Đề tài Báo cáo: Ảnh hưởng của văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ đối với thế giới và Việt Nam trong quá trình toàn cầu hoá

Chia sẻ: Na Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:434

Thêm vào BST

Báo xấu

424
lượt xem 81
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nội dung "Đề tài Báo cáo: Ảnh hưởng của văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ đối với thế giới và Việt Nam trong quá trình toàn cầu hoá" nhằm góp phần làm sáng tỏ các qui luật chung của toàn cầu hoá, trong đó có toàn cầu hoá văn hoá, làm sáng tỏ những nét đặc thù của từng khu vực văn hoá trên thế giới trong tiếp xúc với văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ, nhận thức đúng đắn quá trình truyền bá văn hoá Phương Tây ra thế giới và đến Việt Nam và một số vấn đề khác.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài Báo cáo: Ảnh hưởng của văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ đối với thế giới và Việt Nam trong quá trình toàn cầu hoá

BỘ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CHƯƠNG TRÌNH KH&CN TRỌNG ĐIỂM CẤP NHÀ NƯỚC: “XÂY DỰNG CON NGƯỜI VÀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA VIỆT NAM TRONG TIẾN TRÌNH ĐỔI MỚI VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ” MÃ SỐ KX.03/06-10 ***** ĐỀ TÀI ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HOÁ TÂY ÂU, BẮC MỸ ĐỐI VỚI THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM TRONG QUÁ TRÌNH TOÀN CẦU HOÁ Mã số: KX.03.09/06-10 (BÁO CÁO TỔNG HỢP) Chủ nhiệm đề tài: TSKH. LƯƠNG VĂN KẾ Tổ chức chủ trì đề tài: TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN 8120 Hà Nội – 2010
BỘ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CHƯƠNG TRÌNH KH&CN TRỌNG ĐIỂM CẤP NHÀ NƯỚC KX.03/06-10 ***** ĐỀ TÀI ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HOÁ TÂY ÂU, BẮC MỸ ĐỐI VỚI THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM TRONG QUÁ TRÌNH TOÀN CẦU HOÁ Mã số: KX.03.09/06-10 BÁO CÁO TỔNG HỢP Chủ nhiệm đề tài: TSKH. LƯƠNG VĂN KẾ Tổ chức chủ trì đề tài: TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN Hà Nội – 2010
DANH SÁCH NHỮNG NGƯỜI THAM GIA 1. TSKH. Lương Văn Kế 2. TS Trần Văn La 3. PGS.TS. Lâm Bá Nam 4. PGS.TS Đinh Công Tuấn 5. GS.TS. Hồ Sĩ Quý 6. PGS.TS.Lê Bộ Lĩnh 7. TS. Lê Thế Quế 8. TS. Nguyễn Thị Thanh Thuỷ 9. PGS.TS. Ngô Văn Doanh 10. PGS.TS. Đỗ Thu Hà 11. PGS.TS. Phạm Quang Minh 12. ThS. Nguyễn Ngọc Mạnh 13. ThS.Nguyễn Thị Nga Cùng một số nhà khoa học 14. GS.TSKH. Trần Ngọc Thêm 15. GS.TS.Hoàng Vinh 16. GS.Vũ Dương Ninh 17. PGS.TS.Lê Văn Sang 18. TS. Bùi Hồng Hạnh 19. TS.Đặng Huy Trinh 20. PGS.TS. Hoàng Khắc Nam 21. TS Nguyễn Văn Cư 22. TS. Vũ Đăng Hinh
NỘI DUNG MỞ ĐẦU 1 PHẦN THỨ NHẤT NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN TOÀN CẦU HÓA VÀ TIẾP XÚC VĂN HÓA 21 CHƯƠNG I TOÀN CẦU HOÁ VĂN HOÁ 23 I. TOÀN CẦU HÓA VÀ CÁCH TIẾP CẬN 23 1.1 Khái niệm Toàn cầu hoá, Bản địa hoá và Khu vực hoá 23 1.2. Các phương pháp tiếp cận Toàn cầu hóa 28 II CÁC GIAI ĐOẠN CỦA TOÀN CẦU HÓA VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA CHÚNG 30 2.1 Cách phân kỳ Toàn cầu hóa 30 2.2 Các giai đoạn của Toàn cầu hóa 31 III TOÀN CẦU HÓA VĂN HÓA 34 3.1 Đặc điểm của Toàn cầu hóa văn hóa ngày nay 34 3.2 Nội dung của Toàn cầu hóa văn hóa 36 3.3 Vai trò của nhân tố văn hóa trong Toàn cầu hóa 51 CHƯƠNG II VĂN HÓA VÀ TIẾP XÚC VĂN HÓA TRONG KỶ NGUYÊN TOÀN CẦU HÓA 57 I KHÁI NIỆM VĂN HÓA, VĂN MINH VÀ BẢN SẮC VĂN HÓA 57 1.1 Khái niệm văn hóa và khái niệm văn minh 57 1.2 Bản sắc văn hóa 60 II CÁC CẤP ĐỘ KHÔNG GIAN VĂN HÓA 61 2.1 Các loại hình văn hóa của nhân loại 61 2.2 Các cách xác định không gian văn hóa 63 ii
2.3 Đặc trưng của không gian văn hóa khu vực 66 2.4 Văn hóa dân tộc trong thời đại toàn cầu hóa 69 III TIÉP XÚC VĂN HOÁ TRONG KỶ NGUYÊN TOÀN CẦU HOÁ 70 3.1 Khái niệm và mô hình tiếp xúc văn hoá 70 3.2 Tiếp xúc ngôn ngữ 73 3.3 Liên văn hoá 75 PHẦN THỨ HAI ĐẶC TRƯNG CỦA VĂN HÓA TÂY ÂU VÀ BẮC MỸ 79 CHƯƠNG III CỘI NGUỒN VÀ THÀNH TỰU CỦA VĂN HOÁ TÂY ÂU 81 I ĐĂC TRƯNG CỘI NGUỒN CỦA VĂN HÓA TÂY ÂU 81 1.1 Cội nguồn Trung Cận Đông 81 1.2. Cội nguồn bản địa: Cội nguồn văn minh Hy Lạp cổ đại 82 1.3. Cội nguồn Thiên chúa giáo 84 II ĐẶC TRƯNG THÀNH TỰU CHỦ YẾU CỦA VĂN HÓA TÂY ÂU 85 2.1. Đặc trưng các thành tựu thời Hy Lạp – La Mã cổ đại 85 2.2. Đặc trưng các thành tựu thời Trung cổ 87 2.3. Đặc trưng văn hoá thời kỳ Phục hưng và Khai sáng 88 2.4 Thành tựu văn minh Châu Âu thế kỷ XIX: Hiện đại hoá 89 2.5 Đặc trưng văn hoá Tây Âu thế kỷ XX 91 CHƯƠNG IV ĐẶC TRƯNG CỦA VĂN HOÁ TÂY ÂU 99 I. GIÁ TRỊ CHÂU ÂU CƠ BẢN: TƯ DUY DUY LÝ VÀ NỀN DÂN CHỦ 99 1.1 Khái niệm giá trị 99 1.2 Tư duy duy lý 100 1.3 Giá trị dân chủ và văn hoá chính trị Tây Âu 103 iii
