Di dân đến các thành phố lớn ở Việt Nam: Những vấn đề thực tiễn và chính sách

14 X· héi häc sè 3 (95), 2006<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Di d©n ®Õn c¸c thµnh phè lín ë ViÖt Nam:<br /> nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn vµ chÝnh s¸ch<br /> <br /> NguyÔn V¨n Tiªn<br /> NguyÔn Hoµng Mai<br /> <br /> <br /> 1. §Æt vÊn ®Ò<br /> §· cã kh¸ nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu ë ViÖt Nam vÒ di d©n ra ®« thÞ, kÓ c¶<br /> cuéc §iÒu tra vÒ di c− n¨m 2004 gÇn ®©y do Tæng côc Thèng kª tiÕn hµnh. Tuy<br /> nhiªn c¸c nghiªn cøu nµy chñ yÕu m« t¶ thùc tr¹ng, nguyªn nh©n, h×nh th¸i vµ xu<br /> h−íng di d©n. Trong khi cã rÊt Ýt nghiªn cøu vÒ ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ chÝnh s¸ch.<br /> §¸p øng nhu cÇu bøc xóc cña x· héi vµ qua ý kiÕn cña mét sè ®¹i biÓu Quèc héi qua<br /> c¸c phiªn häp, ñy ban vÒ c¸c vÊn ®Ò x· héi phèi hîp víi c¸c chuyªn gia ®· tiÕn hµnh<br /> nghiªn cøu rµ so¸t vµ ®¸nh gi¸ c¸c chÝnh s¸ch, luËt ph¸p quy ®Þnh vÒ c¸c vÊn ®Ò<br /> liªn quan ®Õn di d©n lao ®éng ra thµnh phè. Nh÷ng kÕt qu¶ ®−îc tr×nh bµy trong<br /> bµi viÕt nµy ®−îc ch¾t läc tõ nh÷ng kÕt qu¶ kh¶o s¸t ë ®Þa ph−¬ng, cho thÊy thùc<br /> tr¹ng vµ nh÷ng bÊt cËp trong mét sè quy ®Þnh chÝnh s¸ch hiÖn nay cã liªn quan ®Õn<br /> di c− vµ ng−êi di c− tõ nh÷ng chiÒu c¹nh kh¸c nhau.<br /> Lµ mét nghiªn cøu chÝnh s¸ch, bµi viÕt sÏ kh«ng tÝnh to¸n vµ tr×nh bµy c¸c<br /> tû suÊt di d©n nh− c¸c cuéc ®iÒu tra mÉu do c¸c c¬ quan thèng kª hay nghiªn cøu<br /> tiÕn hµnh. Do tÝnh cÊp thiÕt cña vÊn ®Ò nghiªn cøu, ®Ò tµi giíi h¹n vµ tËp trung vµo<br /> vÊn ®Ò di c− lao ®éng ra ®« thÞ v× môc ®Ých t×m viÖc lµm bëi. Di c− lao ®éng còng lµ<br /> nhãm chiÕm ®a sè vµ cã vai trß ®ãng gãp tÝch cùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.<br /> Hai trung t©m ®« thÞ lín lµ Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh ®−îc lùa chän kh¶o<br /> s¸t, trong ®ã chó träng ®Õn lao ®éng ®Õn lµm viÖc t¹i c¸c khu c«ng nghiÖp. §©y còng<br /> lµ nh÷ng ®Þa bµn cã nhiÒu bøc xóc trong t×nh h×nh di d©n ®Õn ®« thÞ, bëi 60% d©n sè<br /> ®« thÞ cña n−íc ta hiÖn sèng t¹i 2 thµnh phè nµy.<br /> Nh»m ®¸nh gi¸ t¸c ®éng vµ ®Ò xuÊt c¸c ®Þnh h−íng cho c¸c chÝnh s¸ch di<br /> d©n, ®èi t−îng nghiªn cøu ®−îc t×m hiÓu tõ c¶ 2 phÝa: phÝa ng−êi ban hµnh vµ thùc<br /> thi chÝnh s¸ch, phÝa ng−êi h−ëng lîi vµ chÞu t¸c ®éng cña c¸c chÝnh s¸ch (trùc tiÕp<br /> hoÆc gi¸n tiÕp). Do vËy, ®èi t−îng ®−îc lùa chän kh¶o s¸t gåm c¸c hé gia ®×nh lµ<br /> nhãm ®èi t−îng chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c chÝnh s¸ch di d©n mét c¸ch trùc tiÕp hoÆc<br /> gi¸n tiÕp, c¸c c¸n bé l·nh ®¹o c¸c cÊp tØnh, huyÖn, x·, ®¹i diÖn cho c¸c ban ngµnh<br /> chøc n¨ng trong thùc hiÖn chÝnh s¸ch. Mét sè ®¬n vÞ liªn quan trùc tiÕp ®Õn ng−êi<br /> lao ®éng: Ban qu¶n lý c¸c khu c«ng nghiÖp, chñ doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ c«ng<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  NguyÔn V¨n Tiªn & NguyÔn Hoµng Mai 15<br /> <br /> nh©n lao ®éng trong mét sè doanh nghiÖp còng ®−îc kh¶o s¸t. KÕt qu¶ ph©n tÝch<br /> cho thÊy nh÷ng h¹n chÕ cña c¸c chÝnh s¸ch liªn quan ®Õn ng−êi di d©n, nh÷ng bÊt<br /> cËp vµ lµm c¬ së ®Ó khuyÕn nghÞ söa ®æi chÝnh s¸ch cho phï hîp víi thùc tÕ.<br /> 2. Di c− ®Õn Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh<br /> Theo b¸o c¸o, tÝnh ®Õn 5/2005 d©n sè Hµ Néi lµ 3.098.000 ng−êi, trong ®ã<br /> diÖn KT3 (108.000 ng−êi) vµ KT4 (210.000 ng−êi), c¶ 2 lo¹i chiÕm 9,5% d©n sè Hµ<br /> Néi. Ngoµi ra d©n sè Hµ Néi cßn cã kho¶ng 110.000 häc sinh sinh viªn t¹m tró<br /> th−êng xuyªn. TÝnh ®Õn cuèi n¨m 2004, d©n sè thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ 6.134.147<br /> ng−êi (diÖn KT3 chiÕm lµ 850.000 ng−êi, KT4 lµ 994.000 ng−êi, c¶ 2 lo¹i chiÕm 31%<br /> tæng d©n sè thµnh phè). TÝnh ®Õn ®Çu n¨m 2005 t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh, trong<br /> diÖn t¹m tró KT3 hiÖn cã 86% c− tró t¹i hé gia ®×nh, 10,4% ë nhµ cho thuª vµ diÖn<br /> KT4 hiÖn 24% c− tró t¹i hé gia ®×nh vµ 76% ë nhµ trä. Bªn c¹nh ®ã −íc tÝnh kho¶ng<br /> 100.000 nh©n khÈu ¨n theo, do ch−a cã chøng minh th− hoÆc kh«ng cã giÊy tê tuú<br /> th©n. Mét ®Æc ®iÓm ®¸ng l−u ý lµ n÷ chiÕm tû lÖ kh¸ lín trong sè ng−êi di c− ra<br /> thµnh phè. Theo c¸c sè liÖu thèng kª chÝnh thøc, tõ n¨m 2003 trë l¹i ®©y, sè ng−êi<br /> nhËp c− lµ n÷ ë ®é tuæi 15-34 chiÕm tû lÖ kh¸ cao ë c¶ 2 thµnh phè (B¶ng 1).