Đề xuất tiêu chuẩn khung đánh giá văn hóa chất lượng trường đại học

VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt tháng 4/2019, tr 107-110<br /> <br /> <br /> ĐỀ XUẤT TIÊU CHUẨN KHUNG ĐÁNH GIÁ<br /> VĂN HÓA CHẤT LƯỢNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC<br /> Nguyễn Thị Ngọc Xuân - Trường Đại học Trà Vinh<br /> Lê Đức Ngọc - Đại học Quốc gia Hà Nội<br /> <br /> Ngày nhận bài: 15/03/2019; ngày sửa chữa: 02/04/2019; ngày duyệt đăng: 13/04/2019.<br /> Abstract: Quality culture plays an important role for the sustainable development of educational<br /> institutions, that will help higher education institutions easily adapt to changes of the national and<br /> international quality standard system; it clearly demonstrates quality commitment to society;<br /> forming a quality management environment; there is a clear orientation in developing human<br /> resources. In this study, we propose a framework for assessing university quality culture to help<br /> universities identify the development stages of the quality culture of the universities, and then<br /> develop a plan for developing quality culture of the university.<br /> Keywords: Standard framework, evaluation of quality culture, universities.<br /> <br /> 1. Mở đầu Cơ sở để xây dựng bộ tiêu chuẩn đánh giá VHCL là<br /> Trong bối cảnh toàn cầu hóa đòi hỏi các trường đại mô hình ĐBCL của AUN- QA, mô hình VHCL của Lê<br /> học cần phải xây dựng và phát triển văn hóa chất lượng Đức Ngọc (2012), tiếp cận VHCL trong ngữ cảnh văn<br /> (VHCL). Đây là thành tố rất quan trọng tác động đến toàn hóa tổ chức của Ehlers (2009), quan niệm VHCL của<br /> bộ hệ thống đảm bảo chất lượng (ĐBCL). Xây dựng Ahmed (2008), Lanarès (2008) và bộ tiêu chuẩn đánh giá<br /> VHCL để giúp mọi người nhận thức được vai trò và chất lượng cơ sở giáo dục đại học của Bộ GD-ĐT gồm<br /> nghĩa vụ của mỗi cá nhân trong việc đóng góp vào chất các quan điểm sau [1], [2], [3], [4]:<br /> lượng tại đơn vị. Qua đó, có thể hiểu rằng xây dựng và - Mô hình ĐBCL của AUN-QA đang được triển khai<br /> phát triển VHCL là để đơn vị truyền thông nội bộ một thực hiện và giám sát, phù hợp với tình hình tiếp cận trong<br /> cách có hiệu quả nhất trách nhiệm của mình trong công hoạt động ĐBCL trong các trường đại học Việt Nam.<br /> tác ĐBCL và phát triển bền vững hiện nay. - Việc xác định các giá trị về văn hóa hướng đến chất<br /> Bài viết đề xuất tiêu chuẩn khung đánh giá VHCL lượng cùng hoạt động ĐBCL là cơ sở hướng đến các lĩnh<br /> trường đại học nhằm giúp cho các trường đại học xác vực giá trị VHCL trong nhà trường.<br /> định giai đoạn phát triển VHCL của nhà trường; từ đó, - Cơ sở giáo dục đại học là một tổ chức đặc biệt với<br /> xây dựng kế hoạch phát triển VHCL. chức năng bảo tồn, lưu truyền và phát triển tri thức và<br /> 2. Nội dung nghiên cứu văn hóa dân tộc, nhân loại.<br /> 2.1. Cách tiếp cận xây dựng văn hóa chất lượng trường - Hoạt động của cơ sở giáo dục đại học muốn phát<br /> đại học triển bền vững thì phải thực hiện trong một hệ thống các<br /> Tham khảo các cách tiếp cận xây dựng VHCL và các lĩnh vực giá trị của VHCL.