Đề Tài: Khảo sát một số loại tinh dầu của cây ngò ( Coriandrum sativum L )

Chia sẻ: Pham Ngoc Linhdan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:98

Thêm vào BST

Báo xấu

132
lượt xem 51
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hiện nay trên thế giới, con người ngày càng quan tâm đến những vấn đề có liên quan đến sức khỏe. Đặc biệt là vấn đề thực phẩm sạch sẽ và ngon miệng . Đó cũng là những ưu điểm của tinh dầu. Ngoài ra tinh dầu còn góp phần quan trọng trong nhiều lĩnh vực khác như y học, nông nghiệp, mỹ phẩm...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề Tài: Khảo sát một số loại tinh dầu của cây ngò ( Coriandrum sativum L )

I H C QU C GIA THÀNH PH H CHÍ MINH TRƯ NG I H C KHOA H C T NHIÊN PHAN BÍCH HÀ KH O SÁT M T S LO I TINH D U C A CÂY NGÒ (Coriandrum sativum L.) LU N VĂN TH C SĨ KHOA H C HÓA H C TP. H CHÍ MINH – 2010
I H C QU C GIA THÀNH PH H CHÍ MINH TRƯ NG I H C KHOA H C T NHIÊN PHAN BÍCH HÀ KH O SÁT M T S LO I TINH D U C A CÂY NGÒ (Coriandrum sativum L.) Chuyên ngành: Hóa h c H u Cơ Mã s : 60 44 27 LU N VĂN TH C SĨ KHOA H C HÓA H C NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C: PGS. TS. LÊ NG C TH CH TP. H CHÍ MINH – 2010
“Không Th y mày làm nên” V i t t c lòng thành kính sâu s c nh t, em xin g i l i tri ân n: Th y Lê Ng c Th ch, Th y ã ch b o, giúp và t o i u ki n thu n l i trong su t th i gian th c hi n tài. Th y cô trư ng i h c Khoa h c T nhiên TP. HCM, nh ng ngư i ã t ng bư c truy n t nh ng ki n th c quý báu trong th i gian qua. Th y Lê Kh c Tích, dù tu i cao s c y u v n t n tình óng góp nhi u ý ki n giúp hoàn thi n tài. Th y Tr n H u Anh ã cung c p nh ng tài li u tham kh o có ích. “M t cây làm ch ng nên non Ba cây ch m l i nên hòn núi cao” Su t ba năm h c t p, tôi nh n ư c r t nhi u s giúp chân tình ã góp ph n giúp tôi hoàn thành chương trình cao h c. Tôi xin chân thành c m ơn : GV Hoàng Vi t, em Nguy n Xuân Minh Ái – BM. Sinh thái - Sinh h c ti n hóa- Khoa Sinh. Anh Trương Văn Tài. ThS. Nguy n Th Th o Trân – BM. Hóa h u cơ- Khoa Hóa. Lãnh o cơ quan cùng các ng nghi p Vi n V Sinh Y t Công c ng TP. HCM: ch Tr n Bích Ng c; TS. Nguy n Phúc; b n Tr nh Khánh Hưng; em Tr n Th Ng c Phương, Lê Th y An My, Nguy n Minh Phi, Cù Hoàng Y n, Lê Thùy Trinh, Tr n Ng c Minh Tu n. Các em sinh viên H nh, An, My, Phát. Các b n cao h c hóa h u cơ khóa 17. Cu i cùng tôi xin dành l i tri ân n các thành viên trong i gia ình ã hy sinh r t nhi u tôi h c t p và th c hi n tài.
