeà hình hoïa nghieân cöùu coù theå ñöôïc 138 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 139
nhìn töø goùc ñoä khaùc. Trong phaïm vi chuyeân ñeà veà vaán ñeà hình hoïa trong trình lao ñoäng khoa hoïc, ñoâi khi raát nghieâm ngaët beân caïnh vieäc duy trì tröôøng myõ thuaät (theo moâ hình truyeàn thoáng), baøi vieát naøy ñöôïc giôùi söï höng phaán, caûm xuùc bay boång cuûa hoïa syõ. Ñeå hoaøn thieän kyõ naêng thöïc haïn hình hoïa ñoái vôùi ngheä thuaät coù hình vaø taäp trung vaøo moái quan heä hieän troïn veïn quaù trình ñoù thì ngoaøi caûm xuùc ngheä syõ, khaû naêng saùng taïo giöõa phöông phaùp, quy trình thöïc hieän hình hoïa nghieân cöùu vôùi muïc thì ñöùc tính caån troïng, kieân trì, ñaàu oùc toå chöùc coâng vieäc moät caùch khoa tieâu ñaøo taïo chuyeân khoa myõ thuaät. hoïc laø nhöõng yeâu caàu haøng ñaàu. Nhöõng yeáu toá ñoù, tröø khi laø baûn tính caù Lieäu chuùng ta coù neân ñaët caâu hoûi raèng, ñoái vôùi moãi chuyeân khoa ñaøo nhaân, lieäu coù reøn luyeän ñöôïc? Baèng thôøi gian vaø phöông phaùp hôïp lyù taïo myõ thuaät (hoäi hoïa, ñieâu khaéc hay ñoà hoïa) coù caàn moät caùch tieáp caän hình trong thöïc hieän heä thoáng caùc baøi taäp luyeän hình hoïa ôû tröôøng thì caâu traû hoïa rieâng, phuø hôïp khoâng? Caâu hoûi naøy coù theå khoâng coøn toàn taïi ôû nhöõng lôøi tích cöïc laø khaû dó. Phöông phaùp hôïp lyù coù theå coù nhieàu, nhöng löïa nôi naøo ñoù ngoaøi bieân giôùi Vieät Nam. Nhöng duø sao thì moïi caâu hoûi ít nhieàu choïn moät quy trình vaø nhöõng chaát lieäu, kyõ thuaät ñuùng seõ laø ñieàu kieän tieân ñeàu boå ích trong baát kyø lónh vöïc lao ñoäng naøo cuûa con ngöôøi. Vôùi khoa hoïc, quyeát cuûa moät keát quaû toát ñeïp. Ñeå hieåu cô baûn ngoân ngöõ ñoà hoïa, ñeå naém baét nhöõng kyõ naêng neàn taûng theå hieän taùc phaåm ñoà hoïa taïo hình thì kyõ söï nghi vaán, hoaøi nghi laø phaàn khoâng theå thieáu vaø chuùng luoân ñoùng vai troø thuaät veõ chì trong nghieân cöùu hình hoïa ñen traéng laø phöông tieän lyù ñoäng löïc, chaát xuùc taùc cho saùng taïo vaø ñoåi môùi. Trong giaùo duïc-ñaøo taïo töôûng. Vaäy than thì sao? Than cuõng laø chaát lieäu veõ treân giaáy vaø kyõ thuaät cuõng vaäy. veõ than ñöôïc xem laø moät trong caùc kyõ thuaät ñoà hoïa. Nhöng khaùc, thaäm Veõ hình hoïa nghieân cöùu laø phaàn quan troïng trong heä thoáng ñaøo taïo chí ngöôïc laïi vôùi chì (keå caû chì than), than raát deã vaø nhanh chuyeån neùt ôû caùc tröôøng myõ thuaät theo moâ hình truyeàn thoáng. Muïc ñích cuûa boä moân thaønh maûng saéc ñoä ñaäm nhaït gôïi khoái meàm maïi vaø aûo giaùc khoâng gian naøy laø hoã trôï saùng taùc taùc phaåm myõ thuaät hoaøn chænh, trong ñoù naém baét chieàu saâu cuï theå mang nhieàu tính chaát cuûa hoäi hoïa. Veõ chì ñoøi hoûi khaû caáu truùc cuûa ñoái töôïng, dieãn bieán taâm lyù cuûa con ngöôøi trong töông quan naêng toå chöùc neùt, luyeän tính kieân trì; khaû naêng nhaän thöùc, khai thaùc veû khoâng gian vaø reøn luyeän kyõ naêng ngheà nghieäp laø hai phaàn cô baûn, chính ñeïp cuûa giaáy vaø caùch öùng xöû vôùi töøng loaïi giaáy (trong khi veõ than coù theå yeáu nhaát. Ñöông nhieân trong boä moân naøy luoân coù hai phöông phaùp laø veõ nhanh, maïnh, di nhoeø laøm trieät tieâu söï hieän dieän cuûa maøu giaáy). Ñeán nghieân cöùu hình hoïa ñen-traéng vaø nghieân cöùu hình hoïa maøu. Reøn luyeän ñaây caàn nhaán maïnh raèng, giaáy laø chaát lieäu neàn chính cuûa tranh ñoà hoïa, kyõ naêng vaø taïo döïng thoùi quen haønh vi ngheà nghieäp cho moät hoïa syõ chính noù xaùc ñònh söï khaùc bieät cuûa ngheä thuaät naøy vôùi hoäi hoïa. Ñeå moät töông lai caàn moät quaù trình daøi. Trong khi ñoù chöông trình hoïc hình hoïa böùc veõ chì “saïch seõ” veà kyõ thuaät, toaùt leân thaåm myõ ñaëc thuø cuûa chaát lieäu nghieân cöùu ôû caùc tröôøng myõ thuaät truyeàn thoáng luoân chieám moät thôøi thì phaûi tuaân thuû kyõ thuaät veõ nghieâm ngaët laø ñi töø traéng ñeán ñen, töø saùng löôïng lôùn, keùo daøi gaàn heát khoaù hoïc 5 naêm hoaëc 6 naêm. Ñaây laø ñieàu kieän ñeán ñaäm. Veõ than coù theå ñi töø saùng ñeán ñaäm hay ngöôïc laïi, gioáng nhö toát vaø raát phuø hôïp ñeå thöïc hieän muïc tieâu taïo döïng kinh nghieäm saùng taùc, khi veõ sôn daàu hay chaát lieäu töông ñoàng, ngöôøi veõ coù theå “naën” hình kyõ naêng vaø thoùi quen haønh vi ngheà nghieäp cho hoïa syõ chuyeân nghieäp baèng caùch queät ñi, boâi laïi vaø tuyø höùng duøng maøu saùng hay ñaäm tröôùc ñeàu töông lai. khoâng aûnh höôûng ñeán keát quaû cuoái cuøng cuõng nhö veû ñeïp chaát lieäu. Theå Saùng taùc tranh ñoà hoïa, ñaëc bieät laø tranh in, ñoàng nghóa vôùi quaù hieän taùc phaåm ñoà hoïa thoâng thöôøng phaûi ñi töø traéng cuûa giaáy. Trong moät 140 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 141
böùc tranh ñoà hoaï veõ tay vieäc taåy xoaù hay veõ ñi veõ laïi nhieàu moät phaàn naøo tranh soáng ñoäng vaø saéc xaûo hôn, xöû lyù chi tieát toát hôn) vaø duøng taåy ôû giai ñoù ñeàu laøm giaûm hoaëc maát giaù trò cuûa noù. Moät neùt möïc, chì saùp bò ñi ñoaïn cuoái. Vaø ñeán ñaây, neáu ai nghó ngöôøi vieát coù yù so saùnh hôn keùm giöõa “nhaàm choã” treân giaáy hay baûn ñaù laø khoâng theå cöùu vaõn. Khi khaéc tranh, kyõ thuaät veõ chì (hay caùc chaát lieäu töông ñoàng) vaø than thì thaät söï laø moät moät neùt khaéc sai treân baûn kim loaïi, goã hay cao su khoâng theå laøm laïi. Tinh hieåu laàm ñaùng tieác. Nhöõng toång keát treân chæ duy nhaát nhaèm muïc ñích thaàn taäp trung, caûm giaùc chính xaùc, ñöùc tính caån troïng cuûa hoaï syõ ñoà hoïa chung vì söï hôïp lyù hoaù trong gaén keát vieäc daïy vaø hoïc hình hoaï vôùi ñaøo caàn ñöôïc luyeän reøn ngay töø khi hoïc ngheà vaø baèng phöông phaùp ñuùng ñaén taïo chuyeân khoa ôû tröôøng myõ thuaät. Ñöông nhieân, trong hình hoïa coù ôû nôi ñaøo taïo. Taïi moät soá tröôøng myõ thuaät ôû chaâu AÂu, sinh vieân hoïc ñoà phöông phaùp veõ ñen traéng vaø phöông phaùp veõ maøu. hoïa ñöôïc luyeän hình hoïa theo chöông trình rieâng, nhaèm xaây döïng Trong ngheä thuaät hoïc hieän ñaïi, caùc taùc phaåm theå hieän baèng maøu nhöõng kieán thöùc vaø kyõ naêng thöïc haønh ñaëc thuø cuûa chuyeân ngaønh. Sau nöôùc, phaán maøu vaø guaùt ñöôïc xem xeùt ôû phaàn ngheä thuaät ñoà hoïa, maëc khi traûi qua nhöõng böôùc ñaàu veà nguyeân lyù theå hieän hình hoïa nghieân cöùu, duø coøn yù kieán cho raèng chuùng cuõng coù theå laø taùc phaåm hoäi hoïa bôûi chuùng sinh vieân tieán haønh caùc baøi cheùp hình hoïa caùc boä phaän treân ñaàu ngöôøi coù maøu, ngoân ngöõ cuûa chuùng khoâng haún laø neùt maø chuû yeáu laø maûng, noù töø maãu tranh khaéc neùt. Tieáp theo laø phaàn veõ nhaèm luyeän ñoä chuaån xaùc khoâng höôùng ñeán söï töông phaûn ñoà hoïa maø laø toång hoaø maøu saéc. Tuy cuûa maét, caûm giaùc veà tyû leä vaø tích luyõ kinh nghieäm dieãn khoái trong khoâng nhieân, veà kyõ thuaät thì phaán maøu ñöôïc veõ theo caùch gaïch choàng lôùp tuyeán gian. Taát caû chæ ñöôïc theå hieän baèng kyõ thuaät veõ buùt chì. ÔÛ giai ñoaïn cuoái tính nhö kyõ thuaät veõ chì. Ñieåm caên baûn ñeå xaùc ñònh tranh maøu nöôùc cuûa phaàn nghieân cöùu hình hoaï ngöôøi hoïc ñöôïc höôùng daãn luyeän khaû thuoäc ngheä thuaät ñoà hoïa naèm ôû neàn giaáy vaø kyõ thuaät veõ theo loái nhuoäm naêng quan saùt vaø theå hieän nhanh, chuaån xaùc caùc saéc thaùi chuyeån ñoäng giaáy baèng maøu saéc cuûa maøu nöôùc. Nghóa laø noù khoâng höôùng tôùi tính ñaäm cuûa maãu, tinh thaàn bieåu caûm cuûa maãu baèng kyõ thuaät veõ neùt vieàn laø chính. ñaëc cuûa maûng maøu nhö sôn daàu hay acrylic, maø bieåu hieän tính trong suoát Trong phaàn naøy chaát lieäu söû duïng laø caùc hoaï phaåm khoù taåy xoaù nhö san- cuûa caùc lôùp maøu ñaët choàng nhau trong söï toân troïng tính phaùt quang cuûa ghin, möïc. Giai ñoaïn naøy ñöa yeâu caàu theå hieän chính xaùc veà caáu truùc giaûi giaáy. Khi laøm vieäc vôùi maøu nöôùc thì öùng xöû vôùi giaáy laø ñieàu quan troïng, phaãu cô theå ngöôøi veà thöù yeáu. Noù taäp trung naâng cao tính caån troïng vaø möùc ñoä hieåu giaáy tyû leä thuaän vôùi hieäu quaû thaåm myõ cuûa böùc tranh. Kyõ kyõ naêng ñaët neùt chính xaùc, coù toå chöùc treân khuoân khoå giaáy; naâng cao thuaät taïo ñaäm nhaït baèng maøu nöôùc mang ñaày ñuû nhöõng ñaëc tröng cuûa kinh nghieäm naém baét, theå hieän nhöõng ñaëc tính bieåu hieän cuûa neùt cho kyõ thuaät veõ tranh ñoà hoaï vaø laøm tranh khaéc – theo trình töï moät chieàu töø ngöôøi hoïc. Qua ñaây chuùng ta thaáy raèng, song song vôùi söï phöùc taïp daàn saùng ñeán ñaäm. Phöông phaùp taïo maøu thöù yeáu baèng caùch ñaët choàng caùc cuûa maãu veõ thì yeâu caàu veà caùch tieáp caän maãu cuõng nhö kyõ naêng theå hieän maøu goác (coù ñoä trong nhaát ñònh) treân giaáy cuûa kyõ thuaät veõ maøu nöôùc vaø cuõng cao daàn, tieäm caän daàn vôùi moät taùc phaåm ñoà hoïa ñoäc laäp, trong quaù kyõ thuaät in maøu trong tranh in laø gioáng nhau. Qua nhöõng lieân keát vöøa trình nghieân cöùu hình hoaï cuûa sinh vieân. Trong nghieân cöùu hình hoïa ôû neâu, maø chuû yeáu laø moái quan heä höõu cô vôùi giaáy, coù theå thaáy maøu nöôùc khoa Ñoà hoaï khoâng khuyeán khích duøng than veõ ôû hai giai ñoaïn ñaàu (chæ thuoäc caùc chaát lieäu vaø kyõ thuaät ñoà hoïa hay ít ra cuõng mang nhieàu tính duøng buùt chì vì, xeùt ôû khía caïnh hình thuø beân ngoaøi, ñaàu buùt chì raát gaàn chaát ñoà hoaï hôn. vôùi ñaàu nhoïn saéc cuûa dao khaéc, ñieàu khieån chì thaønh thuïc giuùp khaéc Xuaát phaùt töø neàn taûng treân trong quan nieäm veà chaát lieäu vaø kyõ thuaät 142 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 143