II CÁ NHÂN LUẬN 110 2.1 Khái niệm 110 2.2 Quá trình hình thành cá nhân luận Châu Âu 111 III TƯ DUY KHOA HỌC VÀ GIÁO DỤC 115 3.1 Đặc điểm của tư duy khoa học Phương Tây 115 3.2 Đặc điểm của tư duy giáo dục Phương Tây 114 IV TƯ DUY KINH TẾ: CÂN BẰNG GIỮA TĂNG TRƯỞNG VÀ ĐẢM BẢO CÔNG BẰNG, TIẾN BỘ XÃ HỘI 119 V TÂM TÍNH CON NGƯỜI CHÂU ÂU 123 5.1 Khái niệm tâm tính (Mentality) 123 5.2 Một số đặc điểm tâm tính người Châu Âu 124 CHƯƠNG V CỘI NGUỒN VÀ THÀNH TỰU CỦA VĂN HOÁ MỸ 133 I. CỘI NGUỒN VĂN HÓA MỸ 133 1.1 Vấn đề ranh giới Mỹ và Bắc Mỹ 133 1.2 Cội nguồn di dân châu Âu và ưu thế của người Anh 133 1.3 Sự hình thành nền văn hoá chủ đạo mang đặc trưng Anglo-Saxon 135 II NHỮNG THÀNH TỰU CHỦ YẾU CỦA VĂN HÓA MỸ 138 2.1 Nhà nước pháp quyền dân chủ 138 2.2 Văn hoá đại chúng 141 2.3 Thành tựu khoa học công nghệ 144 CHƯƠNG VI ĐẶC TRƯNG CỦA VĂN HOÁ BẮC MỸ 146 I. HỆ THỐNG GIÁ TRỊ MỸ 146 1.1 Cá nhân luận và sự tự lập 146 1.2 Giấc mơ Mỹ: Sự bình đẳng về cơ hội và sự cạnh tranh 151 1.3 Thành đạt về vật chất và sự cần cù lao động 152 iv
1.4 Tính táo bạo, chấp nhận rủi ro và năng lực sáng tạo 157 1.5 Tính thẳng thắn và quyết đoán 164 1.6 Mức độ sâu sắc vừa phải của các mối liên hệ 165 II. TÍNH THỰC DỤNG – QUAN ĐIỂM TRIẾT HỌC MỸ TIÊU BIỂU 166 2.1 Lịch sử hình thành chủ nghĩa thực dụng Mỹ 166 2.2 Đặc điểm của chủ nghĩa thực dụng Mỹ 167 III CHỦ NGHĨA LIÊN BANG VÀ ĐA DẠNG VĂN HÓA 169 3.1 Chủ nghĩa liên bang 169 3.2 Đa dạng văn hóa 170 IV ĐẶC TRƯNG VĂN HÓA KINH TẾ MỸ 173 4.1 Mô hình kinh tế quốc dân của Mỹ nhìn từ khía cạnh văn hoá 173 4.2 Văn hoá doanh nghiệp Mỹ 175 V TÍNH THỐNG NHẤT GIỮA VĂN HOÁ MỸ VÀ VĂN HOÁ CANADA 178 5.1 Tính chất đa văn hoá của Canada 178 5.2 Ảnh hưởng to lớn của văn hoá Mỹ 179 PHẦN THỨ BA ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HOÁ TÂY ÂU, BẮC MỸ ĐỐI VỚI THẾ GIỚI & KINH NGHIỆM ỨNG XỬ 183 CHƯƠNG VII CÁC PHƯƠNG THỨC TRUYỀN BÁ VĂN HÓA MỸ VÀ TÂY ÂU 185 I MỤC ĐÍCH TRUYỀN BÁ VĂN HOÁ CỦA CÁC NƯỚC PHƯƠNG TÂY 185 1.1 Mục đích kinh tế 185 1.2 Mục dích chính trị 186 1.3 Mục đích văn hóa 187 II PHƯƠNG THỨC TRUYỀN BÁ VĂN HÓA CỦA CÁC NƯỚC TÂY ÂU 189 2.1 Thông qua truyền bá Thiên chúa giáo 189 v
2.2 Thông qua Chủ nghĩa thực dân 190 2.3 Thông qua truyền thông đại chúng 193 2.4 Thông qua các cơ quan đại diện và trao đổi văn hóa, giáo dục 194 III CÁC PHƯƠNG THỨC TRUYỀN BÁ VĂN HÓA CỦA MỸ 195 3.1 Khái quát về ảnh hưởng của văn hóa Mỹ trên thế giới 195 3.2 Những tiền đề truyền bá văn hóa Mỹ 197 3.3 Các phương thúc truyền bá văn hoá Mỹ ra nước ngoài 200 CHƯƠNG VIII TIẾP XÚC VÀ ẢNH HƯỞNG QUA LẠI GIỮA VĂN HÓA CHÂU ÂU VÀ VĂN HÓA BẮC MỸ 214 I ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HÓA TÂY ÂU ĐỐI VỚI BẮC MỸ 214 1.1 Các giai đoạn tiếp xúc giữa văn hóa Tây Âu và văn hóa Mỹ 214 1.2 Kết quả ảnh hưởng của văn hóa Tây Âu đối với văn hóa Mỹ 216 II ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HÓA MỸ ĐỐI VỚI TÂY ÂU 217 2.1 Hình ảnh nước Mỹ ở châu Âu 217 2.2 Ảnh hưởng của văn hóa Mỹ đối với Tây Âu 218 III ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HÓA TÂY ÂU, BẮC MỸ ĐỐI VỚI ĐÔNG ÂU 221 3.1 Ảnh hưởng trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh (1945-1990) 221 3.2 Ảnh hưởng từ 1990 đến nay 226 CHUƠNG IX ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HÓA TÂY ÂU, BẮC MỸ ĐỐI VỚI CHÂU Á 238 I ẢNH HƯỞNG ĐỐI VỚI TRUNG ĐÔNG 238 1.1 Ảnh hưởng của lối sống Phương Tây 238 1.2 Ảnh hưởng về văn hoá chính trị và truyền thông 240 II ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HÓA PHƯƠNG TÂY ĐỐI VỚI ẤN ĐỘ 242 2.1 Đặc điểm của ảnh hưởng Phương Tây đối với văn hóa Ấn Độ 242 vi
2.2 Tiếp biến văn hóa Phương Tây tại Ấn Độ 244 III ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HÓA PHƯƠNG TÂY ĐỐI VỚI ĐÔNG Á 246 3.1 Đặc điểm của xã hội Đông Á cổ truyền 246 3.2 Ảnh hưởng đối với Nhật Bản 247 3.3 Ảnh hưởng đối với Trung Quốc 251 3.4 Ảnh hưởng đối với Hàn Quốc 258 3.5 Ảnh hưởng đối với Đông Nam Á 261 CHƯƠNG X KINH NGHIỆM TIẾP THU, VẬN DỤNG VÀ PHÁT HUY CÁC GIÁ TRỊ VĂN HÓA PHƯƠNG TÂY 270 I NGUYÊN TẮC ỨNG XỬ TRƯỚC ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HÓA PHƯƠNG TÂY 270 1.1 Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của việc lựa chọn các phương pháp ứng xử với văn hóa Phương Tây 270 1.2 Các nguyên tắc ứng xử với văn hóa Phương Tây 272 II KINH NGHIỆM CỦA CÁC NƯỚC CHÂU ÂU TRONG ỨNG XỬ VỚI VĂN HÓA MỸ 275 2.1 Kinh nghiệm Tây Âu đối với văn hóa Mỹ 275 2.2 Kinh nghiệm Đông Âu và Nga 278 III KINH NGHIỆM CỦA CÁC NƯỚC CHÂU Á TRONG ỨNG XỬ VỚI VĂN HÓA MỸ VÀ TÂY ÂU 281 3.1 Kinh nghiệm từ Ấn Độ 281 3.2 Kinh nghiệm của các nước Đông Á và Đông Nam Á 280 IV NHỮNG THÁCH THỨC CỦA VĂN HÓA TÂY ÂU, BẮC MỸ 294 4.1 Những thách thức bên trong 294 4.2 Sự bất đồng giữa Mỹ và Tây Âu 295 4.3 Những thách thức bên ngoài 296 vii