M CL C Trang Trang ph bìa L i c m ơn M cl c Danh m c các b ng Danh m c các hình v , sơ , th M U 1 Chương 1 - T NG QUAN 2 1.1. i cương v h Hoa tán 2 1.2. Gi i thi u v ngò 2 1.2.1. Danh pháp 2 1.2.2. Phân lo i 4 1.2.3. c i m th c v t 4 1.2.4. Phân b , sinh thái 5 1.2.5. Tr ng tr t và thu hái 5 1.2.6. Công d ng 6 1.2.6.1. Công d ng c a ph n trên m t t 6 1.2.6.2. Công d ng c a trái 7 1.3. Tinh d u ngò 8 1.3.1. Tr ng thái 8 1.3.2. Giá tr kinh t 8 1.4. Nh ng nghiên c u v tinh d u ngò 9 1.4.1. Tinh d u ph n trên m t t c a ngò 9 1.4.1.1. Hàm lư ng tinh d u 9 1.4.1.2. Tính ch t hóa lý 10
1.4.1.3. Thành ph n hóa h c 10 1.4.1.4. Ho t tính sinh h c 17 1.4.2. Tinh d u h t ngò 18 1.4.2.1. Hàm lư ng tinh d u 18 1.4.2.2. Tính ch t hóa lý 19 1.4.2.3. Thành ph n hóa h c 20 1.4.2.4. Ho t tính sinh h c 34 Chương 2 - NGHIÊN C U 35 2.1. Xác nh b ph n ch a tinh d u 35 2.2. Ly trích tinh d u 38 2.2.1. Ly trích tinh d u lá ngò 39 2.2.1.1. Chưng c t hơi nư c un nóng c in 39 2.2.1.2. Chưng c t hơi nư c chi u x vi sóng không thêm nư c vào nguyên li u 40 2.2.1.3. So sánh và nh n xét gi a hai phương pháp ly trích 41 2.2.2. Ly trích tinh d u thân ngò 42 2.2.2.1. Chưng c t hơi nư c un nóng c in 42 2.2.2.2. Chưng c t hơi nư c chi u x vi sóng không thêm nư c vào nguyên li u 43 2.2.2.3. So sánh và nh n xét gi a hai phương pháp ly trích 44 2.2.3. Ly trích tinh d u h t ngò 45 2.2.3.1. Chưng c t hơi nư c un nóng c in 45 2.2.3.2. Chưng c t hơi nư c chi u x vi sóng thêm nư c vào nguyên li u 46 2.2.3.3. So sánh và nh n xét gi a hai phương pháp ly trích 47 2.2.4. So sánh s ly trích tinh d u 3 b ph n : lá, thân, h t 48 2.2.5. So sánh hàm lư ng tinh d u ngò c a lu n văn v i nghiên c u trư c 49 2.3. Ch s v t lý 50 20oC c a tinh d u lá, thân và h t ngò 2.3.1. Các ch s v t lý 50 2.3.2. So sánh k t qu ch s v t lý c a lu n văn v i các nghiên c u trư c 51
2.4. Ch s hóa h c 52 2.4.1. Các ch s hóa h c c a tinh d u lá, thân và h t ngò 52 2.4.2. So sánh k t qu ch s hóa h c c a lu n văn v i các nghiên c u trư c 52 2.5. Thành ph n hóa h c 53 2.5.1. Thành ph n hóa h c tinh d u lá ngò 54 2.5.2. Thành ph n hóa h c tinh d u thân ngò 55 2.5.3. Thành ph n hóa h c tinh d u h t ngò 56 2.5.4. So sánh thành ph n hóa h c tinh d u lu n văn v i tài li u tham kh o 57 2.6. Th nghi m ho t tính kháng vi sinh v t 59 2.6.1. Ho t tính kháng vi sinh v t c a tinh d u lá ngò 60 2.6.2. Ho t tính kháng vi sinh v t c a tinh d u thân ngò 60 2.6.3. Ho t tính kháng vi sinh v t c a tinh d u h t ngò 61 2.6.4. Ho t tính kháng vi sinh v t c a tinh d u ngò 62 2.6.5. So sánh ho t tính kháng vi sinh v t c a tinh d u lu n văn v i tài li u tham kh o 63 Chương 3 - TH C NGHI M 64 3.1. Nguyên li u 64 3.2. Xác nh b ph n ch a tinh d u 65 3.3. Ly trích tinh d u ngò 66 3.3.1. Ly trích tinh d u lá ngò 66 3.3.1.1. Chưng c t hơi nư c un nóng c in 66 3.3.1.2. Chưng c t hơi nư c chi u x vi sóng không thêm nư c vào nguyên li u 67 3.3.2. Ly trích tinh d u thân ngò 67 3.3.2.1. Chưng c t hơi nư c un nóng c in 67 3.3.2.2. Chưng c t hơi nư c chi u x vi sóng không thêm nư c vào nguyên li u 68 3.3.3. Ly trích tinh d u h t ngò 68 3.3.3.1. Chưng c t hơi nư c un nóng c in 68 3.3.3.2. Chưng c t hơi nư c chi u x vi sóng thêm nư c vào nguyên li u 69