<br /> B¶ng 1: T×nh h×nh di c− ®Õn Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh<br /> <br /> Quy m« di c− Hµ Néi Thµnh phè Hå ChÝ Minh<br /> <br /> Sè nhËp c− 1994-1999 196.930 433.765<br /> <br /> Sè n÷ nhËp c− 1994-1999 89.348 228.807<br /> <br /> Tû lÖ sè n÷ nhËp c− 1994-1999 45,4 % 52,7 %<br /> <br /> Sè nhËp c− (14 th¸ng tr−íc 4/2001) 87.649 136.064<br /> <br /> Sè n÷ nhËp c− (14 th¸ng tr−íc 4/2001) 55.408 70.313<br /> <br /> Tû lÖ n÷ nhËp c− (14 th¸ng tr−íc 4/2001) 63,2 % 51,7 %<br /> <br /> Sè nhËp c− (14 th¸ng tr−íc 4/2002) 75.007 79.665<br /> <br /> Sè n÷ nhËp c− (14 th¸ng tr−íc 4/2002) 47.359 41.819<br /> <br /> Tû lÖ n÷ nhËp c− (14 th¸ng tr−íc 4/2002) 63,1 % 52,5 %<br /> <br /> Sè nhËp c− (14 th¸ng tr−íc 4/2003) 56.293 132.746<br /> <br /> Sè n÷ nhËp c− (14 th¸ng tr−íc 4/2003) 32.210 72.850<br /> <br /> Tû lÖ n÷ nhËp c− (14 th¸ng tr−íc 4/2003) 57,2 % 54,9 %<br /> <br /> Cã thÓ nãi, ng−êi lao ®éng di c− ®Õn thµnh phè ®· cã vai trß kh«ng nhá<br /> trong viÖc cung øng nguån lao ®éng, gãp phÇn xøng ®¸ng vµo sù ph¸t triÓn cña<br /> thµnh phè. Theo dù b¸o, mçi n¨m thµnh phè trªn 200.000 lao ®éng, trong khi ®ã<br /> d©n thµnh phè b−íc vµo tuæi lao ®éng chØ cã kho¶ng 86.000 ng−êi - nh− vËy kh«ng<br /> cã ng−êi di c− lµm sao cã thÓ t¨ng GDP cho thµnh phè vµ c¶ n−íc?<br /> T¹i ®Þa bµn nghiªn cøu, l·nh ®¹o chÝnh quyÒn vµ ng−êi d©n ë céng ®ång Ýt ai<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 16 Di d©n ®Õn c¸c thµnh phè lín ë ViÖt Nam: nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn vµ chÝnh s¸ch<br /> <br /> phñ nhËn vai trß tÝch cùc cña ng−êi lao ®éng di c− ®ãng gãp cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn<br /> kinh tÕ - x· héi cña thµnh phè. Cã thÓ tãm t¾t vai trß tÝch cùc cña di c− ®Õn thµnh<br /> phè qua c¸c ®iÓm sau:<br /> - Gãp phÇn cung øng nguån nh©n lùc cã chÊt l−îng (c¸n bé ®−îc ®µo t¹o vÒ<br /> khoa häc kü thuËt, qu¶n lý,...) cho c¸c lÜnh vùc vµ c¸c ngµnh kinh tÕ - x· héi.<br /> - Gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn ngµnh dÞch vô, cung cÊp c¸c dÞch vô thuËn<br /> tiÖn cho d©n c− ®« thÞ (vÝ dô ng−êi gióp viÖc, cung cÊp c¸c dÞch vô kh¸c...).<br /> - Gãp phÇn h×nh thµnh thÞ tr−êng lao ®éng phï hîp, bëi lao ®éng së t¹i dï cã<br /> thÊt nghiÖp song kh«ng muèn lµm hoÆc cã lµm nh−ng víi tiÒn c«ng cao h¬n (vÝ dô<br /> nh− n¹o vÐt cèng, khu©n v¸c, x©y dùng,...).<br /> - Gãp phÇn thóc ®Èy sù trao ®æi vÒ kinh tÕ, v¨n hãa vµ kü thuËt gi÷a vïng ®«<br /> thÞ (n¬i ®Õn) vµ n«ng th«n (n¬i ®i), khuyÕn khÝch trao ®æi c¸c s¶n phÈm ®« thÞ vµ<br /> n«ng th«n, ®ãng vai trß quan träng trong xãa ®ãi gi¶m nghÌo.<br /> - Gãp phÇn thóc ®Èy h×nh thµnh c¸c khu ®« thÞ míi, vÝ dô cã nh÷ng quËn<br /> míi thµnh lËp ë thµnh phè Hå ChÝ Minh cã ®Õn 50% d©n sè lµ ng−êi di c− tõ n¬i<br /> kh¸c ®Õn.<br /> Bªn c¹nh vai trß tÝch cùc kh«ng thÓ phñ nhËn ®−îc cña ng−êi di c− víi sù ph¸t<br /> triÓn kinh tÕ x· héi, còng cã nh÷ng ý kiÕn phµn nµn vÒ ¶nh h−ëng kh«ng mong muèn<br /> ®èi víi di c− vµ ng−êi di c− nh− t¹o søc Ðp c¬ së h¹ tÇng, t¨ng thªm g¸nh nÆng trong<br /> c«ng t¸c qu¶n lý trËt tù an toµn x· héi, thiÕu ý thøc gi÷ vÖ sinh trËt tù an ninh,... Tuy<br /> c¸c ¶nh h−ëng nµy cã thÓ nh×n thÊy, song ®Ó kh¼ng ®Þnh trªn mét c¬ së khoa häc th×<br /> cÇn ph¶i bµn thªm. VÝ dô nhiÒu ng−êi cho r»ng gia t¨ng di c− g¾n víi viÖc t¨ng sè téi<br /> ph¹m vµ tÖ n¹n x· héi ë thµnh phè, song thùc tÕ kh«ng h¼n nh− vËy: “Ng−êi di c−<br /> chiÕm h¬n 30% d©n sè thµnh phè Hå ChÝ Minh, song tû lÖ téi ph¹m do ng−êi di c−<br /> còng chØ kho¶ng 30%, vËy th× lµm sao ®æ lçi cho ng−êi di c− lµ thñ ph¹m vµ nguyªn<br /> nh©n ®ã ®−îc”. (Täa ®µm t¹i Së C«ng an thµnh phè Hå ChÝ Minh).<br /> 2. Thùc tr¹ng tiÕp cËn c¸c dÞch vô x· héi c¬ b¶n cña lao ®éng di c−<br /> §iÒu kiÖn n¬i ë<br /> §èi víi ng−êi lao ®éng di c− cã tr×nh ®é cao, cã thu nhËp kh¸ th× nhµ ë æn<br /> ®Þnh. Song ®a sè c«ng nh©n lao ®éng t¹i c¸c khu c«ng nghiÖp lµm c¸c dÞch vô th×<br /> ph¶i ë nhµ trä, hay nhµ cho thuª víi chÊt l−îng thÊp, kh«ng ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn vÖ<br /> sinh, ¸nh s¸ng. T¹i nhiÒu khu c«ng nghiÖp hiÖn nay, c«ng nh©n ph¶i thuª nhµ víi<br /> møc thuª tèi thiÓu 50.000®/ng−êi/th¸ng víi diÖn tÝch b×nh qu©n 4,4m2/ng−êi. ChÊt<br /> l−îng nhµ cho thuª, vÖ sinh, n−íc, ®iÖn ch−a ®¶m b¶o yªu cÇu sinh ho¹t. N¨m 2005,<br /> −íc tÝnh toµn thµnh phè Hå ChÝ Minh cã kho¶ng 240.000 phßng trä dµnh cho thuª,<br /> ®©y lµ phßng ë chñ yÕu do ng−êi d©n tù x©y dùng, c¶i t¹o c¬i níi tõ nhµ cò, c«ng<br /> tr×nh phô. Nh×n chung c¸c phßng cho thuª nµy ®−îc x©y dùng t¹m bî, kh«ng ®¶m<br /> b¶o c¸c ®iÒu kiÖn vÒ sinh ho¹t, m«i tr−êng, phßng ch¸y ch÷a ch¸y. HÇu hÕt c¸c nhµ<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  NguyÔn V¨n Tiªn & NguyÔn Hoµng Mai 17<br /> <br /> trä kh«ng cã tivi, kh«ng ®µi b¸o, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng "mï" th«ng tin, trong ®ã cã<br /> th«ng tin vÒ AIDS cña kh«ng Ýt ng−êi lao ®éng thuª trä.