DẠY HỌC DỰ ÁN CÓ TÍCH HỢP GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG TRONG<br />
MÔN HỌC “PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC HÓA HỌC PHỔ THÔNG”<br />
PHAN ĐỒNG CHÂU THỦY<br />
Trường Ðại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh<br />
Tóm tắt: Dạy học dự án (DHDA) là phương pháp dạy học (PPDH) dựa trên<br />
những dự án có liên quan đến các vấn đề thực tế cuộc sống. DHDA tạo điều<br />
kiện thuận lợi cho giáo dục môi trường - một nội dung không kém phần quan<br />
trọng trong nhà trường. Bài báo này giới thiệu các nguyên tắc thiết kế và ví<br />
dụ dự án dạy học môn học “Phương pháp dạy học hóa học phổ thông” có<br />
tích hợp giáo dục môi trường.<br />
Từ khóa: Dạy học dự án, giáo dục môi trường, phương pháp dạy học hóa<br />
học phổ thông<br />
<br />
1. GIỚI THIỆU<br />
Giáo dục môi trường là giáo dục cho thế hệ trẻ cũng như người lớn để họ có hiểu biết,<br />
trách nhiệm trong việc bảo vệ và cải thiện môi trường. Luật Bảo vệ môi trường năm<br />
2005 định nghĩa: “Hoạt động bảo vệ môi trường là hoạt động giữ cho môi trường trong<br />
lành, sạch đẹp; phòng ngừa, hạn chế tác động xấu đối với môi trường, ứng phó sự cố<br />
môi trường; khắc phục ô nhiễm, suy thoái, phục hồi và cải thiện môi trường; khai thác,<br />
sử dụng hợp lý và tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên; bảo vệ đa dạng sinh học” [1], [3].<br />
DHDA là PPDH trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, gắn với<br />
thực tiễn, kết hợp lí thuyết với thực hành, tự lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá kết<br />
quả. Hình thức làm việc chủ yếu là theo nhóm, kết quả dự án là những sản phẩm có thể<br />
giới thiệu được như các bài viết, tập tranh ảnh sưu tầm, chương trình hành động cụ<br />
thể… Cốt lõi của phương pháp DHDA là xuất phát từ yêu cầu thực tế, từ tình huống<br />
thực tiễn có vấn đề.<br />
Môn học Phương pháp dạy học hóa học phổ thông là một môn học quan trọng trong<br />
chương trình đào đạo giáo viên hóa học phổ thông. Mục đích của môn học là [4]:<br />
- Giúp sinh viên (SV) biết và hiểu rõ nội dung và cấu trúc chương trình hóa học phổ<br />
thông. Từ đó, SV có một cách nhìn bao quát toàn bộ chương trình, thấy được sự<br />
liên quan giữa các nội dung, các chương, các bài trước khi tìm hiểu các dạng bài<br />
cụ thể.<br />
- Giúp SV hiểu và biết cách vận dụng hợp lí các nguyên tắc cơ bản và các PPDH<br />
được sử dụng trong các dạng bài lên lớp.<br />
- Hướng dẫn SV biết cách chọn lọc các kiến thức chuyên ngành phù hợp để giảng<br />
dạy các nội dung khó trong chương trình hóa học phổ thông ở mức độ cơ bản và<br />
nâng cao.<br />
<br />
Tạp chí Khoa học và Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Huế<br />
ISSN 1859-1612, Số 01(29)/2014: tr. 31-38<br />
<br />
32<br />
<br />
PHAN ĐỒNG CHÂU THỦY<br />
<br />
- Cung cấp một số kiến thức cơ bản ban đầu, tạo điều kiện cho SV vận dụng các kỹ<br />
năng nghiệp vụ sư phạm vào tập giảng, chuẩn bị cho đợt thực tập sư phạm đợt 1<br />