3.4. Xác nh ch s v t lý c a tinh d u ngò 70 3.4.1. T tr ng 70 3.4.2. Ch s khúc x 71 3.4.3. Góc quay c c 73 3.5. Xác nh ch s hóa h c c a tinh d u ngò 74 3.5.1. Ch s acid 74 3.5.2. Ch s savon hóa 75 3.5.3. Ch s ester 77 3.6. Thành ph n hóa h c 77 3.6.1. Phân tích GC/FID 77 3.6.2. Phân tích GC/MSD 77 3.7. Th nghi m ho t tính kháng vi sinh v t 78 Chương 4 - K T LU N 80 TÀI LI U THAM KH O DANH M C PH L C PH L C
DANH M C CÁC B NG B ng 1.1. Tên g i ngò m t s nư c trên th gi i B ng 1.2. Tính ch t hóa lý tinh d u rau ngò có trái xanh Ohio và n B ng 1.3. Thành ph n hóa h c c a tinh d u rau ngò B ng 1.4. Thành ph n hóa h c tinh d u rau ngò Hoa Kỳ theo th i kỳ sinh trư ng B ng 1.5. Thành ph n hóa h c tinh d u rau ngò s ng trên cây và rau ngò ã ư c hái B ng 1.6. Thành ph n hóa h c c a tinh d u rau ngò ra hoa tr ng Orange B ng 1.7. nh hư ng c a vi c x lý nguyên li u n thành ph n hóa h c (% GC/FID) tinh d u rau ngò B ng 1.8. Thành ph n hóa h c tinh d u rau ngò B ng 1.9. Thành ph n hóa h c tinh d u rau ngò Kenya B ng 1.10. Thành ph n hóa h c tinh d u rau ngò Bangladesh B ng 1.11. Tóm t t c u ph n chính c a các lo i tinh d u rau ngò B ng 1.12. K t qu kháng khu n c a tinh d u rau ngò B ng 1.13. K t qu kháng vi sinh v t c a tinh d u rau ngò Kenya B ng 1.14. K t qu kháng n m c a tinh d u rau ngò Brazil B ng 1.15. Tính ch t hóa lý tinh d u h t ngò thu ư c t nh ng nơi tr ng khác nhau B ng 1.16. Tính ch t hóa lý tinh d u h t ngò Ma r c, Nam Tư, Nga, Hungary, Ohio và Guatemala B ng 1.17. Thành ph n hóa h c tinh d u h t ngò B ng 1.18. Thành ph n hóa h c tinh d u h t ngò thu ư c t phương pháp: SD và AD B ng 1.19. Thành ph n hóa h c tinh d u h t ngò n B ng 1.20. Thành ph n hóa h c tinh d u h t ngò Nga B ng 1.21. Thành ph n hóa h c tinh d u h t ngò Pakistan B ng 1.22. Thành ph n hóa h c tinh d u h t ngò B ng 1.23. Thành ph n hóa h c tinh d u h t ngò
B ng 1.24. Thành ph n hóa h c tinh d u h t ngò thu ư c t phương pháp CD và HS B ng 1.25. Thành ph n hóa h c c a tinh d u h t ngò thư ng và h Ai C p B ng 1.26. So sánh thành ph n hóa h c c a tinh d u h t ngò Ph n Lan theo 3 phương pháp v i 3 m u CE B ng 1.27. Thành ph n hóa h c tinh d u h t ngò ư c tr ng nhi u nơi T h N hĩ K ỳ B ng 1.28. Thành ph n hóa h c c a tinh d u h t ngò B ng 1.29. Thành ph n hóa h c c a tinh d u h t ngò Hoa Kỳ B ng 1.30. So sánh thành ph n hóa h c c a tinh d u trái ngò xanh ang s ng trên cây, trái ngò xanh ã ư c hái và m u tinh d u thương m i B ng 1.31. Thành ph n hóa h c c a tinh d u h t ngò Liên Xô (cũ) B ng 1.32. So sánh thành ph n hóa h c c a tinh d u h t ngò Bulgaria và Argentina B ng 1.33. Thành ph n hóa h c tinh d u h t ngò Ph n Lan thu ư c t 3 phương pháp B ng 1.34. Thành ph n hóa h c tinh d u h t ngò Nga, Ý, Albani, n , Trung Qu c B ng 1.35. So sánh thành ph n hóa h c c a tinh d u h t ngò c a