<br /> mô hình về VHCL, chúng tôi nhận thấy,<br /> tiếp cận theo giá trị và lí thuyết hệ thống<br /> tổ chức khi xây dựng VHCL trường đại<br /> học là phù hợp; đồng thời, lựa chọn mô<br /> hình VHCL cơ sở giáo dục đại học của<br /> Lê Đức Ngọc và cộng sự (2012) gồm 5<br /> lĩnh vực, trong đó 4 lĩnh vực (Xã hội,<br /> Nhân văn, Văn hóa và Cảnh quan và Cơ<br /> sở vật chất) đều là đặc trưng cho hệ giá<br /> trị VHCL của tổ chức và 1 lĩnh vực<br /> (Học thuật) là đặc trưng cho giá trị<br /> VHCL của trường đại học [1]. Mô hình<br /> VHCL khi đó được mô tả có cấu trúc và<br /> nội hàm như hình 1. Hình 1. Mô hình cấu trúc VHCL trường đại học<br /> <br /> 107<br />  VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt tháng 4/2019, tr 107-110<br /> <br /> <br /> - Mô hình được xây dựng trên nội hàm VHCL của hệ giữa người với người, các điều kiện đảm bảo cuộc<br /> một cơ sở giáo dục đại học chính là văn hóa của một sống được quan tâm chăm lo.<br /> tổ chức với các tiêu chí chất lượng bên trong được đồng - Lĩnh vực văn hóa: Xác lập hệ thống các chuẩn mực,<br /> thuận chấp nhận thực hiện để không ngừng nâng cao giá trị văn hóa, niềm tin, quy tắc ứng xử của các thành<br /> chất lượng. viên trong nhà trường.<br /> - Giá trị là văn hóa và là nền tảng của văn hóa tổ chức - Lĩnh vực cảnh quan và cơ sở vật chất của trường đại<br /> trường đại học. học hỗ trợ thực hiện các hoạt động ĐBCL bên trong nhà<br /> - VHCL được hình thành và phát triển dựa trên nền trường.<br /> tảng văn hóa tổ chức hay VHCL là một khía cạnh của Nói cách khác, VHCL được xây dựng và phát triển<br /> văn hóa tổ chức, VHCL là một thành phần của văn hóa trên nền tảng của văn hóa tổ chức và các hoạt động<br /> tổ chức tổng thể. Tùy thuộc mỗi tổ chức nhà trường xây ĐBCL, tinh thần trách nhiệm cá nhân rất quan trọng và<br /> dựng VHCL phù hợp với những nét văn hóa riêng và cần là nền tảng để hình thành các loại hình văn hóa trong<br /> gắn kết chặt chẽ với hoạt động ĐBCL bên trong nhà trường đại học như văn hóa tổ chức, văn hóa đại học.<br /> trường nhằm liên tục cải tiến để phát triển bền vững. Tuy nhiên, trong quá trình xây dựng VHCL, các giá trị<br /> - Mô hình cấu trúc VHCL trường đại học mang tính của một tổ chức luôn bị chi phối các yếu tố ảnh hưởng<br /> chất khung (không phản ánh VHCL cho một trường có và tác động như văn hóa tổ chức, phẩm chất, năng lực<br /> tầm nhìn, sứ mệnh, và hệ giá trị cụ thể) gồm 3 tầng: của các thành viên, các cá nhân (theo Đỗ Đình Thái,<br /> I) Tầng 1: Tầm nhìn, sứ mệnh và hệ giá trị của trường đại 2015) [5].<br /> học, là nền tảng để tạo nên văn hóa tổ chức hay hệ giá trị Khi xây dựng VHCL theo định hướng của Bộ tiêu<br /> thể hiện của văn hoá tổ chức (nhà trường); II) Tầng 2: chuẩn khung, cần chú ý đến các yếu tố ảnh hưởng sau:<br /> Văn hóa tổ chức gắn kết các hoạt động ĐBCL hình thành + Văn hóa tổ chức truyền thống: Hệ thống các giá trị<br /> VHCL, VHCL là thành phần của văn hóa tổ chức tổng chung (cốt lõi) đã tồn tại trong tổ chức/nhà trường (về vật<br /> thể được nâng lên thành tầng cao hơn; III) Tầng 3: VHCL chất và con người); những quy ước, điều lệ, biểu tượng,<br /> gồm 5 lĩnh vực chất lượng của trường đại học, được tạo hành vi, thái độ.