Đào tạo thương mại điện tử trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0

76 Tạp chí Khoa học Viện Đại học Mở Hà Nội 53 (03/2019) 76-84<br /> <br /> <br /> <br /> ĐÀO TẠO THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ TRONG BỐI CẢNH CÁCH<br /> MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0<br /> <br /> E-COMMERCIAL TRAINING IN 4.0 INDUSTRIAL REVOLUTION<br /> <br /> Đặng Thị Thu Giang*†††††††††<br /> Nguyên Thị Kim Dung**‡‡‡‡‡‡‡‡‡<br /> <br /> Ngày tòa soạn nhận được bài báo: 7/9/2018<br /> Ngày nhận kết quả phản biện đánh giá: 6/3/2019<br /> Ngày bài báo được duyệt đăng: 27/3/2019<br /> <br /> Tóm tắt: Giáo dục nói chung và giáo dục đại học về thương mại điện tử (TMĐT) nói riêng là một<br /> trong những lĩnh vực chịu sự tác động của CMCN 4.0 nhanh hơn cả bởi chính giáo dục cũng sẽ tạo ra những<br /> phiên bản mới của các cuộc CMCN tiếp theo. Công nghiệp 4.0 hứa hẹn những bước đột phá mới trong hoạt<br /> động đào tạo, thay đổi mục tiêu cũng như mô hình đào tạo truyền thống nhằm đáp ứng yêu cầu hoàn toàn mới.<br /> Sự phát triển công nghệ thông tin, công cụ kỹ thuật số, hệ thống mạng kết nối và siêu dữ liệu sẽ là những công<br /> cụ và phương tiện tốt để thay đổi cách thức tổ chức, quản lý của hoạt động kinh doanh thông qua TMĐT. Vì<br /> vậy vai trò của các trường đại học cao đẳng trong việc đào tạo nguồn nhân lực cho TMĐT trở nên càng bức<br /> thiết.<br /> Từ khóa: nguồn nhân lực, thương mại điện tử, cách mạng 4.0<br /> <br /> Abstract: Education in general and higher education in e-commerce in particular is one of the areas<br /> affected by 4.0 industrial revolution even faster than education itself which may create new versions of the<br /> incoming revolution. Industry 4.0 propose to make new breakthroughs in training activities, changing goals as<br /> well as traditional training models to response new requirements. The development of information technology,<br /> digital tools, connection networks and metadata will be good tools and means to change the administration of<br /> business activities through e-commerce. Therefore, the role of educational institutions in human resources<br /> training for e-commerce becomes increasingly nessesary.<br /> Keywords: human resources, e-commerce, 4.0 revolution<br /> <br /> 1. Mở đầu đầu phát triển và hoàn thiện dần, hình ảnh (kể<br /> Cho tới đầu thế kỷ 20, để liên lạc với cả chữ viết con số, các ký hiệu khác và cả âm<br /> nhau người ta sử dụng hệ thống các ký hiệu như thanh đều được số hóa thành các nhóm bít điện<br /> âm thanh, hình ảnh và chữ viết. Trong nửa đầu tử, để ghi lại, lưu giữ trong môi trường từ,<br /> thế kỷ đó, kỹ thuật số trên cơ sở hệ nhị phân bắt truyền đi và đọc bằng điện tử, tất cả đều có tốc<br /> <br /> <br /> * Học viện tài chính<br /> †††††††††<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ** Khoa Kinh tế - Đại học Mở Hà Nội<br /> ‡‡‡‡‡‡‡‡‡<br /> Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion 77<br /> <br /> <br /> <br /> độ ánh sáng (300.000km/s). Kỹ thuật số trước cuộc cách mạng số, đặc trưng bởi Internet ngày<br /> hết được áp dụng vào máy tính điện tử, tiếp đó càng phổ biến và di động, bởi các cảm biến nhỏ<br /> sang các lĩnh vực khác (cho tới điện thoại di và mạnh mẽ hơn với giá thành rẻ hơn, bởi trí<br /> động, thẻ tín dụng). Việc áp dụng kỹ thuật số tuệ nhân tạo và học máy (machine learning).