PHẦN THỨ TƯ ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HÓA TÂY ÂU, BẮC MỸ ĐỐI VỚI VIỆT NAM 297 CHƯƠNG XI CỘI NGUỒN VÀ BẢN SẮC VĂN HÓA VIỆT NAM 299 I NHỮNG TRUYỀN THỐNG VĂN HÓA VÀ CON NGƯỜI VIỆT NAM 299 1.1 Những quan điểm đánh giá 299 1.2 Các giá trị cơ bản của văn hoá Việt Nam 302 1.3 Một số hạn chế cơ bản trong truyền thống văn hoá Việt Nam 308 II BẢN SẮC VĂN HOÁ VIỆT NAM TRONG TIẾP XÚC VĂN HÓA 313 2.1 Bản sắc và hội nhập văn hoá 313 2.2 Bản sắc văn hoá Việt Nam trong tiếp xúc với Phương Tây 314 CHƯƠNG XII ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HOÁ TÂY ÂU, BẮC MỸ ĐẾN NĂM 1975 318 I ẢNHHƯỞNG GIAI ĐOẠN TỪ THẾ KỶ XIX ĐẾN NĂM 1954 318 1.1 Đặc điểm ảnh hưởng của văn hóa Phương Tây đối với Việt Nam 318 1.2 Ảnh hưởng của văn hóa Phương Tây trên một số lĩnh vực 322 II GIAI ĐOẠN 1954 -1975 329 2.1 Ảnh hưởng của văn hoá Phương Tây ở miền Bắc 329 2.2 Ảnh hưởng của văn hoá Phương Tây ở miền Nam 330 CHƯƠNG XIII ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HOÁ TÂY ÂU, BẮC MỸ ĐỐI VỚI VIỆT NAM TỪ NĂM 1975 335 I ĐẶC ĐIỂM TÁC ĐỘNG CỦA VĂN HÓA PHƯƠNG TÂY ĐỐI VỚI VIỆT NAM 335 1.1 Bối cảnh xã hội Việt Nam 335 1.2 Đặc điểm sự tiếp xúc với văn hoá Phương Tây từ năm 1975 336 viii
II ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HÓA PHƯƠNG TÂY TRÊN MỘT SỐ LĨNH VỰC 338 2.1 Trên lĩnh vực văn hoá chính trị 338 2.2 Trên lĩnh vực văn hóa giải trí 347 2.3 Trên lĩnh vực văn chương và nghệ thuật 348 2.4 Trên lĩnh vực đạo đức, lối sống 350 III VAI TRÒ CỦA VIỆT KIỀU TRONG TIẾP THU VĂN HOÁ TÂY ÂU, BẮC MỸ 355 3.1 Tình hình cộng đồng người Việt ở nước ngoài 355 3.2 Chính sách phát huy vai trò của Việt kiều 357 IV ĐÁNH GIÁ ĐẶC ĐIỂM CỦA QUÁ TRÌNH TIẾP THU VĂN HÓA PHƯƠNG TÂY Ở VIỆT NAM TRONG QUÁ TRÌNH TOÀN CẦU HOÁ 359 4.1 Tính khoan dung, cởi mở 359 4.2 Tốc độ tiếp biến nhanh 360 4.3 Tính chất bất thuận và gián đoạn 361 4.4 Ảnh hưởng tích cực của văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ 362 CHƯƠNG XIV NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ĐỐI VỚI VIỆT NAM TRƯỚC ẢNH HƯỞNG CỦA VĂN HOÁ PHƯƠNG TÂY 364 I NHỮNG THÁCH THỨC CỦA VĂN HÓA CÁC DÂN TỘC 364 1.1 Thách thức chính trị 364 1.2 Thách thức về truyền thông 366 1.3 Thách thức của Toàn cầu hóa 367 II THÁCH THỨC RIÊNG ĐỐI VỚI VIỆT NAM 367 2.1 Tác động của mặt trái kinh tế thị trường 367 2.2 Tàn dư của tư duy tiểu nông và tư tưởng đạo đức phong kiến 368 III CÁC NGUYÊN TẮC ỨNG XỬ VỚI VĂN HOÁ PHƯƠNG TÂY 369 3.1 Nguyên tắc tôn trọng nhưng bình đẳng 369 ix
3.2 Nguyên tắc chọn lọc tinh hoa và có bài bản 370 3.3 Nguyên tắc kế thừa và phát huy 371 3.4 Nguyên tắc học hỏi kinh nghiệm nước ngoài 371 IV NHỮNG VẤN ĐỀ VÀ GIẢI PHÁP CỤ THỂ 372 4.1 Cần nhận thức rõ và đúng bối cảnh hội nhập của văn hoá Việt Nam 372 4.2 Những vấn đề đặt ra đối với Việt Nam 372 4.3 Vai trò của giáo dục và khoa học trong hội nhập văn hoá 376 4.4 Vai trò của thông tin và truyền thông 379 4.5 Vai trò của đối thoại và đoàn kết tôn giáo 379 4.6 Vai trò của Việt kiều 380 KẾT LUẬN 383 TÀI LIỆU THAM KHẢO 403 PHỤ LỤC x
ĐỀ TÀI KX03.09/06-10 – MỞ ĐẦU MỞ ĐẦU I. Về sự cần thiết, cấp bách của đề tài Trong các trung tâm tư liệu về Châu Âu và Hoa Kỳ cũng như nghiên cứu về văn hoá thế giới nói chung, ví dụ Trung tâm tư liệu về Châu Âu thuộc Viện nghiên cứu Châu Âu, Phòng đọc cuả Trung tâm Hoa Kỳ học của Đại sứ Quán Hoa Kỳ tại Hà Nội cũng như tại Trung tâm Thông tin - thư viện Trường Đại học Khoa học xã hội & Nhân văn và và Thư viện Khoa Quốc tế học của Trường này với hàng nghìn đầu sách bằng ngoại ngữ, chúng tôi không tìm thấy một bộ sách nào mang tên gọi gần giống như tên đề tài này. Một đề tài nghiên cứu tương tự của các trung tâm nghiên cứu quốc tế và văn hoá ở Việt Nam cũng chưa thấy xuất hiện. Một công trình tầm cỡ đề cập đến vấn đề này cũng chưa ra đời. Đây chính là một khoảng trống lớn cần được bù lấp sớm một cách trách nhiệm nhất