ÑEÅ MINH BAÏCH HOÙA VAØ<br />
THÒ TRÖÔØNG HOÙA GIAÙ ÑIEÄN<br />
TS. Nguyễn Minh Phong*<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
T<br />
hời gian vừa qua, ngành điện đã có nhiều nỗ lực đáng ghi nhận và trở thành biểu tượng cho<br />
sức bật thể chế của Việt Nam. Đặc biệt, trong điều kiện thời tiết nắng nóng những tháng<br />
gần đây, ngành điện luôn nỗ lực cung ứng đủ điện năng phục vụ sản xuất và tiêu dùng. Tuy<br />
nhiên, điều khiến dư luận quan tâm chính là cách tính giá bán điện vốn chưa minh bạch, rõ<br />
ràng. Bài viết trình bày những vấn đề cơ bản để tăng tính minh bạch và thị trường hóa giá điện.<br />
Từ khóa: Minh bạch, giá điện.<br />
To increase transparency and marketize electricity prices<br />
Recently, the electricity industry has made remarkable efforts and has become a symbol of Vietnam’s<br />
institutional resilience. In particular, in hot weather conditions in recent months, the electricity industry has<br />
always tried to provide enough electricity for production and residential consumption. However, the main<br />
concern of the public is the way to calculate the selling price of electricity which is not enough transparent<br />
and clear. This paper presents the basis to increase transparency and to marketize electricity prices.<br />
Keywords: Transparency, electricity price.<br />
<br />
Những điểm sáng và nghịch lý trong ngành duy trì liên tục ở mức 39-40 độ ở miền Bắc và miền<br />
điện Trung đã làm tăng vọt nhu cầu và lượng tiêu thụ<br />
điện năng, kèm theo đó nguy cơ mất an toàn sử<br />
Chỉ số tiếp cận điện năng năm 2018 của Việt<br />
dụng điện cũng gia tăng áp lực. Theo Trung tâm<br />
Nam đã đạt 87,94 điểm và đứng ở vị trí 27/190 quốc<br />
Điều độ Hệ thống điện Quốc gia (A0), lần đầu tiên<br />
gia trên thế giới, tăng 37 bậc so với xếp hạng năm<br />
trong lịch sử, công suất đầu nguồn của hệ thống<br />
2017 và tăng 129 bậc so với năm 2013; đứng thứ 2<br />
điện toàn quốc tại thời điểm 13h40 ngày 18-5-2019<br />
trong khu vực ASEAN về thủ tục và thời gian thực<br />
đã đạt tới 36006 MW; Sản lượng tiêu thụ điện cùng<br />
hiện cung cấp điện. Đặc biệt, từ ngày 21/12/2018,<br />
ngày 18-5 của cả nước cũng đạt cao kỷ lục ở mức<br />
EVN chính thức khai trương dịch vụ điện cấp độ 4<br />
756,9 triệu kWh, vượt qua mức đỉnh cũ là 725 triệu<br />
(chỉ 1 năm sau khi đạt cấp độ 3 từ ngày 21/12/2017).<br />
kWh vào ngày 3-7-2018. Những động thái khá dị<br />
Theo đó, EVN sẽ đáp ứng mọi yêu cầu dịch vụ điện<br />
thường, với nhiều đợt nóng nắng kỷ lục kéo dài<br />
hợp pháp của khách hàng, đúng chất lượng, nội<br />
của hè năm 2019 kéo theo không chỉ lượng tiêu thụ<br />
dung và thời gian công bố, với 100% thao tác thông<br />
điện sẽ cao, tạo lập kỷ lục mới, mà còn ảnh hưởng<br />
qua “trực tuyến - một cửa” theo phương châm<br />
đến tình trạng hoạt động và suy giảm hiệu suất của<br />
“Điện lực đến với khách hàng”. EVN đã được Hội<br />
các thiết bị điện trên lưới và trong từng hộ khách<br />
đồng doanh nghiệp vì sự phát triển bền vững Việt<br />
hàng, gây quá tải, sự cố, nhảy aptomat, cháy nổ và<br />
Nam bình chọn là “Doanh nghiệp bền vững của<br />
nhiều hệ lụy đắt đỏ khác. Trong khi đó giá dầu,<br />
