Đề tài tốt nghiệp cử nhân Điều dưỡng hệ VHVL: Kết quả phục hồi vận động bằng phương pháp điện châm kết hợp với xoa bóp bấm huyệt trên bệnh nhân liệt nửa người do tai biến xuất huyết não tại Viện Y học cổ truyền Quân đội

ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Tai biến mạch máu não (TBMMN) là loại bệnh thường gặp và có thể xảy ra ở<br /> tất cả mọi người, không phân biệt giới tính, nghề nghiệp, do nhiều nguyên nhân khác<br /> nhau, có thể gây tử vong nhanh với tỷ lệ cao. Đồng thời, đây cũng là loại bệnh để lại<br /> nhiều di chứng nặng nề, đặc biệt là những di chứng về vận động, dẫn đến tàn tật là<br /> gánh nặng cho người bệnh, gia đình và cộng đồng [5], [10].<br /> Ở Hoa Kỳ, tỷ lệ mắc bệnh là 794/100.000 dân. Năm 1993, Hội Tim mạch Hoa<br /> Kỳ đã đề cập đến việc chăm sóc bệnh nhân TBMMN khẩn cấp như một phần trong hồi<br /> sức cơ bản và hồi sức cấp cứu. Ở Châu Phi và Châu Á, tỷ lệ TBMMN ở các nước và<br /> khu vực đang phát triển tương đương với Châu Âu, Châu Mỹ. Bệnh có xu hướng gia<br /> tăng hàng năm ở các nước Thái Lan, Trung Quốc, Đài Loan [13].<br /> Ở Việt Nam, tỷ lệ mắc bệnh đang tăng nhanh với mức độ đáng lo ngại. Theo<br /> Nguyễn Văn Thông và cộng sự, qua điều tra tại một số địa phương ở miền Nam cho<br /> thấy tỷ lệ bệnh tương đương với các nước trên thế giới [13].<br /> Những năm gần đây, với phương châm kết hợp y học hiện đại (YHHĐ) và y<br /> học cổ truyền (YHCT), cùng với các tiến bộ trong chẩn đoán, điều trị và phục hồi chức<br /> năng nhiều bệnh nhân TBMMN đã được cấp cứu và phục hồi chức năng kịp thời,<br /> tránh được nhiều di chứng làm ảnh hưởng tới khả năng lao động và sinh hoạt của họ<br /> [7], [11], [13], [16].<br /> Trong công tác điều trị và chăm sóc phục hồi chức năng vận động sớm cho các<br /> bệnh nhân bị TBMMN người điều dưỡng đóng góp vai trò rất quan trọng.<br /> Trong nhiều năm qua Viện Y học cổ truyền Quân đội đã điều trị PHCN vận<br /> động cho nhiều bệnh nhân bị tai biến xuất huyết não bằng phương pháp điện châm kết<br /> hợp với xoa bóp bấm huyệt, xong chưa có công trình nghiên cứu cụ thể về kết quả<br /> chăm sóc của người điều dưỡng đối với những bệnh nhân này, vì vậy chúng tôi tiến<br /> hành nghiên cứu đề tài này với hai mục tiêu sau:<br /> 1. Đánh giá kết quả hồi phục chức năng vận động bằng phương pháp điện châm<br /> kết hợp với xoa bóp bấm huyệt trên bệnh nhân liệt nửa người do tai biến xuất huyết<br /> não tại Viện Y học cổ truyền Quân đội.<br /> 2. Mô tả một số yếu tố liên quan đến kết quả phục hồi chức năng vận động ở bệnh<br /> nhân liệt nửa người do tai biến xuất huyết não tại Viện Y học cổ truyền Quân đội.<br /> 1<br /> <br /> CHƢƠNG 1<br /> <br /> TỔNG QUAN TÀI LIỆU<br /> 1.1. ĐẶC ĐIỂM GIẢI PHẪU – SINH LÝ TUẦN HOÀN NÃO<br /> 1.1.1. Đặc điểm cấu tạo của tuần hoàn não<br /> Tuần hoàn não do 4 động mạch lớn đảm bảo. Đó là 2 động mạch cảnh trong và 2<br /> động mạch đốt sống thân nền (phải và trái). Cả 4 động mạch đều phân bố cho não vì<br /> không có nhánh bên nào lớn cả [2],[9].