<br /> có thể coi là một cuộc cách mạng vĩ đại trong Các công nghệ số với phần cứng máy tính,<br /> lịch sử nhân loại, gọi là cuộc cách mạng số hóa, phần mềm và hệ thống mạng đang trở nên ngày<br /> mở ra kỷ nguyên số hóa. càng phức tạp hơn, được tích hợp nhiều hơn và<br /> Cuộc cách mạng này diễn ra với tốc độ vì vậy đang làm biến đổi xã hội và nền kinh tế<br /> nhanh. Chiếc máy tính điện tử đầu tiên có thể toàn cầu. Cùng với xu hướng CMCN 4.0, kinh<br /> chương trình hóa ra đời năm 1946, có kích tế số là yếu tố quan trọng tác động ảnh hưởng<br /> thước bằng bốn đến năm gian phòng, trị giá lớn đến đời sống, xã hội và cơ cấu của nền kinh<br /> nhiều triệu USD và chỉ thực hiện được 5 nghìn tế. Thương mại dần được toàn cầu hóa; công<br /> lệnh trong một giây. Năm mươi năm sau, máy nghệ cao và các mô hình kinh doanh mới ngày<br /> tính điện tử cá nhân thông dụng, chỉ có kích càng phát triển. Thị trường TMĐT vì thế cũng<br /> thước để bàn, giá trị chỉ khoảng một nghìn được mở rộng, mô hình TMĐT ngày càng đổi<br /> USD và thực hiện được trên 400 triệu lệnh mới, các chuỗi cung ứng truyền thống với sự<br /> trong một giây nhờ sử dụng chip vi mạch cho hỗ trợ của sức mạnh lan tỏa của số hóa và công<br /> phép đóng- mở nhiều triệu lần một giây. Các nghệ thông tin trở thành chuỗi cung ứng thông<br /> phương tiện truyền thông hiện đại cũng song minh, đem lại hiệu quả cho nền kinh tế số nói<br /> song cùng phát triển, ngày nay một sợi cáp chung cũng như TMĐT nói riêng.<br /> quang mảnh bằng sợi tóc có thể truyền một TMĐT Việt Nam mặc dù đã bắt nhịp<br /> lượng thông tin chứa đựng trong 90 nghìn cuốn xu hướng TMĐT mới của thế giới, phục vụ<br /> từ điển bách khoa trong một giây, hệ thống liên hiệu quả cho hoạt động sản xuất, kinh doanh,<br /> lạc viễn thông và định vị toàn cầu thông qua tạo thói quen mua sắm hiện đại của người tiêu<br /> các vệ tinh đã bao phủ toàn thế giới, ngành dùng trên môi trường mạng. Tuy nhiên, các hạ<br /> công nghệ thông tin và truyền thông ngày càng tầng cho kinh tế số, như hạ tầng thanh toán điện<br /> chiếm tỷ trọng cao trong nền kinh tế. Nhân loại tử, hạ tầng phân phối điện tử, hạ tầng nhân lực<br /> đang sống trong thời kỳ máy tính hóa xã hội, TMĐT và CNTT, hạ tầng an toàn an ninh thông<br /> khác biệt hoàn toàn về chất so với thời kỳ tin còn bộc lộ nhiều hạn chế. Đặc biệt nguồn<br /> trước. Quá trình máy tính hóa xã hội bắt đầu nhân lực phục vụ cho phát triển TMĐT ở Việt<br /> bùng nổ, rồi nhanh chóng chuyển sang mang Nam còn rất mỏng và yếu. Điều này đòi hỏi vai<br /> tính chất toàn cầu sau khi Internet ra đời, trong trò của các trường đại học, cao đẳng trong việc<br /> bối cảnh ấy hoạt động kinh tế nói chung và quan tâm, đẩy mạnh công tác đào tạo nguồn<br /> thương mại nói riêng, kể cả khâu quản lý cũng nhân lực phục vụ cho TMĐT ngày càng trở nên<br /> chuyển sang dạng số hóa, điện tử hóa, khái bức thiết. Bài viết góp phần đưa ra cái nhìn<br /> niệm TMĐT, dần dần hình thành và ứng dụng tổng quan về thực trạng đào tạo TMĐT ở Việt<br /> TMĐT ngày càng mở rộng. Nam và qua đó gợi ý một số hướng phát triển<br /> Ngày nay, cách mạng công nghiệp lần TMĐT trong tương lai với vai trò của các<br /> thứ 4 (CMCN 4.0) được xây dựng dựa trên trường đại học cao đẳng.