Việt Nam năm 2018” và được tổ chức Hướng tới sự<br />
khí, than đang tăng cao và phần lớn các hồ ở miền<br />
minh bạch đánh giá là một trong các doanh nghiệp<br />
Trung - Tây Nguyên và miền Nam tình hình thủy<br />
nhà nước hàng đầu về minh bạch thông tin.<br />
văn không thuận lợi, lưu lượng nước về thấp. Hiện<br />
Những nỗ lực cung ứng đủ điện năng trong tại, sản lượng thủy điện tích trong các hồ miền<br />
thời gian qua cũng đáng ghi nhận, đặc biệt trong Trung, Nam chỉ khoảng 2 tỷ kWh, tương đương<br />
những ngày gần đây, nắng nóng gay gắt diện rộng tổng phụ tải toàn quốc chỉ trong 3 ngày làm việc.<br />
<br />
* Phó Vụ trưởng - Phó Ban Tuyên truyền Lý luận, Báo Nhân Dân<br />
<br />
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 141 - tháng 7/2019 23<br />
COÂNG KHAI MINH BAÏCH GIAÙ ÑIEÄN DÖÔÙI CAÙC GOÙC NHÌN<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Trong mùa khô và các tháng còn lại của năm 2019, cho các hộ lắp đặt.<br />
lượng nước về các hồ thủy điện thấp hơn trung<br />
Đồng thời, EVN giám sát liên tục đường dây<br />
bình nhiều năm, nhiều hồ ở khu vực miền Nam đã<br />
truyền tải siêu cao áp để tăng cường truyền tải điện<br />
gần về mực nước chết. Bên cạnh đó, nguồn khí sau<br />
từ Bắc vào Nam. Đối với lưới điện hạ áp và phân<br />
nhiều năm khai thác cao đã suy giảm. Nguồn than<br />
phối, các công ty điện lực cũng hoàn thành mọi<br />
trong nước hiện nay cũng không thể đảm bảo đủ<br />
công tác trên lưới từ trước tháng 3/2019, đảm bảo<br />
cho sản xuất điện và đã phải nhập khẩu than...<br />
vận hành ổn định trong mùa nắng nóng.<br />
Trong bối cảnh đó, Tập đoàn điện lực Việt Nam<br />
Câu trả lời về sử dụng tiết kiệm và an toàn điện<br />
(EVN) đã có nhiều nỗ lực đáng ghi nhận nhằm đáp<br />
ứng đủ điện cho đất nước cả trong ngắn hạn và dài những ngày tới vẫn còn tùy thuộc quan trọng vào<br />
hạn; Ngành điện đã huy động linh hoạt thủy điện hàng triệu hộ sử dụng điện cả trong sinh hoạt, lẫn<br />
theo lưu lượng nước về và nhu cầu phụ tải, đảm bảo trong sản xuất; nhất là tùy thuộc vào nỗ lực triển<br />
khả dụng đến cuối mùa khô. Các nhà máy nhiệt khai đồng bộ các giải pháp cần thiết cả về hành<br />
điện than và tuabin khí khu vực miền Nam đang và chính và tài chính của EVN về cung ứng và điều<br />
sẽ được huy động tối đa công suất. Đặc biệt, EVN hành giá điện trong sự phối hợp với các cơ quan<br />
đã chủ động phối hợp với PVN, Vinacomin để chức năng liên quan, cũng như ý thức tự giác của<br />
triển khai những giải pháp đảm bảo nhiên liệu cho từng người dân.<br />
phát điện; hỗ trợ tối đa để gần 100 dự án điện mặt Tuy nhiên, nhìn tổng thể, trong thời gian vừa<br />
trời đóng điện và vào vận hành chính thức, chủ yếu qua, việc điều chỉnh tăng giá điện của Ngành điện<br />
tại miền Nam, tạo lượng cung điện sạch bổ sung đã ảnh hưởng ít nhiều đến cuộc sống của người<br />
cho lưới điện quốc gia. Bên cạnh đó, việc phát triển<br />
dân và các đơn vị sản xuất, kinh doanh gây bức xúc<br />
điện mặt trời áp mái được coi là giải pháp hiệu quả<br />
trong dư luận xã hội. Trong quản lý và phát triển<br />
để bổ sung nguồn điện sử dụng tại chỗ, giảm áp<br />
ngành điện ở nước ta, có thể nhận thấy gồm ít nhất<br />
lực đầu tư nguồn và lưới điện mới, giảm tổn thất<br />