Albani, Ai C p, phương ông, Ma r c, Th Nhĩ Kỳ ư c tr ng Pháp B ng 1.36. Thành ph n hóa h c tinh d u h t ngò thu ư c t 4 phương pháp khác nhau B ng 1.37. Thành ph n hóa h c c a tinh d u h t ngò B ng 1.38. Thành ph n hóa h c c a tinh d u h t ngò Bulgari B ng 1.39. Thành ph n hóa h c c a tinh d u h t ngò Cuba B ng 1.40. Thành ph n hóa h c tinh d u h t ngò Iran theo phương pháp SWE, HD, SE B ng 1.41. K t qu kháng khu n c a tinh d u h t ngò B ng 2.1. Kh i lư ng tinh d u lá ngò theo th i gian chưng c t hơi nư c c in B ng 2.2. Kh i lư ng tinh d u lá ngò theo th i gian chi u x vi sóng không thêm nư c B ng 2.3. So sánh hàm lư ng và th i gian ly trích c a 2 phương pháp B ng 2.4. Kh i lư ng tinh d u thân ngò theo th i gian chưng c t hơi nư c c in
B ng 2.5. Kh i lư ng tinh d u thân ngò theo th i gian chi u x vi sóng không thêm nư c B ng 2.6. So sánh k t qu c a 2 phương pháp B ng 2.7. Kh i lư ng tinh d u h t ngò theo th i gian chưng c t hơi nư c c in B ng 2.8. Kh i lư ng tinh d u h t ngò theo th i gian chưng c t hơi nư c chi u x vi sóng có thêm nư c vào nguyên li u B ng 2.9. So sánh k t qu c a 2 phương pháp B ng 2.10. So sánh s ly trích tinh d u lá, thân và h t ngò B ng 2.11. So sánh hàm lư ng tinh d u lá ngò, thân ngò c a lu n văn v i các nghiên c u trư c ây (phương pháp CD) B ng 2.12. So sánh hàm lư ng tinh d u h t ngò c a lu n văn v i các nghiên c u trư c ây (phương pháp CD) 20oC c a tinh d u ngò B ng 2.13. Các ch s v t lý B ng 2.14. So sánh ch s v t lý tinh d u lá và thân ngò c a lu n văn v i các nghiên c u trư c ây (phương pháp CD) B ng 2.15. So sánh ch s v t lý tinh d u h t ngò c a lu n văn v i nghiên c u trư c (phương pháp CD) B ng 2.16. Các ch s hóa h c c a tinh d u ngò B ng 2.17. So sánh ch s hóa h c tinh d u lá và thân ngò c a lu n văn v i các nghiên c u trư c ây (phương pháp CD) B ng 2.18. Ch s hóa h c tinh d u h t ngò c a lu n văn v i nghiên c u trư c (phương pháp CD) B ng 2.19. Thành ph n hóa h c c a tinh d u lá ngò theo hai phương pháp ly trích B ng 2.20. Thành ph n hóa h c c a tinh d u thân ngò theo hai phương pháp ly trích B ng 2.21. Thành ph n hóa h c c a tinh d u h t ngò theo hai phương pháp ly trích B ng 2.22. Thành ph n hóa h c tinh d u lá và thân ngò c a lu n văn v i các nghiên c u trư c (phương pháp CD)
B ng 2.23. Thành ph n hóa h c tinh d u h t ngò c a lu n văn v i các nghiên c u trư c (phương pháp CD) B ng 2.24. K t qu kháng vi sinh v t c a tinh d u lá ngò B ng 2.25. K t qu kháng vi sinh v t c a tinh d u thân ngò B ng 2.26. K t qu kháng vi sinh v t c a tinh d u h t ngò B ng 2.27. So sánh ư ng kính vòng vô trùng c a tinh d u ngò nguyên ch t B ng 2.28. So sánh ho t tính kháng vi sinh v t c a tinh d u lu n văn v i tài li u tham kh o (phương pháp CD) 20oC c a tinh d u lá ngò B ng 3.1. T tr ng 20oC c a tinh d u thân ngò B ng 3.2. T tr ng 20oC c a tinh d u h t ngò B ng 3.3. T tr ng 20oC c a tinh d u lá ngò B ng 3.4. Ch s khúc x 20oC c a tinh d u thân ngò B ng 3.5. Ch s khúc x 20oC c a tinh d u h t ngò B ng 3.6. Ch s khúc x 20oC c a tinh d u lá ngò B ng 3.7. Góc quay c c 20oC c a tinh d u thân ngò B ng 3.8. Góc quay c c 20oC c a tinh d u h t ngò B ng 3.9. Góc quay c c B ng 3.10. Ch s acid c a tinh d u lá ngò B ng 3.11. Ch s acid c a tinh d u thân ngò B ng 3.12. Ch s acid c a tinh d u h t ngò B ng 3.13. Ch s savon hóa c a tinh d u lá ngò B ng 3.14. Ch s savon hóa c a tinh d u thân ngò B ng 3.15. Ch s savon hóa c a tinh d u h t ngò