<br /> nên từ tầm nhìn, sứ mệnh và hệ giá trị trường đại học<br /> + Phẩm chất các thành viên: Tuân thủ chuẩn mực các<br /> gồm: Lĩnh vực học thuật, lĩnh vực xã hội, lĩnh vực văn<br /> mối quan hệ đồng nghiệp, mối quan hệ xã hội, chấp hành<br /> hóa, lĩnh vực nhân văn, lĩnh vực cảnh quan và cơ sở vật<br /> nội quy, quy định đơn vị, quy trình làm việc, sự phát triển<br /> chất. Đây là các lĩnh vực xây dựng VHCL của trường đại<br /> của đơn vị, cảm xúc trong công việc, niềm tin, tâm lí, đời<br /> học. Mỗi lĩnh vực VHCL mang những giá trị cốt lõi của<br /> sống bản thân, biểu hiện trách nhiệm, chất lượng qua<br /> một nhà trường đại học nói chung, các tiêu chí gợi ý<br /> công việc, phong cách riêng.<br /> trong đó là định hướng nội dung các giá trị cốt lõi để các<br /> trường căn cứ vào tầm nhìn, sứ mệnh và giá trị của mình + Đồng thuận của các thành viên: Tất cả các thành<br /> mà chọn lọc hoặc bổ sung các tiêu chí mới (giá trị mới) viên chung sức đồng lòng thực hiện giá trị nhà trường<br /> để xây dựng VHCL có sắc thái riêng cho trường mình. tuyên bố.<br /> Phát triển VHCL có liên quan chặt chẽ với các giá trị, 2.3. Tiêu chuẩn khung đánh giá văn hóa chất lượng<br /> niềm tin và yếu tố văn hóa trong cơ sở giáo dục đại học. trường đại học<br /> Tất cả các thành phần gắn kết một cách hữu cơ với nhau 2.3.1. Cấu trúc bộ tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất<br /> hình thành VHCL trường đại học. lượng trường đại học<br /> 2.2. Cấu trúc mô hình văn hóa chất lượng trường đại học Bộ tiêu chuẩn đánh giá VHCL hình thành trên nền<br /> Dựa vào mô hình VHCL trường đại học (hình 1), có tảng giá trị văn hóa tổ chức (nhà trường) và các yêu cầu<br /> thể thấy cấu trúc gồm 05 lĩnh vực VHCL đặc trưng cho chất lượng có cấu trúc như sau:<br /> hệ giá trị VHCL trường đại học: - Tiêu chuẩn: là sự cụ thể hóa nội hàm của từng lĩnh<br /> - Lĩnh vực học thuật: Thể hiện giá trị cốt lõi như tự vực VHCL trường đại học được trình bày trong mô hình<br /> do, sáng tạo học thuật, khách quan trung thực, tôn trọng nghiên cứu VHCL trường đại học.<br /> chân lí, đạo đức khoa học. - Tiêu chí là những yêu cầu chi tiết, thể hiện hệ giá trị<br /> - Lĩnh vực xã hội: Định hướng giá trị xã hội của nhà cốt lõi thuộc VHCL của một lĩnh vực/của một tiêu chuẩn.<br /> trường, các hoạt động ĐBCL, các quy tắc xã hội, cam - Chỉ báo là những thông tin định tính hay định lượng<br /> kết, cấu trúc tổ chức nhà trường. cho thấy yêu cầu của tiêu chí phải được thực hiện.<br /> - Lĩnh vực nhân văn: Thể chế dân chủ trong quản lí - Minh chứng là những bằng chứng cho thấy các chỉ<br /> điều hành, các giá trị cơ bản của con người, các mối quan báo đã được thực hiện đến mức nào.<br /> <br /> 108<br />  VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt tháng 4/2019, tr 107-110<br /> <br /> <br /> 2.3.2. Nội dung bộ tiêu chuẩn, tiêu chí khung đánh giá và tuân thủ thực hiện đem lại nguồn lực để không ngừng<br /> văn hóa chất lượng trường đại học nâng cao chất lượng hoạt động của nhà trường.