intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Đề tài triết học " Ý thức văn hoá trong “Đại Việt thông sử” của Lê Quý Đôn "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST
Báo xấu
91
lượt xem 9
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết nghiên cứu khái cạnh ý thức văn hoá trong những bản chiếu thư, tấu sớ, hịch được ghi chép trong cuốn Đại Việt thông sử do Lê Quý Đôn biên soạn. Trên cơ sở xác định rằng nội dung của ý thức văn hóa rất rộng lớn, bài viết chỉ đi vào một vài khía cạnh trong những nội dung đó. Cụ thể đó là vấn đề ý thức mệnh trời, vấn đề ý thức lịch sử và vấn đề ý thức chủ thể...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài triết học " Ý thức văn hoá trong “Đại Việt thông sử” của Lê Quý Đôn "

  1. Đề tài triết học Ý thức văn hoá trong “Đại Việt thông sử” của Lê Quý Đôn
  2. TRIÏËT HOÅC, SÖË 8 (219), THAÁNG 8 - 2009 YÁ THÛÁC VÙN HOÁA TRONG “ÀAÅI VIÏÅT THÖNG SÛÔ CUÃA LÏ QUYÁ ÀÖN CHUNG THAÁI QUÊN(*) Baâi viïët khaão cûáu khña caånh yá thûác vùn hoaá trong nhûäng baãn Chiïëu thû, Têëu súá, Hõch àûúåc ghi cheáp trong cuöën “Àaåi Viïåt thöng sûã” do Lï Quyá Àön biïn soaån. Trïn cú súã xaác àõnh rùçng, nöåi dung cuãa yá thûác vùn hoaá rêët röång lúán, baâi viïët chó ài vaâo möåt vaâi khña caånh trong nhûäng nöåi dung àoá. Cuå thïí, àoá laâ vêën àïì yá thûác mïnh trúâi, vêën àïì yá thûác lõch sûã vaâ vêën àïì yá thûác chuã thïí (chuã quyïìn). Tûâ å àoá, taác giaã baâi viïët àûa ra nhûäng nhêån àõnh, àaánh giaá cuãa baãn thên vïì yá thûác vùn hoaá cuãa ngûúâi Viïåt trong thúâi kyâ phong kiïën vaâ trong möëi tûúng quan vúái vùn hoaá - lõch sûã Trung Quöëc. Quöëc”, nhûng “trong thûåc luåc thò khöng I. Múã àêìu thêëy cheáp”. Nöåi dung trong Àaåi Viïåt Trong Lúâi tûåa saách Àaåi Viïåt thöng sûã thöng sûã do Lï Quyá Àön biïn soaån àaä giûä do Lï Quyá Àön (1726 – 1784) biïn soaån, àûúåc sûå haâi hoaâ giûäa viïåc ghi cheáp caác sûå coá àoaån viïët: “Möîi khi cêìm buát muöën viïët, kiïån vaâ vùn hiïën. Muåc àñch cuãa viïåc ghi laåi nghô àïën thêån troång maâ thûúâng phaãi cheáp phêìn vùn hiïën vaâ nhûäng baâi hoåc lõch ruåt reâ, àêu daám nghô laâm cho mau àûúåc sûã quan troång laâ nhùçm truyïìn taãi laåi tû àïí theo kõp hoå Ban, hoå Maä. Taåm xin àuáng tûúãng àûúng thúâi cho hêåu thïë. thaáng nùm, nhùåt nhaånh nhûäng viïåc mêët Nöåi dung cuãa baâi viïët nay chuã yïëu dûåa â maát böí sung vaâo chöî sûã trûúác chûa àuã, ghi theo nhûäng baãn Chiïëu thû, Têëu súá àûúåc laåi viïåc cuä cho àúâi sau, may ra vùn hiïën coá ghi cheáp trong Àaåi Viïåt thöng sûã àïí khaão àuã chûáng cúá coá thïí kï cûáu viïåc cuä, coá thïí cûáu khña caånh yá thûác vùn hoaá cuãa noá. Coá àïí laåi gûúng sau”. Cêín troång chónh lyá thïí coá sûå khaác biïåt trong caách nhòn nhêån, àiïín tñch vùn hiïën cuãa möåt triïìu àaåi, lêëy àaánh giaá vïì nöåi dung cuãa caác baãn Chiïëu viïåc cung cêëp nhûäng baâi hoåc cho hêåu thïë thû naây giûäa caác bêåc quên thêìn vúái caách àaánh giaá laâm muåc àñch. Cuäng trong Lúâi nhòn nhêån, àanh giaá cuãa Lï Quyá Àön. á tûåa, Lï Quyá Àön chó roä rùçng, sûã coá hai thïí Thïm nûäa, do muåc àñch chñnh trõ cuãa caác laâ biïn niïn vaâ kyã truyïån. Thïí biïn niïn baãn vùn thû, nïn chûa hùèn nhûäng tû phöí biïín úã Viïåt Nam, nhûng khiïëm tûúãng àaánh giaá vïì noá àaä laâ àuáng. Nhûng, khuyïët cuãa thïí naây laâ “àiïín chûúng cuãa vúái tû caách ngûúâi biïn soaån, Lï Quyá Àön möåt thúâi àaåi thò boã nhiïìu khöng thêëy àaä coá sûå lûåa choån theo caách àaánh giaá cuãa cheáp”. Búãi vò, thïë maånh cuãa thïí biïn niïn öng möåt caách khaách quan vïì nhûäng baãn laâ ghi cheáp sûå kiïån dûåa theo thúâi gian vaâ vùn hiïën naâo àûúåc cho laâ quan troång, nïn do àoá, coá thïí biïíu àaåt àûúåc diïîn biïën cuãa coá sûå tûúng àöìng vïì nöåi dung cuãa caác baãn lõch sûã, nhûng thïí naây chó lêëy sûå kiïån lõch vùn hiïën àûúåc sûã cheáp laåi. Àiïìu àoá khöng sûã lúán laâm chñnh, maâ quïn ghi cheáp vïì phaãi laâ sûå phaãn aánh tû tûúãng cuãa Lï Quyá thïí chïë vaâ àiïín chûúng. Do àoá, mùåc duâ úã Àön noái riïng, maâ àaåt àïën àûúåc caách nhòn Viïåt Nam “coá rêët nhiïìu caác mö liïåt (laâ lúâi nhêån vaâ àaánh giaá chung. àõnh mûu lêåp cöng), huêën caáo (laâ lúâi böë caáo àïí rùn daåy), vùn vêåt àiïín chûúng (*) Giaáo sû, Viïån trûúãng Viïån nghiïn cûáu Vùn - cuäng rêët àeåp àeä, khöng keám gò Trung Triïët, Viïån nghiïn cûáu trung ûúng Àaâi Loan. 41
  3. CHUNG THAÁI QUÊN Muåc àñch cuãa baâi viïët naây laâ laâm roä vïì ngûúâi tûúi àeåp huâng vô, mùæt saáng möìm caái goåi laâ “yá thûác vùn hoaá” trong Àaåi Viïåt röång; söëng muäi cao, xûúng mi mùæt göì lïn; thöng sûã cuãa Lï Quyá Àön. YÁ thûác vùn hoaá baã vai bïn taã coá baãy nöët ruöìi, bûúác ài nhû laâ yá thûác cuãa con ngûúâi àöëi vúái vùn hoaá. röìng nhû höí; tiïëng noái vang nhû tiïëng Vùn hoaá laâ sûå saáng taåo cuãa con ngûúâi vaâ chuöng. Caác bêåc thûác giaã biïët ngay laâ möåt do àoá, noá bao haâm toaân böå hoaåt àöång vêåt ngûúâi phi thûúâng. Khi Hoaâng àïë giuáp viïåc chêët, hoaåt àöång xaä höåi vaâ hoaåt àöång tinh úã Khaã lam, àûúåc höìn sû öng Baåch Y hiïín thêìn chung cuãa con ngûúâi. YÁ thûác vùn hoaá hiïån chó cho ngöi huyïåt phaát “àïë vûúng” úã laâ yá thûác àûúåc hònh thaânh tûâ sûå phaãn tû àöång Chiïm Nghi. Thúâi êëy, ngûúâi phûúâng àöëi vúái vùn hoaá. Mùåc duâ yá thûác vùn hoaá chaâi úã saách Muåc sún laâ Lï Thêån, àïm naâo phaãi àûúåc xaác lêåp trong àúâi söëng vêåt chêët cuäng thêëy khoaãng söng Lam Xuyïn coá vaâ àúâi söëng xaä höåi, nhûng noá laåi thuöåc vïì luöìng aánh saáng nhû boá àuöëc chaáy, röìi hún lônh vûåc tinh thêìn. Noái möåt caách sú lûúåc, yá möåt thaáng sau, böîng chaâi àûúåc möåt thanh thûác vùn hoaá àûúåc thïí hiïån thöng qua sùæt daâi hún möåt thûúác, hònh tûåa thanh àao quan àiïím cuãa möîi ngûúâi vïì baãn thên cuä, àem vïì àïí trong nhaâ, ngay höm êëy mònh vaâ trong sûå so saánh vúái quan àiïím Hoaâng àïë àïën nhaâ y, thêëy trong nhaâ töëi coá cuãa nhûäng ngûúâi khaác. Tuy nhiïn, vúái möåt luöìng aánh saáng, liïìn túái chöî àoá lêëy àõnh nghôa nhû vêåy, nöåi dung cuãa yá thûác thanh àao àem vï, vïì àïën nhaâ, khöng phaãi ì vùn hoaá vêîn rêët röång lúán vaâ do vêåy, baâi maâi maâ saáng nhû àao múái, nhêån thêëy coá viïët naây chó ài vaâo möåt vaâi khña caånh haâng chûä triïån khùæc trïn thên àao, biïët laâ trong nhûäng nöåi dung àoá. möåt thanh baão kiïëm. Àïm höm sau, coá trêån mûa gioá, saáng ra, thêëy trong vûúân II. YÁ thûác mïånh trúâi rau coá löët chên thêìn in trïn laá rau, Hoaâng Sûã saách Trung Quöëc khi baân luêån vïì àïë sai ngûúâi veä hònh vïët chên êëy. Ngaây sûå hûng vûúång cuãa caác bêåc àïë vûúng àïìu höm sau, Hoaâng hêåu ra vûúân haái rau, àïën quy vaâo thiïn mïånh. Trong Àaåi Viïåt thöng chöî cêy rau coá hònh baân chên, böîng àûúåc sûã, caác quan niïåm êëy cuäng àûúåc thïí hiïån möåt quaã êën baáu, bïì daâi bïì röång ngay ngùæn, tûúng tûå. Àiïìu àoá cuäng àûúåc thïí hiïån möåt mùåt quaã êën khùæc mêëy chûä löëi triïån. Trïn caách coá hïå thöëng. Vñ duå, trong Thaái töí baãn