<br /> <br /> Hình 1.1: Sơ đồ hệ thống tuần hoàn não [1]<br /> <br /> 2<br /> <br /> Thang Long University Library<br /> <br /> 1.1.2. Đặc điểm tƣới máu hệ thống mạch máu não<br /> - Động mạch cảnh trong xuất phát từ động mạch cảnh gốc tại xoang cảnh, đi<br /> thẳng lên hộp sọ, tưới máu cho 2/3 trước của bán cầu đại não và chia làm 4 ngành tận.<br /> Mỗi động mạch cảnh trong có 2 ngành tận [2] là:<br /> + Động mạch não trước: tưới máu cho mặt trong của bán cầu, mặt dưới và mặt<br /> ngoài thuỳ trán.<br /> + Động mạch não giữa: tưới máu cho mặt ngoài bán cầu, nhánh sâu tưới máu cho<br /> các nhân xám trung ương, bao trong và đồi thị, trong đó có động mạch Charcot dễ vỡ<br /> do tăng huyết áp hoặc xơ vữa động mạch.<br /> - Hệ thống động mạch đốt sống thân nền: cung cấp máu cho 1/3 sau của bán<br /> cầu đại não, tiểu não và thân não. Hai động mạch não sau là hai nhánh tận cùng của<br /> động mạch đốt sống thân nền, tưới máu cho mặt dưới của thuỳ thái dương và mặt giữa<br /> thuỳ chẩm.<br /> - Đa giác Willis: là hệ thống nối độc đáo, duy nhất trong cơ thể, nó nối các động<br /> mạch lớn với nhau ở não, các động mạch cảnh trong được nối với động mạch đốt sống<br /> thân nền bằng các động mạch thông sau và động mạch mạc mạch trước [9].<br /> + Động mạch thông sau: tạo sự nối thông của vòng mạch đa giác Willis, là nơi có<br /> túi phình động mạch, khi vỡ túi phình này gây liệt dây thần kinh VII một bên hoặc đau<br /> nửa đầu, liệt mặt.<br /> + Động mạch mạc mạch trước: chạy vào các mạch để tạo thành đám rối màng<br /> mạch bên, giữa, trên.<br /> 1.1.3. Điều hoà lƣu lƣợng máu não<br /> Lưu lượng máu lên não luôn ổn định, rất ít thay đổi ngay cả lúc nghỉ ngơi cũng<br /> như khi lao động nặng. Có được sự ổn định này là nhờ các cơ chế điều hoà bằng thể<br /> dịch và thần kinh [9].<br /> - Nồng độ C02 hay H+: bình thường phân áp C02 ở máu não xấp xỉ 40 mmHg.<br /> Khi nồng độ C02 tăng lên trong máu não, các mạch sẽ giãn ra, tăng lưu lượng máu<br /> não.<br /> - Nồng độ oxy: bình thường phân áp oxy ở máu não khoảng 35mmHg. Khi phân<br /> áp oxy giảm trong máu não sẽ gây giãn mạch. Nếu phân áp oxy giảm xuống tới<br /> 30mmHg, đặc biệt giảm xuống tới 20mmHg thì hoạt động chức năng của não bị rối<br /> loạn trầm trọng.<br /> 3<br /> <br /> - Hiệu ứng Bayliss: nếu tim đưa máu lên não nhiều thì các mạch máu não co lại,<br /> làm máu lên não ít hơn, nếu tim đưa máu lên não ít thì các mạch não giãn ra, làm máu<br /> lên não nhiều hơn. Đây là phản xạ thần kinh điều hoà vận mạch não mà bộ phận nhận<br /> cảm là các cảm thụ quan về áp suất nằm ở xoang động mạch cảnh, nơi xuất phát của<br /> động mạch cảnh trong [9].<br /> 1.2. TAI BIẾN MẠCH MÁU NÃO<br /> 1.2.1. Định nghĩa<br /> Tai biến mạch máu não (hay còn gọi là đột quỵ não), là những thiếu sót chức năng<br /> thần kinh xảy ra đột ngột, do cơ chế: hoặc một động mạch, một mao mạch, một tĩnh<br /> mạch, hoặc cả hệ thống mạch não bị vỡ hoặc bị tắc, có thể hồi phục hoàn toàn, không<br /> hoàn toàn hoặc dẫn tới tử vong trong vòng 24 giờ do tổn thương mạch máu não [5].<br /> 1.2.2. Phân Loại:<br /> TBMMN gồm có hai loại:<br /> - Nhồi máu não (thiếu máu não cục bộ, nhũn não).<br /> - Xuất huyết não (chảy máu não).<br /> Dưới đây chúng tôi xin trình bày sâu hơn về xuất huyết não.