trong bối cảnh nước ta đã hội nhập đầy đủ vào nền kinh tế thế giới và thực hiện chính sách mở cửa rộng rãi chưa từng thấy, kể cả trên lĩnh vực văn hoá. Năm 2006-2007 đã đánh dấu một bước ngoặt lịch sử cho quá trình hội nhập quốc tế không những của nền kinh tế nước ta, mà còn là buớc ngoặt của sự phát triển ý thức con người Việt Nam: Chúng ta không chỉ là công dân của Việt Nam, mà đồng thời còn là công dân bình đẳng hoàn toàn của "thế giới phẳng" - thế giới toàn cầu hoá. Trong quá trình toàn cầu hoá mạnh mẽ đó, các quốc gia hay các nền văn hoá phi Phương Tây trong đó có Việt Nam đã tiếp xúc với văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ ở những mức độ và khía cạnh khác nhau. Vai trò to lớn của công nghệ văn hoá và thị trường văn hoá đầy uy lực của các nước Tây Âu, Bắc Mỹ mà người ta quen gọi là "Phương Tây" đều được các học giả khẳng định. Các sản phẩm văn hoá của các cường quốc kinh tế Âu-Mỹ đã theo chân các phương tiện truyền thông khổng lồ, theo các sứ giả, các công ty xuyên quốc gia và hàng triệu khách du lịch của họ mà xâm nhập vào đời sống của cư dân các nước, trong đó đáng kể nhất là xâm nhập vào các nước đang phát triển và các quốc gia phi Phương Tây. Sự sụp đổ của các nhà nước theo chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu, kể cả siêu cường Liên Xô là biểu hiện hùng hồn nhất về vai trò quan trọng của truyền bá văn hoá trong thế giới toàn cầu hoá. Do đó người ta nói đến "tam giác quỉ" ở thế kỷ XXI là Bản sắc - Văn hoá - Truyền thông. 1 Trong thế giới toàn cầu hoá đầy bất công do dựa trên luật chơi của các cường quốc Phương Tây đó, các quốc gia và nền văn hoá phi Phương Tây đứng trước những vấn đề nan giải. Họ muốn tham dự vào cuộc chơi không cân sức này nhằm đối chọi lại thế giới Phương Tây, cái thế giới luôn xem bản sắc và đặc thù của các quốc gia phi Phương Tây 1 Wolton, D.: Toàn cầu hoá văn hoá, tr. 7. 1
ĐỀ TÀI KX03.09/06-10 – MỞ ĐẦU như là kẻ thù và là mục tiêu yêu sách của họ trong các quá trình thương lượng quốc tế. Vấn đề nan giải của các quốc gia phi Phương Tây thể hiện ở sự mâu thuẫn giữa hội nhập kinh tế, tiếp thu yếu tố ngoại lai và giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc, giữa phát triển và bảo tồn văn hoá, giữa lối sống tự do cá nhân đầy hấp dẫn của Phương Tây và nền nếp cộng đồng truyền thống. Tất thảy đang làm cho thang giá trị vốn có của xã hội lung lay. Tình hình đó đòi hỏi các chính khách và những người, những tổ chức có trách nhiệm của mỗi quốc gia và toàn xã hội phải có một cách nhìn toàn diện và biện chứng về sản phẩm văn hoá và chỉnh thể nền văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ và ảnh hưởng mạnh mẽ của nó đến toàn toàn bộ nền văn minh nhân loại nói chung trong đó có Việt Nam trong thời đại toàn cầu hoá. Trên thực tế ở nước ta, trong khi ta đã có những bước tiến dài về phát triển kinh tế, chính trị và đang đứng trước những thách thức, những cơ hội lớn lao của quá trình hiện đại hoá, một quá trình không thể nào tách rời việc tiếp thu các giá trị và yếu tố của văn hoá Âu-Mỹ, thì việc xây dựng nền văn hoá "tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc" lại đang có nhiều vấn đề nan giải, thậm chí là khủng hoảng: khủng hoảng niềm tin, khủng hoảng hệ thống giá trị, mất định hướng phát triển, mơ hồ về lí tưởng, xa rời đời sống dân tộc và đất nước. Sự đánh đồng tính hiện đại và tiên tiến chân chính với sự "Tây phương hoá" (Tây Âu, Bắc Mỹ hoá) ở một bộ phận không nhỏ dân chúng là hiện tượng lầm lẫn dễ thấy, đặc biệt là ở thế hệ trẻ (thanh niên, thiếu niên, học sinh, sinh viên). Do đó, cần có những công trình nghiên cứu một cách hệ thống về các nền văn hoá của khu vực Tây Âu, Bắc Mỹ và ảnh hưởng của nó đến thế giới và Việt Nam - xét cả hai mặt tích cực và tiêu cực - để đáp ứng được đòi hỏi bức thiết của sự nghiệp hiện đại hoá nền kinh tế và nền văn hoá của nước ta. II. Ý nghĩa lí luận và thực tiễn của đề tài - Góp phần làm sáng tỏ các qui luật chung của toàn cầu hoá, trong đó có toàn cầu hoá văn hoá: Quan sát sự vận động của xã hội nói chung và của các cá nhân công dân nói riêng, người ta dễ dàng nhận thấy dấu ấn của văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ thật là phổ biến và mạnh mẽ: Phim truyền hình và trong các rạp chiếu bóng, Videoclips, các bản nhạc (trên đĩa CD, VCD, iPod), nhạc đại chúng (Pop Music), nhạc đường phố (nhạc Hip hop), cái ăn (bánh Humburger, Kentuky-Chicken, Xúc xích Đức, kem Wall, nước uống Coca-cola, Pepsi v.v...), cái mặc (quần Jeans, áo Polo, complett, váy ngắn), nhà cửa (căn hộ và văn phòng), đi lại (ôtô, tàu hoả, tàu thuỷ, máy bay), quân sự (quân trang, vũ khí, quân dụng), trường học (từ mẫu giáo đến đại học), văn học nghệ thuật (lý luận và phê bình văn học, văn chương, hội hoạ, âm nhạc thính phòng, v.v... cho đến kết cầu vĩ mô của một xã hội: 2