quaã êën khùæc àñch hoå tïn Hoaâng àïë, nhêån kyã, quyïín 1 viïët: “Hoaâng àïë sinh giúâ tyá kyä múái roä. Hoaâng àïë biïët roä baão vêåt cuãa ngaây möìng 6 thaáng 8 nùm ÊËt sûãu (1385), trúâi àêët ban cho, beân cuái àêìu laåy taå. Ngaây nhùçm niïn hiïåu Xûúng phuâ thûá 9 nhaâ höm sau, böîng àûúåc caái chuöi thanh kiïëm Trêìn, sanh taåi laâng Chuã sún, huyïån Löi úã cêy àa, rûa saåch àêët caát ài, thêëy coá khùæc ã dûúng. Nguyïn trûúác, xûá Du sún thön hònh con röìng vaâ con höí, vaâ hiïån ra hai Nhû aáng hêåu thuöåc laâng naây (Chuã sún), coá chûä “Thanh Thuáy”, àem lùæp vaâo thanh möåt cêy quïë, dûúái cêy quïë naây coá con huâm kiïëm àaä bùæt àûúåc höìi trûúác, vûâa vùån xaám thûúâng xuêët hiïån, nhûng noá hiïìn khöng sai tyá naâo, caâng tin laâ vêåt thêìn laânh, vêîn thûúâng thên cêån vúái ngûúâi maâ cho”(1). chûa tûâng haåi ai. Tûå khi Hoaâng àïë ra àúâi Hay, viïåc Thaái Töí nhêån mïånh trúâi thò khöng thêëy con huâm êëy àêu nûäa. àûúåc ghi cheáp trong Cöng thêìn truyïån, Ngûúâi ta cho laâ möåt sûå laå! Ngaây Hoaâng àïë Trêìn Nguyïn Haän, quyïín 32: “Khi nhaâ sinh ra, trong nhaâ coá aánh haâo quang àoã nhuêån Höì mêët ngöi, giùåc Ngö xêm chiïëm chiïëu saáng rûåc rúä vaâ coá muâi thúm ngaâo ngaåt khùæp laâng. Khi lúán tuöíi, ngaâi thöng (1) Xem thïm: Chuyïån àûúåc kiïëm thêìn trong Lï minh duäng lûúåc, àöå lûúång hún ngûúâi, veã Thêån, quyïín 33. 42
  4. YÁ THÛÁC VÙN HOÁA TRONG “ÀAÅI VIÏÅT THÖNG SÛÔ CUÃA LÏ QUYÁ ÀÖN nûúác Nam, trùm hoå lêìm than, öng nuöi chñ àïën traách nhiïåm nùång nïì cuãa ngûúâi thûâa cûáu àúâi giuáp dên. Möåt àïm öng àïën lïî thêìn kïë. Möåt höm, giûäa trûa vua nùçm nguã, chúåt úã àïìn Baåch Haåc, thêëy thêìn úã àïìn nuái Taãn möång thêëy hoaâng hêåu than traách rùçng: Viïn baão vúái thêìn úã àïìn Baåch Haåc rùçng “Nhaâ vua phuå cöng cuãa thiïëp: tûâ höìi múái trúâi àaä sai Lï Lúåi ngûúâi úã Lam Sún laâm khúãi nghôa, àaä àem thiïëp cho võ thêìn. Nay vua nûúác An Nam. Liïìn àoá, öng vaâo Thanh àûúåc thiïn haå röìi, maâ ún thaánh chùèng àûúåc Hoaá tòm Thaái Töí, möåt loâng theo vua”. hûúãng”. Vua tónh dêåy, loâng böìi höìi xuác Trong giai àoaån khúãi nghôa, möåt söë ghi caãm, beân lêåp Thaái Töng laâm con àñch”. cheáp àaä thïm thùæt tñnh thêìn thaánh vïì Lï Cùn cûá theo baãn Chiïëu thû viïët vaâo Thaái Töí (taåi võ 1428-1433). Viïåc lêëy mïånh nùm Thuêån Thiïn thûá tû 1431 (Thaái Töí trúâi laâm tñnh chñnh àaáng cho sûå kiïën lêåp baãn kyã), Thaái Töí muöën con trûúãng, con triïìu Lï khöng phaãi laâ ngoaåi lïå úã thúâi kyâ thûá lêìn lûúåt theo thûá bêåc maâ laâm giaám àoá. Möåt loaåt nhûäng ghi cheáp theo caách naây quöëc, khöng thay àöíi thaái tûã. Theo Àïë hïå coân viïët caã vïì Thaái Töng (taåi võ 1434- truyïån, Quêån ai vûúng, quyïín 30, Tû Tïì 1442), Thaánh Töng (taåi võ 1460-1497), baåo ngûúåc, giïët ngûúâi, àaä dêîn àïën viïåc phïë Hiïën Töng (taåi võ 1498-1442). Con trûúãng lêåp àûúåc ghi: “Luác bêëy giúâ nhaâ vua nhiïìu cuãa Thaái Töí laâ Tû Tïì bõ phïë boã, con thûá bïånh, chñnh sûå lúán cuãa quöëc gia àïìu giao Nguyïn Long kïë võ laâ Thaái Töng. Meå cuãa cho vûúng quyïët àõnh. Nhûng vûúng mùæc Thaái Töng mêët trong giai àoaån khúãi nghôa. chûáng àiïn cuöìng, giïët bûâa caác tyâ thiïëp, Hêåu phi truyïån, Thaái Töí Phaåm thaái hêåu, dêìn dêìn khöng húåp yá vua. Nùm thûá saáu quyïín 29 viïët: “Nùm ÊËt Tõ (1425), vua (1433), vua goåi Thiïåu uyá Lï Khöi vaâo àiïån Thaái Töí vêy Nghïå An, àïën thaânh Traâo hoãi vïì viïåc lêåp ngûúâi nöëi ngöi. Khöi baân Khêíu úã Hûng Nguyïn, núi naây coá àïìn thúâ lêåp Thaái Töng (Nguyïn Long), bêëy giúâ nhaâ thêìn Phöí Höå. Ban àïm, nhaâ vua nùçm vua múái quyïët. Thaáng 8, vua giaáng vûúng möång thêëy coá võ thêìn àïën baão rùçng: xuöëng tûúác Quêån vûúng, ban chiïëu lêëy con “Tûúáng quên cho töi möåt ngûúâi thiïëp, töi thûá laâ Nguyïn Long kïë thûâa àaåi thöëng”. seä xin phuâ höå tûúáng quên diïåt àûúåc giùåc Baãn kyã vaâ Hêåu phi truyïån cheáp, yá cuãa Ngö, laâm nïn nghiïåp àïë”. Höm sau, vua Thaái Töí luác àêìu muöën huynh àïå kïë thûa â goåi caác baâ vúå àïën hoãi: “Coá ai chõu ài laâm vúå lêîn nhau, khöng muöën lêåp con thûá. Töi võ thêìn khöng? Sau naây khi ta lêëy àûúåc àoaán rùçng, coá thïí àïën nùm thûá saáu, Thaái nûúác seä lêåp con cuãa ngûúâi êëy laâm thiïn tûã”. Töí muöën phïë Tû Tïì (Quêån ai vûúng), lêåp Caác baâ khöng ai noái gò, chó coá hoaâng hêåu con thûá laâm thaái tûã, maâ meå cuãa thaái tûã khaãng khaái quyâ thûa: “Nïëu minh cöng giûä chïët trong thúâi khúãi nghôa, laâ sûå biïn taåo lúâi hûáa, thò thiïëp nguyïån xaã thên. Ngaây vïì möåt truyïìn thuyïët. sau laâm nïn nghiïåp lúán chúá phuå con Vïì Thaánh Töng, Hêåu phi truyïån, Ngö thiïëp”. Nhaâ vua khen ngúåi vaâ thûúng caãm, hoaâng hêåu, quyïín 29 coá ghi cheáp rùng: ç noái vúái caác bïì töi, nhêån theo lúâi heån àoá. “Thaáng 6 nùm Àaåi Baão thûá nhêët (1440), Luác naây hoaâng hêåu múái coá con àûúåc ba saách phong laâm Tiïåp dû, úã cung Khaánh tuöíi, beân giao cho ngûúâi hêìu bïë ùém nuöi Phûúng. Baâ thûúâng cêìu tûå, möåt höm nùçm nêëng. Nhaâ vua sai laâm lïî tïë thêìn, duâng möång thêëy thûúång àïë ban cho möåt võ tiïn hoaâng hêåu laâm vêåt tïë. Hoaâng hêåu beân àöìng, liïìn sau àoá coá mang. Ngaây lêm böìn mêët… Nhaâ vua coân cûã quêån vûúng Tû Tïì laåi nùçm mú àïën chöî thûúång àïë, thêëy (laâ con cuãa Lï Lúåi, khöng phaãi do baâ Ngoåc thûúång àïë sai möåt tiïn àöìng xuöëng laâm Trêìn sinh) laâm giaám quöëc, quêån vûúng con trai baâ, tiïn àöìng duâng dùçng khöng mùæc bïånh àiïn, khöng húåp yá vua. Vua nghô chõu ài ngay, thûúång àïë giêån, cêìm caái höët 43
  5. CHUNG THAÁI QUÊN ngoåc àaánh vaâo traán chaãy caã maáu. Baâ giêåt àaáng cuãa sûå thöëng trõ. Chñ ñt, coá thïí noái mònh tónh dêåy, beân sinh ra vua Thaánh rùçng, tû tûúãng mïånh trúâi vêîn laâ nguyïn Töng. Trïn traán vua coân hùçn roä vïët seåo, tùæc chó àaåo khi Lï Quyá Àön biïn soaån Àaåi giöëng nhû àaä thêëy trong möång”. Viïåt thöng sûã. Búãi vò, trong Hêåu phi Vïì vua Hiïën Töng, Hêåu phi truyïån, truyïån vaâ Àïë hïå truyïån coân coá caã nhûäng Thaánh Töng Nguyïîn hoaâng hêåu, quyïín 29 baâ hêåu phi khöng coá duyïn phêån, hoùåc caã coá cheáp: “Thêìn àïë chûa coá thaái tûã. Hoaâng nhûäng võ hoaâng tûã khöng coá àûúåc vêån may thaái hêåu Quang Thuåc lïånh cho öng Àûác cuãa mïånh trúâi. Khöng chó coá vêåy, ngûúâi Trung cêìu àaão úã am Tûâ Cöng nuái Phêåt khöng giaânh àûúåc ngöi võ laâ do coá thiïn Tñch, baâ Quang Thuåc beân chiïm bao thêëy mïånh nhûng laåi khöng coá cú duyïn. Àïë hïå àïën trûúác thûúång àïë, xin thûúång àïë ban truyïån, An vûúng Tuên coá cheáp: “An cho coá con nöëi ngöi. Thûúång àïë phaán rùçng: vûúng Tuên laâ con trûúãng cuãa vua Hiïën “Cho Thiïn Löåc xuöëng laâm con hoå Töng, meå hoå Mai, mang thai 11 thaáng, Nguyïîn”, röìi bïë túái àûa cho. Nhên àoá tónh sinh ngaây Canh Thòn 21 thaáng 5, nùm dêåy. Khöng lêu sau baâ coá mang. Thaái hêåu Höìng Àûác thûá 13 (1482). Höm êëy trúi mêy â laåi sai öng Àûác Trung cêìu àaão úã am Tûâ töëi sêìm, mûa to gioá lúán, àïën saáng höm sau