veõ maøu nöôùc, nhieàu cô sôû ñaøo taïo myõ thuaät treân theá giôùi ñöa maøu nöôùc ngheà nghieäp thuoäc veà chuaån möïc phoå bieán ñoøi hoûi phaûi coù ôû moãi hoïa syõ, thaønh moät chaát lieäu theå hieän hình hoïa nghieân cöùu, ñaëc bieät ñoù laø chaát laø ñieàu kieän caàn thieát ñeå trôû thaønh moät ngöôøi chuyeân nghieäp trong saùng lieäu baét buoäc, ñoâi khi laø duy nhaát ñoái vôùi caùc sinh vieân hoïc ñoà hoïa. Hôn taùc ñoà hoïa. Chuùng caàn vaø phaûi ñöôïc xaây döïng, reøn luyeän ngay töø thôøi kyø nöõa, hình hoïa maøu nöôùc voán ñaõ coù lòch söû laâu ñôøi cuûa mình. Töø cuoái thôøi hình thaønh nhaân caùch ngöôøi hoïa syõ – thôøi kyø hoïc ôû tröôøng. Beân caïnh Trung Coå, ñaëc bieät töø thôøi Phuïc höng ôû chaâu AÂu, maøu nöôùc ñaõ laø chaát moät soá baøi hoïc khaùc, hình hoïa, vôùi chöùc naêng laø moân hoïc cô baûn vaø lieäu ñeå ñieåm maøu cho nhöõng hình hoïa hay hình aûnh minh hoaï veõ neùt chieám nhieàu thôøi gian nhaát, vôùi phöông phaùp daïy vaø hoïc phuø hôïp, seõ trôû baèng “ngoøi buùt” loâng vuõ. Töø ñoù baét ñaàu truyeàn thoáng veõ hình baèng maøu thaønh “loø luyeän” toát ñeå “reøn ñuùc” nhöõng yeáu toá taïo neân moät hoïa syõ nöôùc - tieàn thaân cuûa hình hoïa maøu nöôùc theo nghóa hieän ñaïi. Vaãn naèm chuyeân khoa chuyeân nghieäp. trong caùc nhieäm vuï muïc tieâu reøn luyeän kyõ naêng vaø thaùi ñoä ngheà nghieäp N.N.P cho hoïa syõ ñoà hoaï töông lai, kyõ thuaät veõ maøu nöôùc xaây döïng taâm lyù caån Chuù thích: troïng, ñöùc tính kieân trì vaø nhöõng kinh nghieäm hieåu bieát veà chaát neàn 1. Moân hoïc hình hoaï nghieân cöùu raát phoå bieán ôû caùc tröôøng myõ thuaät treân theá giôùi coù chöông trình ñaøo taïo theo moâ hình truyeàn thoáng ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng kieán thöùc vaø (giaáy) trong saùng taùc taùc phaåm ñoà hoïa. Maøu nöôùc, cuõng nhö caùc loaïi quan nieäm myõ hoïc haøn laâm chaâu AÂu maø söï khôûi xöôùng cuûa chuùng ñöôïc ñaùnh daáu töø thôøi kyø möïc, khoâng theå taåy xoaù khi ñaõ ñöôïc “nhuoäm” vaøo giaáy. Trong thöïc hieän Phuïc höng. Chính vì vaäy hình hoïa nghieân cöùu ñöôïc ñeà caäp ôû baøi naøy laø daïng hình hoïa mang moät böùc hình hoaï nghieân cöùu baèng maøu nöôùc, ngöôøi veõ phaûi tónh taâm, tính haøn laâm. tuaân thuû caùc böôùc ñaët maøu moät caùch chính xaùc, khaét khe vaø theo traät töï maøu saùng tröôùc, maøu ñaäm sau, phaûi ñaûm baûo maët giaáy khoâng traày xöôùc. Neáu laøm khaùc ñi böùc hình hoïa seõ khoâng ñaït veû ñeïp caàn thieát cuûa noù vaø cuûa chaát lieäu. Quy trình hoaøn thaønh böùc hình hoaï nhö vaäy raát gaàn vôùi caùc böôùc cheá baûn vaø in tranh khaéc. Beân caïnh ñoù quaù trình tieáp xuùc, xöû lyù caùc ñoä khoâ, aåm cuûa nhieàu loaïi giaáy khaùc nhau laø con ñöôøng tích luyõ kinh nghieäm toát nhaát cho vieäc laøm chuû caùc loaïi giaáy vaø khai thaùc veû ñeïp cuûa chuùng trong saùng taùc tranh in. Ngheä thuaät ñoà hoïa noùi chung vaø ñoà hoaï taïo hình noùi rieâng laø ngheä thuaät treân giaáy. Thaåm myõ cuûa ngheä thuaät ñoà hoïa taïo hình bieåu hieän qua ngoân ngöõ cuûa ñöôøng neùt, chaám, maûng töông phaûn. Taùc phaåm ñoà hoïa taïo hình, ñaëc bieät laø tranh in khaéc laø keát quaû cuûa quaù trình saùng taùc giaøu caûm xuùc vaø yù töôûng song haønh vôùi quaù trình lao ñoäng kieân trì, caån troïng theo töøng böôùc nghieâm ngaët. Nhöõng rung ñoäng taâm hoàn, nhöõng yù töôûng ñoäc ñaùo thuoäc veà rieâng moãi ngheä syõ. Nhöõng nguyeân taéc, ñöùc tính vaø kyõ naêng Baøi töôïng loät da naêm thöù I, cuûa Vuõ Huy Thoâng 144 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 145
NHÖÕNG BAÁT CAÄP TRONG VIEÄC DAÏY HÌNH HOAÏ ÔÛ VIEÄT NAM ThS. Hoïa syõ Phaïm Bình Chöông H oäi hoïa Vieät Nam trong nhöõng naêm qua tuy coù nhöõng böôùc chuyeån quan troïng, song nhìn toång theå trong moái quan heä vôùi khu vöïc vaø theá giôùi, chuùng ta khoâng theå phuû nhaän ñöôïc söï yeáu keùm nhaát ñònh maø baát cöù ai cuõng thaáy ñöôïc, ñoù laø chuû ñeà ngheøo naøn, caáu truùc loûng leûo, khoâng gian thieáu chieàu saâu vaø ñaëc bieät laø yeáu toá hình (form) thöôøng khoâng ñöôïc chuù troïng. Ñaõ ñeán luùc khoâng theå laáy caùi goïi laø baûn saéc, hay baûn tính ñeå bieän hoä cho nhöõng yeáu keùm naøy, ñoâi khi nguy hieåm hôn, moät soá ngöôøi coøn ngoä nhaän ñaây laø nhöõng “ñieåm maïnh” cuûa hoäi hoïa Vieät Nam. Neân nhôù raèng trong caùc thaønh toá taïo hình, hình laø yeáu toá bieåu ñaït tö duy, yù töôûng, coøn caùi maø chuùng ta töï haøo veà ñieåm maïnh cuûa mình laø maøu ñeïp hay buùt phaùp khoaùng ñaït chæ chieám khoâng quaù 30% söï thaønh coâng cuûa moät böùc tranh. (Chuùng chæ laø nhöõng thaønh toá bieåu ñaït tình caûm hoaëc trang trí maø thoâi). Vaäy taïi sao ngöôøi Vieät Nam laïi khoâng gioûi veà hình? Moân hình hoïa, moân hoïc chính veà khaû naêng taïo hình cuûa chuùng ta hoïc ñöôïc ñaøo taïo nhö theá naøo? Noù coù phaûi moân quyeát ñònh ñeå hoïc veõ chính xaùc? 146 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 147
Taïi Vieät Nam, hình hoïa vaãn ñöôïc coi laø moân chính vôùi thôøi löôïng hoïa seõ deã bò sai höôùng hoaëc khoâng chuaån möïc. Ñònh nghóa hình hoïa chieám gaàn nöûa thôøi gian hoïc. Giaùo vieân gioûi, töøng laø sinh vieân xuaát saéc. chæ ñôn giaûn laø: Ñaàu thi vaøo, hình hoïa coù heä soá 2. Taát caû ñaõ chöùng minh chuùng ta khoâng Hình hoïa: laø moân hoïc veõ chính xaùc vaät theå trong khoâng gian leân heà coi thöôøng moân naøy. Taïi tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam, hình hoïa maët phaúng 2 chieàu theo ñuùng nhöõng gì quan saùt ñöôïc. laø nieàm töï haøo vaø coù theå goïi laø “thöông hieäu Yeát Kieâu” vôùi phong caùch Ñeå phaân bieät vôùi toaøn boä caùc moân drawing ñaõ neâu treân, hình hoïa raát hoäi hoïa. Tuy nhieân laïi coù moät soá nghòch lyù toàn taïi: coù nhöõng ñieàu kieän rieâng: Caùc hoïc sinh xuaát saéc veà hình hoïa ñeàu khoâng theo ñöôïc ngheà. Taát Laø moân veõ chính xaùc söï vaät theo söï nhìn. caû ñeàu chuyeån laøm ngheà khaùc hoaëc hoaït ñoäng ngheä thuaät theo loaïi hình Hay coøn goïi laø veõ chính xaùc theo quy luaät thò giaùc, töùc laø phaûi gioáng khaùc. Ñôn cöû: khoùa 32 laø khoùa ñaëc bieät vì coù nhieàu sinh vieân gioûi hình nhö aûnh trong voõng maïc. Nhieàu moân khaùc coù tính chính xaùc cao nhöng hoïa, luoân ñaït ñieåm A+, nhöng trong 8 sinh vieân suaát saéc thì chæ coù 1 laïi ñöôïc theå hieän theo quy luaät khaùc. Ví duï moân veõ kyõ thuaät coù kieåu veõ ngöôøi theo ñöôïc ngheà. Trong khi ñoù ngöôïc laïi, 1 tröôøng hôïp ôû khoùa 34 coù kyõ vôùi töøng chi tieát song laïi coù heä thoáng truïc ño ñeå quy ñònh caùc chieàu ñieåm hình hoïa raát thaáp, phaûi hoïc laïi tôùi 4 naêm thì sau khi ra tröôøng laïi trôû khoâng gian. Töùc laø khoâng bao giôø chuùng ta nhìn ñöôïc söï vaät nhö vaäy. thaønh hoïa syõ noåi tieáng vôùi phong caùch Hieän thöïc. Phaûi coù vaät maãu toàn taïi thaät trong khoâng gian laøm ñoái töôïng. Caùc giaûng vieân moân hình hoïa coù raát ít ngöôøi saùng taùc theo phong Nhieàu baûn veõ kieán truùc coù caùch nhìn theo ñieåm nhìn nhö maét, ví duï daïng caùch hieän thöïc hoaëc coù hình. baûn veõ phoái caûnh, khieán ngöôøi xem coù caûm giaùc nhö thaät, vaäy ñoù coù phaûi Caùc baøi hoïc chuyeân khoa coù xu höôùng xa hieän thöïc. Phong caùch laø hình hoïa? Thöïc ra ñaây laø caùch döïng hình ñieåm tuï cuûa moân luaät xa gaàn, trang trí hoaëc bieåu hieän laø thoùi quen chung cuûa sinh vieân khi löïa choïn khoâng coù hình maãu thaät maø döïa vaøo caùc thoâng soá kyõ thuaät neân khoâng ñeå theå hieän. theå goïi laø hình hoïa. Moät baûn veõ cheùp laïi moät böùc tranh, aûnh cuõng khoâng Duø coù hôn 80 naêm tuoåi ñôøi nhöng tröôøng chöa giaùo trình hình hoïa. phaûi laø hình hoïa vì vaät maãu (böùc aûnh) thuoäc khoâng gian 2 chieàu. Ñaây laø Taát caû caùc toàn taïi treân cho thaáy ñeán luùc chuùng ta phaûi traû lôøi caâu daïng cheùp töø maët phaúng sang maët phaúng. hoûi: hình hoïa laø gì? Hoïc hình hoïa ñeå laøm gì vaø hoïc nhö theá naøo? Tuy nhieân khoâng phaûi cöù vaéng boùng maãu laø khoâng phaûi hình hoïa. A. Lyù thuyeát chung cuûa moân hình hoïa: Giaùo trình hình hoïa cuûa Trung Quoác coù moät loaïi baøi taäp veõ chaân dung 1. Hình hoïa laø gì: theo trí nhôù song quaù trình laøm khoâng khaùc baøi veõ theo maãu thöïc laø bao, Hình hoïa laø moät ñònh nghóa tuy deã maø khoù. Neáu chæ ñôn thuaàn saûn phaåm cuoái cuøng cuõng ñaït ñeán 90% ñoä chính xaùc vaø ñoù vaãn laø hình dòch töø drawing thì seõ coù nhieàu moân veõ trôû thaønh hình hoïa nhö veõ kyõ hoïa theo ñuùng nghóa vì luùc naøy vaät maãu naèm trong naõo boä. thuaät, veõ kyù hoïa, veõ ñoà hoïa, hoaït hình, thaäm chí caû veõ ngoeäch ngoaïc Saûn phaåm hoaøn thieän seõ coù xuaát hieän neùt hoaëc khoâng coøn neùt. (doodle) cuõng laø moät “boä moân” cuûa hình hoïa... neáu theá, moät baøi Ñaây laø ñieåm khaùc bieät lôùn. Vôùi caùc moân drawing khaùc, ñöôøng neùt baét nghieân cöùu kyõ baèng sôn daàu thì seõ khoâng ñöôïc goïi laø hình hoïa vì sôn buoäc phaûi xuaát hieän vaø laø ngoân ngöõ chính. Nhöng vôùi hình hoïa, ñöôøng daàu thuoäc painting. Neáu khoâng ñònh nghóa chuaån xaùc, vieäc hoïc hình neùt chæ laø phöông tieän thuaän lôïi nhaát dieãn taû thoâng tin ghi nhaän ñöôïc. 148 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 149