ĐỀ TÀI KX03.09/06-10 – MỞ ĐẦU mô hình nhà nước, chính phủ, các thiết chế xã hội (công đoàn, hội nghề nghiệp, doanh nghiệp, chính đảng). Vậy vấn đề là ở chỗ phải làm sáng tỏ các động lực, nội dung và cách thức toàn cầu hoá các yếu tố văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ đến các khu vực, khiến cho các yếu tố này trở thành "chuẩn văn hoá" phổ quát của thời đại. - Làm sáng tỏ những nét đặc thù của từng khu vực văn hoá trên thế giới trong tiếp xúc với văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ: Trong quá trình toàn cầu hoá văn hoá và tiếp xúc với văn hoá Âu-Mỹ, địa vị và vai trò của các yếu tố văn hoá và các nền văn hoá có nhiều đặc điểm không giống nhau. Văn hoá của các dân tộc nhược tiểu, các quốc gia chậm phát triển thuộc các khu vực Châu Phi, Mỹ Latinh, và một phần lớn của Châu Á cũng như Đông Âu (bao gồm cả Liên bang Nga) đã và đang chịu sức ép ngày càng gia tăng trước sức ảnh hưởng mạnh mẽ của các yếu tố và giá trị văn hoá đến từ các nước Tây Âu và Bắc Mỹ - khu vực mà giới nghiên cứu quốc tế quen gọi một cách định kiến là Phương Tây. Cũng trên phương diện lý luận, ở Việt Nam cũng như nhiều nước phi Phương Tây khác tồn tại một quan điểm thiếu khách quan cho rằng văn hoá Phương Tây chủ yếu chỉ chứa đựng các yếu tố tiêu cực, đồng nhất văn hoá Âu-Mỹ với chủ nghĩa cá nhân (với nghĩa tiêu cực/ích kỷ), chủ nghĩa "duy lí tàn nhẫn", chủ nghĩa kỹ trị, những lối sống hưởng thụ, tự do phóng đãng, đồi trụy; thậm chí đồng nhất văn hoá Mỹ với ma tuý, đĩ điếm và coi văn hoá Mỹ như là biểu hiện của chủ nghĩa đế quốc về văn hoá. Những quan điểm thiếu khách quan đó dẫn đến những cách ứng xử mang tính tiêu cực: nhân danh giữ gìn truyền thống và bản sắc văn hoá mà kêu gọi chống lại toàn bộ "sự xâm nhập" của văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ. Do đó, vấn đề cấp thiết là phải làm sáng tỏ và tái xác nhận những yếu tố bản sắc chủ đạo tạo nên sức sống mãnh liệt và sức lan toả toàn cầu của văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ. Nói một cách khác, cần thiết phải làm rõ đâu là giá trị đặc thù và giá trị phổ biến của nền văn hoá khu vực Tây Âu, Bắc Mỹ, nhằm góp phần thay đổi cách nhìn thiếu khách quan nói trên. - Nhận thức đúng đắn quá trình truyền bá văn hoá Phương Tây ra thế giới và đến Việt Nam: Văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ (hay nói gọn hơn là văn hoá Phương Tây) đã có ảnh hưởng mạnh mẽ đến văn hoá các dân tộc và các khu vực trên toàn cầu, từ Đông Âu, Trung Đông đến Châu Phi, Đông Á và Đông Nam Á từ nhiều thế kỷ nay, tạo nên bộ mặt văn minh của nhân loại. Việc phân tích và định vị lại đúng đắn quá trình ảnh hưởng văn hoá của Phương Tây đối với các phần còn lại của thế giới sẽ góp phần làm sáng tỏ các vấn đề lý luận về tiếp xúc văn hoá trên các phương diện: Mục đích truyền bá văn hoá của các nước Phương Tây, các phương thức truyền bá văn hoá, cách thức ứng xử của các dân 3
ĐỀ TÀI KX03.09/06-10 – MỞ ĐẦU tộc trước ảnh hưởng của văn hoá Phương Tây và kết quả của quá trình tương tác văn hoá giữa Phương Tây và các dân tộc khác. Điều cốt yếu ở đây là cần so sánh để làm sáng tỏ những qui luật chung và những nét đặc thù của các quốc gia và khu vực trong tiếp xúc, tiếp thu, vận dụng và phát huy các yếu tối văn hóa Phương Tây. Bởi vì chính sự khác biệt trong ứng xử đã đưa đến những kết quả hết sức khác nhau của các quá trình tiếp biến văn hoá và từ đó quyết định con đường và trình độ phát triển khác nhau của các dân tộc. - Góp phần vào lý luận và chính sách xây dựng con người và văn hoá Việt Nam thời đại toàn cầu hoá: Ngày nay, khi quá trình toàn cầu hoá đã bước sang giai đoạn thứ ba - giai đoạn toàn cầu hoá của cá nhân (theo cách nói của Friedman trong tác phẩm Thế giới phẳng) kể từ đầu thế kỷ XXI, thì trên phương diện lý luận và thực tiễn xây dựng nền văn hoá Việt Nam, chúng ta cần phải nhận thức rõ, mỗi cá nhân con người Việt Nam không những phải mang những phẩm chất tốt đẹp của dân tộc với hàng ngàn năm văn hiến, mà còn phải được giáo dục theo tinh thần của nhân loại và thời đại chúng ta. Vậy thực chất của vấn