<br /> 1.2.3. Xuất huyết não<br /> Xuất huyết não là máu từ hệ thống động mạch, tĩnh mạch não chảy vào trong mô<br /> não, tạo thành ổ máu tụ trong não gây ra các triệu chứng thần kinh tương ứng với nơi<br /> tổn thương.<br /> 1.2.3.1. Cơ chế bệnh sinh của xuất huyết não<br /> - Thuyết vỡ túi phồng động mạch vi thể của Charcot và Bouchatd: do tăng huyết<br /> áp kéo dài làm tổn thương các động mạch nhỏ, tại các động mạch này có sự thoái biến<br /> làm thành mạch bị tổn thương, có nơi tạo ra các phình mạch nhỏ gọi là các vi phình<br /> mạch Charcot và Bouchard. Những túi phồng này có thể to dần lên và khi áp lực dòng<br /> máu tăng đột ngột làm vỡ ra gây xuất huyết não [13], [17].<br /> - Thuyết xuyên mạch của Rouchoux: do thành mạch bị suy yếu dần dẫn đến xuất<br /> huyết não theo kiểu xuyên mạch, đặc biệt là nếu trước đó bệnh nhân đã bị nhồi máu<br /> não, ở chỗ thành động mạch bị tổn thương và mất tính tự điều hoà của thành mạch, khi<br /> được tưới máu trở lại sẽ dẫn đến chảy máu kiểu xuyên mạch [13], [18].<br /> <br /> 4<br /> <br /> Thang Long University Library<br /> <br /> 1.2.3.2. Nguyên nhân xuất huyết não<br /> Có 12 nguyên nhân, trong đó có 4 nguyên nhân chính thường gây ra tai biến xuất<br /> huyết não [9].<br /> - Xuất huyết não do tăng huyết áp.<br /> - Xuất huyết ở thuỳ não, gồm cả các nguyên nhân không xác định.<br /> - Vỡ túi phồng động mạch.<br /> - Vỡ túi phồng động - tĩnh mạch.<br /> 1.2.3.3. Đặc điểm của xuất huyết não<br /> - Theo nhiều công trình nghiên cứu về dịch tễ học của xuất huyết não đã công<br /> bố, xuất huyết não chiếm tỷ lệ từ 25 – 30% số bệnh nhân tai biến mạch máu não, tỷ lệ<br /> tử vong của xuất huyết não rất cao [5], [10].<br /> - Lứa tuổi bị xuất huyết não nhiều nhất là từ 50 – 60 tuổi. Tuy nhiên, nếu xuất<br /> huyết não do vỡ túi phồng động mạch hoặc vỡ túi phồng trong dị dạng động - tĩnh<br /> mạch thì thường gặp ở lứa tuổi trẻ hơn, xuất huyết não gặp ở nam nhiều hơn nữ từ 1,5<br /> đến 2 lần [6], [15].<br /> - Xuất huyết não thường xảy ra vào ban ngày nhiều hơn ban đêm, vào mùa<br /> đông nhiều hơn và đặc biệt xảy ra vào các ngày thay đổi thời tiết [6], [15].<br /> 1.2.3.4. Các yếu tố nguy cơ<br /> Theo tổ chức y tế thế giới có khoảng hai mươi yếu tố nguy cơ gây ra TBMMN,<br /> những yếu tố nguy cơ này đóng vai trò quan trọng trong việc xuất hiện và phát triển<br /> bệnh. Càng nhiều yếu tố nguy cơ thì khả năng mắc bệnh càng lớn [4], [15].<br /> - Tăng huyết áp: đây là một trong những yếu tố nguy cơ hàng đầu của<br /> TBMMN vì tăng huyết áp chiếm tỷ lệ cao trong cộng đồng. Gọi là tăng huyết áp khi<br /> huyết áp tối đa ≥ 140mmHg và huyết áp tối thiểu ≥ 90mmHg.<br /> Khi tăng huyết áp thì thành mạch dễ bị thoái hoá, đàn hồi kém, thành mạch dễ<br /> bị tổn thương và hình thành các túi vi thành mạch, khi có tăng huyết áp đột ngột do<br /> nhiều nguyên nhân khác nhau sẽ gây vỡ các vi thành mạch đó gây ra hiện tượng xuất<br /> huyết não.<br /> Tăng huyết áp làm thúc đẩy xơ vữa động mạch và dưới áp lực của dòng máu<br /> luôn tăng cao sẽ làm nứt mảng xơ vữa, tạo điều kiện hình thành cục máu đông. Đồng<br /> thời tăng huyết áp làm tăng cường quá trình hoạt hoá, tăng đông trong lòng mạch,<br /> <br /> 5<br /> <br />