<br /> §Õn nay míi chØ ®Õm ®−îc trªn ®Çu ngãn tay c¸c doanh nghiÖp x©y dùng ký<br /> tóc x¸ cho c«ng nh©n lao ®éng. Theo b¸o c¸o cña Së Lao ®éng - Th−¬ng binh vµ X·<br /> héi Hµ Néi, kho¶ng 65-70% lao ®éng trong c¸c khu c«ng nghiÖp cña thµnh phè lµ<br /> ng−êi ngo¹i tØnh, thuª nhµ trä gÇn khu c«ng nghiÖp. §©y kh«ng ph¶i lµ tr−êng hîp<br /> c¸ biÖt cña Hµ Néi mµ h¬n 93% c¸c khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt trªn ®Þa bµn c¶<br /> n−íc kh«ng cã nhµ ë cho c«ng nh©n. Nguyªn nh©n chÝnh lµ do tõ c¶ hai phÝa cung<br /> vµ cÇu. Møc thu nhËp thÊp nªn thuª nhµ trä vÉn lµ gi¶i ph¸p phï hîp víi tói tiÒn<br /> cña hÇu hÕt ng−êi lao ®éng. Trong khi ®ã, c¸c chñ sö dông lao ®éng kh«ng cã nghÜa<br /> vô ph¸p lý lo nhµ ë cho c«ng nh©n vµ cã muèn lo còng kh«ng ®−îc v× gÆp nhiÒu h¹n<br /> chÕ vÒ mÆt b»ng x©y dùng. Quü ®Êt nhµ ë kh«ng cã trong quy ho¹ch ban ®Çu ë c¸c<br /> khu c«ng nghiÖp.<br /> Tõ ngµy 1/7/2006, LuËt Nhµ ë ®· cã hiÖu lùc quy ®Þnh c¸c h×nh thøc cho thuª,<br /> cho mua nhµ, ®· më ra mét sè c¬ héi vÒ nhµ ë cho ng−êi lao ®éng. Song c¸c doanh<br /> nghiÖp kinh doanh nhµ ë rÊt ng¹i lµm nhµ ë cho c«ng nh©n c«ng nghiÖp vµ lao ®éng<br /> ngo¹i tØnh thuª v× lîi nhuËn thÊp, thËm chÝ cßn thua lç. Mét sè ®Þa ph−¬ng ®· cã<br /> quyÕt ®Þnh phª duyÖt quy ho¹ch, cã biÖn ph¸p chØ ®¹o x©y dùng nhµ ë cho ng−êi lao<br /> ®éng trong c¸c khu c«ng nghiÖp, song do quy m« ®Çu t− lín, vèn ®Çu t− ®ßi hái nhiÒu,<br /> thu håi vèn chËm, hiÖu qu¶ ®Çu t− thÊp, nªn kh«ng hÊp dÉn c¸c doanh nghiÖp. Do ®ã,<br /> ngay c¶ c¸c ®Þa ph−¬ng ph¸t triÓn nhanh vÒ c«ng nghiÖp còng ch−a gi¶i quyÕt ®−îc<br /> vÊn ®Ò nhµ ë cho c«ng nh©n. Nh− tØnh B×nh D−¬ng míi ®¶m b¶o nhµ cho 15% sè lao<br /> ®éng (®¸p øng cho kho¶ng 11.000 lao ®éng), ë §ång Nai míi ®¶m b¶o ®−îc 6,5% lao<br /> ®éng (®¸p øng ®−îc gÇn 9.000 lao ®éng), thµnh phè Hå ChÝ Minh kÕt qu¶ ®¹t cßn<br /> thÊp h¬n, chØ b¶o ®¶m nhµ ë cho xÊp xØ 4% lao ®éng khu c«ng nghiÖp.<br /> Cã thÓ ®¸nh gi¸ chung lµ nhiÒu ®Þa ph−¬ng míi chØ cã dù kiÕn quy ho¹ch<br /> ph¸t triÓn nhµ ë cho ng−êi lao ®éng trong c¸c khu c«ng nghiÖp nh−ng ch−a ®Þa<br /> ph−¬ng nµo ®Þnh h−íng râ vµ ban hµnh ®−îc c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ®Çu t− x©y dùng<br /> nhµ ë cho ng−êi lao ®éng. §ã lµ ch−a nãi ®Õn ®êi sèng v¨n hãa tinh thÇn ®èi víi sè<br /> lao ®éng cßn nhiÒu h¹n chÕ do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau trong ®ã thiÕu nhiÒu<br /> nhÊt lµ c¸c c¬ së sinh ho¹t v¨n hãa, thÓ dôc thÓ thao, gi¶i trÝ…<br /> T×nh h×nh trªn ®©y ®· cã ¶nh h−ëng lín ®Õn søc kháe, vÖ sinh m«i tr−êng<br /> sèng cña ng−êi lao ®éng. T×nh tr¹ng trém c¾p tµi s¶n, ®¸nh lén, g©y mÊt trËt tù an<br /> ninh x· héi lµ cã ë c¸c nhµ trä. MÆt kh¸c v× muèn thuª chç trä rÎ, n¬i ë cña ng−êi<br /> lao ®éng lµm viÖc trong c¸c khu c«ng nghiÖp th−êng ph©n t¸n vµ xa chç lµm, viÖc ®i<br /> l¹i gÆp nhiÒu khã kh¨n. MÆc dï cã mét sè doanh nghiÖp lín ®· bè trÝ xe « t« tuyÕn<br /> ®−a ®ãn c«ng nh©n, song do ®iÒu kiÖn trä ph©n t¸n, l¹i xa khu c«ng nghiÖp nªn hÇu<br /> hÕt c«ng nh©n lao ®éng ph¶i tù lo ph−¬ng tiÖn ®i lµm, rÊt khã kh¨n cho æn ®Þnh<br /> cuéc sèng vµ sinh ho¹t.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 18 Di d©n ®Õn c¸c thµnh phè lín ë ViÖt Nam: nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn vµ chÝnh s¸ch<br /> <br /> <br /> Sö dông ®iÖn, n−íc<br /> G¾n liÒn víi nhµ ë, thùc tÕ lµ lao ®éng nhËp c− ph¶i chÞu gi¸ ®iÖn, n−íc cao<br /> h¬n so víi ng−êi d©n t¹i chç. Th«ng th−êng møc chi ph¶i lµ cao theo yªu cÇu vµ tho¶<br /> thuËn víi chñ phßng trä. TiÒn n−íc sinh ho¹t còng vËy, th−êng lµ cao h¬n so víi gi¸<br /> quy ®Þnh. MÆc dï ph¶i sö dông thªm c¶ n−íc giÕng khoan, song gi¸ n−íc giÕng th×<br /> n¬i thu tiÒn, n¬i th× ®−îc c¸c chñ trä khuyÕn m·i ®Ó thu hót c«ng nh©n. Cã thÓ nãi,<br /> gi¸ c¶ leo thang trong thêi gian qua ®· cã nh÷ng ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn nhu cÇu<br /> sö dông ®iÖn n−íc vµ b÷a ¨n hµng ngµy cña lao ®éng di c−. Hä hiÖn ph¶i th¾t l−ng,<br /> buéc bông, c¾t bá nhu cÇu sèng ®Ó chi tr¶ tiÒn nhµ vµ c¸c kho¶n sinh ho¹t phÝ c¬<br /> b¶n nh− thùc phÈm, ®iÖn, n−íc, chÊt ®èt vµ ®i l¹i.