7 nghịch lý sau:<br />
truyền tải. Chính phủ đã có cơ chế giá để khuyến<br />
khích phát triển điện mặt trời áp mái. EVN cam Thứ nhất, giá điện là ngành duy nhất chỉ có<br />
kết hỗ trợ tối đa mọi yêu cầu của người dân, doanh tăng một chiều, mà chưa bao giờ có giảm, bất chấp<br />
nghiệp, như đơn giản hóa các thủ tục đấu nối, cung những trồi sụt giá cả khác trên thị trường trong<br />
cấp công tơ 2 chiều, thanh toán tiền điện kịp thời nước và quốc tế; Đặc biệt, ngay cả khi giá xăng<br />
<br />
24 Số 141 - tháng 7/2019 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br />
dầu thế giới giảm tới 60-70% so với thời điểm cao đầu tư Ngành điện còn nhiều khoảng trống; đặc<br />
nhất tuần trên 120 USD/thùng xuống còn có lúc biệt, còn nhiều hiện tượng lãng phí, thất thoát, thất<br />
dưới 30 USD/thùng (và hiện nay cũng chỉ 50-60 thu trong sản xuất, phân phối và tiêu thụ điện năng<br />
USD/thùng) và kéo dài cả 1-2 năm liền (từ năm trong khi cả nước thiếu điện.<br />
2016-2018); rồi thủy điện có lúc phải xả đập để Thứ sáu, nghịch lý cao nhất và khó chấp nhận<br />
tránh nước về nhiều gây vỡ đập..., song giá điện nhất là thị trường điện cung ứng và tiêu thụ đều<br />
cũng không vì thế được cải thiện. ngày càng mở rộng và có nhiều tiềm năng phát<br />
Thứ hai, doanh nghiệp đòi áp dụng giá cả thị triển, trong khi các nguồn vốn tài chính và nhân<br />
trường, trong khi chưa có cạnh tranh đầy đủ trên lực xã hội bị tắc nghẽn và cả nước lâm vào tình<br />
thị trường đối với điện năng; Đây như là một điển trạng thiếu điện kéo dài do lỗi cơ chế...<br />
hình của việc áp quy trình ngược do ngộ nhận, Thứ bảy, Hiệp hội Năng lượng Việt Nam, thay<br />
hoặc lạm dụng cơ chế thị trường... Thực tế cho vì là công cụ tập hợp sức mạnh xã hội và hỗ trợ<br />
thấy, trước khi có cạnh tranh thị trường mà cho Nhà nước giải quyết khó khăn trong ngành năng<br />
phép các doanh nghiệp tự định giá là biến độc lượng, trong đó có Ngành điện, thì lại trở thành<br />
quyền Nhà nước thành độc quyền doanh nghiệp, công cụ giải trình, thúc đẩy và “ép giá” Chính phủ<br />
cục bộ, thậm chí tư nhân, là mang lại lợi ích độc và xã hội. Thực tế cũng đòi hỏi Hiệp hội không<br />
quyền kép cho doanh nghiệp độc quyền, vì vừa được lạm dụng trở thành công cụ độc quyền ép giá<br />
không phải cạnh tranh thị trường, vừa được làm cho Nhà nước và thị trường. Hơn nữa, không thể<br />
giá độc quyền. Thực tế cũng cho thấy, chỉ có giá thị bắt người tiêu dùng hiện tại trả tiền cho người tiêu<br />
trường khi có cạnh tranh và kiểm soát cạnh tranh dùng tương lai, cũng như không nên để những nhà<br />
thị trường lành mạnh. đầu tư không đủ năng lực gạt bỏ những nhà đầu tư<br />
Ngoài ra, cần chú ý là ngay biểu giá điện 6 mức hiệu quả và bắt cả xã hội làm “con tin” bảo đảm cho<br />
hiện hành cũng không mang tính công bằng, thị lợi ích cục bộ của mình.<br />
trường và tạo áp lực tiêu thụ tiết kiệm điện. Vì lẽ, Trong nền kinh tế thị trường, các Hiệp hội<br />
3 nhóm dùng điện cao nhất trên thực tế phải chịu ngành nghề và tổ chức xã hội - nghề nghiệp khác<br />
giá điện cao nhất ứng với biểu mức giá 2-3 và 4, tương tự là những định chế tiến bộ và cần thiết<br />