DANH M C CÁC HÌNH V , SƠ , TH Hình 1.1. M t vài hình nh ngò theo tài li u Hình 2.1. Mô ch a tinh d u lá ngò Hình 2.2. Mô ch a tinh d u thân ngò Hình 2.3. Mô ch a tinh d u h t ngò Hình 3.1. M u ngò thu hái t i phư ng Tân Biên, thành ph Biên Hòa, t nh ng Nai Sơ 2.1. Quy trình ly trích tinh d u v i h th ng chưng c t hơi nư c un nóng c i n và chưng c t hơi nư c chi u x vi sóng th 2.1. Kh i lư ng tinh d u lá ngò theo th i gian chưng c t hơi nư c c in th 2.2. Kh i lư ng tinh d u lá ngò theo th i gian chi u x vi sóng không thêm nư c th 2.3. So sánh hàm lư ng và th i gian ly trích c a 2 phương pháp th 2.4. Kh i lư ng tinh d u thân ngò theo th i gian chưng c t hơi nư c c in th 2.5. Kh i lư ng tinh d u thân ngò theo th i gian chi u x vi sóng không thêm nư c th 2.6. So sánh hàm lư ng và th i gian ly trích c a 2 phương pháp th 2.7. Kh i lư ng tinh d u h t ngò theo th i gian chưng c t hơi nư c c in th 2.8. Kh i lư ng tinh d u h t ngò theo th i gian chưng c t hơi nư c chi u x vi sóng có thêm nư c vào nguyên li u th 2.9. So sánh hàm lư ng và th i gian ly trích c a 2 phương pháp th 2.10. So sánh s ly trích tinh d u lá, thân và h t ngò
DANH M C PH L C Ph l c 1. K t qu th nghi m ho t tính kháng khu n Ph l c 2. S c ký GC/MS c a tinh d u lá ngò (phương pháp chưng c t hơi nư c un nóng c i n) Ph l c 3. S c ký GC/FID c a tinh d u lá ngò (phương pháp chưng c t hơi nư c un nóng c i n) Ph l c 4. S c ký GC/MS c a tinh d u lá ngò (phương pháp chưng c t hơi nư c chi u x vi sóng không thêm nư c vào nguyên li u) Ph l c 5. S c ký GC/FID c a tinh d u lá ngò (phương pháp chưng c t hơi nư c chi u x vi sóng không thêm nư c vào nguyên li u) Ph l c 6. S c ký GC/MS c a tinh d u thân ngò (phương pháp chưng c t hơi nư c un nóng c i n) Ph l c 7. S c ký GC/FID c a tinh d u thân ngò (phương pháp chưng c t hơi nư c un nóng c i n) Ph l c 8. S c ký GC/MS c a tinh d u thân ngò (phương pháp chưng c t hơi nư c chi u x vi sóng không thêm nư c vào nguyên li u) Ph l c 9. S c ký GC/FID c a tinh d u thân ngò (phương pháp chưng c t hơi nư c chi u x vi sóng không thêm nư c vào nguyên li u) Ph l c 10. S c ký GC/MS c a tinh d u h t ngò (phương pháp chưng c t hơi nư c un nóng c i n) Ph l c 11. S c ký GC/FID c a tinh d u h t ngò (phương pháp chưng c t hơi nư c un nóng c i n) Ph l c 12. S c ký GC/MS c a tinh d u h t ngò (phương pháp chưng c t hơi nư c chi u x vi sóng thêm nư c vào nguyên li u) Ph l c 13. S c ký GC/FID c a tinh d u h t ngò (phương pháp chưng c t hơi nư c chi u x vi sóng thêm nư c vào nguyên li u) Ph l c 14. S c ký GC/MS c a n-alkan