tại các trường phổ thông trước mắt cũng như việc dạy học ở trường THPT sau khi<br />
tốt nghiệp.<br />
Với mục đích như trên, nội dung của môn học bao gồm phần tìm hiểu nội dung và cấu<br />
trúc chương trình sách giáo khoa hóa học phổ thông và các chương, mục liên quan đến<br />
việc tổ chức, giảng dạy các loại bài về thuyết, định luật, các chất và nguyên tố hóa học,<br />
các bài về hữu cơ, sản xuất hóa học [2]… Các nội dung này liên quan đến thực tế dạy<br />
học của SV sư phạm và ít nhiều liên quan đến vấn đề môi trường nên rất dễ dàng tích<br />
hợp giáo dục môi trường bằng phương pháp DHDA.<br />
2. NGUYÊN TẮC THIẾT KẾ DỰ ÁN CÓ TÍCH HỢP GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG<br />
DHDA rất phù hợp để tích hợp giáo dục môi trường - một lĩnh vực giáo dục liên ngành<br />
mang tính thực tế. Nội dung giáo dục môi trường cần được tích hợp trong các môn học<br />
thông qua các chương, bài cụ thể. Tích hợp giáo dục môi trường vào chương trình giảng<br />
dạy theo phương pháp DHDA cần tuân theo các nguyên tắc sau:<br />
- Lựa chọn nội dung bài học liên quan đến vấn đề môi trường để xây dựng dự án.<br />
SV thực hiện dự án để tìm hiểu kiến thức bài học thì đồng thời cũng được giáo<br />
dục về môi trường. Nhất thiết không được làm thay đổi tính đặc trưng môn học,<br />
không biến bài học của bộ môn thành bài giáo dục môi trường.<br />
- Xác định mục tiêu dự án cần chú ý khai thác nội dung giáo dục môi trường có<br />
chọn lọc, không nên quá chú trọng làm mất tính trọng tâm của kiến thức bài học.<br />
- Khi xây dựng ý tưởng dự án nên yêu cầu người học liên hệ với các vấn đề môi<br />
trường thực tế ở địa phương hoặc nơi SV ở, học tập, làm việc.<br />
- Thiết kế các tiêu chí đánh giá sản phẩm dự án cần có mục đánh giá về ý nghĩa<br />
giáo dục môi trường của dự án.<br />
3. THIẾT KẾ DỰ ÁN CÓ TÍCH HỢP GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG TRONG MÔN<br />
HỌC “PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC HÓA HỌC PHỔ THÔNG” TẠI TRƯỜNG<br />
ĐHSP TP.HCM<br />
Dự án “Nguyên tố, chất hóa học và sự sống con người”<br />
Nguyên tố, chất hóa học là những thành phần không thể thiếu trong sự sống của con<br />
người. Những bài dạy về nguyên tố và chất hóa học luôn gắn liền với môi trường và<br />
thực tiễn cuộc sống xung quanh ta. Do đó, thật hợp lý và thuận lợi khi giảng viên tích<br />
hợp giáo dục bảo vệ môi trường khi dạy học chương Phương pháp giảng dạy về nguyên<br />
tố và các chất hóa học, đồng thời hướng dẫn cho SV biết cách sử dụng DHDA có tích<br />
hợp giáo dục môi trường.<br />
3.1. Ý tưởng dự án<br />
Hưởng ứng phong trào đổi mới PPDH của Bộ Giáo dục và Đào tạo và phong trào “Học<br />
<br />
DẠY HỌC DỰ ÁN CÓ TÍCH HỢP GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG...<br />
<br />
33<br />
<br />
sinh với môi trường” của Sở Tài nguyên và môi trường thành phố. Sở Giáo dục và Đào<br />
tạo TP.HCM phát động cuộc thi với chủ đề: “Nguyên tố, chất hóa học và sự sống con<br />
người”. Đối tượng tham gia dự thi: giáo viên THCS, THPT. Thể lệ cuộc thi: mỗi giáo<br />