<br /> T¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh, ®Ó lao ®éng di c− ®−îc h−ëng ®óng gi¸ ®iÖn<br /> n−íc lµ rÊt khã. Bëi v× n−íc s¹ch ch−a ®ñ cung cÊp cho ng−êi d©n thµnh phè, mét sè<br /> vïng thuéc QuËn 6, QuËn 7, ng−êi d©n vÉn ph¶i mua n−íc ¨n tõ 30-40 ngh×n<br /> ®ång/m3. Trong khi ®ã, ng©n s¸ch hiÖn nay vÉn ®ang bï lç gi¸ n−íc vµ ch−a ph¶i lµ<br /> ®ñ. V× vËy ngµnh cung cÊp cÊp n−íc ph¶i ph©n biÖt theo hé khÈu th−êng tró ®Ó tÝnh<br /> gi¸ n−íc vµ kÕt qu¶ lµ ng−êi nhËp c− ph¶i mua gi¸ n−íc cao.<br /> Lao ®éng, viÖc lµm<br /> Theo quy ®Þnh cña Bé luËt Lao ®éng, quyÒn lµm viÖc cña ng−êi lao ®éng<br /> kh«ng phô thuéc vµo viÖc cã hé khÈu th−êng tró. Thùc tÕ viÖc tuyÓn lao ®éng còng<br /> kh«ng g¾n víi n¬i c− tró cña ng−êi lao ®éng, cã nghÜa lµ ng−êi di c− vµ së t¹i ®Òu<br /> b×nh ®¼ng tr−íc ph¸p luËt trong tuyÓn dông lao ®éng, viÖc lµm. Tuy nhiªn, trong<br /> mét sè hoµn c¶nh vµ thêi ®iÓm cô thÓ th× vÊn ®Ò cã kh¸c nhau. ViÖc tuyÓn dông c¸n<br /> bé vµo c¸c c¬ quan qu¶n lý, sù nghiÖp thuéc Trung −¬ng ®ãng trªn ®Þa bµn thµnh<br /> phè Hå ChÝ Minh vµ Hµ Néi ®Òu trªn nguyªn t¾c cña Bé LuËt lao ®éng, kh«ng ®ßi<br /> hái g¾t gao vÒ hé khÈu, miÔn lµ ®¸p øng yªu cÇu tuyÓn dông cho vÞ trÝ c«ng viÖc. Sè<br /> nµy kh«ng nhiÒu, chñ yÕu bao gåm c¸n bé cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt cao. Tuy<br /> nhiªn, viÖc nhËp hé khÈu cho c¸c ®èi t−îng nµy sau khi cã viÖc lµm còng kh«ng ®¬n<br /> gi¶n v× vÉn cÇn nh÷ng ®ßi hái ®i kÌm vÒ thêi gian lµm viÖc, nhµ ë hîp ph¸p t¹i<br /> thµnh phè, v.v...<br /> §èi víi c¸c ®¬n vÞ, tæ chøc thuéc ®Þa ph−¬ng cña Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ<br /> Minh th× viÖc tuyÓn dông l¹i cã ®iÒu kiÖn b¾t buéc ph¶i cã hé khÈu th−êng tró t¹i hai<br /> thµnh phè nh»m môc ®Ých −u tiªn cho lao ®éng së t¹i. §èi víi viÖc tuyÓn dông lao<br /> ®éng phæ th«ng cña c¸c doanh nghiÖp trªn ®Þa bµn th× phô thuéc hoµn toµn vµo t×nh<br /> tr¹ng cung cÇu lao ®éng khi tuyÓn dông. NÕu nhu cÇu lao ®éng h¹n chÕ th× viÖc tuyÓn<br /> dông lao ®éng phæ th«ng ë c¸c doanh nghiÖp thµnh phè kh¸ chÆt chÏ vÒ søc kháe,<br /> tr×nh ®é v¨n hãa, vµ nhÊt lµ viÖc −u tiªn lao ®éng cña ®Þa ph−¬ng.<br /> Tõ n¨m 2003, sau khi LuËt Doanh nghiÖp söa ®æi cã hiÖu lùc thi hµnh, Nhµ<br /> n−íc cã quy ®Þnh cho phÐp c¸c tæ chøc c¸ nh©n ®−îc thµnh lËp doanh nghiÖp dÞch vô<br /> viÖc lµm vµ c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi ®−îc quyÒn trùc tiÕp tuyÓn<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  NguyÔn V¨n Tiªn & NguyÔn Hoµng Mai 19<br /> <br /> dông lao ®éng.<br /> Trong qu¸ tr×nh tuyÓn dông lao ®éng, c¸c chñ sö dông lao ®éng còng nh−<br /> doanh nghiÖp cung øng dÞch vô viÖc lµm cña t− nh©n th−êng kh«ng c¨n cø vµo hé<br /> khÈu. Còng vµo thêi ®iÓm nµy, cÇu lao ®éng ®· v−ît cung vÒ nguån nh©n lùc t¹i chç,<br /> do ®ã c¸c doanh nghiÖp ®· tuyÓn c¶ lao ®éng ngo¹i tØnh vµ kh«ng ®ßi hái ph¶i cã hé<br /> khÈu th−êng tró. §Õn n¨m 2004-2005 th× cung lao ®éng l¹i thiÕu trÇm träng h¬n. Do<br /> nhiÒu c¬ héi viÖc lµm më ra ë c¸c tØnh thµnh kh¸c hoÆc do cã nhiÒu viÖc lµm míi hÊp<br /> dÉn h¬n nªn t×nh tr¹ng thiÕu lao ®éng ë nhiÒu doanh nghiÖp ngµnh may, giµy ®· x¶y<br /> ra. §· cã t×nh tr¹ng doanh nghiÖp ngµnh may ph¶i t¹m thêi chÊp nhËn lç v× tr¶<br /> l−¬ng cao ®Ó gi÷ ng−êi lao ®éng ®Ó b¶o ®¶m ch÷ tÝn víi b¹n hµng xuÊt khÈu.<br /> Møc l−¬ng vµ thu nhËp<br /> T¹i Hµ Néi, theo b¸o c¸o cña Së Lao ®éng - Th−¬ng binh vµ X· héi, l−¬ng<br /> b×nh qu©n 6 th¸ng ®Çu n¨m 2004 cña c«ng nh©n c«ng nghiÖp lµ 704.000 ®/th¸ng (so<br /> víi møc l−¬ng ng−êi lao ®éng së t¹i lµ 812.000 ®ång/th¸ng). Mét kh¶o s¸t trong sè<br /> 9.803 lao ®éng ngo¹i tØnh cho thÊy 4% thu nhËp trªn 1 triÖu ®ång/th¸ng; 82% thu<br /> nhËp 0,5-1 triÖu ®ång/th¸ng, vµ 14% thu nhËp d−íi 500 ngh×n ®ång/th¸ng. Lao ®éng<br /> trong khu vùc phi kÕt cÊu cã møc l−¬ng kh¸c nhau tuú theo kü n¨ng tay nghÒ vµ<br /> lo¹i c«ng viÖc song nh×n chung vÉn thÊp h¬n so víi lao ®éng ë khu vùc chÝnh thøc.<br /> Vµo thêi ®iÓm kh¶o s¸t viÖc thu nhËp thÊp ë mét sè doanh nghiÖp cã vèn ®Çu<br /> t− n−íc ngoµi lµ cã thùc, bëi nhiÒu chñ doanh nghiÖp ®Çu t− n−íc ngoµi cho r»ng hä<br /> ®· chÊp hµnh ®óng quy ®Þnh cña nhµ n−íc vÒ møc l−¬ng tèi thiÓu (45<br /> USD/ng−êi/th¸ng), thËm chÝ cßn cho r»ng hä tr¶ cao h¬n so víi quy ®Þnh thªm tõ 5-<br /> 10 USD/th¸ng. CÇn xem xÐt l¹i møc l−¬ng tèi thiÓu do nhµ n−íc quy ®Þnh vµ luËt<br /> hãa vÊn ®Ò t¨ng l−¬ng, ®iÒu chØnh l−¬ng cho ng−êi lao ®éng ®Ó cã c¬ së ph¸p lý cho<br /> c¸c doanh nghiÖp ®Òu ph¶i t¨ng l−¬ng nh− nhau cho ng−êi lao ®éng, tr¸nh c¹nh<br /> tranh kh«ng lµnh m¹nh.