Khi ñaït tôùi ñoä hoaøn thieän, yeáu toá neùt, seõ coøn hoaëc khoâng coøn, hoaëc raát 3. Hoïc hình hoïa nhö theá naøo? khoù phaùt hieän. Caùc baøi veõ chì kyõ, möïc nho, sôn daàu ñeàu khoâng coù neùt. 3.1. Cô sôû khoa hoïc cuûa moân hình hoïa: Laø moân veõ theo phöông Vôùi caùc ñieàu kieän treân, chuùng ta ñaõ loaïi tröø toaøn boä caùc moân draw- phaùp thaáu thò, thöïc hieän chieáu hình aûnh leân maët phaúng thoâng qua maét ing khaùc ra khoûi ñònh nghóa hình hoïa, tröø moân kyù hoïa. Toâi seõ noùi söï khaùc baèng caùc pheùp ño. Do vaäy hình aûnh theå hieän treân maët phaúng raát chính bieät naøy sau. xaùc, töông ñöông moät böùc aûnh chuïp (cuøng nguyeân lyù). 2. Hoïc hình hoïa ñeå laøm gì? 3.2. Caùch xaây döïng moät baøi hình hoïa: Hoïc caùch nhìn nhaän, xaùc ñònh ñoái töôïng trong moâi tröôøng khoâng Veõ hình hoïa goàm 2 coâng ñoaïn: gian vaø khaû naêng phaân tích, ñaùnh giaù ñoái töôïng ñoù theo caùc ngoân ngöõ - Döïng hình: Ngöôøi veõ xaùc ñònh caùc ñieåm quan troïng cuûa ñoái töôïng cuûa myõ thuaät. baèng caùch ño roài veõ laïi leân maët phaúng (giaáy). Caùc ñieåm naøy ñöôïc noái laïi Veõ hình chính xaùc treân maët phaúng, taïo ñöôïc khoái, chaát cuûa ñoái baèng caùc ñoaïn thaúng. Toång hôïp caùc ñoaïn thaúng seõ taïo neân hình. Caùc töôïng vaø söï chieám choã ñoái töôïng trong khoâng gian. ñöôøng cong, löôïn ñöôïc sinh ra töø caùc ñoaïn thaúng nhoû hôn. Hoïc phöông phaùp nghieân cöùu, caùch laøm vieäc khoa hoïc: xaây döïng - Taïo khoái: Chia nhoû hình baèng caùc dieän (plant), sau ñoù tìm saéc ñoä baøi theo trình töï, quy luaät, choïn phöông tieän thích hôïp (chaát lieäu) ñeå theå cho töøng dieän. Caùc saéc ñoä khaùc nhau seõ cho caûm giaùc veà khoái (cub) vaø hieän, nhaèm ñaït tôùi ñoä chuaån cao nhaát. khoâng gian. Caùc beà maët loài loõm cuõng ñöôïc sinh ra töø caùc dieän phaúng. Reøn luyeän söï kieân nhaãn, khaû naêng taäp trung. Trieät tieâu daàn caùc chi tieát thöøa nhö neùt vieàn, neùt phaùc... Laø cô sôû ñeå saùng taïo, bieåu ñaït yù töôûng, taïo hình theo caù tính. Baøi hình hoïa hoaøn chænh seõ cho thoâng tin veà hình aûnh ñoái töôïng töông ñoái ñaày ñuû caû veà hình khoái, chaát, söï chieám choã ñoái töôïng ñoù trong Ñöa kieán thöùc, kyõ naêng vaøo vieäc giaûi quyeát caáu truùc hình khoái, khoâng gian. Vaäy caùch veõ hình hoïa gioáng nhö quy trình ñeõo töôïng cuûa khoâng gian trong saùng taùc. moân ñieâu khaéc, töùc laø ñi töø thoâ ñeán tinh, töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp. Ñaây Caùch ñaùnh giaù moät baøi hình hoïa: cuõng laø lyù thuyeát neàn taûng cuûa moân ñoà hoïa vi tính 3D - taïo hình khoái Phaûi coù ñoä chuaån xaùc veà hình töông ñöông moät böùc aûnh chuïp. baèng caùc dieän phaúng roài chia nhoû töøng dieän ñeå ñaït tôùi ñoä chuaån xaùc. Phaûi mang laïi thoâng tin ñaày ñuû veà ñoái töôïng: hình daùng, caáu truùc, Hình hoïa coù phaûi laø kyù hoïa? chaát lieäu, maøu saéc... Maëc duø kyù hoïa khaù gioáng vôùi hình hoïa caû veà hình thöùc laãn caùch veõ Phaûi gaây ñöôïc söï haáp daãn, loâi cuoán ngöôøi xem. (coù maãu), song vôùi phöông phaùp veõ neâu treân, ta thaáy caùch veõ cuûa hình Phaûi coù ñuû ñieàu kieän ñeå chuyeån theå sang caùc chaát lieäu khaùc. Vd: töø hoïa hoaøn toaøn khaùc vôùi kyù hoïa. Keát caáu hình cuûa hình hoïa ñöôïc taïo bôûi chì sang sôn daàu, töø sôn daàu sang luïa... caùc ñöôøng vaø ñieåm (vector), töùc laø caùc ñöôøng neùt khaùch quan, döïa vaøo ño Baèng chöùng: haàu heát caùc danh hoïa ñeàu vöõng vaøng, gioûi hình hoïa. ñaïc maø coù, trong khi vôùi kyù hoïa, hình ñöôïc taïo laäp bôûi caùc ñöôøng chuû Giai ñoaïn hoäi hoïa phaùt trieån röïc rôõ cuõng laø giai ñoaïn moân hình hoïa ñöôïc quan, hình thaønh do tay ñöa (free hand), döïa vaøo tröïc caûm vaø kinh khai sinh vaø phaùt trieån. Giai ñoaïn hình hoïa thoaùi traøo (ñöông ñaïi) cuõng nghieäm laø chính. Vôùi moân hình hoïa, ta goïi laø döïng hình, coøn kyù hoïa ta laø luùc hoäi hoïa giaù veõ khoâng coøn laø ñoäc toân. goïi veõ hình. Kyù hoïa thöôøng ñöôïc duøng vaøo muïc ñích naøo ñoù, thöôøng laø 150 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 151
tö lieäu cho moät böùc tranh. Raát nhieàu baûn veõ cuûa Leonardo da Vinci ñöôïc B. Nhöõng haïn cheá veà moân hình hoïa taïi Vieät Nam: cho laø hình hoïa nhöng thöïc teá ñoù laø kyù hoïa, maëc duø ñoä kyõ coù theå hôn 1. Noäi dung ñôn ñieäu: Suoát caùc khoùa hoïc 5 naêm taïi tröôøng myõ hình hoïa, nhö seri veà ngöïa hay giaûi phaãu. Moät baøi hình hoïa thöôøng thuaät, caùc tieát hoïc veõ ngöôøi chieám ña soá, phaàn lôùn laø maãu khoûa thaân. Caùc khoâng duøng vaøo vieäc gì ngoaøi muïc ñích taäp luyeän kyõ naêng. Nhöõng kyõ hoïc sinh döï bò ñaïi hoïc (luyeän thi) cuõng baét ñaàu laøm quen vôùi moân hình naêng naøy seõ ñöôïc aùp duïng moät caùch töï nhieân vaøo caùc baøi taäp khaùc. Hôn hoïa baèng vieäc veõ ngöôøi (do yeâu caàu cuûa baøi thi). Phaûi chaêng hình hoïa laø nöõa kyù hoïa thöôøng ñöôïc taäp trung dieãn taû theá daùng ñoäc laäp, coøn hình hoïa veõ maãu nuy (nude)? laïi quan taâm tôùi ñoái töôïng vaø khoâng gian xung quanh. Thöïc teá, ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa hình hoïa laø vaät maãu (model). Do Hình hoïa coù phaûi laø moät taùc phaåm ñoäc laäp? vaäy baát kyø caùi gì coù theå toàn taïi trong khoâng gian ñeàu laø ñoái töôïng nghieân Taát nhieân, neáu noù ñeïp. Song ñoù chæ laø thaønh coâng ngoaøi döï kieán. cöùu cuûa moân hình hoïa. Tuy nhieân taïi sao veõ ngöôøi laïi quan troïng ñeán Khoâng hoïa syõ naøo laïi veõ moät baøi hình hoïa vôùi hy voïng noù seõ laø moät taùc theá. Neáu traû lôøi nhanh thì khoûi phaûi baøn, nhö: con ngöôøi laø saûn phaåm cuûa phaåm, hoaëc ñeå tham gia trieån laõm (tröø khi ñoù laø trieån laõm chuyeân ñeà). taïo hoùa, laø veû ñeïp hoaøn myõ, veõ ngöôøi coù tính öùng duïng cao vì muïc ñích Ñaúng caáp cuûa moät taùc phaåm cao hôn moät baøi hình hoïa raát nhieàu. Tranh cuûa ngheä thuaät laø dieãn taû veû ñeïp con ngöôøi... Caâu traû lôøi naøy ñuùng nhöng cuûa Leonar da Vinci laø voâ giaù, nhöng hình hoïa cuûa oâng laïi “coù giaù” vôùi chöa ñuû. Thôøi coå ñaïi, ngöôøi ta lyù töôûng hoùa con ngöôøi tôùi möùc nhö thaàn möùc coù theå mua ñöôïc (5 ñeán 7 trieäu dola). Ñoù cuõng laø möùc giaù caùc böùc thaùnh vaø thuyeát ñòa taâm ñaõ khaúng ñònh con ngöôøi laø trung taâm vuõ truï. hình hoïa ñen traéng cuûa Rembrant, Dali... Hoäi hoïa ñaõ coù thôøi gian daøi ñeà cao veû ñeïp tuyeät ñoái cuûa con ngöôøi. Nhöng Vì sao hình hoïa laïi duøng ñöôøng neùt? ngaøy nay caùi ñeïp ñöôïc hieåu roäng hôn vaø moïi söï vaät trong thieân nhieân Muïc ñích chính cuûa hình hoïa khoâng phaûi bieåu dieãn ñöôøng neùt nhö cuõng ñeàu laø ñoái töôïng nghieân cöùu caùi ñeïp. Con ngöôøi cuõng voâ cuøng ña moân ñoà hoïa maø duøng noù ñeå taû hình khoái. Coù nhieàu caùch ñeå taû hình khoái daïng, ngöôøi ñeïp, ngöôøi xaáu, ñòa vò cao thaáp ñeàu coù theå leân tranh... Ñieån nhö duøng chaám, maûng, nhöng ñöôøng neùt coù tính oån ñònh cao hôn. Tröôùc hình laø nhöõng böùc tranh ngöôøi phì noän cuûa Lucian frued ñang laøm coâng tieân, neùt khaúng ñònh hình aûnh cuûa söï vaät taùch bieät khoûi khoâng gian. Khi chuùng bò thoâi mieân vaø ñoù khoâng bao giôø ñöôïc coi saûn phaåm cuûa taïo hoùa ñaùnh boùng, nhöõng neùt vaïch caïnh nhau (hatching) hoaëc ñan maét caùo maø coù theå goïi laø “haøng loãi” cuûa taïo hoùa. Nhöõng loaït aûnh baø giaø nhaên nheo (cross hatching) seõ taïo ra ñoä xaùm maø ta goïi laø saéc ñoä (tone). Maät ñoä neùt moùm meùm cuûa Vieät Nam cuõng lieân tieáp nhaän nhöõng giaûi thöôûng quoác caøng daày, saéc ñoä caøng saãm. Do ñoù ta deã daøng tìm ñöôïc saéc ñoä mong teá. Vì sao? Vaäy chuùng ta cuõng neân tìm hieåu thaáu ñaùo nhöõng veû ñeïp khoâng muoán. Höôùng cuûa neùt cuõng gaây aûo giaùc veà khoái. Chaát lieäu chì, chì than chuaån möïc ñoù theo phaân tích chuyeân nghaønh hoäi hoïa, thay vì nhöõng coøn coù moät ñaëc tính maø caùc loaïi buùt khaùc khoâng laøm ñöôïc, ñoù laø coù theå ngôïi ca vaên hoïc hay trieát hoïc caøng laøm caûn trôû coâng chuùng muoán tìm taïo ñöôïc ñoä ñaäm hay môø tuøy vaøo ñoä aán cuûa tay. Taát nhieân, duø sao vôùi loái hieåu ngheä thuaät. veõ naøy thì hình hoïa thuoäc moân ñoà hoïa. Khi veõ sôn daàu, lyù thuyeát neàn Trong ngheä thuaät, moät trong nhöõng yeáu toá deã gaây haáp daãn laø chaát taûng cuûa hình hoïa khoâng thay ñoåi, chæ thay ñoåi veà kyõ thuaät söû duïng chaát caûm. Neáu moät böùc veõ gôïi ra chaát lieäu maø ngöôøi xem coù theå caûm nhaän lieäu, thay gaïch neùt baèng ñaép maûng (tache). Luùc naøy hình hoïa thuoäc boä ñöôïc baèng maét ñaõ coù theå goïi laø thaønh coâng. Ví duï chuùng ta say meâ laøn moân hoäi hoïa. da mòn maøng trong caùc taùc phaåm cuûa Ingrer thì chuùng ta cuõng thaáy thuù 152 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 153