Cöng. Khi vûâa múái laâm lïî thò coá hoân àaá rúi múái hïët. Vûúng thöng minh àônh ngöå, hoåc xuöng trûúác mùåt. Öng Àûác Trung cho laâ ë röång, khñ lûåc hún ngûúâi, nhûng tñnh khñ laå, nhùåt lêëy, röìi sai thúå taåc möåt pho tûúång, noáng naãy, thñch mùåc aáo con gaái. Luác beá, vò boã hoân àaá vaâo trong. Laåi laâm riïng möåt caái traái yá maâ duâng thuöëc àöåc àõnh giïët meå, bõ am àïí thúâ, vaâ giêëu kñn viïåc êëy. Àïën kyâ vua Hiïën Töng gheát, nïn àaä boã caã thûá bêåc, maän nguyïåt khai hoa, baâ laåi nùçm möång lêåp tam hoaâng tûã. Nùm Caãnh Thöëng thûá 7 thêëy röìng vaâng tûâ trïn trúâi hiïån xuöëng, (1504), vua mêët, baâ phi hoå Cao muöën lêåp bay vaâo núi baâ úã. Trong chöëc laát, beân sinh vûúng lïn ngöi, nhûng àaåi thêìn khöng hoang tûã, àoá laâ vua Hiïën Töng. â theo, vêîn lêåp Tuác Töng (taåi võ 1504). Thaánh Töng cuäng nhû Thaái Töng, Vûúng khöng oaán hêån, chó thúâ meå hïët àaåo trong luác taåi võ àïìu gùåp thùng trêìm. Thaái hiïëu, súám höm thùm hoãi, àöíi hïët nïët xûa. Töng coá 4 ngûúâi con, Nhên Töng laâ con Laåi tûå cho mònh laâ bêåc trûúãng bõ hiïìm thûá. Nhûng sau, trûúãng huynh laâ Lï Nghi nghi, nïn tòm caách giêëu mònh suöët thúâi Uy Dên àaä giïët vua cûúáp ngöi. Khöng àêìy möåt Muåc (taåi võ 1505 – 1508) maâ khöng bõ nghi nùm, caác võ àaåi thêìn nöíi dêåy lêåt àöí àïí lêåp kõ. Ngaây 20 thaáng 9 nùm Höìng Thuêån thûá Thaánh Töng. Thaánh Töng laâ em uát cuãa 4 (1512) thò mêët, thoå 31 tuöíi, tùång laâ An Thaái Töng, nhûng khi àoá möåt ngûúâi anh Àaåi vûúng, àem vïì taáng úã quï ngoaåi laâ xaä têu rùçng mònh coá quyïìn kïë võ húåp phaáp. Biïån Haå, bao phong laâ phuác thêìn. Sau Coá thïí noái, rúi vaâo tònh huöëng nguy nan thúâi Trung Hûng, nhiïìu lêìn gùåp tai vaå, trong viïåc giaânh àûúåc ngöi baáu cuãa Thaánh phuác thêìn àaä ngêìm giuáp quan quên àaánh Töng laâ àiïìm laânh cuãa mïånh trúâi, thïí hiïån diïåt nguyå Maåc thu phuåc kinh thaânh, àûúåc tñnh quyïët àõnh úã loâng ngûúâi. Sau Thaánh gia phong laâ Chiïu caãm Linh ûáng Phuâ Töng, Hiïën Töng àaä tiïëp tuåc kïë võ möåt quöëc Hiïín hûu Tïë cöng Trúå thuêån Quaãng caách bònh thûúâng. Nhûng, Thaánh Töng hoaá Hoùçng phu Hoùçng àûác Hêåu traåch àaåi nhiïìu con, nïn sûå baão àaãm búãi mïånh trúâi vûúng. Coân cêëp phu queát doån, ban àiïín tïë hêìu nhû vêîn laâ möåt àiïìu quan troång. lïî, àïí biïíu dûúng sûå linh dõ”. Àïën nay, sûå löîi thúâi cuãa tû tûúãng thiïn Ngûúåc laåi vúái ngûúâi àaåt àûúåc àõa võ mïånh laâ rêët roä raâng. Nhûng, vaâo thúâi àoá, quên chuã, võ thaái tûã bõ phïë naây sinh ra noá àûúåc coi laâ sûå àaãm baão cho tñnh chñnh àuáng luác trúâi mûa to gioá lúán, àêy laâ àiïìm 44
  6. YÁ THÛÁC VÙN HOÁA TRONG “ÀAÅI VIÏÅT THÖNG SÛÔ CUÃA LÏ QUYÁ ÀÖN xêëu cuãa mïånh trúâi, dûå baáo viïåc coá giaânh hêìu àem túái möåt daãi luåa vaâng bùæt vua vaâ àûúåc ngöi võ cuäng seä bõ lêåt àöí. An vûúng Thaái hêåu phaãi tûå thùæt cöí. Thaái hêåu ngûãa Tuên sau trúã thaânh thêìn, àûúåc êm trúå àïí mùåt lïn trúâi maâ than rùçng: “Maåc Àùng diïåt nhaâ Maåc. Lï Quyá Àön àaä ghi cheáp laåi Dung laâ bïì töi bêët trung, àaä àûúåc àöåi ún nhûäng viïåc àoá, thïí hiïån sûå mong àúåi viïåc tiïn àïë, laåi quïn lúâi thïì vúái nuái söng, àaä mïånh trúâi phuâ trúå nhaâ Lï. laâm viïåc thoaán nghõch, laåi giïët meå con ta. Lï Quyá Àön cuäng ghi cheáp caã vïì ngûúâi Cêìu cho con chaáu cuãa ngûúi sau naây cuäng àûúåc vên may laâm vua nhûng khöng å bõ nhû thïë”. Noái röìi, liïìn cuâng vúái vua tûå chñnh thöëng. Nghõch thêìn truyïån, Trêìn thùæt cöí chïët”. Caão, quyïín 30 coá viïët: Caão thêëy lúâi sêëm Lï Quyá Àön coân ghi laåi möåt viïåc phi truyïìn trong dên gian rùçng: “phûúng chñnh thöëng khöng theo mïånh trúâi. Àöng coá khñ thiïn tûã, beân ruã rï tuå têåp boån Nghõch thêìn truyïån, Trêìn Caão, quyïín 30 vong maång, giaã xûng laâ chaáu nùm àúâi cuãa viïët: Coân vaâo nùm Quang Hûng thûá 15 Trêìn Thaái Töng, vaâ laâ ngoaåi thñch cuãa nùm 1592, nhaâ Maåc bõ diïåt vong, vua cuöëi Quang Thuåc hoaâng thaái hêåu. Thaáng 3 cuâng laâ Maåc Mêåu Húåp bõ bùæt 11 thaáng sau nùm Höìng Thuêån thûá 8 (1516), y cuâng vúái àoá. Mêåu Húåp tûå liïåu khöng thoaát nöíi, beân con tïn laâ Thùng vaâ àöìng àaãng laâ bon å thöí löå thûåc rùçng: “Mêëy ngaây trûúác àêy, töi Phan ÊËt ngûúâi Chiïm Thaânh, Àònh Ngaån, chaåy tröën êín nuáp trong rûâng rêåm, àaä quaá Àònh Nghïå, Cöng Uêín, Àònh Baão, Àoaân àoái khaát, daám xin cho möåt bònh rûúåu uöëng Böë, dêëy binh laâm phaãn úã chuâa Quyânh cho àaä”. Quên sô beân cho bònh rûúåu. Sau Lêm, chiïëm cûá huyïån Thuyã Àûúâng vaâ khi uöëng thoaã khaát, Mêåu Húåp ngêåm nguâi Àöng Triïìu. Caão mònh mùåc aáo àen, quên than rùçng: “Nghiïåp chûúáng quaá sêu, nay lñnh àïìu caåo troåc àêìu, tûå xûng laâ Àïë Thñch muöën laâm möåt thûá dên cuäng khöng thïí giaáng sinh, àïí mï hoùåc loâng ngûúâi”. Àêy laâ àûúåc. Töåi löîi àïìu do töí tiïn àaä giïët vua vñ duå vïì sûå lúåi duång “àiïìm trúâi” àïí taåo cûúáp ngöi, àïën nöîi con caái ngaây nay phaãi phaãn, nhûng thöng qua sûå miïu taã cuãa Lï mùæc töåi nùång nhû vêåy. Mong tûúáng sô dêîn Quyá Àön, ngûúâi lêëy mïånh trúâi bùçng duâng töi àïën trûúác hoaâng thûúång, àïí baây toã sûå mûu gian xaão traá àïí lûâa dên, kïët cuåc laâ tònh maâ loâng töi mong muöën”. thêët baåi. Trõnh thaái hêåu vaâ Maåc Mêåu Húåp àïìu Trong 5 quyïín Nghõch thêìn truyïån, coá bõ baáo ûáng. Àiïìu naây thïí hiïån sûå cùm gheát 4 quyïín (quyïín 31, 32, 33, 34) laâ lõch sûã tûâ keã soaái nghõch, trúã laåi àao trúâi vaâ tûâ àoá, å khi cûúáp ngöi àïën luác diïåt vong cuãa nhaâ khùèng àõnh tñnh chñnh àaáng cuãa triïìu Lï. Maåc. Trong àoá, khöng hïì coá bêët cûá ghi Tñnh quan troång cuãa mïånh trúâi coân coá cheáp naâo vïì àiïìm trúâi. Töi cho rùçng, trong thïí nhòn thêëy tûâ niïn hiïåu. Thaái Töí niïn hoan caãnh khi àoá, nhaâ Maåc àaä biïët caách â hiïåu Thuêån Thiïn, Lï Nghi Dên cûúáp ngöi, taåo ra rêët nhiïìu àiïìm trúâi àïí khùèng àõnh niïn hiïåu Thiïn Hûng (1459). Trêìn Caão tñnh chñnh àaáng cuãa mònh, nhûng búãi vò khúãi nghôa, lêåp Nguyïn Thiïn ÛÁng (1516). Lï Quyá Àön coi nheå nhaâ Maåc maâ khöng Maåc Àùng Dung lêåp Lï Tön, caãi niïn hiïåu lûåa choån mö taã möåt àiïìm trúâi naâo. Nhûng thaânh Nguyïn Thiïn Hiïën. Maåc Àùng ngûúåc laåi, vïì sûå hûng vong cuãa nhaâ Maåc, Doanh niïn hiïåu Àaåi Chñnh (1530-1540), àaáng lûu yá coá hai àoaån ghi cheáp. Hêåu phi cuäng goåi laâ Thiïn Chñnh. Maåc Phuác truyïån, Minh Töng Trõnh hoaâng hêåu, Nguyïn niïn hiïåu Vônh Àõnh (1547); Caãnh quyïín 29 ghi cheáp viïåc Maåc Àùng Dung Lõch (1548-1553); Quang Baão (1554-1561). cûúáp ngöi vaâo nùm thûá saáu Cung hoaâng Qua àoá, coá thïí thêëy, nguyïn tùæc chung cuãa thöëng nguyïn 1527: “Àùng Dung sai keã viïåc lêåp niïn hiïåu laâ vûâa dûåa theo triïìu àaåi 45