<br /> Trªn thùc tÕ møc thu nhËp cña ng−êi lao ®éng t¹i c¸c khu c«ng nghiÖp<br /> th−êng gÊp hai lÇn tiÒn l−¬ng c¬ b¶n do hÇu hÕt ng−êi lao ®éng chÊp nhËn lµm ¨n<br /> theo s¶n phÈm, lµm thªm giê, thªm ca. §©y chÝnh lµ c¸ch l¸ch luËt cña nhiÒu chñ<br /> doanh nghiÖp nh»m tr¸nh ph¶i nép thªm b¶o hiÓm x· héi cho ng−êi lao ®éng. TiÒn<br /> l−¬ng theo th¸ng th× t¹m æn, song tiÒn l−¬ng theo giê th× cßn nhiÒu vÊn ®Ò. §ã lµ<br /> nguyªn nh©n dÉn ®Õn ®×nh c«ng ë mét sè ®¬n vÞ.<br /> C¸c doanh nghiÖp ngµnh may, giµy da lµ ®¬n vÞ yªu cÇu lµm thªm ngoµi giê<br /> nhiÒu nhÊt, th−êng v−ît qu¸ møc 200 giê/n¨m theo quy ®Þnh cña luËt lao ®éng. VÊn<br /> ®Ò sè giê lµm thªm ch−a thùc sù nghiªm träng, bëi b¶n th©n ng−êi lao ®éng còng<br /> muèn lµm nh− vËy nh−ng ®iÒu ®¸ng l−u ý nhÊt lµ rÊt nhiÒu doanh nghiÖp kh«ng<br /> thanh to¸n ®ñ sè tiÒn lµm thªm ngoµi giê theo quy ®Þnh. Møc thï lao 3000®ång/giê<br /> lµm thªm lµ rÊt thÊp, thËm chÝ l¹i cßn tr¶ chËm, g©y nªn nh÷ng bøc xóc cña c«ng<br /> nh©n, dÉn ®Õn ®×nh c«ng ë mét sè doanh nghiÖp trong thêi gian qua.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 20 Di d©n ®Õn c¸c thµnh phè lín ë ViÖt Nam: nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn vµ chÝnh s¸ch<br /> <br /> H−ëng thô vµ tiÕp cËn c¸c dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh<br /> MÆc dï hiÖn ch−a cã v¨n b¶n chØ ®¹o cô thÓ cña ngµnh y tÕ tõ trung −¬ng<br /> ®Õn c¸c tØnh, thµnh phè nh−ng viÖc kh¸m ch÷a bÖnh nh×n chung kh«ng cã sù ph©n<br /> biÖt ®èi víi ng−êi di c−. Khi cã chñ tr−¬ng kh¸m ch÷a bÖnh miÔn phÝ cho trÎ em<br /> d−íi 6 tuæi th× kÓ c¶ di c− diÖn KT3 còng ®−îc ph¸t thÎ kh¸m ch÷a bÖnh. Tuy nhiªn<br /> mét sè ®èi t−îng lµ ng−êi di c− nghÌo, c«ng viÖc kh«ng æn ®Þnh ®· gÆp khã kh¨n lín<br /> vÒ søc kháe, cã nguy c¬ m¾c c¸c bÖnh truyÒn nhiÔm. Tr−íc t×nh h×nh ®ã, c¸c c¬ quan<br /> y tÕ ®· triÓn khai c¸c ch−¬ng tr×nh ch¨m sãc søc kháe cho ng−êi nghÌo ®« thÞ vÝ dô<br /> nh− ch−¬ng tr×nh chèng lao cho ng−êi nghÌo ®« thÞ. Song c«ng b»ng mµ nãi, ®Ó lµm<br /> bµi b¶n vµ hç trî cho céng ®ång nhËp c− th× Bé Y tÕ ph¶i cã chØ ®¹o vµ chñ tr−¬ng<br /> ®Çu t− ®óng møc víi c¸c quy ®Þnh h−íng dÉn cô thÓ tõ cÊp quèc gia.<br /> T¹i c¸c c¬ së kh¸m ch÷a bÖnh, hiÖn ch−a thÊy cã sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a<br /> ng−êi di c− hay ng−êi d©n së t¹i v× thùc tÕ hiÖn nay khi ®i bÖnh viÖn, trõ khi cã b¶o<br /> hiÓm y-tÕ, mäi ng−êi ®Òu ph¶i nép viÖn phÝ nh− nhau. Nh−ng do ph¶i m−u sinh vÊt<br /> v¶, l¹i thu nhËp thÊp, Ýt cã th«ng tin ®Çy ®ñ nªn sè ng−êi lao ®éng di c− ®Õn c¸c c¬<br /> së y tÕ kh¸m ch÷a bÖnh rÊt h¹n chÕ. Th−êng khi ®au èm, hä tù mua thuèc vµ ch÷a<br /> trÞ lÊy, vµ chØ khi kh«ng khái bÖnh th× míi ®Õn c¸c c¬ së y tÕ x·/ph−êng hay tuyÕn<br /> trªn ®Ó kh¸m. C¸c doanh nghiÖp hiÕm khi thùc hiÖn kh¸m søc kháe cho ng−êi lao<br /> ®éng, vµ nÕu cã kh¸m còng chØ lµ h×nh thøc bëi nhu cÇu lao ®éng vÉn cÇn thªm<br /> ng−êi. Cßn t¹i céng ®ång, vÊn ®Ò khã kh¨n nhÊt lµ ë chç do ph¶i lµm ca kÝp nªn khi<br /> c¸c ho¹t ®éng y tÕ c«ng céng vµ ch−¬ng tr×nh dÞch vô trong céng ®ång vÒ d©n sè - kÕ<br /> ho¹ch hãa gia ®×nh, søc kháe sinh s¶n, HIV/AIDS tiÕn hµnh trong giê hµnh chÝnh lµ<br /> rÊt khã tiÕp cËn lao ®éng di c−. Trong khi ®ã, c¸c doanh nghiÖp kh«ng quan t©m vÒ<br /> vÊn ®Ò nµy, th¶ næi hoµn toµn cho ®Þa ph−¬ng vµ ng−êi lao ®éng khi hä ®· b−íc<br /> ch©n ra khái cæng nhµ m¸y.<br /> Gi¸o dôc, häc hµnh vµ sinh ho¹t v¨n hãa, thÓ thao<br /> §Ó ®¶m b¶o c¸c em trong ®é tuæi ®Õn tr−êng kh«ng ph©n biÖt theo t×nh<br /> tr¹ng ®¨ng ký c− tró, l·nh ®¹o cña hai thµnh phè rÊt muèn b×nh ®¼ng trong viÖc<br /> cho c¸c häc sinh lµ con em ng−êi nhËp c− vµ ng−êi d©n së t¹i ®Õn tr−êng häc nh−<br /> nhau. Theo b¸o c¸o, n¨m nµo thµnh phè Hå ChÝ Minh còng x©y dùng hµng ngµn<br /> phßng häc, song tr−êng líp vÉn kh«ng ®ñ. ChÝnh v× vËy mµ sÜ sè häc sinh rÊt cao<br /> trong líp, cã nh÷ng n¬i lªn ®Õn 60 em/líp. Ngµnh gi¸o dôc ®· ph¶i ®Ò xuÊt ph−¬ng<br /> ¸n chØ cho c¸c em häc sinh häc diÖn häc giái míi ®−îc nhËn vµo häc tr−êng c«ng cßn<br /> l¹i lµ ph¶i häc tr−êng b¸n c«ng vµ d©n lËp, ®iÒu nµy ®· g©y ph¶n øng quyÕt liÖt<br /> trong d− luËn.