vò khoâng keùm caùi laøn da chaåy xeä trong tranh Freud hay laøn da nhaên nheo ôû Vieät Nam veõ ngöôøi baùn khoûa thaân baèng than, trong khi caùc hoïc sinh döï nhö goác caây coå thuï trong aûnh cuûa Leâ Hoàng Linh (ngöôøi coù 197 giaûi bò ôû Thaùi lan veõ chai nöôùc, ipod, lon coca ñaäp beïp baèng chì vôùi ñaày ñuû chi thöôûng nhieáp aûnh). Do vaäy vieäc nghieân cöùu hình hoïa veà con ngöôøi cuõng tieát. Moät söï so saùnh khaùc thuù vò hôn: caùi loï hoa trong moät böùc tranh hieän khoâng haún laø nhaèm nghieân cöùu veû ñeïp con ngöôøi maø laø nghieân cöùu söï thöïc cuûa Vieät Nam vaø caùi loï hoa trong phim hoaït hình Tom vaø Jerry, caùi ña daïng cuûa chaát caûm. Con ngöôøi coù ñaày ñuû ñaëc tính cuûa moät ñoái töôïng naøo ñaït ñeán ñoä caêng hôn? Ñaùp aùn: ñoäc giaû töï traû lôøi. nghieân cöùu: laø moät cô theå soáng vôùi hình khoái phöùc taïp, töï nhieân, coù caùc 2. Chaát lieäu ngheøo naøn: lôùp trong lôùp ngoaøi nhö xöông, cô, da. Chaát phong phuù: chaát da caêng, Noùi tôùi hình hoïa chuaån möïc, chaát lieäu thích hôïp nhaát laø chì vaø chì da saùt xöông, da truøng, da nhaên.., chaát loâng mao: toùc, raâu... Maøu saéc voâ than vôùi ñaày ñuû öu ñieåm cuûa chuùng. Nhöng taïi tröôøng, caùc baøi veõ chì cuøng tinh teá, vôùi caùc ñoä chuyeån saéc trong cuøng moät maøu da: maøu cuûa quaù ít, phaàn lôùn sinh vieân ñöôïc duøng 1 chaát lieäu cô baûn cho caû 5 naêm maët, chaân tay thì noùng, maøu cuûa ñuøi, buïng thì laïnh, v.v.. Chuùng ta thöû hoïc: than. Maëc duø than ñöôïc ñöa vaøo veõ hình hoïa töø thôøi Ñoâng Döông, phaân tích baát kyø ñoái töôïng naøo khaùc cuõng thaáy coù haïn cheá. Ví duï ñoà duøng song loái veõ thôøi ñoù töông ñoái gioáng veõ chì. Treân theá giôùi, than cuõng ñöôïc thì chaát ñôn ñieäu vaø hình khoái cuõng khoâng thoaùt khoûi cô baûn. Ñoäng vaät duøng nhö moät chaát lieäu chính thöùc, song khoâng phoå bieán. Than coù thì khoâng theå ngoài tónh, vaø chaát vaãn bò ñôn ñieäu nhö loâng mao, loâng vuõ. nhieàu öu ñieåm: Veõ nghieân cöùu cô theå ngöôøi laø nghieân cöùu vôùi möùc ñoä cao nhaát vaø Taïo saéc ñoä nhanh: chæ ñaët naèm vieân than treân giaáy vaø di chuyeån ta khoâng coù giôùi haïn. Chuùng ta coù theå boû ra caû ñôøi ngöôøi nghieân cöùu maø ñaõ coù moät maûng ñaäm thay vì duøng haøng traêm neùt gaïch. khoâng heát. Khi thöïc haønh nhuaàn nhuyeãn roài thì ngöôøi nghieân cöùu coù theå Taïo chaát ñeïp: than coù nhieàu caùch dieãn chaát nhö di, ñaép, gaïch, chuøi öùng duïng vaøo baát kyø ñoái töôïng naøo ñeå moâ taû moät caùch chuaån xaùc, vôùi hoaëc keát hôïp caû caùc caùch thöùc treân. Caùch veõ than duøng ngoùn tay seõ taïo nhöõng kyõ naêng coù ñöôïc laø ñaàu oùc phaân tích, söï kheùo leùo cuûa tay vaø söï neân buùt phaùp raát gioáng vôùi neùt ñöa cuûa buùt loâng neân phong caùch gaàn vôùi caûm nhaän veà khoái, khoâng gian. Tuy nhieân ñeå veõ ñöôïc cô theå ngöôøi, ngöôøi hoäi hoïa. Ñaëc bieät than raát thích hôïp taû chaát da thòt. nghieân cöùu phaûi ñi qua töøng böôùc töø veõ caùc hình khoái ñôn giaûn ñeán caùc Than coù ñoä ñaäm maïnh: ñoä ñaäm nhaát cuûa chì (8B) khoâng theå so vaät maãu phöùc taïp hôn. Vaäy vôùi phaàn naøy coù theå ñi tôùi keát luaän: nghieân saùnh ñöôïc vôùi than vì chaát chì coù ñoä boùng. Caùc baøi veõ than ñaët caïnh baøi cöùu hình hoïa laø nghieân cöùu caùch bieåu hieän vaät theå coù khoái dieän leân maët chì troâng seõ noåi troäi hôn, baét maét hôn. phaúng baèng caùc chaát lieäu khaùc nhau. Ñoái töôïng nghieân cöùu ñi töø ñôn Reû: vôùi sinh vieân, ñaây laø söï thuaän lôïi mang tính quyeát ñònh. giaûn tôùi phöùc taïp, töø caùc khoái cô baûn, ñoà vaät, ñoäng vaät vaø cuoái cuøng laø Nhöõng öu ñieåm treân ñaõ khieán than gaàn nhö laø phöông tieän chuû ñaïo con ngöôøi. suoát 5 naêm hoïc. Nhöng chuùng ta queân maát nhöõng nhöôïc ñieåm cuûa than, Chuùng ta ñaõ laøm caùi vieäc khoù quaù sôùm laø veõ ngöôøi töø naêm thöù nhaát, cuõng gioáng nhö nhieàu nhaø nghieân cöùu queân ñi nhöôïc ñieåm cuûa chaát lieäu vôùi quaùn tính töø giai ñoaïn döï bò cho neân thöïc ra raát ít baøi ñaït ñeán ñoä hoaøn sôn maøi maø luoân coå xuùy laø quoác hoïa Vieät Nam khi chæ nhìn thaáy öu ñieåm thieän veà söï chaân thöïc, trong khi ñoù vieäc veõ moät caùi noài inox hay moät cuûa noù. Sau ñaây laø nhöõng nhöôïc ñieåm cô baûn cuûa than: mieáng vaûi nhaên nhuùm xem ra laïi quaù khoù vôùi baát cöù sinh vieân naøo vì ñaõ Khoù chính xaùc: vì neùt cuûa than quaù to so vôùi neùt chì neân khoâng theå bao giôø ñöôïc thöû ñaâu. Moät söï so saùnh thuù vò: caùc hoïc sinh döï bò ñaïi hoïc coù moät baûn hình hoaøn chænh tröôùc khi ñi boùng, Nhöõng maûng dieän do tay 154 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 155
cuõng taïo neân caùc ranh giôùi ngaãu nhieân, khoù theo yù muoán. vieân trong saùng taùc. Ñoù laø lyù do taïi sao caùc sinh vieân xuaát saéc laïi khoâng Khoù thaâm dieãn: Vôùi ngoùn tay di thì khoâng theå taû caùc dieän nhoû. theo ñöôïc ngheà. Trôû laïi vôùi tröôøng hôïp khoùa 34, vieäc sinh vieân naøy luoân Ñöøng hy voïng xem chaân dung hay baøn tay, baøn chaân ôû caùc baøi than. Hôn ñaït ñieåm thaáp laø do söû duïng chaát lieäu chì. Coù theå do thôøi gian khoâng phuø nöõa veõ than raát khoù chuû ñoäng saéc ñoä vì ñoäng taùc ñaép vaøo, laáy ra phuï thuoäc hôïp hoaëc khoâng coù ngöôøi höôùng daãn cuï theå, laïi theâm vieäc chì bò laïc loõng raát nhieàu vaøo söùc khoûe, thôøi tieát. giöõa caùc baøi than neân caùc baøi cuûa anh khoâng thuyeát phuïc. Laø ngöôøi hoïc Khoù chuyeån theå: nhöõng hieäu quaû ñeïp maét do than taïo leân moät caùch cuøng lôùp, toâi phaùt hieän mong muoán cuûa anh: thaâm dieãn ñoái töôïng. Sau deã daøng laïi voâ cuøng khoù khi cheùp laïi baèng chaát lieäu khaùc vì nhöõng söï naøy ra tröôøng anh tieáp tuïc ñi saâu phong caùch taû thöïc vaø ñaõ thaønh coâng. khaùc bieät quaù lôùn veà chaát cuõng nhö caùch veõ. Thöïc ra nhanh khoâng phaûi laø tieâu chí ñaët ra cho moân hình hoïa. Thôøi gian Khoù thích öùng vôùi moïi ñoái töôïng: nhieàu sinh vieân khoâng theå veõ 1 tuaàn laø khoâng thích hôïp vôùi caùc baøi veõ than, veõ moät baøi thì quaù laâu, 2 than ñöôïc bôûi tay coù moà hoâi, chæ moät veát queät nheï cuõng coù theå ñi ngay baøi thì laïi thieáu, do ñoù xaûy ra tình traïng hoïc sinh khoâng bieát laøm gì, laïi maûng than vöøa boâi. Veõ than caàn quaù nhieàu löïc nhö ñoä di, taåy neân ngöôøi ñi chôi gaây laõng phí thôøi gian hoïc. Ngoaøi ra, vieäc veõ than ñaõ laøm cho veõ phaûi coù phong caùch maïnh meõ, döùt khoaùt, khoâng thích hôïp vôùi nhöõng chöông trình thieáu caùc baøi veõ khoái cô baûn, ñoà vaät. ngöôøi coù theå löïc yeáu. 3. Tieâu chí chöa thöïc söï chuaån xaùc: Veà tieâu chí ñaùnh giaù moät baøi Haïn cheá veà dieãn taû chaát lieäu: maëc duø than coù nhieàu caùch dieãn chaát hình hoïa, caên cöù vaøo caùc baøi ñieåm cao cuõng nhö caùc baøi ñöôïc in trong xong chæ thích hôïp taû chaát meàm, khoái töï nhieân nhö da thòt. Than khoù coù caùc aán phaåm cuûa tröôøng, toâi thaáy coù moät soá vaán ñeà: theå taû khoái caêng hình hoïc (hình truï, hình laäp phöông) hoaëc caùc chaát Khoâng ñaët vaán ñeà chuaån möïc leân haøng ñaàu: caùc baøi ñöôïc coi laø tieâu lieäu cöùng nhö goã, ñaù... chuaån thöôøng hôøi hôït, buoâng nhieàu chi tieát. Coù theå xem nhöõng baøi ñöôïc Deã baån: Ñoä ruïng cuûa than, ñaëc bieät trong nhöõng ngaøy hanh deã gaây choïn trong cuoán Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Haø Noäi 1925 - 2005 (Nxb Myõ baån cho lôùp. Than baùm ñaày tay ngöôøi veõ cuõng gaây baát tieän trong quaù thuaät, 2005), ta thaáy phaàn lôùn caùc baøi naøy thöôøng coù buùt phaùp phoùng trình laøm vieäc. khoaùng döùt khoaùt, song laïi gioáng nhö moät baøi kyù hoïa nhieàu hôn khi Hai haïn cheá veà noäi dung vaø chaát lieäu ñaõ phaàn naøo giaûi thích caùc caâu ñöôøng neùt laø yeáu toá chính, caáu truùc hình khoâng chuaån vaø thieáu nhieàu chi hoûi neân ra ôû phaàn ñaàu. Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam chæ coi hình tieát, (xem caùc trang 189, 192). Tieâu chí veà hình hoïa ñaõ deã daõi hôn so vôùi hoïa laø veõ ngöôøi khoûa thaân vaø choïn 1 chaát lieäu ñeå theå hieän caùc baøi ñen caùc giai ñoaïn tröôùc, coù theå so saùnh vôùi caùc baøi ñöôïc in trong cuoán Tröôøng traéng, vaø aùp duïng cho caû 5 naêm hoïc. Song vôùi than, tính phaùt trieån raát Ñaïi hoïc Myõ thuaät Haø Noäi 1925- 2000 (Nxb Myõ thuaät, 2000). keùm, tính ñoät bieán döôøng nhö khoâng coù. Hoïc sinh thöôøng ñaït tôùi ñoä chín Khoâng quan taâm tôùi khoâng gian: ñeå traéng neàn laø ñieàu phoå bieán, vaøo naêm thöù 3, tôùi naêm thöù 4 thì chöõng laïi. Ta thaáy roõ nhöõng giôùi haïn thaäm chí chaân ñeá (gheá, saøn...) cuõng gaàn nhö khoâng ñöôïc veõ hoaëc veõ sô cuûa than laø khoâng theå ñi saâu, vaø buùt phaùp tuy hay nhöng laïi deã gioáng saøi. Nhieàu sinh vieân coù thoùi quen taåy saïch neàn tröôùc khi chaám baøi. Ñaây nhau vaø bò laëp laïi. Nhöõng ngöôøi khoâng thích öùng vôùi chaát lieäu naøy seõ laø tieâu chí voâ cuøng thieáu soùt vôùi moân hình hoïa nhö ñaõ neâu ôû treân (laø moân ngaøy bò luït, khoâng coøn cô hoäi tieán boä. Khi ra tröôøng, nhöõng kyõ thuaät hoïc bieåu hieän khoâng gian). Neáu chæ veõ hình, sinh vieân thieáu ñi thoùi quen chuøi, ñaép goït ñaày höùng thuù cuûa than khoâng giuùp gì cho nhöõng cöïu sinh taïo khoâng gian trong saùng taùc. Taïi Nga, caùch baøy maãu raát khaùc: ngöôøi ñöôïc 156 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 157
ñaët trong moät khoâng gian nhö thaät, coù ñoà ñaïc, ñoà duøng vaø coù caû chuû ñeà, Vôùi moân luaät xa gaàn: ñaët ra caùc baøi taäp coù nhaân vaät trong boái caûnh noäi dung... neân moät baøi hình hoïa ñoâi khi gioáng moät böùc tranh. vaø phaûi ñaët tieâu chí ñuùng caû veà hình vaø luaät xa gaàn. Hoïc sinh seõ coù quaùn 4, Khoâng coù söï lieân heä giöõa hình hoïa vaø caùc moân khaùc: tính veà vieäc dieãn taû khoâng gian trong saùng taùc. Vôùi moân saùng taùc: Hình hoïa khoâng phaûi laø moät trong nhöõng böôùc C. Giaûi phaùp cho moân hình hoïa caáp ñaïi hoïc: tieán haønh xaây döïng moät taùc phaåm. Noù coù giaù trò rieâng nhöng moïi kyõ Qua nhöõng phaân tích ôû treân, chuùng ta phaûi thöøa nhaän hình hoïa laø naêng laïi ñöôïc aùp duïng deã daøng vaøo caùc moân khaùc. Ngöôøi gioûi hình hoïa boä moân nghieân cöùu vì tính khoa hoïc cuûa noù. Hình hoïa laø moân chính cuûa ñöông nhieân gioûi kyù hoïa. Nhöng neáu chæ hoïc hình hoïa maø khoâng aùp myõ thuaät, cuõng laø moân kinh ñieån, do vaäy khoâng coù caäp nhaät, khoâng coù duïng kyõ naêng vaøo caùc moân khaùc, ta khoâng trôû thaønh moät hoïa syõ. Ñeå xaây caûi caùch vaø vieäc hoïc taäp caùc nöôùc coù neàn giaùo duïc cô baûn toát laø ñieàu neân döïng taùc phaåm kinh ñieån, coù caùc böôùc tieán haønh sau: laøm. Moân naøy caân baèng vôùi nhöõng moân mang tính saùng taïo (saùng taùc) hay caäp nhaät (ñoà hoïa vi tính, video art...). Thöøa nhaän hình hoïa laø moân Tìm yù töôûng, boá cuïc (draft). nghieân cöùu, chuùng ta phaûi giaûi quyeát caùc böôùc cho quaù trình nghieân cöùu Tìm hình, ñaäm nhaït, kyù hoïa töøng khu vöïc roài gheùp laïi.(sketch) nhö ñaët muïc tieâu, phaân caáp caùc giai ñoaïn vaø phaûi coù thôøi gian cho caû quaù Laøm baûn neùt toång theå (drawing). trình cuõng nhö töøng giai ñoaïn hôïp lyù. (Khoâng theå cöù 1 tuaàn 1 baøi khoå Ao Can hình leân toan roài hoaøn thieän (painting). nhö hieän nay). Nhöõng vieäc caàn laøm ngay: Baát keå thôøi naøo, ñaây laø quy trình maãu möïc nhaát ñeå xaây döïng nhöõng 1. Khaúng ñònh tieâu chí: taùc phaåm mang tính hoaøn thieän (fini). Ngay caû taïi caùc tröôøng phoå thoâng Laø moân nghieân cöùu, vaäy caøng ñi saâu caøng toát. Ñaët tieâu chí veà tính quoác teá, hoïc sinh ñaõ trình baøy baùo caùo keát quaû hoïc taäp raát khoa hoïc, (vôùi chuaån xaùc, khuùc trieát moät caùch nghieâm tuùc seõ coù ích veà laâu daøi. Neân laáy moân myõ thuaät vaø caû vôùi moät soá moân hoïc khaùc) nhö coâng boá nguoàn tö tieâu chí hình hoïa cuûa Nga vaø Trung Quoác laøm thöôùc ño (laø nhöõng nöôùc lieäu, caùc baûn veõ nhaùp, kyù hoïa, baûn veõ ñen traéng vaø cuoái cuøng laø baøi hoaøn coù neàn giaùo duïc cô baûn vöõng chaéc vaø gaàn guõi vôùi Vieät Nam). thaønh, taát caû ñöôïc trình baøy treân moät taám pano. Neáu baøi chuyeân khoa 2. Bieân soaïn moät giaùo trình xuyeân suoát 5 naêm hoïc: (thöïc ra laø baøi saùng taùc, vì baây giôø tröôøng ñaõ boû chuyeân khoa) ñöôïc xaây Moät giaùo trình hình hoïa ñaày ñuû laø voâ cuøng quan troïng vôùi moät döïng ñuùng vôùi quy trình treân thì hình hoïa seõ nhö moät coâng cuï ñaéc löïc tröôøng ñaïi hoïc coù 85 naêm tuoåi ñôøi. Giaùo trình phaûi coù heä thoáng lyù thuyeát, boå trôï, vaø hoïc sinh caûm thaáy nieàm vui vôùi moân naøy. Ta seõ laïi thaáy taùc phöông phaùp luaän vöõng chaéc vaø caùc baøi taäp thöïc haønh cuï theå, caùc thuû duïng cuûa than trong khaâu laøm phaùc thaûo nhö tìm boá cuïc, tìm ñaäm nhaït, phaùp kyõ thuaät vôùi hình minh hoïa roõ raøng. Nhìn toång quan, phaûi coù söï maûng mieáng... Tröôùc ñaây Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam vaøo giai khaùc bieät giöõa caùc naêm theo tieán trình töø deã ñeán khoù, töø ñôn giaûn ñeán ñoaïn Ñoâng Döông vaø nhöõng khoùa ñaàu cuûa ñaïi hoïc, caùc sinh vieân ñöôïc phöùc taïp. Moãi naêm phaûi coù moät tieâu chí khaùc nhau. Tröôùc khi ñi saâu vaøo taïo ñieàu kieän ñaët maãu veõ ñeå phuïc vuï baøi toát nghieäp, neân chaêng hieän nay töøng baøi phaûi neâu roõ muïc ñích, kyõ thuaät vaø phaûi coù baøi maãu. Ví duï: cuõng nhö vaäy. Naêm thöù 1: nghieân cöùu veõ caùc khoái cô baûn vaø töôïng phaït maûng, baét Vôùi moân giaûi phaãu: neân keát hôïp vôùi giaùo vieân daïy giaûi phaãu ñeå ñaët ñaàu laøm quen vôùi töôïng coù chi tieát. Chuùng ta khoâng theå soát ruoät vì laâu ra nhöõng baøi taäp coù caû hình vaø caùc lôùp xöông, cô... Hoïc sinh seõ thuoäc nay tröôøng khoâng coøn heä sô caáp hay trung caáp, neân naêm thöù 1 goïi laø sô caáu taïo cô theå ngöôøi moät caùch saâu saéc vaø chuû ñoäng hôn trong theå hieän. hay trung ñeàu ñöôïc. 158 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 159
Naêm thöù 2: nghieân cöùu veõ caùc ñoà vaät quen thuoäc, töôïng coù chi tieát 4. Caùc hoaït ñoäng ngoaïi khoùa: vaø baét ñaàu laøm quen vôùi ngöôøi. Toå chöùc ñònh kyø caùc cuoäc trieån laõm chuyeân ñeà, coù trao giaûi thöôûng. Naêm thöù 3: veõ ngöôøi moïi ñoä tuoåi, khoûa thaân vaø maëc quaàn aùo cuøng Keát luaän noäi thaát, ñoà duøng. Chuù troïng vaøo khoái töï thaân chöù khoâng neân sa ñaø vaøo Chuùng ta ñang ôû vaøo giai ñoaïn haäu hieän ñaïi, khi caùc loaïi hình ngheä dieãn taû aùnh saùng. thuaät ngaøy caøng phong phuù, ñeán möùc coù caûm giaùc ai cuõng coù theå laøm Naêm thöù 4: veõ ngöôøi trong caùc ñieàu kieän aùnh saùng khaùc nhau: aùnh ñöôïc ngheä thuaät. Nhieàu tröôøng myõ thuaät treân theá giôùi ñaõ caét giaûm hình saùng töï nhieân, aùnh saùng nhaân taïo, aùnh saùng ña chieàu. Coù caùc daïng baøi hoïa, thaäm chí boû haún moân naøy. Tuy nhieân, ta phaûi bieát roõ nhöõng tröôøng ñaëc taû vaøo chi tieát nhö chaân dung, baøn tay... ñoù ñaøo taïo caùi gì, vaø coù nhöõng ñieåm maïnh gì buø vaøo söï khieám khuyeát cuûa Naêm thöù 5: nghieân cöùu caùc theå nghieäm bieán daïng hình theå töø ñoà hình hoïa. (Coù nhieàu tröôøng coi söï naém vöõng hình hoïa laø ñieàu taát yeáu, vaät ñeán ngöôøi. Sinh vieân phaûi taïo hình theo caù tính döïa treân maãu thaät neân khoâng daïy, hoïc sinh phaûi hoïc theâm ngoaøi. Moân taïo hình 3D ngaøy (nhö hình hoïa cuûa Picasso, Egon Schiele, Modigliani, Dali...). nay ñaõ taïo ra nhöõng con ngöôøi nhö thaät hay caùc taùc phaåm ñieâu khaéc aûo khoâng khaùc töôïng cuûa Donatello laø maáy, vaø vôùi trình ñoä nhö vaäy thì môùi Löu yù: thôøi gian cho töøng baøi cuõng nhö chaát lieäu, khoå baøi laø khaùc neân boû qua hình hoïa). nhau tuøy vaøo noäi dung vaø muïc ñích. Coù baøi 1 thaùng, coù baøi chæ 2 ngaøy. Coù moät ñieàu laï laø chöa bao giôø coâng chuùng laïi caàn caùc taùc phaåm “coù Coù baøi khoå A3 laø vöøa ñuû. hình” nhö hieän nay. Nhöõng böùc töôïng quaùi gôû cuûa Damien Hirst laïi coù 3. Ñaàu tö vaøo cô sôû haï taàng: hình theå raát ñeïp, thaäm chí laø raát thaät (ñoäng vaät ngaâm dung dòch, nhoài Chaát lieäu: hoïc sinh ñöôïc laøm quen vaø thöïc haønh vôùi moïi chaát lieäu: boâng). Caùc seri tranh Ngöôøi cöôøi cuûa Nhaïc Maãn Quaân quaù thaät veà khoái, Vôùi baøi ñen traéng: chì, chì than, chì maøu, than, möïc nho, buùt saét... khoâng gian. Hay Lucial Freud vaãn baùn nhöõng “ baøi hình hoïa” cuûa mình Veà giaáy: cung caáp caùc loaïi giaáy khaùc nhau: giaáy ñen, giaáy traéng, giaáy coù vôùi giaù vaøi trieäu ñoâ la. Chính giai ñoaïn Hieän ñaïi môùi