  7. CHUNG THAÁI QUÊN múái (caã do khúãi nghôa vaâ cûúáp ngöi), vûâa “hiïåp ûáng” coá thïí hiïíu thaânh hai àiïìu kiïån duâng niïn hiïåu dûåa theo yá thûác mïånh trúâi, khöng giöëng nhau, nhûng caã hai àiïìu kiïån àïí cuâng thïí hiïån viïåc nhêën maånh àïën sûå naây khöng taách rúâi, maâ tûúng höî nhû möåt vûäng chùæc cuãa ngöi baáu. chónh thïí. Nùng lûåc cuãa caá nhên, phuå trúå Khi giaânh àûúåc àõa võ àïë vûúng, sûå nöî cuãa nhên taâi, quy phuåc cuãa dên têm àïìu lûåc caá nhên àûúng nhiïn laâ têët yïëu, nhûng laâ àiïìu kiïån àêìy àuã, têët yïëu cuãa ngûúâi mûác àöå quan troång cuãa hai yïëu töë naây, nùæm àûúåc mïånh trúâi; ngûúåc laåi laâ khöng cuäng nhû sûå phöëi húåp giûäa hai yïëu töë ra àuã àiïìu kiïån. Mùåc duâ coá thïí phuâ húåp thiïn sao? Dûúái àêy, chuáng töi coá thïí cung cêëp mïånh, nhûng khöng thïí noái laâ thiïn möåt söë gúåi yá. Nghõch thêìn truyïån, Trêìn mïånh, giaânh àûúåc àêìy àuã àiïìu kiïån cuãa Caão, quyïín 30 ghi cheáp baâi Hõch viïåc Lï thiïn haå chó laâ thiïn mïånh, khöng coá nhên Nghôa Chiïu thaão phaåt Trêìn Caão nhû sau: lûåc thò chûa thïí àuã. Nhû vêåy, yá thûác mïånh “Baão thiïn haå coá thïí duâng lûåc àïí mûu àöì; trúâi, möåt mùåt, coá thïí thuác àêíy ngûúâi coá Baão quöëc gia coá thïí duâng mûu maâ chiïëm àûúåc quöëc gia têån lûåc quy phuåc loâng ngûúâi àoaåt. Can danh phaåm phêån, xûng bûâa laâ àïí giûä àûúåc chñnh sûå, mùåt khaác, traánh chaáu chùæt nhaâ Trêìn; Taác oai taác quaái, haåi àûúåc viïåc duâng mûu àöì trñ xaão àïí cûúáp àïën caã töi con thiïn tûã”. thiïn haå. Àöëi vúái lúâi vaåch töåi Trêìn Caão, àêìu III. YÁ thûác lõch sûã tiïn, Trêìn Caão cho rùçng, giaânh àûúåc thiïn Nhûäng Chiïëu thû, Têëu súá trong Àaåi haå laâ búãi mïånh trúâi, chûá khöng phaãi do sûác Viïåt thöng sûã khöng chó duâng theo löëi viïët ngûúâi. Búãi vò, do ngûúâi laâ phaá hoaåi luên lyá Haán vùn àiïín nhaä, trong àoá caác àiïín cöë vaâ taân saát nhên dên. Coân hai töåi traång sau àïìu àûúåc caác trûúác taác truyïìn thöëng àïìu dñnh àïën viïåc khöng biïët túái thiïn Trung Quöëc sûã duång laâm àiïín tñch, maâ coân mïånh vaâ ngöng cuöìng. Maåc Àùng Dung, coá thïí thêëy caã nhûäng kiïåt taác hiïån thúâi Nghõch thêìn truyïån, quyïín 30, trong baãn àûúåc hònh thaânh búãi quaá trònh hun àuác chiïëu thû cuãa vua Cung hoaâng, viïët: “Duy bïìn bó trong kinh àiïn cuãa Trung Quöëc cöí í coá Thaái Töí ta, thûâa thúâi caách mïånh, beân coá àaåi. Noái chung, nöåi dung cuãa nhûäng àiïín böën phûúng, caác thaânh truyïìn ngöi, àaä cöë àaä àûa vaâo nhûäng taâi liïåu lõch sûã nhûng nhiïìu lõch söë. Àoá laâ loâng ngûúâi húåp vúái yá khöng coá nghõ luêån. Bïn caånh àoá, coân coá trúâi xui nïn vêåy. Tûâ cuöëi thúâi Höìng rêët nhiïìu àiïín cöë nùçm àan xen trong caác Thuêån, gùåp luác quöëc gia nhiïìu naån, Trêìn saách lõch sûã kinh àiïín, nhû nhûäng liïåt kï Caão bùæt àêìu gêy loaån; Trõnh Tuy lêåp keã nhû dûúái àêy: nghõch lïn ngöi, loâng ngûúâi lòa tan, trúâi Thaái Töí baãn kyã ghi cheáp, nùm Vônh cuäng khöng giuáp. Luác êëy thiïn haå àaä Laåc thûá mûúâi saáu (1418), Thaái Töí múái khöng phaãi cuãa nhaâ ta vêåy. Ta baåc àûác nöëi khúãi binh, bõ bao vêy úã Chñ Linh hún mûúâi ngöi, khöng thïí gaánh nöíi. Mïånh trúâi vaâ ngay, binh maä gùåp nguy khöën. “Vua hoãi â loâng ngûúâi hûúáng vïì ngûúâi coá àûác. Vêåy caác tûúáng ai bùæt chûúác cêu chuyïån cuãa Kyã nay Thaái sû An Hûng vûúng Maåc Àùng Tñn?”, úã àêy àaä dêîn duå cêu truyïån khi Lûu Dung laâ ngûúâi tû chêët thöng minh, àuã taâi Bang bõ Haång Vuä bao vêy, Kyã Tñn laâ ngûúâi vùn voä, bïn ngoaâi àaánh deåp, böën phûúng àaä àoáng giaã laâm Haán Vûúng. àïu phuåc, bïn trong trõ nûúác, trùm hoå yïn ì Nùm Tuyïn Àûác thûá hai, thaáng 4 nùm vui, cöng àûác rêët lúán lao, trúâi ngûúâi àïìu 1427, Thaái Töí haå lïånh: “Thïë cho nïn ta quy phuåc”. thaânh thûåc khuyïn mong caác võ haâo kiïåt Chó ra mïånh trúâi vaâ loâng ngûúâi laâ hai àiïìu kiïån cuãa bêåc àïë vûúng, tûâ möåt lúâi gùæng sûác giuáp ta, àïí cûáu vaän nhên dên, 46
  8. YÁ THÛÁC VÙN HOÁA TRONG “ÀAÅI VIÏÅT THÖNG SÛÔ CUÃA LÏ QUYÁ ÀÖN khöng nïn êín mònh giêëu boáng, àïí cho àïìu biïët suy nhûúâng keã hiïìn taâi, ngûúâi noå thiïn haå phaãi chõu caãnh khöí lêìm than naây dêîn tiïën ngûúâi kia, nhû Tiïu Haâ tiïën cûã maäi. Hoùåc coá võ naâo muöën giûä tiïët thaáo cao Taâo Tham, Nguåy Vö Tri tiïën cûã Trêìn siïu nhû tûá haåo tröën laánh cöng danh nhû Bònh, Àõch Nhên Kiïåt tiïën cûã Trûúng Cûãu Tûã Phoâng, cuäng nïn vò dên, haäy ra cûáu Linh, Tiïu Tung tiïën cûã Haân Hûu. Tuy taâi naån, chúâ sau khi thaânh cöng maâ muöën cuãa caác ngûúâi naây, coá cao thêëp khöng àïìu, toaåi chñ nguyïån, luác êëy seä vïì êín núi rûâng nhûng thêíy àïìu laâ àûúåc hiïìn taâi vaâ xûáng nuái, ta khöng cûúäng eáp”. chûác. … Thúâi xûa, Mao Toaåi tûå tiïën theo Thúâi Haán Cao Töí, bön keã êín sô nöíi ë Bònh Nguyïn Quên, Ninh Thñch tûå tiïën tiïëng laâ Àöng Viïn Cöng, Haå Hoaâng Cöng, giuáp Tïì Hoaân Cöng, maâ àïìu khöng cêu nïå Giaác Lyá, Yà Lyá khöng ra baái kiïën Cao Töí, vïì àiïím vuån vùåt?”. nhûng laåi ra phoâ taá cho Haán Huïå àïë; Baãn Chiïëu thû phêìn lúán àïì duäng duå Trûúng Lûúng sau khi giuáp Cao Töí giaânh nhûäng àiïín cöë tiïën cûã hiïìn taâi thúâi Haán thiïn haå àaä quy vïì úã êín. Khi àoá, lûåc lûúång Àûúâng, möåt söë àiïín cöë coá caã nhûäng nhên quên sûå cuãa Haán Cao Töí giaânh àûúåc ûu vêåt khöng nöíi tiïëng. Trêìn Bònh nhúâ Nguyå thïë tuyïåt àöëi. Dêîn duå hai cêu truyïån naây, Vö Tri maâ gùåp àûúåc Haán vûúng Lûu Bang Thaái Töí àaä hiïåu triïåu àûúåc sûå uãng höå xung (xem: Sûã kyá, quyïín 56, Trêìn thûâa tûúáng quanh, hoaân thaânh àûúåc muåc àñch cuöëi thïë gia). Àõch Nhên Kiïåt àûúåc Trûúng cuâng cuãa cuöåc khúãi nghôa, sau àoá nhêån Giaãn Chi tiïën cûã (xem: Cûåu Àûúâng thû, àûúåc sûå tûå do tiïën cûã cuãa caác haâo kiïåt. quyïín 59, Àõch Nhên Kiïåt truyïån). Tiïu Sau chiïën thùæng, Thaái Töí xûng vûúng Tung tiïën cûã Haân Hûu (xem: Cûåu Àûúâng maâ khöng xûng àïë. Quêìn thêìn dêng túâ biïíu thû, quyïn 98, Haán Hûu truyïån). í tön ngaâi lïn ngöi Hoaâng àïë, ngaâi khiïm Nùm Tên Húåi, niïn hiïåu Thuêån Thiïn nhûúâng khöng nhêån, ban lúâi duå rùçng: thûá 4 (1431), vua ban chiïëu viïët: “Nhû Tû “Nhûng võ vua coá cöng àûác lúán, nhû caác vua ä Tïì (con trûúãng) hiïån àaä lúán tuöíi, vaâo haång Vuä Thang, Vùn vaâ Voä thúâi Tam àaåi, maâ thaânh nhên. Tuy liïåu viïåc chûa àûúåc kñn cuäng chó tûúác Vûúng thöi. Huöëng chi àûác àaáo tinh vi cho lùæm, nhûng mùæt thêëy tai lûúång moãng manh nhû Trêîm, àêu daám noái nghe, cuäng àaä tûâng traãi qua nhiïìu viïåc. àïën hiïåu Hoaâng àïë. Nay chó xûng tûúác Haäy cho taåm coi viïåc nûúác, àïí giuáp àúä Vûúng cuäng àaä quaá vêåy”. Nhû vêåy, öng àaä trêîm. Nguyïn Long (con thûá) tñnh tuy cùn cûá vaâo viïåc xûng vûúng cuãa ba triïìu àaåi minh mêîn nhûng tuöíi coân non, haäy nïn Trung Quöëc laâm àöëi tûúång maâ theo. nuöi dûúäng dûå trûä trong Thanh Cung, chúâ Ngaây möìng 1 thaáng 10 nùm Thuêån ngaây àûác tñnh àêìy àuã. Khi naâo Tû Tïì lïn Thiïn thûá hai (1429), Thai Töí àaä haå Chiïëu á ngöi nùæm quyïìn, thò luác êëy Nguyïn Long cêìu hiïìn taâi, chiïëu viïët: “Trêîm nghô: Trõ laåi coi viïåc nûúác viïåc quên. Àoá laâ theo viïåc nûúác cêìn úã àûúåc ngûúâi hiïìn, maâ sûå àûúåc àaä laâm cuãa thúâi Triïåu Töëng xûa. Con chaáu ngûúâi hiïìn têët do ngûúâi tiïën cûã. Thïë cho àúâi sau, cuäng nïn theo nghôa truyïìn ngöi nïn caác võ Àïë Vûúng àïìu lêëy viïåc àoá laâm nhû vêìy maäi maäi. Sau àêy hoùåc coá keã naâo cêìn thiïët ûu tiïn. Thúâi thõnh àúâi xûa caác khöng theo lúâi trêîm, baân luêån traái laåi, quan taåi triïìu, thûúâng coá yá nhûúâng ngûúâi viïån dêîn lúâi chï Triïåu Phöí nhêm lêîn, àïí ì hiïìn tai lïn cêëp trïn mònh, cho nïn dûúái â thay àöíi pheáp nhêët àõnh trong túâ chiïëu dên gian khöng coá ngûúâi hiïìn naâo boã soát, naây, thò keã êëy chó laâ phûúâng siïím nõnh, cöng viïåc quöëc gia khöng viïåc naâo boã bï, chûåc àem mûu gian àïí tñnh kïë seä àûúåc trúã nïn möåt nïìn thaái bònh thõnh trõ. Àïën nhû Vûúng Maäng vaâ Taâo Thaáo, chûá khöng nhû caác bêìy töi nhaâ Haán nhaâ Àûúâng, thêíy phaãi theo àaåo têån trung vúái nûúác. 47