thay vì người nào dùng điện nhiều nhất phải trả cho sự phát triển vì dân chủ và công bằng xã hội.<br />
giá cao nhất. Tùy theo lĩnh vực và tính chất, Hiệp hội có mục<br />
Thứ ba, cả nước thiếu điện dùng, trong khi một tiêu chủ yếu là tập hợp và bảo vệ quyền lợi, hỗ trợ<br />
số nhà sản xuất điện tư nhân lại không ký được hợp và chia sẻ những kinh nghiệm nghề nghiệp và các<br />
đồng bán điện với EVN, với lý do mà Ngành điện kỹ năng khác của những nhà đầu tư, kinh doanh,<br />
viện ra là dây dẫn quá tải hoặc không có kết nối cũng như người tiêu dùng và lao động. Đồng thời,<br />
để tải lên mạng quốc gia nguồn điện từ nhà máy các hiệp hội cũng đóng vai trò người đại diện và<br />
phát điện tư nhân. Thậm chí, có doanh nghiệp còn cầu nối giữa khu vực doanh nghiệp, người lao động<br />
không ký được hợp đồng bán điện ổn định, không và tiêu dùng với nhau và với Nhà nước. Tuy nhiên,<br />
có thị trường tiêu thụ và EVN vẫn độc quyền thị do nhận thức và công tác tổ chức cán bộ còn nhiều<br />
trường này, nên không dám đầu tư... bất cập hoặc do nhiều nguyên nhân tế nhị khác, ở<br />
nước ta thường các hiệp hội có vai trò mờ nhạt và<br />
Thứ tư, Ngành điện luôn kêu lỗ và thiếu vốn<br />
thậm chí bị hành chính hóa, hoạt động như một cơ<br />
đầu tư, trong khi thu nhập bình quân lao động của<br />
quan hành chính nhà nước, chưa thu hút và thuyết<br />
ngành điện là cao so với trung bình xã hội. Đồng<br />
phục được các hội viên, cũng như người tiêu dùng.<br />
thời, Ngành điện có vốn đầu tư đa ngành khá lớn<br />
Thậm chí, có nơi, có lúc các hiệp hội được sử dụng<br />
và đầu tư thường không hiệu quả (ví dụ đầu tư sản<br />
như một công cụ hỗ trợ vận động chính sách, gây<br />
xuất điện thoại để bàn lỗ hàng ngàn tỷ đồng...).<br />
sức ép với các cơ quan quản lý nhà nước và người<br />
Thứ năm, các thông tin giải trình và phương tiêu dùng nhằm áp đặt và duy trì các lợi ích cục bộ,<br />
án tăng giá về điện mang tính áp đặt một chiều từ có tính độc quyền cao, bất chấp những tổn hại to<br />
phía Ngành điện; công tác kiểm toán và giám sát lớn cho xã hội và môi trường kinh doanh...<br />
<br />
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 141 - tháng 7/2019 25<br />
COÂNG KHAI MINH BAÏCH GIAÙ ÑIEÄN DÖÔÙI CAÙC GOÙC NHÌN<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Dư luận vẫn ấn tượng về sự kiện ngày 9/8/2010, chung chung, bất chấp công luận bức xúc về việc<br />
Hiệp hội Năng lượng Việt Nam (VEA) đã hoạt đã công khai kiểm toán hay chưa các tổn thất điện<br />
động như một công cụ gây sức ép tập thể lên Ban năng, năng suất lao động, định mức tiêu thụ vật<br />
Bí thư và Chính phủ đòi tăng giá điện, sau khi cảm liệu, cũng như các chi phí tiền lương và hư hao,<br />
thấy kiến nghị riêng lẻ ở từng cơ quan hội viên thất thoát đủ loại khác...? Sao trước khi hội thảo -<br />
không mấy có trọng lượng. Để tăng sức ép đến hiệp thương tăng giá điện, họ không chủ động và<br />
Đảng, Nhà nước và người tiêu dùng, Hiệp hội các tích cực tổ chức những hội thảo khoa học tầm cỡ<br />
nhà năng lượng độc quyền này trương cao 2 tiền đề về các chủ đề họ phải làm gì và thực tế đã làm hay<br />
cơ bản do họ độc quyền tự khẳng định là “Không chưa để cải thiện cả số lượng và chất lượng hoạt<br />