choái boû hình theå töï maøu... Vôùi baøi maøu: boät maøu, saùp, maøu nöôùc, phaán maøu, sôn daàu... nhieân vaø Haäu hieän ñaïi ñang laøm coâng vieäc “choáng” laïi ñieàu ñoù. Haäu Nhieäm vuï cuûa hoïc sinh laø phaûi hoïc taát caû caùc chaát lieäu, sau ñoù hieän ñaïi quan taâm nhieàu tôùi yù töôûng, quan nieäm thay vì hình thöùc mang moãi ngöôøi töï choïn caùc chaát lieäu thích hôïp ñeå söû duïng trong suoát quaù tính caù nhaân nhö Hieän ñaïi, do vaäy hình (form) chính laø coâng cuï ñaéc löïc trình hoïc. ñeå truyeàn taûi yù töôûng. Ñoù laø lyù do ngaøy nay aûnh (photo) ñöôïc söû duïng Khoâng gian hoïc taäp: Phoøng hoïc chuaån vôùi caùc nguoàn saùng khaùc nhieàu trong caùc taùc phaåm ñöông ñaïi. Taùc phaåm caøng muoán gaây “soác” nhau nhö aùnh saùng töï nhieân, aùnh saùng nhaân taïo: ñeøn, neán. Höôùng cuûa (tieâu chí cuûa haäu hieän ñaïi) bao nhieâu thì caøng caàn yeáu toá hieän thöïc baáy nguoàn saùng cuõng phaûi ñöôïc thay ñoåi: nghieâng, cheách, ngöôïc... Phaûi coù nhieâu. Chuùng ta ñang coi troïng hình hoïa vaø haõy chuaån hoùa moân naøy tôùi ñuû gheá ngoài cho töøng sinh vieân vì neáu khoâng ngoài gheá khoâng theå veõ laâu möùc coù theå laøm ñöôïc, nhö vaäy môùi hy voïng vaøo moät theá heä hoïa syõ môùi vöõng vaøng trong ngheà vaø coù nhieàu ñoät phaù veà saùng taïo. ñöôïc. Ñaïo cuï cuõng phong phuù: vaûi, trang phuïc, ñoà noäi thaát, ñoà duøng... Moãi lôùp phaûi coù 1 tuû khaù roäng chöùa ñaïo cuï.(moãi lôùp quaûn lyù toaøn boä ñoà P.B.C ñaïc, cuoái naêm baøn giao laïi nhaø tröôøng khoûi phaûi ñi möôïn maát thôøi gian). 160 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 161
HÌNH HOÏA TRONG CHÖÔNG TRÌNH, GIAÙO TRÌNH CAO ÑAÚNG SÖ PHAÏM NGAØNH MYÕ THUAÄT Hoïa syõ Trieäu Khaéc Leã N aêm 2002 toâi ñöôïc cöû laøm tröôûng tieåu ban xaây döïng chöông trình CÑSP ngaønh Myõ thuaät, vaø ôû trong nhoùm chuyeân gia tö vaán vieát giaùo trình cuûa döï aùn “Ñaøo taïo giaùo vieân THCS coù trình ñoä CÑSP”. Vôùi caùc ngaønh hoïc khaùc vieäc xaây döïng chöông trình vieát giaùo trình coù nhöõng thuaän lôïi nhaát ñònh bôûi ñaõ töông ñoái oån ñònh, baøi baûn: ñoäi nguõ chuyeân gia coù trình ñoä, kinh nghieäm vaø nhaát laø nguoàn tö lieäu tham khaûo khaù phong phuù, ñöôïc caäp nhaät khaù thöôøng xuyeân. Chæ caàn chænh söûa theo yeâu caàu cuûa chöông trình, giaùo trình môùi laø phaûi mang tính thieát thöïc vaø hieäu quaû, ñaùp öùng yeâu caàu thöïc haønh, öùng duïng thöïc tieãn nhaèm phaùt huy tính tích cöïc, chuû ñoäng vaø saùng taïo trong hoïc taäp cuûa giaùo sinh. Coøn vôùi Myõ thuaät thì coù quaù nhieàu khoù khaên bôûi haàu nhö chöa coù chöông trình ñònh hình, moãi tröôøng moät veû vaø chöông trình thöôøng caáu taïo theo nieân cheá; giaùo trình coù raát ít vaø coøn sô löôïc - Nguoàn tö lieäu tham khaûo haàu nhö khoâng coù gì. Khung thôøi gian quy ñònh chung cho taát caû chöông trình caùc ngaønh hoïc vôùi khoái löôïng kieán thöùc toaøn khoùa goàm 174 ñôn vò hoïc trình; ñöôïc 162 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 163
phaân phoái cho caùc moân ñaïi cöông, töï choïn vaø nghieäp vuï laø 99 ñ.v.h.t; cho hay khoâng. Caâu traû lôøi cuûa chuùng toâi laø coù: Hình hoïa coøn giöõ vai troø, taùc caùc chuyeân ngaønh 75 ñ.v.h.t vaø ñöôïc caáu taïo thaønh caùc chöông trình: ñoäng tích cöïc ñeán quaù trình hoïc taäp vaø saùng taùc myõ thuaät. Chöông trình daïy moät moân myõ thuaät: 75 ñ.v.h.t (CT 1 moân) Cô sôû lyù luaän vaø thöïc tieãn ñeå chöùng minh laø: Chöông trình daïy hai moân, moân chính laø Myõ thuaät: 45 ñ.v.h.t (CT I) Hình hoïa laø moân hoïc cô baûn, coù nhieäm vuï nghieân cöùu veà caáu truùc, Chöông trình daïy hai moân, moân phuï laø moân Myõ thuaät: 30 ñ.v.h.t (CT II) hình khoái, tyû leä, töông quan ñaäm nhaït, saùng toái cuûa ñoái töôïng khaùch Trong “Khung chöông trình ñaøo taïo giaùo vieân THCS coù trình ñoä quan toàn taïi trong giôùi töï nhieân. Moïi vaät trong giôùi töï nhieân, duø ñôn giaûn CÑSP- Heä taäp trung. “Myõ thuaät phaûi ñaøo taïo giaùo vieân daïy 2 moân. Song hay phöùc taïp ñeàu coù hình theå, ñeàu naèm trong caáu truùc cuûa caùc hình khoái töø phaân tích thöïc tieãn daäy hoïc moân Myõ thuaät ôû tröôøng phoå thoâng (THPT cô baûn. Hình hoïa laø moân hoïc giuùp phaùt trieån khaû naêng quan saùt, nhaän khoâng hoïc), tieåu ban Myõ thuaät kieân ñònh ñeà nghò ñöôïc xaây döïng chöông xeùt, phaân tích vaø kyõ naêng theå hieän, nghieân cöùu maãu thöïc; laø söï keát hôïp trình 1 moân, töø ñoù ruùt ra ñeå xaây döïng CT I vaø CT II. Caùch xaây döïng haøi hoøa giöõa lyù trí vaø tình caûm cuûa ngöôøi veõ vôùi ñoái töôïng. Noùi moät caùch chöông trình 3 caáp taïo söï meàm deûo vaø thuaän lôïi cho vieäc trieån khai ñaøo khaùc, hình hoïa laø caùnh cöûa ñaàu tieân ñeå ngöôøi hoïc nghieân cöùu vaø khaùm taïo; vöøa chaáp haønh quy ñònh cuûa Boä, vöøa ñaùp öùng nhu caàu cuûa cô sôû. Tieåu phaù thöïc teá, luoân coù maët vaø taùc ñoäng ñeán caùc moân hoïc khaùc trong Myõ ban cuõng coù giaûi trình, ñeå daïy hoïc toát moân Myõ thuaät ôû THCS, chöông thuaät. Thöïc teá cho thaáy, caùc hoïa syõ noåi tieáng treân theá giôùi vaø trong nöôùc, trình 1 moân môùi ñaûm baûo ñöôïc chaát löôïng ñaøo taïo. Thaùng 6 naêm 2004, thôøi ñaïi naøo cuõng laø nhöõng ngöôøi veõ hình hoïa vöõng vaøng. Tröôùc khi trôû Boä tröôûng Boä GD- ÑT ñaõ kyù quyeát ñònh ban haønh “Chöông trình khung thaønh ngöôøi saùng laäp ra caùc traøo löu myõ thuaät hieän ñaïi Picasso, Dali, Cao ñaúng Sö phaïm ngaønh Myõ thuaät” vôùi CT I laø chöông trình chính thöùc; Vangogh,... hoï ñeàu laø nhöõng hoïa syõ nghieân cöùu thöïc teá, nghieân cöùu maãu CT I moân vaø CT II naèm ôû phuï luïc ñeå caùc cô sôû ñaøo taïo, tuøy theo thöïc tieãn ngöôøi raát nghieâm tuùc, cô baûn, vöõng vaøng. giaùo duïc cuûa ñòa phöông söû duïng. Caùc tröôøng Myõ thuaät ôû Vieät Nam, töø thôøi kyø “Myõ thuaät Ñoâng Döông” Vieäc löïa choïn, phaân boå quyõ thôøi gian cho moãi moân hoïc cuõng ñöôïc luoân ñeà cao vò trí, vai troø cuûa Hình hoïa trong chöông trình ñaøo taïo. Quyõ ñöa ra thaûo luaän, trao ñoåi vaø laáy yù kieán cuûa moät soá tröôøng sö phaïm, giaùo thôøi gian daønh cho moân hoïc khaù nhieàu; trong tuyeån sinh coù tröôøng xaùc vieân myõ thuaät coù kinh nghieäm ñeå ñi ñeán keát luaän cuoái cuøng. Caùc thaønh ñònh Hình hoïa ñöôïc tính heä soá cao hôn caùc moân thi khaùc (Heä soá 2). vieân trong tieåu ban soaïn thaûo deã daøng ñi ñeán söï nhaát trí veà vai troø, vò trí Hình hoïa ñaõ thaám saâu vaøo neáp nghó vaø hoaït ñoäng ngheä thuaät cuûa cuûa moân Hình hoïa caáu taïo trong chöông trình. Maëc duø qua ñoù, qua laøm hoïa syõ, ña soá cho raèng hình vöõng, hình ñeïp laø cô sôû taïo neân thaønh coâng vieäc vôùi chuyeân gia nöôùc ngoaøi, nghieân cöùu chöông trình vaø thöïc tieãn cuûa taùc phaåm: giuùp hoïa syõ töï tin hôn trong saùng taïo ngheä thuaät. Ngaøy khaûo saùt taïi moät soá nöôùc coù neàn giaùo duïc tieân tieán, hieän ñaïi thì nôi coù, nay, duø kyõ thuaät cuûa caùc phöông tieän cuûa coâng ngheä thoâng tin ngaøy caøng nôi khoâng caáu taïo moân Hình hoïa trong chöông trình Myõ thuaät baäc ñaïi phong phuù, phaùt trieån cao; hoã trôï raát nhieàu cho hoïc taäp, thu nhaän taøi lieäu hoïc. Caâu hoûi ñaët ra laø, Hình hoïa coù coøn laø moân hoïc cô baûn, coù vai troø vaø saùng taùc song vaãn khoâng theå thay theá ñöôïc reøn luyeän cô baûn, nghieân quan troïng trong hoïc taäp vaø saùng taïo ngheä thuaät ôû giai ñoaïn hieän nay cöùu hình hoïa taïi thöïc teá. Maùy aûnh raát caàn song ñoù chæ laø moät khoaûnh 164 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 165