<br /> 78 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion<br /> <br /> <br /> <br /> 2. Nội dung Bên cạnh đó, Thủ tướng chính phủ phê<br /> 2.1 Bối cảnh ra đời và phát triển duyệt kế hoạch tổng thể phát triển thương mại<br /> ngành học Thương mại Điện tử tại Việt Nam điện tử giai đoạn 2006-2010 tại quyết định số<br /> và chính sách phát triển của Nhà nước 222/2005/QĐ-TTg năm 2005 đã nhấn mạnh tới<br /> TMĐT là hình thức mua bán hàng hóa phát triển nguồn nhân lực là chính sách đầu tiên<br /> và dịch vụ thông qua mạng máy tính tòan cầu. trong số sáu chính sách và giải pháp chủ yếu<br /> TMĐT chỉ gồm các hoạt động thương mại được đề ra trong kế hoạch tổng thể phát triển<br /> được tiến hành trên mạng máy tính mở như TMĐT giai đoạn 2006-2010. Trước hết tập<br /> Internet. Trên thực tế, chính các hoạt động trung đào tạo nguồn nhân lực chính qui tại các<br /> thương mại thông qua mạng Internet đã làm trường đại học, cao đẳng, trung học chuyên<br /> phát sinh thuật ngữ TMĐT. nghiệp thuộc khối ngành kinh tế và luật, đồng<br /> TMĐT gồm các hoạt động mua bán thời đào tạo theo chương trình đại cương tại các<br /> hàng hóa và dịch vụ qua phương tiện điện tử, trường dạy nghề thuộc các chuyên ngành<br /> giao nhận các nội dung kỹ thuật số trên mạng, thương mại, quản trị kinh doanh, đào tạo cho<br /> chuyển tiền điện tử, mua bán cổ phiếu điện tử, cán bộ quản lý nhà nước làm công tác hoạch<br /> vận đơn điện tử, đấu giá thương mại, hợp tác định chính sách và thực thi pháp luật về TMĐT<br /> thiết kế, tài nguyên mạng, mua sắm công cộng, ở trung ương, địa phương và các tỉnh, thành<br /> tiếp thị trực tuyến tới người tiêu dùng và các phố, khuyến khích các doanh nghiệp tham gia<br /> dịch vụ sau bán hàng. cung cấp dịch vụ đào tạo về TMĐT.<br /> TMĐT được thực hiện đối với cả Ngày 16/5/2013, chính phủ ra nghị định<br /> thương mại hàng hóa (ví dụ như hàng tiêu số 25/2013/NĐ-CP về TMĐT trong đó quy<br /> dùng, các thiết bị y tế chuyên dụng) và thương định về việc phát triển, ứng dụng và quản lý<br /> mại dịch vụ (ví dụ như dịch vụ cung cấp thông hoạt động thương mại điện tử. qua đó tạo đà<br /> tin, dịch vụ pháp lý, tài chính); các hoạt động cho sự phát triển mạnh mẽ hơn của ngành này.<br /> truyền thống (như chăm sóc sức khỏe, giáo Ngày 08/08/2016, Chính phủ tiếp tục<br /> dục) và các hoạt động mới (ví dụ như siêu thị ban hành quyết định phê duyệt kế hoạch tổng<br /> ảo). Sự xuất hiện của TMĐT đã tạo ra một cuộc thể phát triển TMĐT giai đoạn 2016-2020.<br /> cách mạng làm thay đổi cách thức kinh doanh Trong đó một lần nữa nhấn mạnh TMĐT là một<br /> của doanh nghiệp. trong những kết cấu hạ tầng quan trọng của lĩnh<br /> TMĐT được hình thành từ năm 2003 vực thương mại và của xã hội thông tin; là<br /> đến nay khi Internet bắt đầu bùng nổ, nhưng đã phương thức giúp doanh nghiệp Việt Nam đẩy<br /> phát triển khá nhanh. Tới năm 2009 nhiều mạnh phát triển thị trường trong nước và xuất<br /> trường đã chủ động triển khai hoạt động đào nhập khẩu, tham gia vào chuỗi cung ứng toàn<br /> tạo chính quy TMĐT, nhưng sự phát triển của cầu, giúp nâng cao năng lực cạnh tranh quốc<br /> lĩnh vực này bị ảnh hưởng đáng kể do có sự gia trong hội nhập quốc tế; góp phần đẩy mạnh<br /> chênh lệch lớn giữa khả năng đào tạo về TMĐT công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. TMĐT<br /> của các cơ sở đào tạo với nhu cầu về nguồn là lĩnh vực có hàm lượng ứng dụng công nghệ<br /> nhân lực TMĐT của tổ chức, doanh nghiệp. cao, tốc độ phát triển nhanh. Doanh nghiệp là<br /> lực lượng nòng cốt triển khai, nhà nước đóng<br /> Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion 79<br /> <br /> <br /> <br /> vai trò quản lý, thiết lập hạ tầng và tạo môi nguyên nhân khiến nhiều trường đại học cao<br /> trường cho thương mại điện tử phát triển. đẳng mở thêm ngành liên quan để đáp ứng nhu<br /> Chính sách quản lý được xây dựng trên cơ sở cầu thị trường. Lĩnh vực này cũng hứa hẹn sẽ<br /> thực tiễn, nhằm tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, tạo ra rất nhiều cơ hội việc làm thông qua nhu<br /> đồng thời bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng cầu tuyển dụng ngày càng lớn của các doanh<br /> khi ứng dụng thương mại điện tử. Đặc biệt nghiệp hoạt động trong lĩnh vực TMĐT.