  9. CHUNG THAÁI QUÊN Cùn cûá vaâo baãn Chiïëu thû trïn, coá thïí cuãa vua Haán Hoaâ Àïë; Tuyïn Nhên laâ Cao thêëy, Thaái Töí nhên xem xeát viïåc phaãi coá hoaâng hêåu cuãa vua Töëng Anh Töng, sau quên vûúng trõ vò lêu daâi àïí duy trò öín àûúc truy phong laâ Thuyå Tuyïn Nhên å àõnh quöëc gia, do àoá phaãi coá sûå kïë tuåc Thaánh liïåt hoaâng hêåu. truyïìn ngöi, àaä noi theo tiïìn lïå trong viïåc Cöng thêìn truyïån, Nguyïîn Xñ, quyïín Töëng Thaái Töí truyïìn ngöi cho em laâ Thaái 31 viïët: “Phïë Nghi Dên laâm Lïå Àûác hêìu, Töng. Thaái Töí truyïìn ngöi cho Thaái Töng àûa con trai thûá cuãa vua Thaái Töng laâ Gia laâ do yá muöën cuãa baâ Àöî Thaái hêåu - mêîu vûúng lïn ngöi, tûác laâ Thaánh Töng. Ngaây thên cua Thaái Töí. Khi bõ bïånh, baâ thaái ã 24 thaáng 6 nùm Quang Thuêån thûá nhêët hêåu àaä heån gùåp Thaái Töí vaâ noái roä vïì yá (1460), tiïën phong öng laâ Khai phuã nghi àõnh naây. Àiïìu naây àaä àûúåc Triïåu Phöí ghi àöìng tam ty, Nhêåp nöåi kiïím hiïåu Thaái phoá saách àùåt trong kho “Kim Quyä”. Thaái Töng Bònh chûúng quên quöëc troång sûå AÁ quêån kïë võ, hoãi yá kiïën Triïåu Phöí vïì viïåc truyïìn hêìu, giuáp viïc chñnh sûå”. Baâi chïë viïët: å ngöi cho Àònh Myä nhû àaä ghi trong saách “Xûúáng àaåi nghôa àïí trûâ hung taân, ngûúi “Kim Quyä”. Triïåu Phöí viïët: “Thaái Töí àaä àaä coá cöng nhû cöng giûä yïn àûúåc nhaâ Haán nhêìm lên, chùèng hay bïå haå cuäng laåi nhêìm î (An Lûu),… Töng miïëu xaä tùæc àûúåc vûäng lêîn thïë û?”. Do àoá, Thaái Töng khöng vaâng, trung nguyïn man di àïìu thuêìn truyïìn ngöi cho Àònh Myä, maâ truyïìn ngöi phuåc… Cha con cuâng möåt nhaâ, cuâng chung cho con mònh. Vò thïë, trong baãn Chiïëu thû loâng diïåt phûúâng gian aác; nghôa vua töi cuãa mònh, Lï Thaái Töí àaä duå rùçng: “viïån ngaân thuúã, àúä mùåt trúâi maâ àùåt lïn cao. dêîn lúâi Triïåu Phöí nhêìm lêîn”. Hay nhû Cöng lao khöng keám triïìu thêìn nhaâ Haán, Vûúng Maäng, Taâo Thaáo àïìu laâ nhûäng keã viïåc hún caã caác quan nhaâ Àûúâng. Tam döëi trïn lûâa dûúái, Lï Thaái Töí cho rùçng, keã cûúng gêìn nhû àûát maâ àûúåc nöëi laåi, hai naâo muöën theo nhûäng truyïån cuä naây àïìu vêìng nhêåt nguyïån àaä múâ röìi toã laåi”. Trong laâ khöng têån trung vúái nûúác. àoá, cêu “An Lûu” laâ cheáp laåi lúâi Haán Cao Thaái Töng Nguyïîn hoaâng hêåu, quyïín Töí trong Sûã kyá, Cao Töí baãn kyã, quyïín 8: 29 viïët: “Quaã nhên tûâ khi coi chñnh sûå àïën “Chu Böåt laâ ngûúâi trung hêåu, ñt vùn hoa nay, thêëy roä loâng troång aái cuãa caác àaåi thêìn nhûng ngûúâi laâm hoå Lûu àûúåc an (An Lûu) taã hûäu giuáp quöëc sûå, sûãa trong deåp ngoaâi thò chñnh laâ Chu Böåt àêëy, coá thïí cho öng ta àïí yïn thiïn haå. Quaã nhên vêîn súám khuya laâ Thaái uyá”. Sau àoá, Chu Böåt àaä tiïu diïåt nghô suy baáo àaáp cöng lao àoá. Chó vò àûác hoå Lûä giûä yïn àïë nghiïåp cho nhaâ Haán. moãng, taâi hen theån mònh khöng àûúåc gioãi â Thaáng 11 nùm thûá 5 (1464), Nguyïîn bùçng caác thaái hêåu hoå Maä, hoå Àùång vaâ Xñ mùæc bïånh, nhaâ vua ban duå viïët: “… thuá Tuyïn Nhên ngaây xûa àïí laâm hïët àaåo ûu ca nhi vuä nûä thò ngûúi chûa bùçng hoå àaäi àaåi thêìn. Nay sùæp sai caác triïìu sô hoåp Thaåch, hoå Cao nhaâ Töëng; maâ lao têm khöí baân cöng viïåc nïn laâm hiïån nay àïí laâm tûá thò khanh laåi hún hoå Phoâng, hoå Àöî nhaâ àiïín tñch cuãa möåt thúâi, maâ laâm thò khöng Àûúâng”. ÚÃ àêy, hoå Thaåch vaâ hoå Cao tûác laâ tïå. Caác khanh nïn thïí theo yá êëy maâ hïët àaåi tûúáng Thaåch Thuã Tñn, Cao Hoaâi Àûác àaåo laâm töi, àïí baão toaân tiïët thaáo trûúác thúâi Töëng Thaái Töí. Töëng sûã, Thaåch Thuã tñn sau, àûâng àïí cho caác öng Cao, Quyâ, Tùæc, truyïån, quyïín 25 viïët: “cuöåc àúâi phaãi chõu Tiïët, Y, Phoá, Chu, Thiïåu àûúåc riïng tiïëng thûã thaách, khöng nhû tñch luyä giaâu coá bùçng khen àúâi trûúác, thïë chùèng töët hún sao?”. vaâng baåc, àiïìn traåch saãn nghiïåp cho con Trong baãn Chiïëu thû trïn àaä dêîn chaáu, vui thuá nhi ca vuä nûä àïën caã àúâi. Giûäa truyïån hoå Maä laâ baâ hoaâng hêåu cuãa vua quên thêìn khöng coá hiïìm khñch, khöng Haán Minh Àïë; hoå Trõnh laâ baâ hoaâng hêåu phaãi laâ töët àeåp û!”. Coân hoå Phoâng, hoå Àöî, 48
  10. YÁ THÛÁC VÙN HOÁA TRONG “ÀAÅI VIÏÅT THÖNG SÛÔ CUÃA LÏ QUYÁ ÀÖN tûác danh thêìn àúâi Àûúâng Thaái Töng, laâ Hoùåc xuêët thên tûâ loâng voä tûúáng; Phoâng Huyïìn Lônh vaâ Àöî Nhû Höëi. Hoùc xuêët thên tûâ cûãa vùn thêìn å Nghõch thêìn truyïån, Trõnh Duy Saãn, Hoùåc laâ tam phuã nghôa binh thoái quen quyïín 30 ghi cheáp viïåc Duy Saãn thaão phaåt nhanh maånh, àaánh giùåc Thûúng nhû chim Trêìn Caão (1516), uyá laåo tûúáng sô, cuäng àêìy cùæt böí nhaâo; ùæp nhûäng àiïín cöë trong lõch sûã Trung Quöëc: Hoùåc laâ caác ty vïå sô, duäng caãm coá thûâa, “Ba nùm chinh phaåt Têy Nhung, trêån Haân Tñn nhû huâm beo höí cùæn. chiïën sô nhaâ Ên àêu tûâ lao khöí; … Mêëy bêån àaánh miïìn Àöng thöí, quên Kiïëm Tang Maä, tïn Giang Quyá, mêu Chu thiïn tûã naâo ngaåi ài vï. ì Uêët Trò, haäy töi luyïån cho saáng ngúâi chúáp Vò cuâng àûác cuâng loâng, nïn àaä hoaân lûãa. thaânh viïåc lúán. Àoâng Phûúng Thuác, möåc Phaân Khoaái, Kñnh nghô: Thaánh triïìu ta vua Thaái giaáo Lûu Kyâ, haäy àanh, àêm cho gioá nöíi á Töí Cao hoaâng: thûâa thúâi múã vêån: diïåt giùåc mêy bay. cûáu dên … Hai mûúi nùm göåi gioá giêìm mûu, cûáu Khêëu, Àùång xûa hònh veä úã àaâi mêy, thiïn haå khoãi tay giùåc dûä (cuöìng Minh). danh lûu sûã Haán; … Anh, Vïå trûúác, tûúång treo trïn gaác Àïën nöîi giùåc Caão manh têm; dêëy khoái, nöíi tiïëng àúâi Àûúâng. thaânh hoaå loaån. Àûúng thúâi ghi cheáp cöng àêìu; Giaã danh con chaáu nhaâ Trêìn, toan Hêåu thïë xûng laâ voång töåc. muöën lûâa dên ngu ngöc. ë Thiïn haå êëy xûu nay vêîn vêåy, nïëu Ngêìm chûáa mûu gian Vûúng Maäng, mònh sinh thúâi àoá haá thua ai; nhûäng mong chiïëm àoaåt ngai vaâng. Hoå trûúång phu ta cuäng trûúång phu, aái … coá chñ cöng danh àïìu phaãi thïë”. Kim thûúång hoaâng àïë ngaây nay: Àoá laâ àiïín cöë Ên Cao Töng bùæc phaåt Ra tay taái taåo; àiïím ûáng ngöi trúâi. giùåc Têy Nhung; Chu Cöng àöng chinh Nhû Thiïëu Khang röång ban àûác Quaãn Thuác vaâ Thaái Thuác. Trêìn Caão coá thïí chñnh, baây àùåt mûu mö, quên möåt àöåi maâ vñ nhû Vûúng Maäng cûúáp ngöi nhaâ Haán, deåp tan phaãn nghõch; vûúng thêët phaãn