<br /> VÊn ®Ò häc hµnh cho con em trong c¸c gia ®×nh di c− th−êng xuyªn ®−îc d−<br /> luËn quan t©m. T×nh h×nh hiÖn nay cho thÊy ngay c¶ víi häc sinh cã hé khÈu<br /> th−êng tró ë thµnh phè nÕu häc kh«ng ®óng tuyÕn còng sÏ ph¶i nép häc phÝ vµ c¸c<br /> lo¹i phô thu cao h¬n so møc quy ®Þnh chung. §iÒu khã kh¨n cho ng−êi lao ®éng<br /> nghÌo nhËp c− lµ hä kh«ng cã ®ñ kh¶ n¨ng lo cho c¸c chi phÝ phô thu nµy. HËu qu¶<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  NguyÔn V¨n Tiªn & NguyÔn Hoµng Mai 21<br /> <br /> lµ trÎ em ph¶i thÊt häc hoÆc chÊp nhËn ®i häc t¹i c¸c tr−êng chÊt l−îng thÊp.<br /> Nh÷ng khóc m¾c trªn lµ do quy ®Þnh chÝnh s¸ch ph©n bæ kinh phÝ cho gi¸o dôc dùa<br /> theo chØ tiªu tõng tr−êng vµ theo sè l−îng häc sinh. Nh− vËy, so víi c«ng søc ®ãng<br /> gãp cña ng−êi di c− th× viÖc häc hµnh cña con em hä cßn nhiÒu thiÖt thßi, bÞ ph©n<br /> biÖt do kh«ng cã hé khÈu th−êng tró vµ chÞu thu phÝ cao h¬n hoÆc thËm chÝ bÞ tõ<br /> chèi nhËn vµo häc nÕu nh− tr¸i tuyÕn.<br /> §êi sèng v¨n hãa tinh thÇn ®èi víi ®a sè lao ®éng di c− cßn rÊt nhiÒu h¹n<br /> chÕ. ThiÕu hôt nhiÒu nhÊt lµ c¸c c¬ së sinh ho¹t v¨n hãa, thÓ dôc thÓ thao, vui ch¬i<br /> gi¶i trÝ,… Nguyªn nh©n th× nhiÒu nh−ng trong ®ã cã thiÕu sãt ngay tõ kh©u quy<br /> ho¹ch c¸c khu c«ng nghiÖp, doanh nghiÖp vµ chÝnh quyÒn c¸c cÊp ®· kh«ng quan<br /> t©m ®Õn viÖc bè trÝ mÆt b»ng cho c¸c c«ng tr×nh nµy, thËm chÝ mét s©n ch¬i bãng ®¸<br /> còng kh«ng cã chç. Trong khi ®ã, c¸c dÞch vô gi¶i trÝ kh«ng lµnh m¹nh l¹i mäc lªn<br /> nh− nÊm ë thµnh phè, va xung quanh c¸c khu c«ng nghiÖp, lµ nguy c¬ tiÒm Èn dÉn<br /> ®Õn c¸c tÖ n¹n x· héi.<br /> TiÕp cËn hç trî xãa ®ãi gi¶m nghÌo<br /> Cã thÓ nãi r»ng ng−êi di c− ®Õn thµnh phè chñ yÕu víi môc ®Ých t×m kiÕm<br /> viÖc lµm nh»m c¶i thiÖn cuéc sèng. §a sè hä lµ nh÷ng ng−êi cã quyÕt t©m vµ nghÞ<br /> lùc, kh«ng muèn chÞu c¶nh ®ãi nghÌo ë quª h−¬ng. V× vËy hä ®Õn thµnh phè t×m<br /> viÖc lµm chø kh«ng ph¶i t×m kiÕm sù hç trî xãa ®ãi gi¶m nghÌo. Qua kh¶o s¸t, chØ<br /> cã mét sè tr−êng hîp r¬i vµo diÖn ®ãi nghÌo ë ®« thÞ vµ cã nhu cÇu vay vèn xãa ®ãi<br /> gi¶m nghÌo.<br /> Mét c¸n bé lµm xãa ®ãi gi¶m nghÌo ë x· B×nh H−ng Hoµ A (thµnh phè Hå<br /> ChÝ Minh) cho biÕt “T«i ë trong Ban xãa ®ãi gi¶m nghÌo, vÒ vÊn ®Ò vay vèn, kh«ng<br /> cã ph©n biÖt g× gi÷a ng−êi di c− vµ b¶n ®Þa, n»m trong diÖn xãa ®ãi gi¶m nghÌo th×<br /> ®Òu ®−îc vay hÕt. Tuy nhiªn do h¹n chÕ kinh phÝ cho vay nªn khi phª duyÖt nªn<br /> m×nh ph¶i chän ng−êi khã kh¨n nhÊt tr−íc. §èi víi vay vèn lín ®Ó lµm ¨n kinh<br /> doanh th× lµ khã víi ng−êi di c−, v× hä kh«ng cã thÕ chÊp, nh−ng ®ã lµ lÜnh vùc kh¸c<br /> råi, bëi ng−êi ta vay vèn ®Ó lµm giµu chø kh«ng ph¶i xãa nghÌo n÷a”.<br /> §¨ng ký hé tÞch - hé khÈu<br /> §©y lµ vÊn ®Ò bøc xóc vµ gay go nhÊt, ®−îc c«ng luËn rÊt quan t©m. C¸c<br /> ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng ®· kh«ng Ýt giÊy mùc ®Ó c¶nh b¸o vÒ nh÷ng thñ tôc<br /> r¾c rèi, nhiªu khª víi nh÷ng khã kh¨n liªn quan ®Õn cuèn sæ hé khÈu cña ng−êi di<br /> c−. GÇn ®©y, viÖc thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 108-2005/N§-CP nh»m söa ®æi mét sè quy<br /> ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh 51/N§-CP cña ChÝnh phñ vÒ hé khÈu ®· ®em l¹i mét sè thuËn<br /> lîi ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hé khÈu (tuy cßn nhiÒu v−íng m¾c). Hé khÈu lµ h×nh thøc<br /> duy nhÊt mµ hiÖn nay chÝnh quyÒn c¸c thµnh phè ®Ó qu¶n lý c«ng d©n. Ng©n s¸ch<br /> ph©n bæ cho gi¸o dôc, y tÕ, l−¬ng h−u ®Òu theo d©n sè ®¨ng ký th−êng tró trong sæ<br /> hé khÈu.<br /> Kh¸c víi ng−êi d©n cã hé khÈu th−êng tró (KT1, KT2), ng−êi di c− ®−îc<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 22 Di d©n ®Õn c¸c thµnh phè lín ë ViÖt Nam: nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn vµ chÝnh s¸ch<br /> <br /> ph©n lo¹i theo hai diÖn KT3 vµ KT4. Tr−êng hîp ®Õn thµnh phè tõ mét n¨m trë lªn<br /> vµ cã ý ®Þnh c− tró dµi h¹n, cã nhµ ë hîp ph¸p (hoÆc nhµ thuª do chñ nhµ hîp ph¸p<br /> b¶o l·nh) sÏ ®−îc ®¨ng ký KT3 vµ hµng n¨m cÇn ph¶i ®¨ng ký t¹m tró l¹i. Nh©n<br /> khÈu KT3 kh«ng ph¶i trë vÒ quª lÊy giÊy t¹m v¾ng hµng n¨m, chØ cÇn lÊy giÊy t¹m<br /> v¾ng mét lÇn ®Çu tiªn. Cßn diÖn KT4 lµ nh÷ng ng−êi t¹m tró víi thêi gian tõ 6<br /> th¸ng trë lªn, ph¶i ë nhµ thuª hay nhµ trä, hiÖn cã viÖc lµm t¹i thµnh phè, nhãm<br /> nµy ph¶i ®¨ng ký l¹i 6 th¸ng/lÇn. §a sè nh©n khÈu KT4 lµ c«ng nh©n khu c«ng<br /> nghiÖp vµ lao ®éng ngo¹i tØnh, th−êng tËp trung chñ yÕu ë c¸c nhµ trä, nhµ t¹m nh−<br /> ®· tr×nh bµy ë trªn.