<br /> quan tâm chính sách phổ biến, tuyên truyền về Tuy nhiên, một thực tế hiện nay tuy lực<br /> TMĐT cũng như đào tạo chính qui tại các lượng sinh viên ngành TMĐT khá đông đảo<br /> trường đại học, cao đẳng. Bộ Giáo dục và đào nhưng các doanh nghiệp hiện nay vẫn đang<br /> tạo và Bộ Thương mại (nay là Bộ Công thiếu trầm trọng nhân lực có trình độ chuyên<br /> thương) là hai cơ quan quản lý nhà nước chịu môn tốt. Theo báo cáo của Hiệp hội Thương<br /> trách nhiệm tổ chức triển khai hoạt động đào mại điện tử Việt Nam - VECOM, trong năm<br /> tạo ở tầm vĩ mô. 2017 có đến 31% doanh nghiệp gặp khó khăn<br /> TMĐT Việt Nam hiện được xem đang trong việc tuyển dụng lao động liên quan đến<br /> bước vào thời kỳ phát triển mạnh mẽ, đặc biệt công nghệ thông tin và TMĐT.<br /> trong 3 năm trở lại đây. Theo thông tin từ Cục<br /> Thương mại điện tử và Công nghệ thông tin, 2.2 Kinh nghiệm đào tạo thương mại<br /> ngành này đang có tốc độ tăng trưởng điện tử của một số nước trên thế giới<br /> 25%/năm, thuộc top tăng trưởng lớn nhất trên Đa số các quốc gia đều đào tạo TMĐT<br /> thế giới. Tốc độ này được dự báo sẽ tiếp tục giữ ở cả trình độ đại học và sau đại học, tuy nhiên<br /> vững trong vài năm tới và đến năm 2020, mỗi quốc gia lại đào tạo ngành TMĐT tập trung<br /> TMĐT Việt Nam sẽ có thể đạt 10 tỷ USD. vào một trình độ nhất định như: Canada tập<br /> Ngoài ra tiềm năng của TMĐT tại Việt trung đào tạo trình độ cao đẳng TMĐT.<br /> Nam cũng đang còn rất lớn nếu so sánh với các Australia tập trung đào tạo thạc sĩ quản trị kinh<br /> nước khác trong khu vực. Nếu xét trên tỷ lệ doanh chuyên ngành TMĐT… Ngoài ra hình<br /> giữa doanh thu TMĐT so với tổng doanh thu thức đào tạo thạc sĩ quản trị kinh doanh chuyên<br /> bán lẻ trong năm 2017, Trung Quốc đang là số ngành TMĐT phổ biến ở hầu hết các quốc gia.<br /> 1 trên thế giới, chiếm khoảng hơn 20%, ở Nhật Chương trình giảng dạy và nội dung<br /> Bản là 10%, Hàn Quốc là 12% nhưng tại Việt giảng dạy có sự khác biệt khá rõ rệt tuỳ theo<br /> Nam con số này chỉ mới dừng lại ở con số cách tiếp cận. Có ba khuynh hướng tiếp cận<br /> 1,4%. trong chương trình giảng dạy.<br /> Thị trường bán lẻ Việt Nam được đánh - Cách tiếp cận theo khuynh hướng<br /> giá về mức độ hấp dẫn đứng thứ 6 trên thế giới, Công nghệ thông tin.<br /> trong khu vực chỉ sau Trung Quốc và Malaysia. - Cách tiếp cận theo khuynh hướng<br /> Các chuyên gia dự đoán rằng trong vòng 5-7 Quản trị kinh doanh.<br /> năm tới, TMĐT tăng trưởng ít nhất 10 lần, lạc - Cách tiếp cận theo khuynh hướng<br /> quan sẽ là 20 lần. Liên ngành.<br /> Tiềm năng lớn, hứa hẹn nhiều cơ hội Cách tiếp cận theo khuynh hướng Công<br /> cũng như nguồn nhân lực khan hiếm là những nghệ thông tin: Khác với thương mại truyền<br /> 80 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion<br /> <br /> <br /> <br /> thống, TMĐT là phương thức thương mại “dựa +Tình hình đào tạo TMĐT tại Hoa kỳ:<br /> trên công nghệ” (Technology- based Chương trình cử nhân Hệ thống thông tin,<br /> Commerce), ở đây là dựa trên công nghệ thông chuyên ngành TMĐT của trường Đại học<br /> tin-truyền thông (CNTT-TT). Chính sự phát Fullerton thuộc California State University.