viên xây dựng một dự án để dạy học một bài hay một phần của bài liên quan đến<br />
nguyên tố hay chất hóa học và thiết kế một bài trình diễn để giới thiệu dự án đó với<br />
ban giám khảo. Với vai trò là một giáo viên hóa học tại trường “ABC”- một trong<br />
những trường phổ thông đi đầu trong công cuộc đổi mới PPDH, hãy chọn một bài về<br />
nguyên tố hoặc chất hóa học để thiết kế dự án và tham gia cuộc thi trên. Dự án được<br />
giới thiệu với ban giám khảo thông qua bài trình diễn powerpoint.<br />
3.2. Mục tiêu dự án<br />
Kiến thức<br />
- Biết và vận dụng những yêu cầu, PPDH các bài về nguyên tố và chất hóa học.<br />
- Biết một số kiến thức về môi trường liên quan.<br />
Kỹ năng<br />
- Phát triển các năng lực sư phạm của giáo viên hóa học.<br />
- Phát triển năng lực tư duy, sáng tạo, kỹ năng công nghệ thông tin.<br />
Thái độ<br />
- Thấy được tầm quan trọng của các bài nguyên tố và chất hóa học.<br />
- Giáo dục lòng yêu nghề cho SV sư phạm.<br />
- Giáo dục môi trường.<br />
3.3. Bộ câu hỏi định hướng<br />
Câu hỏi khái quát: Để đất nước phát triển, chúng ta phải làm gì?<br />
Câu hỏi bài học:<br />
- Làm thế nào để dạy học có hiệu quả các bài về nguyên tố và chất hóa học?<br />
- Các nguyên tố và chất hóa học liên quan tới môi trường sống quanh ta như thế<br />
nào?<br />
Câu hỏi nội dung:<br />
- Vị trí, ý nghĩa của các bài về nguyên tố và chất hóa học?<br />
- Cấu trúc các bài về nguyên tố và chất hóa học?<br />
- Những yêu cầu cơ bản về phương pháp giảng dạy các bài về nguyên tố và chất<br />
hóa học?<br />
- Các bài về nguyên tố và chất hóa học liên quan đến vấn đề môi trường như thế<br />
nào?<br />
<br />
34<br />
<br />
PHAN ĐỒNG CHÂU THỦY<br />
<br />
3.4. Tiêu chí đánh giá bài trình diễn powerpoint<br />
Tiêu chí đánh<br />
giá<br />
Bài dạy<br />
<br />
Ý<br />
tưởng<br />
dự án<br />
<br />
Nội<br />
dung<br />
<br />
Mục<br />
tiêu dự<br />
án<br />
<br />
Mẫu<br />
sản<br />
phẩm<br />
<br />
Hình thức<br />
<br />
Mức độ (điểm từ 1-4)<br />
4<br />
Giới thiệu<br />
cụ thể, đầy<br />
đủ.<br />
Liên hệ thực<br />
tế hay, nêu<br />
rõ công việc<br />
cần thực<br />
hiện, sản<br />
phẩm có ý<br />
nghĩa thực<br />
tiễn cao.<br />
<br />
Điểm<br />
<br />
3<br />
Giới thiệu<br />
chưa cụ thể.<br />
<br />
2<br />
Giới thiệu<br />
không đủ.<br />
<br />
1<br />
Không giới<br />
thiệu.<br />
<br />
Liên hệ thực<br />
tế chưa thu<br />
hút, nêu rõ<br />
công việc<br />
cần thực<br />
hiện, sản<br />
phẩm có ý<br />
nghĩa thực<br />
tiễn.<br />
Chưa đủ<br />
chuẩn kiến<br />
thức, chuẩn<br />
kỹ năng và<br />
thái độ.<br />
<br />
Liên hệ thực tế<br />
chưa lôi cuốn,<br />
chưa nêu rõ<br />
công việc cần<br />
thực hiện, sản<br />
phẩm chưa có ý<br />
nghĩa thực tiễn.<br />
<br />
Không liên hệ<br />
thực tế, chưa<br />
nêu rõ công<br />
việc cần thực<br />
hiện, sản<br />
phẩm không<br />
có ý nghĩa<br />
thực tiễn.<br />
<br />
Chưa chính xác<br />
chuẩn kiến<br />
thức, kỹ năng<br />
và thái độ.<br />
<br />
Sai chuẩn kiến<br />
thức, chuẩn kỹ<br />