có giá thị trường thì không có nhà đầu tư; và không động Ngành điện và các ngành năng lượng khác<br />
có vốn đầu tư nhờ tăng giá điện thì sẽ không bao của Việt Nam?<br />
giờ Việt Nam đủ điện”. Nói cách khác, theo họ, để<br />
có giá thị trường về điện chỉ cần tăng giá điện theo Để tăng tính minh bạch và thị trường cho<br />
giá thị trường quốc tế, bất chấp chưa và không cần Ngành điện<br />
có cơ chế cạnh tranh thị trường trên thị trường Để góp phần giải bài toán điện theo nguyên tắc<br />
năng lượng nói chung và từng thị trường dạng thị trường cho nước ta trong thời gian tới, cần chú<br />
năng lượng nói riêng ở Việt Nam; còn để có vốn ý những nguyên tắc sau:<br />
đầu tư vào Ngành điện chỉ có cách cách duy nhất là<br />
tăng giá điện thật cao để dôi ra khoản vốn khổng Thứ nhất, cần gỡ rối và xử lý những nghịch lý<br />
lồ hàng ngàn tỷ đồng cho họ trực tiếp là chủ đầu tư nêu trên là nguyên tắc đầu tiên trên hành trình tiến<br />
triển khai các dự án điện, mà không cần huy động tới giá thị trường cho Ngành điện.<br />
vốn ngoài xã hội làm gì cho phức tạp và “mất lộc”...! Cần trước hết xuất phát từ lợi ích quốc gia tổng<br />
Hơn nữa, khi đồng thuận cao trong việc “ép giá” thể và dài hạn, cũng như từ sự tuân thủ các quy<br />
điện như trên, “Hiệp hội Năng lượng” nói chung luật, nguyên tắc, quy trình thị trường, các cam kết<br />
và VEA nói riêng không có giải trình chi tiết công hội nhập quốc tế và thông lệ thế giới để giải quyết<br />
khai về cơ cấu giá thành điện và các “góc khuất” thu các bài toán đặt ra trong Ngành điện. Đặc biệt, cần<br />
nhập trong Ngành cho dư luận rộng đường tham căn cứ vào lý do cụ thể của từng vấn đề trong các<br />
vấn, mà chỉ đưa ra các kết luận và lời giải thích nghịch lý nêu trên mà tháo gỡ cụ thể, thấu đáo.<br />
<br />
26 Số 141 - tháng 7/2019 NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN<br />
Thứ hai, cần đa dạng hóa các nguồn vốn và hình Cần có những quy định mới và nâng cấp những<br />
thức đầu tư, cũng như đa dạng hóa các dạng năng quy định cũ liên quan đến kiểm toán và công khai<br />
lượng điện cung cấp cho phát triển đất nước. các chỉ tiêu kỹ thuật và chi phí hoạt động của Ngành<br />
điện; cung cấp rộng rãi thông tin và khuyến khích<br />
Trên cơ sở các quy hoạch phát triển Ngành điện<br />
phản biện khoa học và phản biện xã hội về cung -<br />
và năng lượng chung của Việt Nam được xây dựng<br />
cầu, thuận lợi - khó khăn, các kế hoạch và dự án<br />
có chất lượng, cần thiết kế các chính sách tạo thuận<br />
phát triển trong ngành điện để “dân biết, dân bàn,<br />
lợi cao nhất cho đầu tư phát triển Ngành điện từ các<br />
dân làm và dân kiểm tra”; đồng thời tăng cường sự<br />
nguồn vốn nhà nước, ngoài Nhà nước, vốn đầu tư<br />
giám sát, kiểm tra chủ động của Nhà nước và các tổ<br />
nước ngoài và cả sự phối hợp các nguồn vốn theo<br />
chức xã hội, báo chí, xử lý kịp thời và nghiêm khắc<br />
các hình thức đầu tư công - tư kết hợp khác. Lưu<br />
các sai phạm của bất kỳ cá nhân và tổ chức nào.<br />
ý, loại bỏ những rào cản phân phối điện độc quyền<br />
vì lợi nhuận thuần túy của Ngành điện, khiến các Đặc biệt, cần mạnh dạn tổ chức thi tuyển công<br />
nhà đầu tư tư nhân bị chèn ép và không an tâm đầu khai những phương án và cá nhân ứng cử vào các<br />