đế toàn cầu hoá văn hoá là ở đâu? Làm thế nào để con người mới và nền văn hoá mới Việt Nam vừa thấm đượm bản sắc dân tộc, lại vừa có đủ tri thức tiên tiến và phong cách hiện đại của nhân loại? Trong khi đó, việc nghiên cứu một cách khoa học và mang tính hệ thống ở cấp nhà nước về quá trình tiếp xúc văn hoá, tiếp thu yếu tố tinh hoa của văn hoá nước ngoài trong thời đại toàn cầu hoá chưa được thực hiện tuơng xứng. Nó cũng là bước tiếp nối và bổ sung hữu hiệu cho việc nghiên cứu văn hoá và con người phục vụ việc hoạch định chính sách của Đảng và Nhà nước trên lĩnh vực văn hoá. - Góp phần vào phương pháp luận khoa học nghiên cứu khu vực học, toàn cầu học và về bản sắc văn hoá và tiếp xúc văn hoá: Lâu nay ở Việt Nam các học giả nói nhiều đến giao lưu văn hoá và tiếp xúc văn hoá giữa Việt Nam và các nền văn hoá xung quanh, nhưng đó đều là những nghiên cứu mang tính kinh nghiệm, cụ thể (empirical studies). Các vấn đề về phương pháp luận hiện đại của khoa học nghiên cứu về các khu vực quốc tế, về văn hoá và về tiếp xúc văn hoá chưa được đẩy mạnh, chẳng hạn vấn đề phương pháp nghiên cứu liên ngành (interdisciplinary studies) và đa ngành (multidisciplinary studies) trong khu vực học và toàn cầu học (area studies, global studies); hàng loạt khái niệm trong hệ vấn đề về bản sắc văn hoá, bản sắc dân tộc và bản sắc văn hoá dân tộc cũng cần được hệ thống hoá và hiệu chỉnh đúng đắn. Vậy là trong đề tài mang tính khu vực học và toàn cầu học này, hệ vấn đề nêu trên sẽ được làm sáng tỏ và tạo thành cơ sở chung cho toàn bộ quá trình nghiên cứu của đề tài nói riêng và góp phần quan trọng về mặt lí luận trong nghiên cứu văn hoá dân tộc, văn hoá khu vực, tiếp xúc văn hoá và hoạt động liên văn hoá. Đề tài cũng có ý nghĩa thực tiễn quan trọng đối với nhiều lĩnh vực: 4
ĐỀ TÀI KX03.09/06-10 – MỞ ĐẦU - Đối với đào tạo trên đại học và nghiên cứu chuyên sâu về khu vực Âu-Mỹ - Đối với thiết lập giao lưu và hợp tác văn hoá giữa Việt Nam và các nước Âu-Mỹ - Đối với việc nâng cao dân trí - Đối với định hình lối sống hiện đại của thanh thiếu niên - Đối với chính sách động viên Việt kiều ở các nước Âu-Mỹ đóng góp vào sự nghiệp hiện đại hoá đất nước nhất là trên lĩnh vực khoa học, đào tạo, pháp luật và kinh doanh. Với toàn bộ những cơ sở trên, có thể khẳng định, việc hình thành và triển khai đề tài nghiên cứu về ảnh hưởng của văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ đối với thế giới và Việt Nam là thực sự cấp thiết, có ý nghĩa quan trọng cả trước mắt và lâu dài, cả về lý luận lẫn thực tiễn, góp phần vào sự nghiệp xây dựng nền văn hoá và con người mới Việt Nam trong thời đại toàn cầu hoá. III. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài Trên lý thuyết, đối tượng nghiên cứu của đề tài bao quát toàn bộ các nền văn hoá của thế giới. Vì đề tài không chỉ đề cập đến các nền văn hoá ở hai khu vực Tây Âu và Bắc Mỹ, mà còn toàn bộ các nền văn hoá ngoài khu vực Âu-Mỹ chịu ảnh hưởng từ các nền văn hoá Tây Âu và Bắc Mỹ. Nhưng ai cũng rõ rằng trong thời đại ngày nay có quốc gia nào mà không chịu ảnh hưởng ít nhiều từ văn hoá Mỹ và Châu Âu, ngay cả khi được hạn chế về thời gian “trong quá trình toàn cầu hoá”? Vậy nên về mặt lý thuyết đối tượng nghiên cứu của đề tài là toàn bộ các nền văn hoá thế giới. Tuy nhiên việc tiến hành một nghiên cứu chuyên sâu ở qui mô như thế là điều không tưởng. Trước một tình hình như vậy, để đạt được các mục tiêu nhận thức và thực tiễn đã nêu trên, đề tài buộc phải hạn định phạm vi đối tượng khảo sát cho phù hợp với điều kiện khách quan và chủ quan của công việc nghiên cứu. Hướng hạn chế thứ nhất, về mặt thời gian, đề tài chỉ đưa vào phạm vi khảo sát các nền văn hoá khu vực của thế giới từ thời kỳ xuất hiện chủ nghĩa thực dân đến nay (thế kỷ XVI-thế kỷ XXI). Bởi vì chỉ từ khi chủ nghĩa tư bản Phương Tây bành trướng ra các khu vực phi Phương Tây để tìm kiếm tài nguyên và thị trường thì mới bắt đầu quá trình toàn cầu hoá (quan điểm của K. Marx, xem Chương I). Ở đây có thể có vấn đề: việc truyền giáo trên toàn cầu có nên được coi là quá trình toàn cầu hoá không? Và nếu thừa nhận quá trình truyền giáo trước hết là truyền bá Thiên chúa giáo là một quá trình toàn cầu hoá, thì phạm vi khảo sát của đề tài có thể truy ngược về đến thời kỳ Trung cổ (thế kỷ V) thậm chí đến thời La Mã cổ đại. Tuy nhiên nếu quan niệm toàn cầu hoá trước hết là toàn cầu hoá kinh tế thì chúng ta có thể tránh được việc mở rộng thái quá phạm vi khảo sát của đề tài. Và chúng tôi chấp nhận quan điểm này. Cũng theo cách hạn chế về thời gian, để “khoanh vùng” hẹp hơn nữa đối 5