<br /> triển ứng dụng của CNTT trong các ngành kinh Nội dung chương trình phần bắt buộc gồm 10<br /> tế dẫn tới sự ra đời của TMĐT TMĐT được môn học mỗi môn gồm 3 tín chỉ. Số môn học<br /> tiến hành trong môi trường điện tử và dựa trên về thương mại, quản trị kinh doanh chiếm 50%<br /> những nguyên tắc, yêu cầu riêng (về giao dịch thời lượng, số môn học về kỹ thuật, công nghệ<br /> thanh toán, về an toàn bảo mật, về hành lang thông tin chiếm khoảng 50% thời lượng. Tại<br /> pháp lý, về khiếu nại, tranh chấp…) Vì vậy Hoa Kỳ, các trường kinh tế và quản trị kinh<br /> những người làm TMĐT cần phải nắm vững doanh đang giảng dạy hai ngành có liên quan<br /> những vấn đề liên quan đến thương mại và cả đến TMĐT là Hệ thống Thông tin Quản lý<br /> công nghệ thông tin. (HTTTQL, MIS) và TMĐT.<br /> Cách tiếp cận theo khuynh hướng Quản +Tình hình đào tạo TMĐT tại Canada:<br /> trị kinh doanh: Tiếp cận theo khuynh hướng Về tiêu dùng trực tuyến, Canada đã vượt Hoa<br /> quản trị kinh doanh nhấn mạnh trọng tâm trang Kỳ và là quốc gia có lượng mua sắm trực tuyến<br /> bị các kỹ năng và kiến thức thuộc lĩnh vực kinh cao nhất thế giới. Theo thống kê, trong hệ<br /> tế-kinh doanh, khoa học xã hội- hành vi cho thống các trường đại học và cao đẳng Canada,<br /> người học, và hình thành trên nền chương trình khoảng 50 trường cao đẳng và học viện kỹ<br /> đào tạo quản trị kinh doanh, điều chỉnh, sửa đổi thuật của Canada cung cấp các khoá học đào<br /> cho thích hợp với TMĐT, Ngoài ra người học tạo TMĐT. Có khoảng 20% trường cao đẳng<br /> còn được trang bị các kỹ năng, kiến thức cần đào tạo cử nhân chuyên ngành TMĐT. Các<br /> thiết về CNTT-TT, trong đó chú trọng trang bị trường đại học đào tạo thạc sĩ quản trị kinh<br /> các kỹ năng, kiến thức về khai thác, sử dụng doanh chuyên ngành TMĐT như: Athbasca,<br /> các thiết bị phần cứng, phần mềm trong CNTT Ottawa, McMaster, Concordia, McGill…<br /> để phục vụ cho TMĐT chứ không trang bị các + Tình hình đào tạo TMĐT tại Hàn<br /> kiến thức nền tảng sâu về CNTT-TT quốc: Doanh số TMĐT của Hàn Quốc năm<br /> Cách tiếp cận theo khuynh hướng Liên 2004 đạt 314 tỷ USD chiếm 20% tổng giao<br /> ngành: Theo khuynh hướng này các chương dịch thương mại. TMĐT phát triển khá đồng<br /> trình đào tạo chủ trương đảm bảo sự hài hoà đều trên các loại hình B2B, B2C, B2G. Khảo<br /> kiến thức và kỹ năng thuộc cả ba lĩnh vực kinh sát 50 trường đại học lớn của Hàn Quốc cho<br /> tế -kinh doanh, khoa học xã hội-hành vi, và thấy 100% trường kinh tế và quản trị kinh<br /> CNTT-TT. Để xây dựng đội ngũ đào tạo doanh thành lập khoa MIS đào tạo trình độ đại<br /> TMĐT theo cách tiếp cận liên ngành, các cơ sở học và sau đại học. Khoa MIS chịu trách nhiệm<br /> đào tạo thành lập đội ngũ giảng dạy liên bộ giảng dạy một số môn học chuyên ngành<br /> môn, liên khoa gồm các giảng viên thuộc các TMĐT Ngoài khoa MIS, một số trường còn<br /> lĩnh vực quản trị kinh doanh, marketing và thành lập khoa Kinh doanh trên Internet hoặc<br /> CNTT. đào tạo riêng ngành TMĐT.<br /> Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion 81<br /> <br /> <br /> <br /> 2.3 Tình hình đào tạo Thương mại + Giáo trình: Hiện nay giáo trình<br /> điện tử tại Việt Nam cũng như khả năng đáp TMĐT do các cơ sở đào tạo tự quyết định, các<br /> ứng đối với thị trường giảng viên dạy môn học TMĐT tự biên soạn,<br /> Theo số liệu của Cục Thương mại điện thường sử dụng giáo trình có sẵn của nước<br /> tử và Công nghệ thông tin, Bộ Công thương, ngoài hoặc sử dụng lại giáo trình của các đại<br /> điều tra tình hình đào tạo TMĐT tại 250 trường học khác biên soạn. Trong đó sách, tài liệu<br /> đại học và cao đẳng trên phạm vi toàn quốc vào TMĐT của nước ngoài về Việt Nam từ nhiều<br /> tháng 7 năm 2010 và nhận được trả lời của 125 nguồn khác nhau như: Giảng viên học nước<br /> trường, chủ yếu tập trung vào các trường đào ngoài cầm tay về, mua qua mạng, các đại học<br /> tạo các ngành thuộc lĩnh vực kinh tế và CNTT, nước ngoài tặng.