cöng lêåp laåi trung hûng Nhû Quang Vuä gioãi liïåu thúâi cú, tñnh coá thïí so vúái Thiïëu Khang vaâ Quang Vuä. toaán khúãi nghôa, nguy mûúâi àúâi maâ thoùæt Baân àïën böëi caãnh caác thïë gia vñ nhû Chiïu chuyïín thaânh an. Cöng, bïì töi Myå. Úà thúâi nhaâ Haå, Hêåu Nghïå … cûúáp ngöi nhaâ Haå, Haân Trac diïåt Hêåu á Àoaái nghô chuáng ta: Nghïå, bïì töi nhaâ Haå laâ Myå têåp húåp taân Theån sinh ra laâm con nhaâ tûúáng; binh, trúå giuáp Thiïëu Khang tiïën haânh Laåm àûúåc trao nùæm giûä binh quyïìn. trung hûng (xem Taã truyïån, nùm thûá tû Thiïåu Thñch böën àúâi phoâ thiïn tûã Tûúng Cöng). Muåc Daä laâ núi Chu Vuä mong sao döëc hïët daå trung trinh; Vûúng tiïu diïåt Truå vûúng nhaâ Ên; Hoaâi Thêìn Myå möåt daå giuáp Thiïëu Khang, Êm laâ tûúác võ cuãa Haân Tñn sau khi diïåt nguyïån giûä trûúác sau loâng khöng àöíi. Haång Vuä. Kñnh Àûác laâ chó Uyá Trò Cöng … nhaâ Àûúâng sú. Phûúng Thuác laâ àaåi thêìn Caác tûúáng sô lúán nhoã trong baãn doanh, thúâi Chu Tuyïn Vûúng, Khêëu Tuên, Àùång Laâ nhûäng ngûúâi taâi nùng kyâ laå; Vuä laâ ngûúâi theo cuöåc khúãi binh cuãa Laâ nhûäng ngûúâi vò nghôa sùén loâng. Quang Vuä àúâi Àöng Haán. Anh, Vïå tûác laâ 49
  11. CHUNG THAÁI QUÊN Lyá Tñch vaâ Lyá Tônh, ngûúâi theo Àûúâng hoùåc ngu dên. Àùng Dung dêng súá xin trõ Thaái Töng khúãi binh, sau àûúåc phong laâ töåi, laåi haåch luön caã quan Thûâa hiïën Lï Anh quöëc cöng vaâ Vïå quöëc cöng. Tñch vaâ Àöî Thao vïì töåi mï tñn taâ thuyïët. Nghõch thêìn truyïån, Trêìn Caão, quyïín Túâ súá lûúåc rùçng: 30 viïët: vua Chiïu Töng sai ngûúâi àem “Haå thêìn thiïët nghô: nhên, nghôa, Hõch ài duå thiïn haå rùçng: trung, tñn laâ böën àiïìu thaánh nhên thûúâng “Haân Xuác cûúáp ngöi nhaâ Haå chùèng bao laâm luön; quaái, lûåc, loaån, thêìn laâ böën àiïìu lêu phaãi chõu cûåc hònh; thaánh nhên khöng noái túái. Xeát viïåc àúâi Chu thû böåi phaãn nhaâ Àûúâng khöng xûa, àuã coá chûáng minh. Vua Hoaâng àïë mêëy chöëc caã bêìy bõ diïåt. àõnh thúâi khùæc àïí phên ngaây àïm, vua … Cao Dûúng dûång thaái cûåc àïí thöng trúâi Baão thiïn haå coá thïí duâng lûåc àïí mûu àöì; àêët. Àaä dûång caái nïu cho thúâi bêëy giúâ, vaâ Baão quöëc gia coá thïí duâng mûu maâ àïí àúâi sau laâm gûúng soi vaâo àêëy. Hoaâng chiïëm àoaåt. thûúång laâ bêåc thaánh nhên, múã nïìn trung Can danh phaåm phêån, xûng bûâa laâ hûng rûåc rúä! Vûâa laâ vua vûâa laâ thêìy, àuã chaáu chùæt nhaâ Trêìn, traách nhiïåm chùn nuöi, daåy baão; hoaá bùçng Taác quaái taác oai, haåi àïën caã töi con àaåo, hoaá bùçng àûác, mong àûúåc túái hoâa muåc thiïn tûã. thaái bònh. Caã trong thiïn haå àiïìu àûúåc êëm Vaån vêåt vò thïë maâ àaão löån, no. Nay quên nhên Thiïn thñ nhên vuä laâ Chñn miïëu vò chuáng maâ thêët kinh. Cuâ Khùæc Xûúng vaâ quên nhên Gia phuác … Phaåm tuâng laâ Trêìn Cöng Vuå, vöën laâ lñnh AÁc quaá Löåc Sún khi phaåm khuyïët thûúâng, cuäng nhû dên vêåy. Àaáng leä phaãi Töåi hún Tö Tuêën luác dêëy binh noi Vûúng àaåo Vûúng Löå vaâ tuên theo gia … huêën, laåi ài mûúån Thiïn vuä, Thiïn böìng Gùæng nöëi bûúác Trònh Anh giuáp Triïåu àïí duå döî ngu dên. Mûúån chuâa thúâ Phêåt Quyïët noi gûúng Phûúng Thuác phuâ Chu laâm chúå khñ traá; mûúån àïìn thúâ Thêìn laâm … öí chûáa gian. Thuêåt nghiïìn than laâm Baâi Hõch viïët vïì cuöåc thaão phaåt Trêìn thuöëc, khiïën giaâ treã bön ba, pheáp phun Caão khúãi binh (nùm 1516), trong àoá coá dêîn nûúác phi buâa, laâm ngaã nghiïng laâng xoám. duå Haân Traác cûúáp ngöi nhaâ Haå, Chu Thûã Boån yïu quaái àaä laâm nhû vêåy, caác quan àöång loaån nhaâ Àûúâng, maâ vñ nhû vúái nhaâ trïn àaáng phaãi baâi trûâ. Caác quan Thûâa Chu. Baâi Hõch coân duâng àiïín cöë An Löåc hiïën, àaä tûâng àoåc saách thaánh hiïìn, àïìu laâ Sún laâm phaãn nhaâ Àûúâng, Tö Tuêën laâm chûc traách sû tûúáng, àaáng leä phaãi nhû á phaãn nhaâ Têën (nùm 326), Ön Kiïåu bònh Àõch Nhên Kiïåt “phaá àïìn dêm úã tónh Haâ àõnh Vûúng Àön (xem Têën thû, Tö Tuêën Nam”, àïí trûâ mï hoùåc; nhû Höì Dônh àaánh truyïån, quyïín 100), Trònh Anh giûä nhaâ nhaâ sû úã tónh Quaãng Àöng, àïí baâi dõ Triïåu, Phûúng Thuác phoâ trúå nhaâ Chu. Têët àoan”. Trong àoá, Cao Dûúng laâ hiïåu cuãa caã àïìu laâ nhûäng cêu chuyïån khñch lïå loâng Chuyïn Huác thúâi Nguä àïë. Àõch Nhên Kiïåt tûúáng syä. cho phaá huyã 1700 àïìn miïëu thúâ thêìn quaái Nghõch thêìn truyïån, Maåc Àùng Dung, dõ. Höì Dônh thúâi Nam Töëng àaä cho phaá quåyïín 31 viïët: Àùng Dung laâ ngûúâi trong huyã haâng ngaân khu àïìn miïëu dõ àônh, giïët loâng chûáa mûu, nhûng bïì ngoaâi laâm ra veã thêìn xaâ, àõnh töåi tùng ni úã Höì Chêu. thêåt thaâ ngay thùèng, àïí mua danh dûå. Trïn àêy laâ lûúåc tûâ möåt söë baãn Chiïëu Thúâi êëy coá Cuâ Khùæc Xûúng vaâ Trêìn Cöng thû, Têëu súá, Hõch trong viïåc sûã duång caác Vuå mûúån àaåo Thiïn vuä, Thiïn böìng àïí mï àiïín cöë lõch sûã. Ngoaâi ra, Àaåi Viïåt thöng 50
  12. YÁ THÛÁC VÙN HOÁA TRONG “ÀAÅI VIÏÅT THÖNG SÛÔ CUÃA LÏ QUYÁ ÀÖN sûã coân dêîn duå caác àiïín cöë duâng àïí so saánh Quyá Tyå (1533), caác cûåu thêìn nhaâ Lï… caác nhên vêåt vaâ caác sûå kiïån. dûång vua Trang Töng lïn ngöi vua taåi Cöng thêìn truyïån, Trêìn Nguyïn Haän, nûúác Ai Lao, àùåt niïn hiïåu laâ Nguyïn quyïín 32 viïët: Nùm Mêåu Thên, Thuêån Hoaâ. Quöëc thöëng phên minh, danh nghôa Thiïn thûá nhêët (1428), vua àaåi höåi caác chñnh àaáng. Sau khi phong caác tûúáng, vua quan vùn voä, luêån cöng ban thûúãng, phong sai Duy Liïåu vûúåt biïín sang nhaâ Minh, öng laâ Taã tûúáng quöëc vaâ cho theo hoå vua. têu caáo töåi traång cuãa Àùng Dung vaâ xin Öng noái riïng vúái ngûúâi thên: “Nhaâ vua coá nhaâ Minh àaánh deåp. Duy Liïåu laâ ngûúâi coá tûúáng nhû Viïåt Vûúng, khöng thïí cung â tiïët thaáo, gioãi vùn chûúng, soaån túâ têu kïí vinh àûúåc”. Öng xin vïì hûu. hïët töåi tiïëm nghõch cuãa Àùng Dung. Öng Thúâi Xuên Thu, Viïåt vûúng Cêu Tiïîn laåi tûå vñ nhû Thên Bao Tû, Dûå Nhûúång vaâ sau khi giaânh àûúåc ngöi baáu àaä saát haåi Trûúng Lûúng, lúâi leä rêët lêm li bi àaát! Vua Vùn Chuãng, coân Phaåm Laäi nhòn xa àaä tröën Minh nhêån túâ têëu, giaáo xuöëng àònh nghõ ài úã êín. Trêìn Nguyïn Haän àaä duâng cêu àõnh cêt quên sang hoãi töåi Àùng Dung”. ë truyïån naây àïí thïí hiïån sûå bêët tin duâng Nghõch thêìn truyïån, Maåc Mêåu Húåp, cuãa Thaái Töí. quyïín 33 ghi cheáp chuyïån Lï Quang Bñ ài Àïë hïå truyïån, Phuác vûúng, quyïín 30 sûá nhaâ Minh: Nùm Chñnh Trõ thûá mûúâi coá ghi rùçng: “Phuác vûúng Tranh laâ con thûá (1567), vua sai Giaáp Trung cuâng Àöng caác saáu cua vua Thaánh Töng… Vûúng tñnh ã hiïåu thû Phaåm Duy Quyïët ài àïën biïn giúái ngûúâi giaãn dõ, thanh àaåm, ön hoaâ, àûáng Laång Sún àoán tiïëp sûá thêìn Lï Quang Bñ vïì àùæn, thûåc thaâ, ñt noái, giûä mònh theo lïî kinh àö. Quang Bñ ài sûá sang nhaâ Minh lo nghôa pheáp tùæc, ham mï saách vúã, thñch viïåc cöëng hiïën thûúâng niïn. Nùm Mêåu nhêët laâ Kinh dõch, cuäng hiïíu àûúåc yá nghôa Thên, niïn hiïåu Gia Tônh thûá 27 (1548), cuãa saách, gioãi viïët chûä thaão; rêët hay thú, öng àïën Nam Ninh, bõ nhaâ Minh ngúâ laâ phong caách thú thanh cao huâng traáng. Àaä quan giaã maåo, bùæt