<br /> CÇn thõa nhËn r»ng c¸c cÊp chÝnh quyÒn thµnh phè muèn h¹n chÕ nh©n<br /> khÈu tõ n¬i kh¸c ®Õn c− tró t¹i ®Þa ph−¬ng v× møc ®é qu¸ t¶i cña c¬ së h¹ tÇng, do<br /> ng¹i tr¸ch nhiÖm vµ mét phÇn còng do lèi sèng ng−êi di c− ch−a phï hîp víi mü<br /> quan ®« thÞ. Tuy vËy còng nªn ph©n biÖt râ r»ng kh«ng ph¶i ng−êi di c− nµo còng<br /> cÇn cã hé khÈu th−êng tró. Thùc tÕ chÝnh lµ ng−êi d©n, kh«ng ph©n biÖt t×nh tr¹ng<br /> di c−, ®ßi hái c¸c dÞch vô ¨n theo hé khÈu cÇn ®−îc xãa bá. ViÖc ®ßi hái x¸c nhËn c¸c<br /> yªu cÇu vÒ nhµ ë hîp ph¸p, hay ®Êt ®ai kh«ng thuéc diÖn quy ho¹ch tr−íc khi xem<br /> xÐt cÊp hé khÈu th× chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng l¹i kh«ng ®ñ thÈm quyÒn vµ th«ng tin<br /> ®Ó gi¶i quyÕt. ViÖc ®¨ng ký KT3 hay KT4 sÏ Ýt cã ý nghÜa nÕu nh− nã kh«ng ¶nh<br /> h−ëng ®Õn viÖc h−ëng thô dÞch vô x· héi c¬ b¶n nh− kh¸m ch−a bÖnh vµ nhÊt lµ<br /> viÖc häc hµnh cña trÎ em. Nh÷ng khã kh¨n vÒ chÝnh s¸ch trªn ch−a ®¶m b¶o sù<br /> c«ng b»ng vµ phï hîp víi xu h−íng ph¸t triÓn cña x· héi.<br /> VÒ ®¨ng ký khai sinh cho trÎ em, ®èi víi nh÷ng trÎ em trong c¸c gia ®×nh di<br /> c− kh«ng cã hé khÈu hay giÊy tê tïy th©n, hoÆc do chç ë kh«ng æn ®Þnh, viÖc ¸p<br /> dông thÈm quyÒn ®¨ng ký khai sinh cho trÎ em theo NghÞ ®Þnh 83 N§/CP hiÖn<br /> hµnh rÊt khã kh¨n. NhiÒu n¬i kh«ng cÊp giÊy khai sinh mµ yªu cÇu hä ph¶i vÒ n¬i<br /> ®¨ng ký hé khÈu th−êng tró ®Ó lµm theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh. VÊn ®Ò<br /> ®¨ng ký kÕt h«n còng gièng nh− khai sinh, rÊt khã cho nh÷ng tr−êng hîp kh«ng cã<br /> hé khÈu th−êng tró. NhiÒu tr−êng hîp t¹m tró kh«ng ®−îc phÐp ®¨ng ký kÕt h«n<br /> ®−îc, theo ph¶n ¸nh cña ng−êi d©n:<br /> “T«i cã hé khÈu KT3, cã con lËp gia ®×nh ®−îc ®¨ng ký kÕt h«n t¹i ®©y nh−ng<br /> khi ®i lµm giÊy khai sinh cho ch¸u bÐ th× l¹i kh«ng ®−îc mµ ph¶i vÒ quª xin giÊy tê.<br /> Hä yªu cÇu lµ ph¶i xãa sæ hé khÈu cña mÑ ë quª, mµ quª chóng t«i th× ë ngoµi B¾c<br /> mçi lÇn vÒ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n”.<br /> “C¸ch ®©y 10 n¨m em ®· ®¨ng ký KT3 råi, khi lËp gia ®×nh n¨m 2003 em ®i<br /> ®¨ng ký kÕt h«n ë ph−êng nh−ng ph−êng tõ chèi b¶o ph¶i quª vÒ quª ®¨ng ký”.<br /> (Th¶o luËn nhãm ë x· B×nh H−ng Hßa, thµnh phè Hå ChÝ Minh).<br /> 3. CÇn ®æi míi c¸c quy ®Þnh vµ chÝnh s¸ch<br /> Nh÷ng ®iÒu kho¶n cña HiÕn ph¸p, c¸c Bé LuËt cña n−íc ta ®· t¹o ®iÒu kiÖn<br /> cho ng−êi d©n ®−îc tù do ®i l¹i vµ t×m viÖc lµm. VÒ c¬ b¶n, c¸c v¨n b¶n quy ®Þnh<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />  NguyÔn V¨n Tiªn & NguyÔn Hoµng Mai 23<br /> <br /> h−íng dÉn thi hµnh ë c¸c cÊp tu©n theo ®óng h−íng dÉn thùc hiÖn cña c¸c c¬ quan<br /> ban ngµnh Trung −¬ng. Mét sè ®Þa ph−¬ng ®· cã nh÷ng quy ®Þnh “xÐ rµo, v−ît<br /> khung” nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ng−êi di c− tham gia hoµ nhËp vµo c¸c ho¹t<br /> ®éng kinh tÕ x· héi, gãp phÇn t¹o ra sù c«ng b»ng h¬n trong ®êi sèng d©n c− ®« thÞ.<br /> KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ cho thÊy ®a sè ý kiÕn cña l·nh ®¹o vµ nh©n d©n ®Òu ®¸nh<br /> gi¸ di d©n lµ nguån lùc quan träng ®Ó bæ sung lao ®éng phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ,<br /> x©y dùng ®Êt n−íc vµ kh«ng ai phñ nhËn vai trß cña lao ®éng di c− ®Õn lµm viÖc ë<br /> c¸c thµnh phè lín. Tuy nhiªn, do qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa nhanh, c¬ chÕ qu¶n lý ®Êt ®ai,<br /> nhµ ë ch−a hoµn chØnh nªn ®· t¹o nªn rÊt nhiÒu v−íng m¾c ®èi víi ng−êi d©n thµnh<br /> phè nãi chung, ®Æc biÖt víi nh÷ng ng−êi lao ®éng thu nh©p thÊp, l¹i kh«ng cã hé<br /> khÈu th−êng tró. Do ch−a cã kinh nghiÖm trong nh÷ng n¨m ®Çu më cöa, nªn c¸c<br /> thµnh phè lín ®· tiÕp nhËn nhiÒu dù ¸n ®Çu t− sö dông nhiÒu lao ®éng phæ th«ng;<br /> viÖc quy ho¹ch vµ ph¸t triÓn c¸c ®« thÞ vÖ tinh chËm ®· dÉn ®Õn tËp trung d©n c− ë<br /> thµnh phè lín, g©y nªn sù qu¸ t¶i vÒ dÞch vô ®« thÞ.<br /> Trong khi ®ã, c¸c chÝnh s¸ch x· héi ch−a thùc sù quan t©m ®óng møc ®Õn<br /> ng−êi lao ®éng di c−. Do c¸ch ph©n bæ ng©n s¸ch hiÖn nay, c¬ b¶n dùa trªn sè liÖu<br /> chÝnh thøc tõ hÖ thèng hé khÈu nªn ng−êi di c− bÞ thiÖt thßi vµ ph©n biÖt ®èi xö<br /> trong nhiÒu dÞch vô x· héi vÒ v¨n hãa, gi¸o dôc, y tÕ t¹i n¬i ®Õn. §iÒu nµy cßn do ë<br /> tÇm vÜ m« ch−a cã bé, ngµnh nµo ®−îc ph©n c«ng chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n lý nhµ<br /> n−íc vÒ di d©n ®« thÞ. Còng tõ ®ã mµ thiÕu mét chiÕn l−îc, quy ho¹ch tæng thÓ vµ hÖ<br /> thèng chÝnh s¸ch ®ång bé cho ng−êi lao ®éng. Mét vÝ dô râ rµng ®· cho thÊy do<br /> thiÕu chñ tr−¬ng vµ chØ ®¹o trong quy ho¹ch c¸c khu c«ng nghiÖp nªn ®· dÉn ®Õn<br /> t×nh tr¹ng c¸c tØnh thµnh chØ x©y nhµ m¸y chø kh«ng ch¨m lo ng−êi lao ®éng vÒ ®êi<br /> sèng x· héi, v¨n hãa vµ tinh thÇn.