khaéc nhaát ñònh cuûa töï nhieân do maùy moùc ghi laïi. Coøn veõ thì khaùc, ñoù laø + Veà lyù thuyeát: Trình baøy nhöõng kieán thöùc caàn thieát coù quan heä caû moät quaù trình tìm hieåu, phaân tích, giao löu tình caûm cuûa ngöôøi veõ vôùi tröïc tieáp ñeán kieán thöùc, kyõ naêng thöïc hieän baøi veõ trong hoïc phaàn; thöôøng ñoái töôïng: töø ñoù khaùm phaù vaø theå hieän caùi ñeïp cuûa hieän thöïc, cuûa ngöôøi ñöôïc trình baøy ngaén goïn nhöng ñaày ñuû, keøm theo laø hình hoaëc baøi veõ maãu thoâng qua caûm xuùc, saùng taïo cuûa ngöôøi veõ. minh hoïa - yeâu caàu giaùo vieân chuaån bò taøi lieäu, ñoà duøng daäy hoïc vaø söû Moät trong caùc yeâu caàu cuûa chöông trình môùi laø phaûi gaén vôùi chöông duïng phöông phaùp daïy hoïc. trình Myõ thuaät cuûa giaùo duïc phoå thoâng vaø lieân thoâng leân ñaïi hoïc; boài + Veà thöïc haønh: Hình hoïa laø moân hoïc mang nhieàu yeáu toá thöïc döôõng phöông phaùp töï hoïc, töï nghieân cöùu ñeå giaùo sinh vöøa ñaûm nhaän haønh. Caùc baøi veõ ñöôïc saép xeáp vôùi noäi dung, yeâu caàu cuï theå veà vai troø cuûa toát nhieäm vuï daïy hoïc ôû THCS, vöøa coù ñieàu kieän tieáp tuïc naâng cao trình baøi, nhoùm baøi. Phaàn höôùng daãn keát hôïp hình veõ minh hoïa vôùi phaân tích, ñoä caû veà chuyeân moân laãn nhieäm vuï sö phaïm khi ra tröôøng. Moân hình dieãn giaûi: chuû yeáu höôùng daãn kyõ naêng thöïc haønh vaø laøm theá naøo ñeå hoaøn hoïa, ngoaøi vieäc ñaùp öùng kieán thöùc, kyõ naêng khi daïy caùc baøi trong phaân thaønh baøi veõ ñuùng yeâu caàu. moân “Veõ theo maãu”. Hình hoïa toát giuùp giaùo vieân kyõ naêng veõ hình thò Phöông phaùp daïy - hoïc vaø hình thöùc toå chöùc hoïc taäp phaïm, laøm ñoà duøng daäy hoïc vaø toå chöùc caùc hoaït ñoäng chuyeân moân trong + Hình hoïa laø moân hoïc mang tính tích hôïp cao, caàn coù nhöõng ñoåi tröôøng THCS toát hôn. Ngoaøi ra coøn giuùp giaùo sinh raát nhieàu khi hoïc caùc môùi veà phöông phaùp daïy - hoïc, bôûi neáu chæ nhìn vaøo noäi dung chuyeân moân hoïc khaùc bôûi tính tích hôïp vaø hoã trôï trong chöông trình myõ thuaät. moân seõ khoâng thaáy coù gì ñoåi môùi. Theo ñònh höôùng veà ñoåi môùi “Chöông Giaùo sinh coù ñieàu kieän reøn luyeän ñeå ñaùp öùng toát yeâu caàu daïy hoïc ôû tröôøng trình ñaøo taïo giaùo vieân THCS coù trình ñoä CÑSP”, khi ñeà caäp ñeán phöông THCS, tieáp tuïc hoïc taäp naâng cao trình ñoä. phaùp ñaõ nhaán maïnh ñeán phöông phaùp hoïc, maø coát loõi laø phöông phaùp töï Vì theá, moân Hình hoïa ñöôïc phaân boå quyõ thôøi gian khaù nhieàu trong hoïc, keå caû ñieàu kieän khi coù thaày höôùng daãn. Neáu reøn luyeän cho ngöôøi hoïc chöông trình vôùi 21/75 ñ.v.h.t ôû chöông trình 1 moân, 18/45 ñ.v.h.t ôû coù ñöôïc phöông phaùp, thoùi quen, yù chí töï hoïc seõ taïo ra söï chuyeån bieán chöông trình I (CT I) vaø 9/30 ôû chöông trình II (CT II). töø hoïc taäp thuï ñoäng sang chuû ñoäng, saùng taïo. Vì theá trong giaùo trình, + Moät soá ñieåm boå sung: nhaèm cung caáp theâm nhöõng kieán thöùc coù ngoaøi phöông phaùp cô baûn coøn giôùi thieäu nhieàu phöông phaùp veõ khaùc ñeå tính chuyeân moân saâu, ñöôïc löïa choïn vaø ñöa vaøo vôùi löôïng caàn thieát, phuø chöùng minh cho keát quaû cuoái cuøng cuûa baøi veõ ñaït ñöôïc, giôùi thieäu moái hôïp vôùi trình ñoä giaùo sinh. Ñaây laø phaàn hoïc theâm, töï hoïc. quan heä vaø vai troø cuûa hình hoïa ñoái vôùi trang trí, boá cuïc tranh... Vieäc loàng + Caùc baøi tham khaûo: Trình baøy caùch saép xeáp boá cuïc, phöông phaùp gheùp giöõa moân Giaûi phaãu taïo hình, Luaät xa gaàn cuõng ñöôïc gaén keát vaøo döïng hình vaø buùt phaùp trong dieãn taû nhaèm giôùi thieäu söï phong phuù, ña moãi baøi hoïc cuï theå. Söû duïng coâng ngheä thoâng tin ñöôïc khuyeán khích ñeå daïng cuûa veõ hình hoïa. hoã trôï vaø taêng cöôøng hieäu quaû cho giaûng daïy cuûa giaùo vieân. Thaùng 8 naêm + Caâu hoûi cuûng coá vaø höôùng daãn thöïc hieän: nhaán maïnh moät soá noäi 2006, chuùng toâi ñaõ toå chöùc moät hoäi thaûo toaøn quoác veà vai troø cuûa coâng dung kieán thöùc, kyõ naêng caàn nhôù; caùch thöïc hieän caùc yeâu caàu cuûa hoïc phaàn. ngheä thoâng tin trong ñoåi môùi “Ñoåi môùi noäi dung vaø phöông phaùp daïy hoïc Vôùi moãi chöông: coù caáu truùc töông ñoàng ñeå taïo söï nhaát quaùn chung. myõ thuaät” taïi thaønh phoá Ñaø Naüng, vôùi söï coù maët cuûa gaàn 40 tröôøng treân 166 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 167
toaøn quoác trong 3 ngaøy. Beân caïnh caùc baøi giaûng cuûa baùo caùo vieân ñöôïc Coøn caùc giaùo trình ngaønh Myõ thuaät cuõng ñaõ ñöôïc taùi baûn moät hai laàn. Khi chuaån bò khaù coâng phu thì baùo caùo cuûa caùc tröôøng CÑSP Quaûng Nam, vieát nhöõng doøng naøy toâi vaãn nghó raèng “Tieåu ban Myõ thuaät” ñaõ xaùc ñònh Ngheä An, thaønh phoá Hoà Chí Minh, Quaûng Bình, Haûi Döông, Ñoàng Thaùp, ñuùng veà vò trí vaø vai troø cuûa moân Hình hoïa, söû duïng coâng ngheä thoâng tin Laøo Cai, Quaûng Ninh... ñaõ gôïi môû raát nhieàu khaû naêng öùng duïng CNTT hoã moät caùch hôïp lyù taïo cho baøi giaûng phong phuù vaø haáp daãn. Cuõng caàn côûi trôï daïy - hoïc, trong ñoù coù moân hình hoïa. Vieäc öùng duïng CNTT seõ giuùp môû hôn trong vieäc ñaùnh giaù keát quaû hoïc taäp cuûa sinh vieân, treân cô sôû moät giaùo vieân khai thaùc raát toát nguoàn tö lieäu ôû caùc keânh thoâng tin khaùc nhau, soá tieâu chí cô baûn, caàn nhaán maïnh ñeán naêng löïc saùng taïo, caùch veõ rieâng bieân taäp vaø thieát keá baøi daïy theo höôùng loàng gheùp vaø tích hôïp, taêng vaø vai troø myõ caûm theå hieän trong baøi veõ. Coù nhö vaäy, Hình hoïa môùi taïo cöôøng hieäu quaû trong truyeàn thuï kieán thöùc vaø taùc ñoäng maïnh ñeán ñöôïc höùng thuù, söï say meâ, saùng taïo cuûa sinh vieân trong hoïc taäp. phöông phaùp töï hoïc, ñeán nhaän thöùc cuûa sinh vieân. Tuy nhieân, Hoäi thaûo T.K.L cuõng xaùc nhaän chæ neân phaùt huy maët tích cöïc vaø söû duïng CNTT nhö moät coâng cuï hoã trôï phöông phaùp daïy - hoïc. Ngöôøi thaày trong daäy Myõ thuaät (noùi chung), Hình hoïa (noùi rieâng) môùi coù vai troø quyeát ñònh, neáu ngöôøi thaày yeáu veà chuyeân moân vaø nghieäp vuï thì CNTT laïi laø coâng cuï taïo ñieàu kieän cho söï maùy moùc, coâng thöùc, khoâ cöùng vaø yû laïi trong phöông phaùp daïy - hoïc. + Giaùo trình cuõng gôïi yù veà hình thöùc toå chöùc daïy - hoïc moân Hình hoïa, töø vieäc vaän duïng saùng taïo caùch daïy truyeàn ngheà vôùi phöông phaùp cô baûn, chính quy ñoâng ngöôøi. Söï phoái hôïp hoaït ñoäng giöõa thaày vaø troø trong giôø hoïc sao cho vöøa ñaûm baûo ñöôïc tính chuyeân moân, vöøa laø nghieäp vuï sö phaïm. Ñoàng thôøi, cuõng gôïi yù nhöõng phöông höôùng ñeå giaùo sinh töï hoïc, töï nghieân cöùu. + Cuoái cuøng, giaùo trình cuõng ñöa ra caùc tieâu chí ñaùnh giaù ñeå giaùo sinh coù theå töï ñaùnh giaù vaø toå chöùc ñaùnh giaù laãn nhau keát quaû hoïc taäp. Treân cô sôû ñaùnh giaù cuûa hoïc sinh, giaùo vieân seõ laø ngöôøi troïng taøi höôùng daãn, phaân tích vaø ruùt ra nhöõng nhaän xeùt, ñaùnh giaù cuoái cuøng. Chöông trình “Cao ñaúng sö phaïm ngaønh Myõ thuaät” hieän toàn taïi vôùi 3 chöông trình khaùc nhau neân chaát löôïng khoâng theå goïi laø ñoàng ñeàu. Ñieàu ñoù ñöôïc phaûn aùnh roõ trong keát quaû daïy - hoïc moân Myõ thuaät ôû THCS. 168 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 169
Phaàn 3 NHÖÕNG KINH NGHIEÄM CUÛA THEÁ GIÔÙI VAØ VIEÄT NAM TRONG VIEÄC DUY TRÌ VAØ PHAÙT TRIEÅN MOÂN HOÏ C HÌNH HOÏ A TRONG BOÁ I CAÛNH GIAÙO DUÏC MYÕ THUAÄT HIEÄN NAY 1. Moái quan heä giöõa nghieân cöùu Hình hoïa vaø saùng taùc (Tr. 173) ThS. Hoïa syõ Chu Anh Phöông 2. Khai thaùc nhòp ñieäu trong nghieân cöùu Hình hoïa (Tr. 179) Hoïa syõ Phaïm Thanh Lieâm 3. Vai troø cuûa Hình hoïa ñoái vôùi ngöôøi saùng taùc vaø pheâ bình myõ thuaät (Tr. 185) NNC. Nguyeãn Höõu Ñöùc 4. Nghieân cöùu Hình hoïa ôû Nga (Tr. 191) Hoïa syõ Hoaøng Anh 5. Chöông trình daïy Ñaïi hoïc cuûa tröôøng Ngheä thuaät thò giaùc vaø truyeàn thoâng - UQAØM, Canada (Tr. 195) TS. Hoïa syõ Ñaëng Bích Ngaân 170 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 171
MOÁI QUAN HEÄ GIÖÕA NGHIEÂN CÖÙU HÌNH HOÏA VAØ SAÙNG TAÙC ThS. Hoïa syõ Chu Anh Phöông M oân hoïc Hình hoaï chieám thôøi gian nhieàu nhaát vaø laø moân hoïc cô baûn quan troïng trong chöông trình hoïc cuûa sinh vieân tröôøng Myõ thuaät. Töø khi thaønh laäp Tröôøng Myõ thuaät Ñoâng Döông nay laø tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam, qua nhieàu thôøi kì, caùc heä ñaøo taïo töø sô caáp, trung caáp, cao ñaúng, ñaïi hoïc vaø ngay caû ñaøo taïo Cao hoïc Myõ thuaät thì moân hoïc nghieân cöùu Hình hoaï cuõng luoân ñöôïc quan taâm, chuù troïng vaø daønh nhieàu thôøi gian. Qua bao theá heä thaày troø, gaén lieàn vôùi teân tuoåi tröôøng “Yeát Kieâu”, vôùi nhöõng thaønh töïu, ñoùng goùp, traûi nghieäm, ñeán giai ñoaïn hieän nay, moät “Theá giôùi phaúng” cuøng vôùi toác ñoä phaùt trieån cuûa Khoa hoïc, Coâng ngheä thoâng tin, nhòp soáng... nhu caàu thaåm myõ cuõng coù nhöõng bieán ñoåi. Tröôùc vaán ñeà xaõ hoäi hoaù giaùo duïc, söï thay ñoåi veà thôøi gian ñaøo taïo, tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam cuõng khoâng naèm ngoaøi söï phaùt trieån chung cuûa toaøn xaõ hoäi... Töø hieän thöïc ñoù, naûy sinh nhieàu yù kieán khaùc nhau veà moân hoïc nghieân cöùu hình hoaï trong nhaø tröôøng hieän nay. Toâi chæ xin coù moät soá yù kieán veà vai troø cuûa moân Hình hoaï trong moái quan heä giöõa nghieân cöùu hình hoïa vaø quaù trình saùng taùc. Trong cuoán “60 naêm thaønh laäp Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Haø Noäi 172 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 173