Ph l c 15 : B ng t ng h p chú thích ph l c 14 Ph l c 16 : B ng t ng h p chú thích ph l c 2 và ph l c 3 Ph l c 17 : B ng t ng h p chú thích ph l c 4 và ph l c 5 Ph l c 18 : B ng t ng h p chú thích ph l c 6 và ph l c 7 Ph l c 19 : B ng t ng h p chú thích ph l c 8 và ph l c 9 Ph l c 20 : B ng t ng h p chú thích ph l c 10 và ph l c 11 Ph l c 21 : B ng t ng h p chú thích ph l c 12 và ph l c 13
- 1- M U Hi n nay trên th gi i, con ngư i ngày càng quan tâm n n h ng v n có liên quan n s c kh e, c bi t là v n th c ph m s ch s và ngon mi ng. ó cũng là nh ng ưu i m c a tinh d u. Ngoài ra tinh d u còn góp ph n quan tr ng trong nhi u lãnh v c khác như y h c, nông nghi p, m ph m … Mt c i m quan tr ng, không th thay th , c a tinh d u so v i các h p ch t h u cơ t ng h p khác là nó không gây h i môi trư ng và d phân h y. Do có nh ng công d ng th c ti n quan tr ng nên ngày càng có nhi u nghiên c u cũng như khai thác v tinh d u trên toàn th gi i.[14] nư c ta, i u ki n thiên nhiên ưu ãi, thu n l i cho vi c hình thành và phát tri n các loài th c v t, trong ó cây tinh d u là m t ngu n nguyên li u a d ng và v trí c a nó ngày càng ư c kh ng nh. Ngò là lo i rau gia v , rau ăn ph bi n, là ngu n thu c quý, tinh d u c a chúng có nhi u ng d ng quan tr ng trong công nghi p hương li u, th c ph m, dư c li u,… T i nh ng nư c vùng ven a Trung H i, Trung Á, n , Trung Qu c, ngư i ta tr ng ngò quy mô l y h t (trái chín) làm thu c và chưng c t tinh d u dùng trong công nghi p nư c hoa. Bên c nh ó, tinh d u h t ngò ã ư c nghiên c u làm ch t ph gia an toàn th c ph m s d ng trong bia, rư u, k o. Cây ngò ư c tr ng khá ph bi n Vi t Nam nhưng ch y u l y lá làm gia v , h t ch y u làm h t gi ng, ôi khi dùng làm thu c ch a b nh. [11], [31] Nh m ưa ra nh ng k t qu ban u góp ph n nâng cao hi u qu khai thác và ng d ng c a cây ngò, chúng tôi ti n hành nghiên c u tinh d u lá, thân và h t c a cây ngò.
- 2- Chương 1 - T NG QUAN 1.1. i cương v h hoa tán H Hoa tán hay h Cà r t theo ti ng Latin là Umbelliferae hay Apiaceae là m t h c a các loài th c v t thư ng là có mùi thơm v i các thân cây r ng, bao g m các cây như mùi tây, cà r t, thì là và các loài cây tương t khác. Nó là m t h l n v i kho ng 430-440 gi ng và trên 3.700 loài ã bi t. Tên g i ban u Umbelliferae có ngu n g c t s n hoa trong d ng "tán" kép. Các hoa nh là ng tâm v i 5 ài hoa nh , 5 cánh hoa và 5 nh hoa.[47] H này có m t s loài có c tính cao, ch ng h n như cây c c n, là loài cây ã ư c s d ng hành hình Socrates và cũng ư c s d ng tm c các u mũi tên. Nhưng h này cũng ch a nhi u lo i cây có ích l i cao cho con ngư i như cà r t, mùi tây, thì là….[47] Các cây thu c h này ư c phân b kh p nơi, m t s loài t p trung trong vùng ôn i, có i s ng bán niên ho c nh t niên, chi u cao thay i t vài cm n vài m. H u h t chúng ư c dùng làm hương li u, s n xu t tinh d u dùng trong th c ph m, hương li u, dư c ph m…[14] 1.2. Gi i thi u v ngò 1.2.1. Danh pháp Tên thư ng g i : ngò ta, rau mai, mùi, ngò, ngò rí, ng , ng thơm, nguyên tuy, hương tuy.