<br /> Gièng nh− ë nhiÒu quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi, ng−êi lao ®éng di c− ®Õn c¸c<br /> thµnh phè lín ë n−íc ta lu«n yÕu thÕ vÒ ph¸p lý, hiÓu biÕt vµ quan hÖ x· héi bÞ h¹n<br /> chÕ. Do kü n¨ng tay nghÒ thÊp nªn sè ®«ng chÊp nhËn lµm lao ®éng gi¶n ®¬n, thu<br /> nhËp thÊp, bÊp bªnh. §Ó cã ®−îc nh÷ng gi¶i ph¸p b¶o vÖ quyÒn lîi vµ t¹o ®iÒu kiÖn<br /> cho ng−êi di c− tiÕp cËn, thô h−ëng dÞch vô x· héi, xin ®Ò nghÞ:<br /> 1. Thèng nhÊt quan ®iÓm coi di d©n lµ ®éng lùc tÝch cùc thóc ®Èy sù ph¸t<br /> triÓn kinh tÕ-x· héi, gãp phÇn ph©n bè l¹i d©n c−, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ - lao<br /> ®éng, gi¶i quyÕt viÖc lµm, n©ng cao møc sèng. Di d©n cÇn trë thµnh mét cÊu thµnh<br /> cña chiÕn l−îc ph¸t triÓn bÒn v÷ng.<br /> 2. N©ng cao vai trß Nhµ n−íc trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch di d©n, tr−íc<br /> hÕt cÇn x©y dùng LuËt c− tró, ph©n c«ng cô thÓ mét bé qu¶n lý nhµ n−íc vÒ vÊn ®Ò<br /> nµy. §iÒu mÊu chèt cña bé luËt nµy lµ ph¶i b·i bá nh÷ng quy ®Þnh ¨n theo hé khÈu,<br /> cÇn huû bá ®−îc quy ®Þnh hé khÈu ®ßi nhµ, nhµ ®ßi hé khÈu, kh«ng biÕn hé khÈu<br /> thµnh ph−¬ng tiÖn hay ®iÒu kiÖn h¹n chÕ c¸c quyÒn cña c«ng d©n, trong ®ã cã<br /> quyÒn tù do c− tró.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br /> 24 Di d©n ®Õn c¸c thµnh phè lín ë ViÖt Nam: nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn vµ chÝnh s¸ch<br /> <br /> 3. Nhµ n−íc thùc hiÖn chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch vµ −u ®·i víi doanh nghiÖp<br /> tæ chøc x©y nhµ ë cho c«ng nh©n lao ®éng. MiÔn tiÒn sö dông ®Êt ®èi víi c¸c dù ¸n<br /> x©y dùng nhµ ë cho thuª gi¸ thÊp, gi¶m thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp vµ c¸c lo¹i<br /> thuÕ kh¸c. Quy ho¹ch khu c«ng nghiÖp ph¶i g¾n víi quy ho¹ch nhµ ë cho c«ng<br /> nh©n. Trong nh÷ng tr−êng hîp cÇn thiÕt cã thÓ cho doanh nghiÖp ®Êu thÇu thuª ®Êt<br /> x©y dùng c¸c lo¹i h×nh nhµ cho thuª víi møc gi¸ hîp lý. Ngµnh y tÕ cÇn cã kÕ ho¹ch<br /> ®Þnh h−íng ch¨m sãc søc kháe cho ng−êi di c−, ®Æc biÖt trong c«ng t¸c phßng bÖnh,<br /> cung thÊp th«ng tin vµ dÞch vô ch¨m sãc søc kháe sinh s¶n, c¸c bÖnh x· héi vµ<br /> HIV/AIDS, ®¶m b¶o vÖ sinh an toµn thùc phÈm t¹i c¸c doanh nghiÖp, hiÖn nay c¸c<br /> ®Þa ph−¬ng tù xoay së lµ chÝnh.<br /> 4. Sím ®iÒu chØnh møc l−¬ng tèi thiÓu ¸p dông cho doanh nghiÖp trong khu<br /> c«ng nghiÖp, nhÊt lµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t− n−íc ngoµi ®Ó b¶o ®¶m quyÒn lîi<br /> cho ng−êi lao ®éng, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó hä c¶i thiÖn vÒ nhµ ë, h−ëng thô c¸c ®iÒu<br /> kiÖn x· héi kh¸c. LuËt hãa møc l−¬ng tèi thiÓu, cã nh÷ng quy ®Þnh cÇn thiÕt trong<br /> ph¸p luËt vÒ t¨ng l−¬ng cho c«ng nh©n c¸c khu c«ng nghiÖp, ®¶m b¶o nhu cÇu cuéc<br /> sèng cña ng−êi lao ®éng di c−.<br /> 5. Khi ph©n bæ chi ng©n s¸ch th−êng xuyªn vµ ®Çu t− x©y dùng c¬ b¶n, cÇn<br /> l−u ý ®Õn nh÷ng ®Þa ph−¬ng cã nhiÒu ng−êi di c− vµ c«ng khai møc chi ng©n s¸ch ®ã<br /> lªn c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, ®Ó ng−êi lao ®éng biÕt nhµ n−íc ®· quan<br /> t©m ®Õn hä vµ ®Þa ph−¬ng còng kh«ng cã quyÒn tõ chèi ®¸p øng dÞch vô x· héi cña<br /> ng−êi di c−.<br /> 6. Ngµnh thèng kª cÇn thèng nhÊt c¸ch tÝnh sè liÖu d©n sè c− tró trªn mçi<br /> ®Þa bµn lµm c¬ së cho viÖc ph©n bæ ng©n s¸ch mét c¸ch c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶ h¬n.<br /> §¨ng ký hé khÈu chØ nh»m ®Ó phôc vô cho c«ng t¸c qu¶n lý x· héi, duy tr× trËt tù<br /> an ninh vµ t«n träng quyÒn c− tró cña c«ng d©n theo luËt ®Þnh. Kh«ng ®−îc lÊy hé<br /> khÈu lµ c¬ së ®Ó gi¶i quyÕt c¸c chÝnh s¸ch x· héi kh¸c hoÆc ®Ó h¹n chÕ di d©n. C¸c<br /> dÞch vô x· héi ¨n theo hé khÈu cÇn ®−îc xãa bá. §©y lµ vÊn ®Ò cã tÝnh nguyªn t¾c,<br /> phï hîp víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trong t×nh h×nh hiÖn nay.<br /> 7. H¹n chÕ tiÕp nhËn c¸c dù ¸n ®Çu t− cÇn nhiÒu lao ®éng phæ th«ng ë ®« thÞ<br /> nh»m t¹o ra hµng rµo kü thuËt vµ c«ng nghÖ ®Ó gi¸n tiÕp h¹n chÕ di c− lao ®éng phæ<br /> th«ng ®Õn c¸c ®« thÞ lín nh− Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh. T¨ng c−êng ®Çu t−<br /> ph¸t triÓn, n©ng cao møc sèng vµ thu nhËp cho khu vùc n«ng th«n, h×nh thµnh c¸c<br /> ®« thÞ vÖ tinh ®Ó h¹n chÕ h×nh thµnh c¸c siªu ®« thÞ lín.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học:www.ios.org.vn<br />