<br /> có 77 trường đã triển khai hoạt động đào tạo Khả năng đáp ứng của nguồn nhân lực<br /> thương mại điện tử, trong đó có 49 trường đại TMĐT so với nhu cầu của thị trường theo báo<br /> học và 28 trường cao đẳng. Về tổ chức giảng cáo chỉ số TMĐT Việt Nam 2018 của Hiệp hội<br /> dạy Trong số 49 trường đại học đã giảng dạy thương mại điện tử Việt Nam cho thấy:<br /> TMĐT, có 01 trường thành lập khoa TMĐT, Lĩnh vực công nghệ thông tin truyền<br /> 10 trường thành lập bộ môn TMĐT Trình độ thông, tài chính và bất động sản có tỷ lệ lao<br /> đào tạo Trong số các trường đã đào tạo TMĐT động chuyên trách về TMĐT cao nhất (đều<br /> có 03 trường ( chiếm 4%) đào tạo TMĐT cho chiếm 49% trong tổng số doanh nghiệp tham<br /> bậc cao đẳng nghề, 52 trường đào tạo TMĐT gia khảo sát), tiếp theo là lĩnh vực giải trí<br /> cho bậc cao đẳng (chiếm 68%), 47 trường đào (47%). Lĩnh vực xây dựng chỉ có 23% doanh<br /> tạo TMĐT cho bậc đại học (chiếm 61%) và 08 nghiệp có lao động chuyên trách TMĐT. Khảo<br /> trường đào tạo TMĐT cho bậc sau đại học sát qua các năm cũng cho thấy tỷ lệ doanh<br /> (chiếm 10%). nghiệp gặp khó khăn trong việc tuyển dụng lao<br /> + Phương thức đào tạo: Phương thức động có kỹ năng về công nghệ thông tin và<br /> đào tạo TMĐT chủ yếu hiện nay vẫn là phương TMĐT có xu hướng tăng lên, điển hình năm<br /> thức giảng dạy và học tập tập trung trên lớp. 2015 có 24% doanh nghiệp gặp khó khăn, năm<br /> Tuy nhiên, có một số trường bắt đầu áp dụng 2016 có 29% và năm 2017 có tới 31% doanh<br /> phương thức đào tạo trực tuyến vào công tác nghiệp gặp khó khăn trong vấn đề tuyển dụng.<br /> giảng dạy và học tập TMĐT. So với năm 2008, Kỹ năng về quản trị website và sàn giao dịch<br /> số lượng giảng viên tăng từ 368 lên 553 người. TMĐT đang là nhu cầu lớn nhất đối với các<br /> Phần lớn giảng viên giảng dạy các môn liên doanh nghiệp, 46% doanh nghiệp gặp khó khăn<br /> quan đến TMĐT đều là các giảng viên chuyên khi tuyển dụng lao động có kỹ năng này. Với<br /> ngành khác như Công nghệ thông tin hay Quản các kỹ năng khác tình hình như sau:<br /> trị kinh doanh được bồi dưỡng thêm về TMĐT Kỹ năng khai thác, sử dụng các ứng<br /> hoặc tự nghiên cứu để giảng dạy TMĐT. dụng TMĐT: 45%<br /> Chương trình đào tạo chhủ yếu theo hai cách Kỹ năng cài đặt chế độ, ứng dụng, khắc<br /> tiếp cận cơ bản trong đào tạo TMĐT của các phục sự cố thông thường của máy vi tính: 42%<br /> nước là nhóm kinh tế và nhóm công nghệ. Kỹ năng xây dựng kế hoạch, triển khai<br /> dự án TMĐT: 42%<br /> 82 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion<br /> <br /> <br /> <br /> Kỹ năng quản trị cơ sở dữ liệu: 42% nghề đào tạo và chương trình đào tạo sẽ phải<br /> Kỹ năng tiếp thị trực tuyến: 35% điều chỉnh, cập nhật liên tục vì ranh giới giữa<br /> Kỹ năng triển khai thanh toán trực các lĩnh vực rất mỏng manh. Các trường đại<br /> tuyến: 30% học thực hiện hoạt động đào tạo theo hai<br /> hướng: một mặt phải đáp ứng tính định hướng<br /> 3. Các đề xuất xã hội, mặt khác đào tạo cung cấp nguồn nhân<br /> Nền tảng của CMCN 4.0 là sự kết nối lực đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động.