phaãi chúâ àïí tra xeát tûâng theo xe vua vïì thùm Lam Kinh, ûáng minh bach, röìi múái cho dêng lïî phêím. Thïë å chïë thú phuá, àûúåc vua Thaáng Töng Thuêìn röìi hoå gûãi vùn thû ài tra xeát, nhûng chùèng hoaâng àïë àùåc biïåt khen ngúåi, ban cho thûá coá höìi êm, Quang Bñ cûá phaãi lûu taåi sûá vaãi muâa heâ cuãa Cao Ly. Vua Hiïën Töng quaán chúâ mïånh lïånh, Phuác Nguyïn thò vò goåi vaâo àiïån àûa ra thú cho hoaå, vaâ giaáng luác êëy trong nûúác nhiïìu naån, boã khiïëm chó khen ngúåi, laåi ban cho vaãi voác tú luåa khuyïët viïåc cöëng hiïën àaä mêëy nùm liïìn, cuâng haâi trùæng. Vua baão öng cûá nïn lêëy nïn cuäng khöng daám têu xin. Àïën nùm viïåc àoåc saách vaâ laâm viïåc thiïån laâm vui. Quyá Húåi, niïn hiïåu Gia Tônh thûá 42 Öng àûúåc nhaâ vua coi troång nhû thïë. (1563), quan quên Lûúäng Quaãng nhaâ Ngûúâi àûúng thúâi thûúâng saánh öng vúái Minh múái sai ngûúâi àûa Quang Bñ túái Bùæc Àöng Bònh vaâ Haâ Gian àúâi xûa”. Trong àoá, Kinh. Nhên dõp àoá, Phuác Nguyïn cuäng sai Àöng Bònh chó Àöng Bònh Haán vûúng, con quan hêìu gûãi cho Quang Bñ 25 laång baåc àïí thûá tam cuãa vua Haán Quang Vuä, ca tuång á thûúãng laåo. Khi Quang Bñ túái kinh àö, laåi Haán Quang Vuä Àïë thuå mïånh trung hûng; bõ lûu úã sûá quaán. Àïën luác naây, viïn Àaåi Haâ Gian laâ Hiïën vûúng Lûu Àûác. Caã hai hoåc sô nhaâ Minh laâ Lyá Xuên Phûúng ngûúâi naây àïìu thiïån nghïå súã trûúâng vùn thûúng haåi Quang Bñ bõ giûä lêu úã quaán chûúng Nho giaáo. àúåi, maâ vêîn kñnh cêín giûä àûúåc mïånh cuãa Nghõch thêìn truyïån, Maåc Àùng Dung, chuáa, nïn têu lïn vua Minh nhêån cöëng quyïín 31 ghi cheáp viïåc Trõnh Duy Liïåu phêím vaâ cho vïì. Quang Bñ úã trong nûúác cêìu viïån binh nhaâ Minh: “Muâa xuên nùm Minh àaä 18 nùm. Luác ra ài toác mêy xanh 51
  13. CHUNG THAÁI QUÊN mûúát, khi trúã vïì rêu tuyïët baåc phú! Ngûúâi vùn hoaá - lõch sûã cuãa caác dên töåc, àûúåc coi Minh vñ öng nhû Tö Vuä ài sûá khi xûa àïën laâ di saãn chung cuãa toaân nhên loaåi, coá thïí luác baåc àêìu múái àûúåc vïì. Khi Quang Bñ trúã tuyâ choån viïåc vêån duång nhûäng tiïìn lïå vïì túái Àöng Kinh, Phuác Nguyïn boã lúâi an mang yá nghôa cuãa lõch sûã àaä hònh thaânh. uãi, thêëy viïåc ài sûá cuãa öng giöëng hïåt Tö Sûå vêån duång naây khöng chó laâm sêu sùæc Vuä, beân phong cho tûúác Tö quêån cöng. thïm nhêån thûác trong quaá khûá vaâ hiïån Trïn àêy laâ hai kiïíu nhên vêåt khaá taåi, maâ, trong sûå giao lûu giûäa caác dên töåc, àiïín hònh trong thúâi kyâ Trung Quöëc cöí coân dïî àaåt àïën sûå giao lûu, tùng hiïåu quaã àaåi. Thên Bao Tû, Dûå Nhûúång, Trûúng àïí àaåt àïën sûå cöång hûúãng nhûäng giaá trõ. Lûúng àïìu laâ cêu truyïån vïì nhûäng nhên IV. YÁ thûác chuã thïí (chuã quyïìn) vêåt baáo thuâ nöíi tiïëng, do àoá coá àuã khaã Sûå vêån duång nhûäng àiïín cöë trong lõch nùng laâm caãm àöång àïën Minh triïìu, àïí hoå sûã trïn àêy àaä cho thêëy roä sûå giao lûu xuêët binh cûáu viïån. Tö Vuä ài sûá sang nhûäng di saãn vùn hoaá giûäa Trung Quöëc vaâ Hung Nö 19 nùm múái trúã vïì nûúác, coân Lï Viïåt Nam; thêåm chñ, Viïåt Nam àaä coi lõch Quang Bñ úã Trung Quöëc 18 nùm, chùèng sûã Trung Quöëc nhû lõch sûã cuãa mònh. khaác gò Tö Vuä. Àêy laâ nhêån thûác giöëng Nhûng, àoá chó laâ úã goác àöå truyïìn thöëng nhau giûäa Trung Quöëc vaâ Viïåt Nam. vùn hoaá maâ thöi. Coân nïëu úã goác àöå quan Tûâ sûå phên tñch nöåi dung caác àiïín cöë hïå quöëc tïë giûäa caác dên töåc maâ àaánh giaá àûúåc lêëy trong caác thû saách chñnh thöëng nhû vêåy thò àoá laâ sûå voä àoaán, búãi giûäa cuãa caác Chiïëu thû, Têëu súá, Hõch vùn nhû chuáng vêîn coá sûå khaác biïåt. Trong Àaåi Viïåt trïn, coá thïí thêëy, Viïåt Nam khi àoá àaä lêëy thöng sûã, haâm nghôa cuãa tûâ “Trung Quöëc” kinh sûã Trung Quöëc laâm baâi hoåc giaáo duåc àûúåc hiïíu nhû sau: vùn hoaá. Hún nûäa, khöng chó lêëy nguyïn yá Trong truyïìn thöëng Trung Quöëc, caác nghôa nöåi dung, maâ coân vêån duång möåt quöëc gia xung quanh àûúåc goåi laâ “di àõch”, caách nhuêìn nhuyïîn, taåo nïn möåt kïët quaã àöìng thúâi vúái caách nhòn àoá laâ caách nhòn êën tûúång, àoá chñnh laâ viïåc caác sûå kiïån cuãa caác nûúác xung quanh, thûúâng coi àoá laâ trong lõch sûã Trung Quöëc àaä trúã thaânh baâi kïë sach taåm thúâi duâng àïí traánh cún giêån á hoåc tiïìn lïå cho viïåc dêîn chûáng, tham khaão. dûä cuãa “nûúác trung têm” (Trung Quöëc), laâ Lõch sûã Viïåt Nam luön phaãng phêët trong giûä thïë khiïm nhûúâng àïí àöíi lêëy hoaâ bònh. àoá hònh aãnh lõch sûã Trung Quöëc. Nhûng, Do àoá, sau khi chiïën thùæng, àïí àûa quên àoá chó laâ boáng daáng maâ thöi, ngûúâi Viïåt Minh àêìu haâng ruát vïì nûúác, Lï Thaái Töí àaä Nam khöng gaåt boã sûå khaác biïåt giûäa lõch phaãi chêëp nhêån cêìu sùæc phong cho Trêìn sûã Viïåt Nam vaâ lõch sûã Trung Quöëc. Chó coá Caão laâm vua (Thaái Töí chó lêëy danh nghôa àiïìu laâ, thû tõch cuä trong lõch sûã àaä hònh àïí mong hoaâ hoaän, nhûng sau àoá àaä deåp thaânh truyïn thöëng vùn hoaá, khi àoá àûúåc ì loaån Trêìn Caão). Àêy laâ baâi hoåc lõch sûã “Àaåi coi laâ di saãn vùn hoaá chung; vaâ, trong khi quöëc sûå” àïí giûä gòn hoaâ bònh. Möåt baâi hoåc vêån duång, chuáng àaä giao thoa vúái nhau. lõch sûã khaác, àöëi lêåp vúái baâi hoåc trïn laâ Hiïån tûúång naây coá laâ do úã thúâi kyâ àoá, nïìn viïåc Maåc Àùng Dung sau khi cûúáp ngöi, do giaáo duåc cuãa Viïåt Nam hoaân toaân sûã duång lo súå nhaâ Lï cêìu viïån binh nhaâ Minh nïn Haán vùn. Cho àïën nay, vêën àïì naây vêîn àaä liïn tiïëp giaãi thñch rùçng nhaâ Lï khöng coân coá yá nghôa gúåi múã. Möîi dên töåc àïìu coá coân ngûúâi thûâa tûå, àïí tûå lêåp ra nhaâ Maåc. lõch sûã vùn hoaá cuãa riïng mònh, nhûng sûå Cuöëi cung, àïën nùm Àaåi Chñnh thûá mûúâi â giao lûu chùåt cheä giûäa caác dên töåc àaä hònh (1540), khi Mao Baá Ön dêîn quên xuöëng thaânh möåt ngöi nhaâ vùn hoaá chung nhû ngaây nay. Àöëi vúái sûå hònh thaânh, höåi nhêåp phña nam, Maåc Àùng Dung àñch thên ra 52
  14. YÁ THÛÁC VÙN HOÁA TRONG “ÀAÅI VIÏÅT THÖNG SÛÔ CUÃA LÏ QUYÁ ÀÖN cûãa aãi tûå àêìu haâng. Nghõch thêìn truyïån, thûúâng àûúåc goåi laâ nhaâ Minh hay phûúng Maåc Àùng Dung, quyïín 31 viïët: Nhaâ Minh Bùæc (Bùæc quöëc); trong thúâi kyâ chiïën tranh haå chiïëu, haåch töåi cha con Àùng Dung, àöíi laåi àûúåc goåi vúái caái tïn laâ nûúác Ngö, “cuöìng An Nam quöëc thaânh An Nam àö thöëng sûá Ngö”, “Ngö khêëu”, “cuöìng Minh”. Caách goåi ty, Àùng Dung nhêån chûác Àö thöëng sûá, naây phaãn aãnh möëi quan hïå úã thïë àöåc lêåp giûä chûác quan nhõ phêím vaâ möåt êën bùçng giûäa Viïåt Nam vúái Trung Quöëc. Thaái Töí baåc, vêîn giûä thïë têåp. Giûä nguyïn tïn cuãa Thuêån thiïn nùm àêìu tiïn 1428, trong 13 àaåo, lêåp möåt viïn Phoá sûá àïí sai khiïën baãn Chiïëu dûng nûúác coá viïët: “Viïåc laâm å viïåc triïìu cöëng. nhên nghôa, cöët yïëu nhên dên, àaåo quên Sau khi Àùng Dung àêìu haâng, vïì àiïëu phaåt, trûúác trûâ keã baåo. Nûúác Àaåi Viïåt danh nghôa, An Nam quöëc àaä trúã thaânh ta laâ möåt nûúác vùn hiïën, àöëi vúái Trung möåt phiïn thuöåc triïìu Minh, nhûng thûåc Hoa, non söng búâ coäi àaä khaác nhau, phong