ĐỀ TÀI KX03.09/06-10 – MỞ ĐẦU tượng phân tích, đề tài sẽ tập trung vào các thời kỳ cao điểm của quá trình văn hoá Phương Tây tác động đến thế giới. Đó là hai giai đoạn: thời kỳ chủ nghĩa thực dân và thời kỳ từ năm 1989 trở lại đây. Hướng hạn chế thứ hai, về mặt không gian, nếu quan niệm mỗi nền văn hoá tương ứng với một quốc gia thì phạm vi khảo sát sẽ bao quát 192 nền văn hoá quốc gia trải ra trên tất cả bề mặt trái đất. Để hạn định lại phạm vi đối tượng cho phù hợp, đề tài đưa ra hai hướng hạn định: (i) Phân chia toàn cảnh văn hoá thế giới thành một số khu vực liên quốc gia, xem mỗi khu vực như thế là một đơn vị khảo sát; cụ thể là các khu vực sau: khu vực Đông Á, khu vực Đông Nam Á, khu vực Trung Đông và Châu Phi, khu vực Nam Á (Ấn Độ), khu vực Đông Âu, khu vực Tây Âu, khu vực Bắc Mỹ. Còn các khu vực khác nữa như Trung Á, châu Đại Dương không được đưa vào phạm vi khảo sát vì các khu vực văn hoá đó ít có liên quan đến các vấn đề của văn hoá Việt Nam. Riêng khu vực Mỹ Latin cũng không được khảo sát riêng, mà chỉ được đề cập chung trên một số khía cạnh về ảnh hưởng của văn hoá Phương Tây, vì trên thực tế khu vực này vốn là con đẻ của văn hoá Phương Tây, mang bản sắc văn hoá Phương Tây nhưng kém phát triển hơn mà thôi. (ii) Ngoài việc phân tích các nét chung của từng khu vực văn hoá ra, trong mỗi khu vực chọn ra một số nền văn hoá quốc gia điển hình hay trọng tâm, chẳng hạn ở khu vực Đông Nam Á chỉ tập trung vào Thái Lan và Singapore, trong đó Thái Lan tiêu biểu cho văn hoá Đông Nam Á lục địa theo Phật giáo, còn Singapore tiêu biểu cho quốc gia Đông Nam Á hải đảo có sự pha trộn văn hoá rõ nét và phát triển theo Phương Tây thành công nhất ở Đông Nam Á. Tương tự như vậy Ấn Độ được coi là quốc gia chủ chốt và tiêu biểu cho khu vực Nam Á; Liên bang Nga đại diện cho Đông Âu. Xét cả về chiều không gian và chiều thời gian, văn hoá Việt Nam chiếm một vị trí quan trọng hàng đầu trong phạm vi nghiên cứu của đề tài. Theo đó phạm vi khảo sát ảnh hưởng của văn hoá Âu-Mỹ đối với Việt Nam sẽ bao gồm hai giai đoạn lớn: (A) giai đoạn từ thế kỷ XIX đến năm 1975 với sự hiện diện liên tục của chủ nghĩa thực dân trên lãnh thổ Việt Nam; (B) giai đoạn từ 1975 đến nay khi Việt Nam hoàn toàn độc lập, thống nhất và không có sự hiện diện của cộng đồng người Âu-Mỹ trên lãnh thổ Việt Nam. Sự phân chia các giai đoạn tiếp xúc của văn hoá Việt Nam với văn hoá Phương Tây như vậy là có căn cứ thực tiễn lịch sử đặc thù của Việt Nam. Giai đoạn đầu tiên (A) có thể chia làm hai thời kỳ kế tiếp nhau: (a1) Thời kỳ từ giữa thế kỷ XIX – năm 1954 với sự hiện diện của người Pháp ở Việt Nam. Sở dĩ chúng tôi lấy mốc năm 1954 chứ không phải năm 1945 (năm Việt Nam tuyên bố độc lập) vì trên thực tế thời gian kháng chiến (1946-1954) vẫn có sự hiện diện liên tục của Pháp trên toàn cõi Việt Nam, nhất là ở các đô thị - trung tâm văn hoá của cả nước. (a2) Thời kỳ 1954 – 1975 có đặc điểm là kể từ năm 1954 niền Bắc Việt Nam (bắc vĩ tuyến 17) đã hoàn toàn vắng bóng người Pháp và Bắc Việt Nam về cơ 6
ĐỀ TÀI KX03.09/06-10 – MỞ ĐẦU bản đoạn tuyệt với văn hoá Phương Tây; nếu có sự tiếp xúc nào đó thì đều là gián tiếp, bị ‘khúc xạ’ bởi lăng kính ‘xã hội chủ nghĩa’ đến từ Liên Xô và Đông Âu. Trong khi đó ở miền Nam (tính từ vĩ tuyến 17) vẫn có sự hiện diện liên tục của cộng đồng người Phương Tây và văn hoá Phương Tây (Pháp và sau đó là Mỹ), nhất là ở Sài Gòn và các đô thị khác. Có thể nói Việt Nam vẫn duy trì mối tiếp xúc liên tục với văn hoá Phương Tây thông qua văn hoá ở miền Nam. Giai đoạn lớn thứ hai (B) tính từ 30 tháng Tư năm 1975 đến nay có đặc điểm là văn hoá Việt Nam chỉ tiếp xúc gián tiếp với văn hoá Phương Tây thông qua các văn hoá phẩm và các hệ thống thông tin và truyền thông, chứ không còn điều kiện trực tiếp cọ sát với cộng đồng người Âu-Mỹ và văn hoá của họ như năm 1975 trở về trước nữa. Tuy nhiên giai đoạn này cũng có thể chia thành hai thời kỳ: (b1) Từ 1975 đến cuối thập niên 1980 – đầu thập niên 1990 với đặc điểm nền kinh tế và xã hội đóng cửa, khép kín đối với Phương Tây; (b2) Từ cuối thập niên 1980 - đầu thập niên 1990 đến nay khi Việt Nam thực hiện chính sách Đổi mới, mở cửa và hội nhập quốc tế ngày càng mạnh mẽ. Nhờ chính sách cải cách này trong bối cảnh toàn cầu hoá mạnh mẽ và sâu sắc mà văn hoá Việt Nam có điều kiện tiếp xúc trở lại và tiếp