<br /> Tích hợp các quan niệm về VHCL trên, căn cứ vào + Tiêu chí 3.1: Dân chủ trong quản lí điều hành các<br /> các bộ tiêu chuẩn chất lượng của Bộ GD-ĐT, bộ tiêu hoạt động nhà trường;<br /> chuẩn của AUN-QA, từ mô hình cấu trúc VHCL trường + Tiêu chí 3.2: Đảm bảo các quyền lợi theo chế độ<br /> đại học, chúng tôi phác họa nội hàm chính của 05 lĩnh chính sách cho đội ngũ cán bộ, giảng viên, nhân viên và<br /> vực của VHCL trường đại học bao gồm: Giá trị thuộc người học;<br /> lĩnh vực học thuật (tiêu chuẩn 1), Giá trị thuộc lĩnh vực + Tiêu chí 3.3: Đề cao trách nhiệm của cán bộ, giảng<br /> xã hội (tiêu chuẩn 2), Giá trị thuộc lĩnh vực nhân văn (tiêu viên, nhân viên và người học đối với nhà trường và xã<br /> chuẩn 3), Giá trị thuộc lĩnh vực văn hóa (tiêu chuẩn 4), hội;<br /> Giá trị thuộc lĩnh vực cảnh quan và cơ sở vật chất (tiêu<br /> + Tiêu chí 3.4: Nêu cao tinh thần đoàn kết, tương thân<br /> chuẩn 5).<br /> tương ái trong đơn vị, giữa các đơn vị, cá nhân và với xã<br /> Trên cơ sở cấu trúc VHCL với tầm nhìn, sứ mệnh và hội.<br /> hệ giá trị tổng quát của trường đại học, mỗi lĩnh vực trong<br /> - Tiêu chuẩn 4: Giá trị thuộc lĩnh vực văn hóa là giá<br /> mô hình thể hiện giá trị cốt lõi của VHCL trường đại học<br /> trị trong đó xác lập hệ thống các chuẩn mực, các giá trị<br /> nói chung và cụ thể hóa nội hàm các lĩnh vực (tiêu chuẩn,<br /> văn hóa, niềm tin, quy tắc ứng xử được xem là tốt đẹp và<br /> tiêu chí) mang tính chất KHUNG như sau:<br /> được các thành viên trong nhà trường đồng thuận và thực<br /> - Tiêu chuẩn 1: Giá trị thuộc lĩnh vực học thuật là hiện, tạo nên sức mạnh cho các hoạt động có chất lượng<br /> những giá trị trong đó diễn ra hoạt động học thuật: bao và không ngừng nâng cao chất lượng của nhà trường.<br /> gồm các hoạt động nghiên cứu, trao đổi, lưu truyền học + Tiêu chí 4.1: Cán bộ viên chức và sinh viên có niềm<br /> thuật, theo những quan điểm và phương pháp tiên tiến, tin sâu sắc vào các giá trị được thiết lập trong tổ chức và<br /> tôn trọng các tiêu chuẩn đạo đức nghề nghiệp. tích cực thực hiện các giá trị văn hóa đó;<br /> + Tiêu chí 1.1: Tự do sáng tạo trong hoạt động giảng + Tiêu chí 4.2: Tạo lập các quy tắc ứng xử, hợp tác,<br /> dạy và nghiên cứu khoa học; hỗ trợ, tôn trọng và nếp sống văn minh, văn hóa;<br /> + Tiêu chí 1.2: Trung thực trong nghiên cứu và công + Tiêu chí 4.3: Tôn vinh truyền thống tốt đẹp của của<br /> bố các sản phẩm khoa học; nhà trường kết hợp với bản sắc văn hóa dân tộc;<br /> + Tiêu chí 1.3: Coi trọng việc thực hiện lưu truyền + Tiêu chí 4.4: Chú trọng các hoạt động văn hóa trong<br /> học thuật trong cơ sở giáo dục đại học; nhà trường; giao lưu văn hóa, hợp tác, hội nhập với cộng<br /> + Tiêu chí 1.4: Đề cao tinh thần hợp tác, chia sẻ kết đồng trong và ngoài nước.<br /> quả nghiên cứu khoa học và giảng dạy. - Tiêu chuẩn 5: Giá trị thuộc lĩnh vực cảnh quan và<br /> - Tiêu chuẩn 2: Giá trị thuộc lĩnh vực xã hội là giá trị cơ sở vật chất là giá trị về môi trường cảnh quan, cơ sở<br /> trong đó xác lập các mối quan hệ xã hội; bao gồm tổ vật chất góp phần đảm bảo và nâng cao chất lượng các<br /> chức, quản lí và những luật lệ, thể chế, cam kết, quy định, hoạt động của nhà trường.