[8], [9], [11] Ngò còn ư c g i là h tuy. H là tên g i c a Trung Qu c c dành cho các nư c khu v c Trung Á và n ; và tuy là ng n và lá t n mát. Xưa kia Chương Khiên ngư i Trung Qu c i s nư c H mang gi ng cây này v có lá thưa th t t n mát.[11] Tên g i c a ngò trong các ngôn ng châu Âu là t ti ng Latin “coriandrum”, tên này l i có g c t ti ng Hy L p, John Chadwick ghi chú r ng cách vi t theo ti ng Hy L p vùng Mycenae - koriadnon "r t gi ng v i tên ngư i con gái Ariadna c a th n Minos, và t ó ư c vi t thành koriannon hay koriandron.[48]
- 3- Tên g i ngò m t s nư c trên th gi i ư c trình bày b ng 1.1. B ng 1.1. Tên g i ngò m t s nư c trên th gi i [6], [18], [51] Nư c Tên g i Ar p Kuzbara, Kuzbura Ac-mê-ni Chamem Trung Qu c Yuan sui, hu sui, hsiang tsai, yen-sui, yuen sai, yuin si tsoi (leaves) Séc Koriandr an M ch Koriander Hà Lan Koriander Anh Coriander, Collender, Chinese parsley Ê-ti-ô-pi Dembilal Pháp Coriandre, Persil arabe c Koriander, Wanzendill, Schwindelkorn Hy L p Koriannon, korion n Dhania, Dhanya Hung-ga-ri Coriander Ý Coriandolo Nh t Koendoro Mã Lai Ketumbar Ba Tư Geshnes Ba Lan Kolendra B ào Nha Coentro Ru-ma-ni Coriándru Nga Koriandr, Koljandra, Kišnec, Kinza, Vonjučee zel’e, Klopovnik Tây Ban Nha Coriandro, Cilantro, Cilandrio, Culantro Th y Sĩ Chrapfechörnli, Böbberli, Rügelikümmi Th Nhĩ Kỳ Kişniş Thái Ph c hom p n leo Brunây nannambin (leaves), nannamzee (seed) Indonesia Ketumbar Lào phak hom pom Tên khoa h c : Coriandrum sativum L. Trái ngò lo i l n Trái ngò lo i nh Ngò ang ra hoa Hình 1.1. M t vài hình nh ngò theo tài li u [53]
- 4- 1.2.2. Phân lo i [46], [48] Gi i (Kingdom) Plantae – Plants (Th c v t) Gi i ph (Subkingdom) Tracheobionta – Vascular plants (Th c v t có m ch) Trên ngành (Superdivision) Spermatophyta – Seed plants (Th c v t có h t) Ngành (Division) Magnoliophyta – Flowering plants (Th c v t có hoa) L p (Class) Magnoliopsida – Dicotyledons (Th c v t hai lá m m) L p ph (Subclass) Rosidae B (Order) Apiales H (Family) Apiaceae – Carrot family Gi ng (Genus) Coriandrum L. – coriander Loài (Species) Coriandrum sativum L. – coriander Coriandrum sativum L. ư c chia thành hai lo i, căn c vào kích c c a trái ngò: − Coriandrum sativum L. var. microcarpum DC : lo i trái nh có ư ng kính 1.5- 3 mm. − Coriandrum sativum L. var. vulgare Alef. : lo i trái l n có ư ng kính 3-5 mm. [29], [39], [32], [41] 1.2.3. c i m th c v t [2], [15] Cây th o, s ng hàng năm, cao 0.5-1 m. Thân m c th ng ng, có khía rãnh, phân nhánh g n ng n. Lá có nhi u d ng : lá g c có cu ng dài 2-4 cm và b ng n, hình tr ng r ng, ơn ho c chia thùy không rõ, dài 1-1.5cm, r ng 0.5-0.8 cm, khía răng sâu; lá thân phía dư i chia thùy sâu hình chân v t có răng nông và to; lá gi a thân x 2-3 l n hình lông chim, càng lên trên, phi n càng h p d n; lá ng n không cu ng, các thùy hình s i nh . C m hoa g m 3-5 tán kép g n um c ng n thân ho c k lá; không có t ng bao ho c ch có 1-2 lá b c; ti u bao cũng ch có vài lá b c nh ; m i tán có 6-12 hoa màu tr ng ho c hơi h ng; dài có răng không u; tràng có nh ng cánh phía ngoài không b ng nhau; b u có vòi ng n.