tïë, quan quên nhaâ Minh chûa tiïën vaâo tuåc Bùæc Nam cuäng khöng giöëng. Tûå hoå Viïåt Nam àïí tiïën haânh thöëng trõ thûåc sûå. Triïåu hoå Àinh hoå Lyá hoå Trêìn, dûång nïìn Nghõch thêìn truyïån, Maåc Phuác Haãi, àöåc lêåp nûúác ta, cuâng triïìu Haán triïìu quyïín 32 ghi cheáp viïåc Maåc Phuác Haãi, vaâo Àûúâng triïìu Töëng triïìu Nguyïn, àïìu xûng nùm Nguyïn Hoaâ thûá mûúâi, thaáng 8 nùm Hoaâng àïë möåt nûúác. Tuy nûúác maånh nûúác 1542, vûâa thïí hiïån triïìu phuåc nhaâ Minh, yïëu khöng àöìng àïìu, nhûng haâo kiïåt nûúác ngúåi ca möåt thúâi thanh bònh, vûâa coi trong å nhaâ vêîn chùèng thiïëu. Thïë cho nïn Lûu viïåc noi theo baâi hoåc cuãa töí phuå, lêëy loâng Cung tham cöng nïn phaãi thêët baåi, Triïåu nhên àûác, tñn nghôa laâm rûúâng möëi, thïí Tiïët chñ lúán cuäng phaãi vong thên; Toa Àö hiïån tñnh chñnh àaáng cho mònh. thò bõ bùæt taåi quan Haâm Tûã; Ö Maä thò bõ Nhû trïn àaä phên tñch, möëi quan hïå giïët úã söng Baåch Àùçng. Xeát vaâo viïåc trûúác, giûäa Trung Quöëc laâ trung têm vúái Viïåt àuã coá chûáng minh. Höìi trûúác àêy, vò chñnh Nam laâ ngoaåi vi àaä cêëu thaânh möëi quan hïå sûå hoå Höì haâ khùæc, khiïën loâng nhên dên lïå thuöåc cuãa Viïåt Nam àöëi vúái Trung Quöëc. oaán thuâ, ngûúâi Minh nhên giaây xeáo dên Viïåt Nam mûúån viïåc nhêån sùæc phong àïí tûå ta, boån aác laåi mûu toan baán nûúác, khùæc xaác lêåp tñnh chñnh àaáng cua mònh. Song, ã nghiïåt tûå àöët dên àen, thaãm hoåa nhû chön kiïíu quan hïå naây chó laâ trïn danh nghôa. con àoã”. Duâ trong àiïìu kiïån vêåt chêët khoá khùn, Àoaån vùn trïn laâ vùn thû chñnh thûác Trung Quöëc vêîn coá thïí tiïën àaánh Viïåt cuãa Viïåt Nam hiïëm thêëy trong caác àiïín cöë Nam, nhûng kyâ thûåc, khöng àuã thûåc lûåc lõch sûã Trung Quöëc. Trong àoá, ngûúâi Viïåt thöëng trõ Viïåt Nam. Möëi quan hïå thûåc sûå àaä thïí hiïån yá thûác quöëc gia bùçng sûå phên naây caã hai bïn àïìu hiïíu roä. Do àoá, viïåc àêìu biïåt caác nûúác nam vúái bùæc. Lûu Cung laâ haâng cuãa Maåc Àùng Dung vaâ quan hïå chuã nûúác Nam Haán (917-941), Triïåu Tiïët thêìn phuåc sau àoá chó laâ viïåc hai bïn cuâng (khöng roä). Coân Toa Àö, Ö Maä Nhi àïìu laâ phöëi húåp àïí diïîn möåt maân kõch, vúái muåc tûúáng baåi trêån nhaâ Nguyïn. Têët nhiïn, àñch laâ laâm roä yá àõnh cuãa Minh Thïë Töng khi àaä coá nïìn àöåc lêåp tûúng àöëi thò bêët cûá àöëi vúái viïåc thaão phaåt àaä àûúåc haå chiïëu. keã naâo àïën xêm lûúåc, cuöëi cuâng, cuäng àïìu Möëi quan hïå giûäa vuâng trung têm vaâ phaãi gaánh lêëy söë phêån thêët baåi. vuâng xung quanh chó mang tñnh hònh Cuåm tûâ “Trung Quöëc” trong Àaåi Viïåt thûác. Nïëu quay trúã laåi vúái baãn thên Viïåt thöng sûã àûúåc duâng theo nghôa laâ khaái Nam thò seä thêëy rùçng, hoå khöng tûå coi niïåm vùn hoaá truyïìn thöëng. Khi êëy, mònh laâ nûúác bïn ngoaâi cuãa Trung Quöëc. “Trung Quöëc” khöng àûúåc duâng theo Trong Àaåi Viïåt thöng sûã, Trung Quöëc nghôa àïí chó khu vûåc àõa lyá, maâ àûúåc duâng 53
  15. CHUNG THAÁI QUÊN àïí chó laâ vuâng vùn hoaá. Do àoá, Viïåt Nam möåt con bõ thûúng, khöng coá ñch gò cho cuäng tûå xûng laâ Trung Quöëc. Nghõch thêìn cöng viïåc. Nïëu thêëy quên hoå àïën àêy thò truyïån, Maåc Àùng Dung, quyïín 31 àaä ghi chuáng ta nïn traánh ài, chúá coá àaánh nhau cheáp viïåc Trêìn Caão phaãn loaån nùm Quang vúái hoå, cöët phoâng thuã cêín thêån laâ chñnh; Thiïåu thûá tû àúâi Lï Chiïu Töng (1516): laåi chúá nïn múâi ngûúâi Minh vaâo “nûúác ta” Thiïåu quöëc cöng Lï Quaãng Àöå haâng giùåc (Trung Quöëc cuãa ta) maâ àïí dên ta phaãi Caão, Trêën tûúáng quên bùæt àûúåc, àiïåu vïì lêìm than àau khöí, àoá cuäng laâ töåi lúán Kinh sû. Àùng Dung laåi dêng biïíu haåch khöng gò nùång bùçng”. töåi, xin giïët Quaãng Àöå vïì töåi bêët trung, túâ Sûã saách trïn àêy àaä noái roä viïåc nhiïìu biïíu lûúåc rùçng: “Tam cûúng nguä thûúâng laâ lêìn nhùæc àïën tû tûúãng mïånh trúâi, cuäng laâ rûúâng cöåt chöëng àúä trúâi àêët, laâ cöåt àaá yïn noái àïën viïåc “chúá nïn múâi ngûúâi Minh vaâo vûäng nhên dên. Nïëu nûúác maâ khöng coá “nûúác ta” (Trung Quöëc cuãa ta)”, thïí hiïån yá caác àiïìu àoá, tûác laâ úã núi “Trung Haå” (vùn thûác dên töåc cuãa Maåc Kñnh Liïîn, àùåc biïåt minh) maâ hoaá ra “Di Àõch” (man di); ngûúâi àaáng chuá yá laâ viïåc tûå xûng nûúác ta laâ maâ khöng coá àiïìu àoá, tûác coá “xiïm y” maâ “Trung Quöc”. Theo Nghõch thêìn truyïån, ë hoaá ra “cêìm thuá”. Tûâ xûa túái nay, chûa Maåc Kñnh Hoaân – Maåc Kñnh Khoan, Maåc tûâng coá ai boã caác àiïìu àoá maâ coá thïí àûáng trong khoaãng trúãi àêët”. Kñnh Khoan chaåy vïì núi hiïím yïëu úã vuâng Nhû vêåy, sûå phên biïåt giûäa “Trung biïn aãi àïí khaáng cûå, sau àoá bõ tiïîu trûâ, Haå” hay “Di Àõch” bõ quy àõnh búãi sûå “coân phaãi thaáo chaåy caã vaâo àêët nhaâ Minh. Vò mêët” cuãa tam cûúng, nguä thûúâng. Àêy laâ thïë, vaâo nùm Dûúng Hoaâ thûá nùm (1639), phaåm truâ vùn hoaá, chûá khöng phaãi laâ khaái Thanh quêån vûúng Trõnh Traáng gûãi thû niïåm vïì khu vûåc àõa lyá. Viïåc lêëy vùn hoaá cho quyá doanh Quaãng Têy heån cuâng àaánh àïí giaáo hoaá àaä cho thêëy möåt caách tûå nhiïn con cuãa Kñnh Khoan laâ Kñnh Vuä, trong àoá trong viïåc Viïåt Nam goåi nûúác mònh laâ viïët: “Treo cöí Kñnh Vuä, Kñnh Mên úã trïn “Trung Quöëc”. giaá göî, “Haå” àõnh laåi caác quêån huyïån Cao Sau khi nhaâ Maåc bõ diïåt vong, hêåu duïå Bùçng vïì laåi “baãn àöì”. Hoaân thaânh àûúåc àúâi sau vêîn tiïëp tuåc cùn cûá theo vuâng ranh cöng traång vúái nûúác chuáng töi, thoaã loâng giúái àïí xûng hiïåu. Maåc Kñnh Cung laâ möåt kyâ voång vúái quyá chêu caác ngaâi. Haá chùèng trong söë àoá. Nghõch thêìn truyïån, Maåc phaãi töët sao!”. Kñnh Cung, quyïín 34 àaä ghi cheáp viïåc Trong bûác thû gûãi ty sûá Quaãng Têy, Maåc Ngoåc Liïîn laâ möåt àaåi thêìn àïí laåi thû Trõnh Traáng àaä duâng chûä “Haå” (trong tûâ cho Kñnh Cung: (Nùm Quang Hûng thûá Hoa Haå, Trung Haå) thaânh möåt àöång tûâ àïí mûúâi baãy, 1594), Kñnh Cung chaåy vaâo vuâng Long Chêu. Thaáng 7 (1594) Ngoåc noái vïì mong muöën thu phuåc trúã laåi caác Liïîn öm chïët úã Vaån Ninh. Trûúác khi chïët ë quêån huyïån Cao Bùçng. Viïåc duâng chûä “Haå” àûa thû khuyïn Kñnh Cung rùçng: “Nay cuäng giöëng nhû yá nghôa cuãa chûä “Trung nhaâ Maåc khñ vêån àaä hïët, hoå Lï trung Quöëc”, tûác laâ mang yá nghôa cuãa khaái niïåm hûng, àoá laâ söë trúâi. Dên ta laâ ngûúâi vö töåi vùn hoaá nhû àaä noái úã trïn. Nhû vêåy, nhûäng maâ khiïën àïí phaãi mùæc naån binh àao, ai núä chûä àoá àïìu mang khaái niïåm vùn hoaá, chûá loâng naâo! Chuáng ta nïn laánh ra úã nûúác khöng mang khaái niïåm àõa lyá. khaác, nuöi dûúäng uy lûåc, chõu khuêët àúåi Ngûúâi dõch: TS. NGUYÏÎN MINH HOAÂN thúâi, chúâ khi naâo mïånh trúâi trúã laåi múái laâm (Viïån Triïët hoåc, Hoåc viïån Chñnh trõ - àûúc, chûá khöng thïí lêëy lûåc choåi vúái lûåc. å Khi hai con höí tranh nhau, têët phaãi coá Haânh chñnh Quöëc gia Höì Chñ Minh) 54
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

LV.01: Bộ Luận Văn Thạc Sĩ Quản Trị Kinh Doanh MBA
165 tài liệu
2062 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2