<br /> ước định xã hội; định hướng cho hoạt động, hành vi của + Tiêu chí 5.1: Đảm bảo kiến trúc, cảnh quan nhà<br /> nhà trường và các thành viên theo một khuôn khổ ước trường xanh, sạch, đẹp;<br /> định, tạo nên sức mạnh tập thể và bổ sung nguồn lực cho + Tiêu chí 5.2: Đảm bảo cơ sở vật chất, trang thiết bị,<br /> sự phát triển để không ngừng nâng cao chất lượng của giảng đường, lớp học cho việc dạy, học và nghiên cứu<br /> nhà trường. đầy đủ về số lượng, chất lượng và các chuẩn mực mĩ<br /> + Tiêu chí 2.1: Khẳng định tầm nhìn, sứ mệnh và các thuật;<br /> giá trị cốt lõi của nhà trường được xác lập; + Tiêu chí 5.3: Đảm bảo văn hóa thư viện (môi<br /> + Tiêu chí 2.2: Đề cao tính tự chủ và trách nhiệm xã trường, ứng xử, giao tiếp, văn hóa đọc...);<br /> hội của nhà trường; + Tiêu chí 5.4: Chăm lo cơ sở vật chất phục vụ ăn, ở,<br /> + Tiêu chí 2.3: Hoạch định cơ chế đánh giá chất vui chơi sinh hoạt văn hóa cho các thành viên của nhà<br /> lượng công việc của các cá nhân và đơn vị ở nhà trường; trường.<br /> + Tiêu chí 2.4: Đảm bảo sự công khai, minh bạch 2.3.3. Sử dụng bộ tiêu chuẩn đánh giá văn hóa chất<br /> trong quản lí tài chính. lượng trường đại học<br /> - Tiêu chuẩn 3: Giá trị thuộc lĩnh vực nhân văn là giá Bộ tiêu chuẩn đánh giá VHCL trường đại học, từng<br /> trị trong đó quyền và nghĩa vụ của các thành viên và các trường có thể dùng để tự đánh giá hoặc đánh giá ngoài<br /> bên liên quan của nhà trường được xác lập tường minh tiến trình xây dựng VHCL của trường mình. Cụ thể hóa<br /> <br /> 109<br />  VJE Tạp chí Giáo dục, Số đặc biệt tháng 4/2019, tr 107-110<br /> <br /> <br /> nội hàm của từng tiêu chí là các chỉ báo và xây dựng tới để phát triển VHCL đạt giai đoạn cao hơn, và liên tục<br /> minh chứng tương ứng với nội hàm của chỉ báo. Sử dụng phấn đấu cho đến đạt ở giai đoạn cao nhất là “hoàn thiện”<br /> các phiếu đánh giá tiến trình xây dựng VHCL theo tiêu - mức 5 của thang tiến trình xây dựng VHCL trường đại<br /> chí với các quy ước sau đây: học. VHCL được xây dựng và phát triển theo từng giai<br /> - Quy ước mức độ thực hiện bộ tiêu chuẩn đánh giá đoạn, từ công việc đơn giản đến phức tạp, hình thành thói<br /> VHCL trường đại học: quen dẫn đến nhận thức đúng đắn.<br /> Bảng 1. Tiêu chí xác định mức độ thực hiện VHCL trong một trường đại học thể hiện sự coi trọng<br /> bộ tiêu chuẩn của các mức thực hiện chất lượng, coi trọng người học, giá trị văn hóa tổ chức,<br /> mọi hoạt động điều hướng về chất lượng, bởi vì chất<br /> Mức<br /> Mức độ thực hiện các tiêu chí lượng giáo dục là sự kết tinh của các giá trị văn hóa, đạo<br /> đạt<br /> đức, trí tuệ của toàn thể các thành viên trong nhà trường.