nhận mạnh mẽ các yếu tố văn hoá bên ngoài, nhất là từ các nước phát triển Âu-Mỹ. Diện mạo văn hoá Việt Nam đã biến đổi vô cùng sâu sắc và mạnh mẽ theo hướng hiện đại hoá và Tây phương hoá. Do tình hình lịch sử phức tạp nói trên, việc khảo sát quá trình tiếp xúc của văn hoá Việt Nam và ảnh hưởng của văn hoá Phương Tây đối với Việt Nam chắc chắn đem lại nhiều điều thú vị. IV. Tình hình nghiên cứu thuộc lĩnh vực của đề tài Nguồn tài liệu mà đề tài tham khảo và sử dụng là rất rộng lớn, có thể lên đến hàng ngàn đầu sách và bài viết, cả bằng tiếng Việt và ngoại ngữ, cả của tác giả trong nước và tác giả nước ngoài, trong đó chủ yếu là các tác giả nước ngoài. Mức độ sử dụng tài liệu là rất khác nhau, trong đó chúng tôi đặc biệt coi trọng các tài liệu liên quan đến đường lối chính sách văn hoá của Đảng và Nhà nước ta. Tiếp theo là các công trình nghiên cứu công phu của các tác giả nước ngoài. Và các công trình nghiên cứu của các tác giả trong nước cũng được đề tài khai thác đến mức cao nhất có thể. Dưới đây đề tài điểm ra và phân tích sơ lược một số công trình nghiên cứu chủ yếu theo hai nhóm: các công trình nước ngoài và các công trình trong nước. Các học giả ngoài nước: Vấn đề văn hoá Âu-Mỹ và ảnh hưởng của nó đối với thế giới đã được giới học giả nước ngoài quan tâm nghiên cứu từ rất sớm. Tuy nhiên, chưa có nhiều công trình nghiên cứu về ảnh hưởng của văn hoá Tây Âu, Bắc Mỹ trong thời đại toàn cầu hoá từ những năm 90 của thế kỷ XX trở lại đây. Những công trình sớm nhất ra đời ở thế kỷ XIX đến 7
ĐỀ TÀI KX03.09/06-10 – MỞ ĐẦU đầu thế kỷ XX cùng với cao trào của chủ nghĩa thực dân ở Tây Âu. Khi đó, các học giả Phương Tây (Âu-Mỹ) hoặc những người bản xứ do Phương Tây đào tạo và nuôi dưỡng chủ yếu là ca tụng sự kỳ vĩ của nền văn hoá Phương Tây và công lao "khai hoá văn minh" của Phương Tây. Tuy nhiên, họ - trước hết là các tác giả bản xứ, cũng kêu gọi và khích lệ công cuộc đổi mới xã hội và kinh tế theo mô hình Phương Tây nhằm chấn hưng đất nước. Đã xuất hiện các học giả kiêm nhà cải cách nổi tiếng ở Châu Á như: Yukichi Fukuzawa (Nhật Bản), Khang Hũu Vi, Lương Khải Siêu, Tôn Trung Sơn, Hồ Thích (Trung Quốc). Gần đây chủ đề về văn hoá Phương Tây cổ điển vẫn tiếp tục được nghiên cứu, trong đó có một số tác phẩm đã được dịch sang tiếng Việt. Về các công trình nước ngoài được dịch ra tiếng Việt, chúng ta có thể kể tên, ví dụ các bộ sách đồ sộ: Nền tảng văn minh Phương Tây của nhóm tác giả Koshlansky, Geary và O'Brien, Lịch sử văn minh Phương Tây của một tập thể tác giả với sự chủ biên của M. Chambers và B. Hanawalt, Văn hoá thế kỷ XXI của M. Fragonard2, và Văn minh Phương Tây của C. Brinton, J.B. Christopher và R.L. Wolf. Gần đây nhất là bộ sách (tóm lược) Nghiên cứu lịch sử nhân loại (Study of History) của nhà sử học lừng danh người Anh thế kỷ XX Arnold J. Toynbee. Trong công trình thế kỷ Nghiên cứu lịch sử nhân loại xuất bản năm 1946, Toynbee đã dụng công và đã thành công trong việc thiết kế một phương pháp luận lịch sử khách quan để phân tích đánh giá toàn bộ quá trình tiến hoá của nền văn minh nhân loại. Toynbee còn chỉ ra qui luật của sự diệt vong, sự lan toả và phát triển mạnh mẽ của các nền văn minh. Một kết luận cực kỳ quan trọng mà Toynbee rút ra là, nhân loại kể từ thế kỷ XVI đã bước sang kỷ nguyên của nền văn minh Phương Tây, bất chấp việc các xã hội có muốn hay không và các học giả có thừa nhận hay không. Những tiền đề cơ bản của nó là: tư duy duy lý và sáng tạo nhất là khoa học công nghệ, kinh tế thị trường và phồn vinh vật chất, chế độ dân chủ và tự do… Trong công trình Văn hoá thế kỷ XX, tác giả Fragonard cho rằng, hầu hết các yếu tố hay thành tựu được gọi là “văn hoá thế kỷ XX” đều thuộc về văn hoá Phương Tây. Cũng dễ hiểu vì tác giả là người Tây Âu nhìn văn hoá theo cách của Phương Tây. Tuy nhiên, điều đó cũng không phủ nhận được đóng góp của công trình này cho việc nghiên cứu văn hoá nhân loại thế kỷ XX. Vấn đề bản sắc và các biện pháp tạo dựng bản sắc của văn hoá Châu Âu, Mỹ và Phương Tây đã được bàn đến trong hàng loạt công trình của các học giả nước ngoài. Nổi tiếng nhất và sớm nhất là tác phẩm kinh điển Nền dân trị Mỹ của nhà xã hội học Pháp Alexis Toquille.3 Cho đến ngày nay, sau gần hai thế kỷ - tác phẩm ra đời từ năm 1830 - 2 Michel Fragonard: Văn hoá thế kỷ XX - Từ điển lịch sử văn hoá, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội – 1999 3 Tocquille, Alexis: Nền dân trị Mỹ. Phạm Toàn dịch. Hà Nội , 2007. 8