1925-1990”, phaàn chöông trình Hình hoaï coù neâu ra muïc ñích, yeâu caàu (Nhaèm kích thích khaû naêng tìm toøi, phaân tích, nghieân cöùu saâu cuûa sinh vieân). cuûa moân hoïc Hình hoaï: Moät soá daïng baøi gôïi yù: “Hình hoaï nghieân cöùu laø noäi dung cô baûn cuûa Hoäi hoïa, nhaèm taïo Daïng baøi veõ taû chaân (hình, tæ leä, theá daùng maûng, khoái, khoâng gian, cho sinh vieân coù khaû naêng nghieân cöùu saâu veà tæ leä, hình thöùc, voùc daùng, aùnh saùng v.v...) ñaëc ñieåm, traïng thaùi cuûa ngöôøi vaø vaät trong töông quan vôùi khoâng gian, Daïng baøi Hình hoaï taäp trung nhaán maïnh moät yeáu toá troäi: vôùi moâi tröôøng baèng ñaäm nhaït, baèng maøu saéc”. Nhaán maïnh neùt (hình hoaï neùt). “Qua quaù trình nghieân cöùu, dieãn taû, sinh vieân seõ naém baét ñöôïc Nhaán maïnh caáu truùc, hình dieän... nhöõng nguyeân taéc cô baûn cuûa Hoäi hoaï ñen traéng vaø sôn daàu, ñoàng thôøi Nhaán maïnh töông quan aùnh saùng, ñaäm nhaït, chaát caûm v.v... naâng cao ñöôïc nhaän thöùc thaåm myõ, töø ñoù sinh vieân coù theå xaây döïng Daïng baøi veõ theo trí nhôù (giuùp ngöôøi veõ taäp ghi nhôù, khaùi quaùt vaø theå hieän ñöôïc hình töôïng caùc nhaân vaät trong tranh vöõng chaéc vaø nhöõng neùt ñaëc tröng nhaát, nhöõng aán töôïng noåi baäi nhaát cuûa ñoái töôïng sinh ñoäng.” theo caùch caûm nhaän rieâng cuûa caù nhaân, ít bò leä thuoäc vaø chi phoái hôn so Qua ñaây, chuùng ta thaáy roõ muïc ñích, yeâu caàu, taàm quan troïng cuûa vôùi veõ tröôùc maãu). vieäc veõ nghieân cöùu Hình hoaï cuõng nhö vieäc ñònh höôùng cho moân hoïc Daïng baøi khaùi quaùt nhöõng ñaëc ñieåm cuûa ñoái töôïng maãu trong hình hoaï ñaõ ñöôïc khaúng ñònh. Vaán ñeà chuùng ta caàn quan taâm laø hoïc Hình nhöõng caáu truùc toái giaûn. Taäp xaây döïng, bieåu ñaït moät caùch saùng taïo hoaï nhö theá naøo ñeå hieäu quaû nhaát vaø phuïc vuï toát nhaát cho vieäc saùng taùc nhöõng töông quan ñöôïc gôïi yù töø maãu thaät thaønh moät traät töï nhöõng sau naøy? Coù leõ, muïc ñích cuûa noù khoâng chæ döøng laïi ôû vieäc xaây döïng hình maûng dieän, chieàu höôùng, ñöôøng neùt thuaàn tuùy... Ñöa caùc hình thaùi töï töôïng nhaân vaät trong tranh, maø thöïc teá noù coøn coù nhöõng taùc duïng toaøn nhieân cuûa söï vaät khaùch quan quy veà caùc hình thöùc tröøu töôïng... dieän vaø saâu saéc hôn? Ñeå quaù trình hoïc Hình hoaï thöïc söï laø caàu noái giöõa Xem laïi quaù trình hoïc cuûa sinh vieân Myõ thuaät, nhöõng naêm ñaàu ñoøi nghieân cöùu cô baûn vaø saùng taïo, chuùng ta caàn coù moät phöông phaùp, moät hoûi phaûi naém vöõng, chaéc veà tæ leä, ñaëc ñieåm maãu, caùch xöû lyù khoâng gian, caùch hoïc phuø hôïp. Trong chöông trình Hình hoaï, coù theå taïm chia thaønh chuû ñoäng veà boá cuïc treân baøi veõ. Ngay trong quaù trình thöïc hieän nhöõng 3 noäi dung sau: yeâu caàu cuûa moät baøi hình hoaï cô baûn, moãi sinh vieân, vôùi moãi caùch nhìn, Cheùp, phaân tích taùc phaåm cuûa caùc danh hoaï, caùc tröôøng phaùi Ngheä thuaät, caùch caûm nhaän vaø bieåu ñaït khaùc nhau... Töø nhöõng ñoái töôïng cuï theå trong tìm hieåu quy luaät, phong caùch Ngheä thuaät, buùt phaùp, töø ñoù ruùt ra baøi hoïc. moät khoâng gian cuï theå, sinh vieân theå hieän theo caùch hieåu vôùi nhöõng Ñieàu chænh vaø naâng cao yeâu caàu ñoái vôùi töøng giai ñoaïn hoïc hình hoaï rung ñoäng cuûa rieâng mình maø vaãn ra nhöõng ñaëc ñieåm cuûa ñoái töôïng, theå cho phuø hôïp. hieän chaát caûm, khoâng gian, maøu saéc thöïc teá baèng chaát lieäu cuûa hoäi hoaï... Giai ñoaïn 1: Hoïc cô baûn, naém chaéc caùch söû duïng chaát lieäu, moái ñoù cuõng laø böôùc ñaàu cuûa quaù trình saùng taïo. quan heä veà töông quan... Thoâng qua nhöõng baøi hoïc cuï theå töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp, ngöôøi Giai ñoaïn 2: Chuû ñoäng, theå hieän roõ quan ñieåm, thaùi ñoä cuûa ngöôøi veõ ñöôïc tieáp caän daàn vôùi tö duy saùng taùc. Tröôùc moãi ñoái töôïng cuï theå, veõ, tìm toøi theå hieän nhöõng hình thöùc bieåu ñaït môùi... tieáp caän daàn vôùi tö ngöôøi veõ böôùc ñaàu khaùi quaùt nhöõng neùt ñaëc tröng tieâu bieåu veà caáu truùc duy saùng taùc. hình theå, tæ leä, töông quan ñaäm nhaït, maøu saéc... tìm ra nhöõng keát caáu Ña daïng hoaù caùc daïng baøi taäp Hình hoïa vaø yeâu caàu ñoái vôùi töøng daïng baøi ñieån hình ñöôïc gôïi yù töø ñoái töôïng. coù theå thieát laäp moät traät töï khoâng gian 174 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 175
hoaøn toaøn chuû ñoäng, coù theå chæ duøng neùt, chæ duøng maûng, maøu... Töø veõ chaát lieäu. Neáu laø luïa, sôn daàu, sôn maøi hay khaéc goã thì mieáng hình ñoù seõ gioáng thaät, söï thaät nhìn thaáy, ñeán veõ theo caùi hieåu, theo caûm nhaän... Ñöa nhö theá naøo? Söû duïng khoâng gian ra sao?... Luùc ñoù ngöôøi veõ seõ gaàn vôùi töø hình thöùc töï nhieân cuûa ñoái töôïng cuï theå trôû thaønh caùc hình thöùc tröøu söï saùng taïo nhieàu hôn, baûn thaân moät hình ñeïp noù ñaõ vöôït qua caùi ñuùng töôïng... Bieåu ñaït ñoái töôïng baèng moät soá raát haïn cheá nhöõng ngoân ngöõ taïo roài, moät “From” hình ñeïp, moät khuoân maët ñeïp, moät hoaø saéc ñeïp, moät hình, ñi saâu khai thaùc moät khía caïnh, moät goùc ñoä, moät ñaëc ñieåm noåi baät khoaûng hôû giöõa tay vaø thaân ñeïp... Coù luùc, ngöôøi veõ chæ maûi dieãn taû nhöõng baèng caùch giaûn löôïc toái ña caùc yeáu toá taïo hình (ví duï: chæ duøng neùt veõ ñeå chi tieát maãu maø khoâng chuù yù ñeán khoaûng khoâng gian coøn laïi töùc laø phaàn theå hieän caû khoâng gian, aùnh saùng, hình khoái...). neàn trong baøi maø coi ñoù nhö laø moät phaàn rieâng bieät. Nhö vaäy, caùch hoïc Khi nghieân cöùu hình hoaï cuõng coù nghóa laø ngöôøi veõ ñem traïng thaùi laø yeáu toá then choát giuùp cho moân Hình hoïa coù theå phaùt huy ñöôïc taùc tinh thaàn cuûa baûn thaân chuyeån hoaù thaønh nhöõng bieåu hieän cuûa ngheä duïng hay chæ laø söï sao cheùp khoâng hôn. Coù theå noùi, nhöõng ngöôøi veõ thuaät. Khi ñöôïc reøn luyeän veà tay ngheà cuõng nhö quan ñieåm thaåm myõ, nghieân cöùu Hình hoaï toát thöôøng coù ñieàu kieän ñeå saùng taùc toát. cuøng vôùi caûm höùng saùng taïo... Luùc ñoù caùc yeáu toá taïo hình seõ coù moái quan Trong quaù trình hoïc Hình hoaï, töï ngöôøi hoïc ñaõ thaåm thaáu trong heä töï nhieân, khoâng bò raøng buoäc, chi phoái treân baøi veõ... Moät baøi hình hoaï mình moät caùch nhìn, moät quan nieäm, moät kieán thöùc veà vaên hoaù taïo ñeïp coù theå coi nhö moät taùc phaåm ñeïp. Qua nhöõng ñoái töôïng maãu khaùc hình, naêng löïc thaåm mó ñöôïc naâng leân. Töø nhöõng baøi veõ nghieân cöùu ñoái nhau, ngöôøi veõ phaûi chuû ñoäng tìm cho mình moät caùch theå hieän phuø hôïp töôïng cuï theå, hình thaønh tö duy saùng taùc. Qua ñoù ta thaáy caùi hay, caùi vôùi traïng thaùi tinh thaàn maãu. Coù theå daãn caâu chuyeän hoaï syõ Nguyeãn quan troïng cuûa veõ nghieân cöùu Hình hoaï. Khoâng phaûi töï nhieân maø moân Saùng veõ chaân dung ngöôøi em laøm ngheà giaùo laø moät ví duï. Moïi ngöôøi tôùi hoïc Hình hoaï laïi laø moân chính, laø theá maïnh ñaëc thuø cuûa sinh vieân xem, thaáy buùt phaùp maïnh meõ, phoùng khoaùng ñaõ raát thaùn phuïc. Vaäy maø chuyeân veà Myõ thuaät. sau ñoù laïi ñaõ thaáy Nguyeãn Saùng thay vaøo moät buùt phaùp giaûn dò, chaân thaät, Trong vieäc giaûng daïy vaø hoïc taäp Myõ thuaät, tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät nheï nhaøng hôn. OÂng noùi: em toâi laø nhaø giaùo, nhö vaäy seõ hôïp hôn, ñuùng Vieät Nam luoân laø moät trung taâm ñaøo Myõ thuaät lôùn cuûa caû nöôùc. Vôùi nhieàu hôn... laøm bao ngöôøi yeâu meán ngheä thuaät vöøa neå phuïc, vöøa tieác cho taùc kinh nghieäm vaø keát quaû ñaõ qua, trong söï phaùt trieån cuûa toaøn xaõ hoäi vaø phaåm ñaõ bò xoaù ñi. nhu caàu cuï theå hieän nay, ñoøi hoûi chuùng ta caàn phaûi coù söï baøn luaän, xem Trong thöïc teá ñôøi soáng Myõ thuaät, coù moät soá tröôøng hôïp veõ Hình hoïa xeùt veà caùch thöùc, muïc tieâu ñaøo taïo noùi chung vaø moân hoïc nghieân cöùu toát, nhöng khi saùng taùc thì khoâ cöùng, keùm saùng taïo. Moät soá khaùc veõ Hình hình hoaï noùi rieâng, traùnh laõng phí thôøi gian ñaøo taïo, ñaët ra yeâu caàu cuï hoaï chöa hay laém nhöng laïi vaãn coù theå coù taùc phaåm toát. Vì theá, khoâng theå: hoïc nghieân cöùu hình hoaï ñeå laøm gì? Hoïc nhö theá naøo? Chöông trình ít yù kieán cho raèng khoâng thöïc söï caàn thieát phaûi hoïc Hình hoaï?. vaø phaân boá thôøi gian ra sao vôùi nhöõng ñoái töôïng khaùc nhau? Töø ñoù seõ coù Theo toâi, ñieàu quan troïng khoâng phaûi laø coù hoïc Hình hoïa hay khoâng caùch daïy vaø hoïc cho phuø hôïp, nhaèm trang bò cho sinh vieân töø nhöõng kieán maø laø hoïc nhö theá naøo. Coù moät soá sinh vieân ngay ñeán naêm cuoái, khi veõ thöùc cô baûn veà hình hoaï noùi rieâng cho ñeán nhöõng kieán thöùc veà vaên hoaù Hình hoaï vaãn bò ôû tình traïng cheùp maãu, chöa coù söï chuû ñoäng veà hình, veà taïo hình noùi chung... Qua ñoù, thaáy roõ moái quan heä, söï caàn thieát cuûa vieäc maøu, veà neùt, veà khoái chaát vaø khoâng gian theå hieän. Moät phaàn do naêng löïc, nghieân cöùu hình hoaï ñeán quaù trình saùng taùc, xaùc ñònh caùch nghieân cöùu moät phaàn chöa yù thöùc ñöôïc caùch hoïc, caùch nghieân cöùu maãu. hình hoaï cho phuø hôïp vaø hieäu quaû nhaát. Khi veõ nghieân cöùu hình hoaï ñen traéng cuõng coù theå lieân töôûng tôùi C.A.P 176 Tröôøng Ñaïi hoïc Myõ thuaät Vieät Nam - Vieän Myõ thuaät Hình hoïa trong ñaøo taïo Myõ thuaät 177