- 5- Trái b ôi, hình c u, nh n bóng, có c nh l i không rõ, g m hai n a (phân li t trái), m i n a có b n s ng th ng và hai s ng chung cho c hai n a. 1.2.4. Phân b , sinh thái Cây m c hoang vùng a Trung H i và ư c tr ng t lâu i trên th gi i. Hi n nay ư c tr ng ph bi n n , Vi t Nam, nhi u nư c Trung Á và ven a Trung H i.[3], [4] nư c ta, cây ngò ư c tr ng kh p nơi làm gia v và làm thu c.[5], [6], [12] T i nhi u nư c vùng ven a Trung H i, Trung Á, Trung Qu c, n , cây ngò ư c tr ng i quy mô l y trái làm thu c và c t tinh d u dùng trong công nghi p nư c hoa.[11] Cây ưa m và ưa sáng, tr ng các t nh phía B c thư ng trùng v i th i gian có th p trong năm, trung bình 15-20oC, lư ng mưa cũng th p, nhưng n n nhi t m không khí tương i cao (trên 80%). các t nh phía Nam và m t s nư c ông Nam Á khác, cây ngò thích nghi v i khí h u nhi t i i n hình, có th tr ng ư c mùa n 30oC. Cây ra hoa trái nhi u; sau khi trái già, toàn khô, khi nhi t không khí lên cây tàn l i. Năng l c n y m m c a trái gi m d n theo th i gian.[2] 1.2.5. Tr ng tr t và thu hái Cây ư c tr ng b ng h t vào mùa thu – ông. Có th gieo liên ti p nhi u tt tháng 7 n tháng 11. Cây ngò tương i d tính, d tr ng, chúng có th tr ng ư c trên nhi u lo i t khác nhau, tr nh ng chân t b nhi m phèn hay b nhi m m n nhi u. Tuy nhiên, mu n cây sinh trư ng và phát tri n t t, cho năng su t cao thì nên tr ng trên nh ng lo i t tơi x p, có hàm lư ng mùn và dinh dư ng cao. các t nh phía Nam có th tr ng ư c quanh năm, nhưng t t nh t là nên tr ng vào cu i mùa mưa, u mùa khô (kho ng tháng 10 n tháng 2 năm sau).[52] C n ch n t tơi x p, không chua, thoát nư c. N u tr ng l y trái thì t ph i thoáng, dãi n ng. t sau khi làm nh , lên thành lu ng cao 20-25 cm, r ng 1-1.2 m,
- 6- tư i 300 l/ha nư c gi i nguyên ch t ho c nư c phân chu ng. Trái ngâm nư c trong 20- 30 gi , sau ó gieo vãi trên lu ng, l p t b t dày 1cm, dùng rơm r ph kín, tư i th t u. M i hecta c n gieo 12 kg trái. Sau khi gieo 10-15 ngày, trái b t u n y m m, ti n hành d b rơm r ph , nh t s ch c , tư i nư c m (2%). C tháng u, tư i 5-6 l n v i 100 kg m/ha ho c nư c gi i. Cây ngò không có sâu b nh gì áng k . Sau khi m c kho ng 1 tháng là có th t a d n rau em bán. N u l y trái thì nh t a rau ăn d n, l i cây v i kho ng cách 20x20 cm, tư i thêm m t t nư c phân l n và nh s ch c . Kho ng 2 tháng, cây ngò ra hoa. 10 tu n, cây ngò có trái. Sau khi gieo kho ng 3 tháng, có th thu trái. Trái ngò c n ư c thu hái vào lúc chín t i tránh rơi r ng. C t c tán em v phơi trên nong, nia, p l y trái r i ti p t c phơi th t khô, b o qu n trong l kín nơi khô ráo. N u làm gi ng thì trư c khi gieo l a l y trái m y. M i hecta có th thu ư c 6-8 t trái.[2], [6], [11], [52] 1.2.6. Công d ng 1.2.6.1. Công d ng c a ph n trên m t t Rau ngò v cay, tính m, vào ph , v , có tác d ng phát tán, làm cho s i m c, tiêu m tr , gây trung ti n, d tiêu hóa, kích thích. [5], [6] ch a b nh s i, giúp s i mau m c, ngoài vi c dùng trái ngò, còn có th dùng 10-20 g lá ho c c cây ngò tươi dư i d ng thu c s c ho c ngâm rư u. Peru, ngư i ta dùng lá ngò giã nát ng i ch a ch y máu cam, p trên trán ch a ch ng say leo núi. Angiêri, nư c hãm ph n trên m t t c a rau ngò tr ch ng nu t hơi.[2] Rau mùi là lo i thu c ch y u tr u s i. Tr em lên s i, nhân g p gió l nh, s i không m c ư c, dùng rau mùi m t n m s c cho tr u ng lúc còn nóng, p chăn cho ra m hôi, s i s m c ti p. Bên ngoài, có th dùng m t n m lá mùi tươi, giã nát, chưng nóng, ho c m t n m trái mùi khô giã d p, ch thêm tí rư u vào, chưng nóng, gói v i thưa l i, xát cho tr t u xu ng chân, s i s m c u và kh i bi n ch ng.[3], [4], [6]