<br /> giữa thật và ảo thông qua phần mềm công nghệ Tuy nhiên, áp lực đối với các trường đại học<br /> thông tin, kỹ thuật số và kết nối mạng, do vậy càng lớn khi chương trình đào tạo vừa đáp ứng<br /> kiến thức và kỹ năng về TMĐT và kỹ thuật số tính chuyên môn cao trong lĩnh vực nhất định,<br /> có vai trò rất quan trọng đối phương thức kinh vừa đáp ứng tính liên ngành (công nghệ thông<br /> doanh hiện đại trên thế giới. Nhiệm vụ của các tin, kỹ thuật số, mạng, kiến thức chuyên ngành)<br /> trường đại học trong giai đoạn tới phải đào tạo và các kỹ năng khác không thể thiếu, như: khả<br /> đủ chuyên gia công nghệ thông tin; chuyên gia năng suy nghĩ có hệ thống, khả năng tổng hợp,<br /> về kinh doanh tích cực trang bị cho các em sinh khả năng liên kết giữa thế giới thực và ảo, khả<br /> viên các kiến thức và kỹ năng có liên quan về năng sáng tạo, kỹ năng làm việc nhóm, khả<br /> TMĐT để đáp ứng nhu cầu xã hội trong nền năng hợp tác liên ngành… Trong bối cảnh kiến<br /> công nghiệp 4.0. Trang bị trình độ ngoại ngữ thức về công nghệ thay đổi rất nhanh, việc<br /> đủ để có thể làm việc ở mọi nơi trong tư cách trang bị cách thức tự học và ý thức học tập suốt<br /> của công dân toàn cầu. Với việc tổ chức hội thảo đời càng quan trọng hơn kiến thức của chương<br /> này đã thực sự cho thấy sự nhận thức rất rõ ràng trình đào tạo. Như vậy, CMCN 4.0 đã tạo áp<br /> vai trò, tác động của cuộc cách mạng 4.0 tới việc lực lớn trong hoạt động đào tạo đối với các<br /> đào tạo TMĐT ở các trường đại học cao đẳng. trường đại học, từ xây dựng chương trình đào<br /> Thứ nhất, Về chương trình đào tạo: tạo, cập nhật nội dung chương trình cho đến<br /> Trường thành lập Hội đồng khoa học tại các đào tạo kỹ năng cho người học để đáp ứng yêu<br /> Khoa, Viện, trong đó mời một số chuyên gia, nhà cầu công nghiệp. Cụ thể:<br /> khoa học và đại diện doanh nghiệp lớn tham gia + Trong chiến lược đào tạo, nhà trường<br /> hội đồng để tư vấn, góp ý xây dựng chương trình cần chú ý việc nâng cao năng lực tiếng Anh cho<br /> đào tạo tiên tiến, phù hợp với nhu cầu thực tiễn, sinh viên bằng cách đưa học phần Tiếng Anh<br /> nhu cầu của doanh nghiệp; Nhà trường cũng tăng chuyên ngành là học phần bắt buộc. Khuyến<br /> cường đổi mới chương trình đào tạo theo hướng khích giảng viên đăng ký giảng dạy một số học<br /> tích hợp, giảm tải kiến thức hàn lâm, tăng cường phần bằng Tiếng Anh.<br /> học ngoại khóa, thực hành, thực tập tạo sự hứng + Nhà trường cần xây dựng kế hoạch E-<br /> thú và rèn luyện các kỹ năng đối với người học. learning, mời các chuyên gia nước ngoài phổ<br /> Chương trình đào tạo hiện nay vẫn chưa được biến kiến thức, cũng như tổ chức nhiều đợt tập<br /> linh hoạt, nội dung chưa phù hợp với nhu cầu huấn cho cán bộ giảng dạy trong toàn trường.<br /> và xu thế thị trường lao động CMCN 4.0. Giáo + Nhà trường cần có cơ chế thu hút nhân<br /> dục và huấn luyện là một trong các lĩnh vực có tài về công tác tại trường, cũng như tạo điều kiện<br /> nhiều thay đổi, hệ thống giáo dục nghề nghiệp học tập nâng cao trình độ cho giảng viên trẻ.<br /> sẽ bị tác động rất mạnh và toàn diện, danh mục<br /> Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion 83<br /> <br /> <br /> <br /> Thứ hai, một vấn đề khác đặt ra cho phát triển các phần mềm sàn giao dịch ảo để<br /> các cơ sở đào tạo là cách thức tổ chức để tránh dạy chay. Giảng viên Đội ngũ giảng viên<br /> chuyển tải nội dung chương trình đào tạo đến TMĐT còn đang rất thiếu ngay cả ở các trường<br /> người học. Cách mạng 4.0 đòi hỏi phương thức lớn như Đại học Quốc gia.<br /> và phương pháp đào tạo thay đổi với sự ứng Thứ năm, để việc đào tạo ngành<br /> dụng mạnh mẽ của công nghệ thông tin, công TMĐT tại các trường đại học đáp ứng được xu<br /> nghệ kỹ thuật số và hệ thống mạng. Các hình hướng kinh doanh hiện đại cũng như gia tăng<br /> thức đào tạo online, đào tạo ảo, mô phỏng, số tính thực tiễn. Việc liên kết giữa nhà trường và<br /> hóa bài giảng… sẽ là xu hướng đào tạo nghề các doanh nghiệp TMĐT là rất cần thiết. Từ đó<br /> nghiệp trong tương lai. Điều này đòi hỏi các cơ phát huy năng lực và thế mạnh của mỗi bên.