tư lâu dài, ổn định. Cần sớm thực hiện nguyên tắc vị trí nhân sự cao cấp trong quản lý và phát triển<br />
Nhà nước quản lý hệ thống phân phối điện quốc Ngành điện, tạo cơ hội cho tìm kiếm và khai thác<br />
gia vì lợi ích chung, còn tự do hóa đầu tư sản xuất nhân tài, nâng cao trách nhiệm, năng lực cá nhân<br />
và cung ứng điện thông qua các hợp đồng cung và cộng đồng, loại bỏ những cản trở chủ quan...<br />
ứng điện được tổ chức đấu giá công bằng, minh<br />
Cần nhấn mạnh rằng, đã đến lúc không thể để<br />
bạch có độ ổn định và hiệu lực pháp lý cao nhất.<br />
sự độc quyền, sự bất lực và những bất cập về năng<br />
Quan tâm phát triển các dạng năng lượng điện lực và trách nhiệm bắt cả xã hội làm con tin của<br />
sạch từ nguồn tài nguyên tái tạo, lợi dụng sức gió, mình trong quá trình bảo đảm điện năng cho phát<br />
ánh sáng mặt trời, sóng biển, địa nhiệt, thủy điện triển đất nước;<br />
và các nguồn năng lượng hạt nhân trong cơ cấu cân<br />
Thực tế đã, đang và sẽ còn khẳng định, không sợ<br />
đối và có tính an toàn cao cho cả cung cấp điện và<br />
thiếu vốn, thiếu hàng hóa và sản phẩm dịch vụ cho<br />
môi trường.<br />
nhu cầu ngày càng tăng cao của thị trường, dù đó<br />
Thứ ba, bảo đảm an ninh năng lượng và môi là điện năng, mà chỉ sợ thiếu cơ chế khuyến khích<br />
trường trong sản xuất và phần phối điện. và quản lý đầu tư hiệu quả, cũng như thiếu cơ chế<br />
tuyển chọn đúng đội ngũ cán bộ, chuyên gia và nhà<br />
Đặc biệt, cần tránh sản xuất điện bất chấp mọi<br />
đầu tư có đủ năng lực, tâm và tầm để phát triển<br />
giá, không tính đến những hệ quả môi trường và<br />
ngành điện và các dạng năng lượng khác vì lợi ích<br />
sinh thái do các dự án điện gây ra.<br />
chung của Quốc gia và Cộng đồng.<br />
Cũng cần tránh “bẫy giá điện rẻ” do các chủ thầu<br />
nước ngoài, nhất là Trung Quốc đưa ra trong quá<br />
TÀI LIỆU THAM KHẢO<br />
trình đấu thầu. Không nên coi giá rẻ là tiêu chí duy<br />
1. Báo cáo gửi trực tiếp các chuyên gia kinh tế<br />
nhất chọn thầu các dự án, ví dụ như nhiệt điện, bất<br />
và phóng viện báo chí tháng 5-6 và 7/2019<br />
chấp những chí phí tài chính và môi trường phát<br />
của Ban Truyền thông, EVN;<br />
sinh do chậm triển khai và kéo dài thực hiện các<br />
2. Trang Thông tin Điện tử của EVN: www.<br />
dự án ngoài hợp đồng, cũng như sự tập trung thái<br />
evn.com.vn và www.tietkiemnangluong.vn;<br />
quá vào các nhà sản xuất nước ngoài, tạo nguy cơ<br />
3. Báo cáo định kỳ hàng tháng và năm về tình<br />
mất an ninh năng lượng cho Ngành điện Việt Nam.<br />
hình kinh tế-xã hội của Tổng cục Thống kê<br />
Phát triển các thiết bị tiêu thụ tiết kiệm điện, các năm 2010; 2018-2019;<br />
tích trữ điện và tự cung cấp điện, nhất là hệ 4. “Khi các nhà độc quyền năng lượng ra giá...”<br />
thông đèn chiếu sáng, quạt và các thiết bị điện trang http://vietinfo.eu/tin-tuc/khi-cac-nha-<br />
dân dụng khác. doc-quyen-nang-luong-ra-gia.html.<br />
Thứ tư, tăng cường năng lực và hiệu lực quản lý<br />
Nhà nước, mở rộng sự minh bạch và giám sát xã Ngày nhận bài: 02/07/2019<br />
Ngày duyệt đăng: 10/7/2019<br />
hội đối với ngành điện.<br />
<br />
NGHIÊN CỨU KHOA HỌC KIỂM TOÁN Số 141 - tháng 7/2019 27<br />