năng và thái<br />
độ.<br />
<br />
- Phù hợp ý<br />
tưởng dự án,<br />
thu hút, đạt<br />
yêu cầu mục<br />
tiêu dự án.<br />
-Có liên hệ<br />
và làm nổi<br />
bật vấn đề<br />
về môi<br />
trường.<br />
Backgroup<br />
đẹp, phù<br />
hợp với đề<br />
tài, làm nổi<br />
bật được<br />
màu chữ.<br />
<br />
-Phù hợp ý<br />
tưởng dự án,<br />
đạt yêu cầu<br />
của mục tiêu<br />
dự án.<br />
-Có liên hệ<br />
với vấn đề<br />
môi trường.<br />
<br />
-Chưa phù hợp<br />
ý tưởng dự án,<br />
chưa thể hiện<br />
đủ mục tiêu.<br />
-Có đề cập đến<br />
vấn đề môi<br />
trường nhưng<br />
sơ sài.<br />
<br />
-Không phù<br />
hợp ý tưởng<br />
dự án, không<br />
đúng mục tiêu<br />
dự án.<br />
-Không liên<br />
hệ với vấn đề<br />
môi trường.<br />
<br />
Backgroup<br />
đơn giản,<br />
màu nền làm<br />
nổi bật được<br />
màu chữ<br />
giúp dễ đọc.<br />
<br />
Backgroup quá<br />
đơn giản, màu<br />
nền không làm<br />
nổi bật được<br />
màu chữ.<br />
<br />
Backgroup<br />
không phù<br />
hợp với đề tài,<br />
màu nền chưa<br />
làm nỗi bật<br />
màu chữ.<br />
<br />
Chữ vừa<br />
phải, số<br />
dòng trên<br />
một slide<br />
hợp lý, hiệu<br />
ứng hợp lý.<br />
<br />
Chữ vừa<br />
phải, một số<br />
slide nhiều<br />
chữ, hiệu<br />
ứng hợp lý.<br />
<br />
Slide nhiều chữ,<br />
một vài hiệu<br />
ứng chưa hợp<br />
lý.<br />
<br />
Chữ nhỏ, slide<br />
nhiều chữ, sử<br />
dụng các hiệu<br />
ứng lung tung.<br />
<br />
Rõ, đủ các<br />
chuẩn kiến<br />
thức, chuẩn<br />
kỹ năng và<br />
thái độ.<br />
<br />
DẠY HỌC DỰ ÁN CÓ TÍCH HỢP GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG...<br />
<br />
Không lỗi<br />
chính tả,<br />
trình bày<br />
hợp lý, hình<br />
ảnh minh<br />
họa, đẹp, rõ<br />
nét.<br />
<br />
Có một số<br />
lỗi chính tả,<br />
hình ảnh<br />
minh họa<br />
đẹp.<br />
<br />
Lỗi chính tả,<br />
trình bày chưa<br />
hợp lý, hình<br />
ảnh minh họa<br />
chưa rõ nét.<br />
<br />
35<br />
<br />
Nhiều lỗi<br />
chính tả, các<br />
phần trình bày<br />
chưa hợp lý,<br />
hình ảnh minh<br />
họa mờ.<br />
<br />
Tổng điểm<br />
<br />
3.5. Gợi ý kế hoạch thực hiện: Các nhóm lên kế hoạch và thời gian thực hiện các công<br />
việc đã được gợi ý với vai trò là giáo viên hóa học ở một trường THPT ở địa phương.<br />
Kế hoạch thực hiện dự án có thể như sau:<br />
Thời gian<br />
Công việc<br />
SV phụ trách<br />
Tìm hiểu các yêu cầu, PPDH các bài<br />
về nguyên tố và chất hóa học.<br />
Chọn một bài nguyên tố và chất có<br />
liên quan đến vấn đề môi trường<br />
đang được xã hội quan tâm để xây<br />
dựng ý tưởng dự án.<br />
Xác định mục tiêu dự án dựa vào<br />
chuẩn học tập, các kiến thức và kỹ<br />
năng cần thiết để thực hiện dự án.<br />
Xây dựng mẫu sản phẩm.<br />
Thiết kế bài trình diễn giới thiệu dự<br />
án để tham gia cuộc thi.<br />
3.6. Kết quả thực hiện dự án<br />
Chúng tôi xin giới thiệu một số slide trong sản phẩm dự án của nhóm CHALD, lớp hóa<br />
K37 Khoa hóa học – Đại học Sư phạm TP.HCM đã thực hiện trong năm học 20132014.<br />
<br />