<br /> sở đào tạo phải có sự chuẩn bị tốt nguồn lực tổ Khai thác và tận dụng hiệu quả các tiềm năng<br /> chức giảng dạy, đặc biệt là đội ngũ giảng viên, về cơ sở vật chất, con người, chuyên môn trong<br /> xây dựng không gian học tập, trang thiết bị việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao về<br /> phục vụ cho việc dạy và học…. thương mại điện tử.<br /> Thứ ba, Về tổ chức giảng dạy: việc<br /> thành lập bộ môn chuyên về TMĐT ở các 4. Kết luận<br /> trường đại học cao đẳng thay vì chỉ coi đó là Chúng ta có thể thấy được một số vấn<br /> một học phần cũng là một hướng đi mới cần đề nổi bật trong đào tạo TMĐT thời gian qua<br /> được nghiên cứu, xem xét. Bởi vì việc thành như sau: Vấn đề nổi bật đầu tiên là vấn đề giảng<br /> lập riêng bộ môn TMĐT trước hết sẽ giúp hình viên đội ngũ giảng viên vừa thiếu về số lượng,<br /> thành đội ngũ giảng viên chuyên trách giảng vừa chưa đáp ứng được yêu cầu về chuyên<br /> dạy. Bên cạnh đó cũng tạo thuận tiện cho việc môn. Tình hình này còn có thể kéo dài nhiều<br /> xây dựng nội dung chương trình đào tạo. Trình năm nửa nếu các cơ quan quản lý nhà nước<br /> độ đào tạo và vai trò của các trường Đại học không có giải pháp tích cực tháo gỡ. Hai vấn<br /> đào tạo ngành TMĐT cần có kiến thức rất rộng đề tiếp theo là chương trình khung và giáo<br /> trong nhiều lĩnh vực như Kinh tế, CNTT, Quản trình. Hai vấn đề này liên hệ chặt chẽ với nhau.<br /> trị và ngoại ngữ, nên đòi hỏi thời gian đào tạo Bộ cần xây dựng gấp chương trình khung, phải<br /> dài, các lớp ngắn hạn và dạy nghề chỉ giải quyết nắm vai trò tiên phong trong việc phân khúc<br /> tạm thời trong thời gian còn thiếu nhân lực, giữa các cấp độ để bảo đảm tính thống nhất và<br /> không thể đem lại cho người học những kiến không chồng chéo trong đào tạo. Vấn đề thứ tư<br /> thức và kỹ năng đầy đủ để tổ chức hoạt động là nhận thức về tỉ lệ kiến thức CNTT và kiến<br /> TMĐT hiệu quả tại doanh nghiệp, vì vậy đào thức kinh tế, thương mại giữa hai trường phái<br /> tạo chính quy dài hạn tại các trường đại học là lấy CNTT làm nền và lấy quản trị, thương<br /> mới là cứu cánh cho nhân lực của TMĐT mại làm nền. Vấn đề thứ năm là phải có sự liên<br /> Thứ tư, về thực hành trong giảng dạy kết chặt chẽ giữa việc học lý thuyết tại trường<br /> TMĐT: cơ sở vật chất cho đào tạo TMĐT và với các doanh nghiệp cung cấp công nghệ, giải<br /> cho nghiên cứu về TMĐT của giảng viên còn pháp cho TMĐT, để tránh tình trạng học một<br /> rất thiếu, chủ yếu cần xây dựng thêm các phòng đàng, ra làm việc một nẻo.<br /> thực hành chuyên cho thương mại điện tử, và<br /> 84 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion<br /> <br /> <br /> <br /> Tài liệu tham khảo:<br /> 1. Zorayda Ruth Andam (2003), Kinh doanh điện<br /> tử và thương mại điện tử, www.eprimer-ecom-<br /> vietnamese-version.pdf<br /> 2. Tạ Minh Châu (2013), “Đào tạo nguồn nhân lực<br /> thương mại điện tử Việt Nam”, Phát triển và hội<br /> nhập số 9(19) Tháng 3-4 (2013).<br /> 3. Ao Thu Hoài, Nguyền Viết Khôi (2017), Thương<br /> mại điện tử, NXB Thông tin truyền thông, Hà<br /> Nội 2017.<br /> 4. Hiệp hội thương mại điện tử Việt Nam, Báo cáo<br /> chỉ số thương mại điện tử Việt Nam 2018.<br /> <br /> Địa chỉ tác giả: Học viện tài chính<br /> Email: Thugiang.hvtc@gmail.com<br />