<br /> 1-Nhà trường chưa triển khai, không có kết<br /> Mức 1<br /> quả nào về hoạt động tại thời điểm hiện nay<br /> 2-Hoạt động này còn đang trong giai đoạn Tài liệu tham khảo<br /> Mức 2 [1] Lê Đức Ngọc - Trịnh Vũ Lê - Nguyễn Thị Ngọc<br /> lập kế hoạch, chưa có kết quả<br /> 3-Nhà trường đã triển khai, chưa có kết quả Xuân (2012). Bàn về mô hình văn hóa chất lượng<br /> Mức 3 trường đại học. Tạp chí Quản lí giáo dục, số 34,<br /> rõ rệt<br /> 4-Nhà trường đã triển khai, có kết quả bước tr 13-15.<br /> Mức 4<br /> đầu [2] Ehlers U.D. (2009). Understanding quality culture.<br /> 5-Nhà trường đã triển khai, có bằng chứng Quality Assurance in Education, Vol. 17 (4), pp.<br /> Mức 5 343-363.<br /> rõ ràng, kết quả tốt<br /> [3] Ahmed, S. M. (2008). Quality Culture. An<br /> - Quy ước thang 5 giai đoạn xây dựng VHCL trong<br /> trường đại học: instructional power point at College of Engineering<br /> & Computing Florida International University,<br /> Bộ tiêu chuẩn dùng để đánh giá tiến trình xây dựng Miami, Florida.<br /> VHCL của một trường đại học được xác định theo thang<br /> 5 giai đoạn xây dựng, mức đạt về việc thực hiện bộ tiêu [4] Lanarè, J. (2008). Developing a Quality culture. In<br /> chuẩn theo chỉ báo hay theo minh chứng ở bảng 2. Froment E., Kohler J., Purser L., Wilson L. (eds),<br /> Bảng 2. Giai đoạn xây dựng VHCL EUA Bologna Handbook, article C.2.1-1, Berlin,<br /> Raabe Verlag.<br /> Mức đạt tương ứng Giai đoạn xây dựng VHCL<br /> [5] Đỗ Đình Thái (2015). Văn hóa chất lượng trong<br /> 1,0-1,9 1 - Sơ khởi trường đại học: Các mô hình và loại hình. Tạp chí<br /> 2,0-2,9 2 - Tiến triển Khoa học, Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí<br /> 3,0-3,9 3 - Triển vọng Minh, số 8 (74), tr 129-139.<br /> 4,0-4,4 4 - Phát triển [6] Hofstede G. - Neuijen B. - Ohayv D. - Sanders G.<br /> 4,5-5,0 5 - Hoàn thiện (1990). Measuring organisational cultures: a<br /> qualitative and quantitative study across twenty<br /> Bảng 2 phân biệt 5 giai đoạn xây dựng VHCL dựa<br /> cases. Administrative Science Quarterly, Vol. 35<br /> vào mức điểm trung bình trong quá trình tự đánh giá<br /> (2), pp. 286-316.<br /> hay đánh giá ngoài theo bộ tiêu chuẩn đề xuất, các giai<br /> đoạn đầu từ Sơ khởi đến giai đoạn Triển vọng thường [7] Ehlers, U.-D. - Schneckenberg, D. (2010).<br /> gắn với hoạt động ĐBCL đã được triển khai trong mỗi Changing Cultures in Higher Education: Moving<br /> đơn vị nhà trường nên khoảng cách mức đạt trung bình Ahead to Future Learning. Springer, New York.<br /> dài hơn, với 2 mức Phát triển và Hoàn thiện đòi hỏi cao [8] European University Association (2005).<br /> hơn, khó đạt hơn. Developing an internal Quality Culture in European<br /> 3. Kết luận Universities. Report on the Quality Culture project<br /> Qua kết quả tự đánh giá tại trường đại học theo bộ 2002-2003, EUA Publications.<br /> tiêu chuẩn đề xuất thì hiện trạng về xây dựng và phát triển [9] European University Association (2006). Quality<br /> VHCL của nhà trường chỉ ở giai đoạn xác định nào đó Culture in European Universities: a bottom-up<br /> trong thang 5 giai đoạn. Khi đó, nhà trường cần xây dựng approach. Report on the three rounds of the quality<br /> kế hoạch chiến lược theo kết quả đánh giá trong thời gian culture project 2002-2006, EUA Publications.<br /> <br /> 110<br />