Di sản phương Tây tại Đông Nam Á: Phương pháp - công cụ và dự án thực tiễn

Tổng hợp nội dung tọa đàm<br /> 15 /16 - 6 - 2015<br /> 50 Đào Duy Từ, Hà Nội<br /> <br /> Lời tựa<br /> Cuộc tọa đàm này là hội thảo thứ ba trong chuỗi hội thảo<br /> do Trung tâm Dự báo và Nghiên cứu đô thị (PADDI – cơ<br /> quan hợp tác giữa Vùng Rhône-Alpes và Thành phố Hồ<br /> Chí Minh) và Dự án hợp tác Phát triển đô thị Hà Nội –<br /> Île-de-France (IMV – cơ quan hợp tác giữa Vùng Île-deFrance và Thành phố Hà Nội) khởi xướng với sự hỗ trợ<br /> của Quỹ Tương trợ ưu tiên (FSP) dành cho di sản miền<br /> nam Lào (của Bộ Ngoại giao và Hợp tác châu Âu Cộng<br /> hòa Pháp). PADDI và IMV là hai cơ quan hợp tác cấp địa<br /> phương đã phối hợp với các cơ quan chuyên môn của<br /> TP Hồ Chí Minh và Hà Nội để soạn thảo và áp dụng các<br /> chính sách bảo vệ, gìn giữ và phát huy giá trị di sản bên<br /> cạnh nhiều hoạt động trong các lĩnh vực hợp tác khác<br /> liên quan đến đô thị. Hai cuộc tọa đàm trước đã được tổ<br /> chức vào tháng 03 và tháng 11/2014 tại TP HCM. Hội<br /> thảo thứ nhất nhằm mục tiêu đánh giá vai trò của di sản<br /> tại các thành phố lớn của các nước đang phát triển và<br /> trong quá trình đô thị hóa nhanh chóng với tiêu đề<br /> « Dung hòa giữa bảo tồn di sản và phát triển : những<br /> công cụ nào phục vụ cho việc bảo tồn di sản tại TP<br /> HCM ? ». Hội thảo thứ hai đi sâu hơn vào các công cụ<br /> thống kê, xếp hạng và quản lý pháp quy với tiêu đề<br /> « Bảo tồn di sản : xếp hạng, các công cụ pháp quy<br /> và quá trình thực hiện ». Loạt hội thảo này phản ánh<br /> thực tiễn ở các thành phố lớn của Việt Nam hiện đang<br /> lập và áp dụng các chính sách bảo tồn di sản trong<br /> những lĩnh vực giàu tiềm năng. Các hội thảo có nội dung<br /> khác nhau đều tổng kết kinh nghiệm của các đô thị ở<br /> Việt Nam và Đông Nam Á, nhất là trong khuôn khổ các<br /> dự án hợp tác cấp địa phương. Vì vậy, những hội thảo<br /> này tạo thuận lợi cho các chuyên gia trao đổi kinh nghiệm<br /> và thúc đẩy hình thành mạng lưới kết nối giữa các đại<br /> biểu tham gia.<br /> Mục tiêu của cuộc tọa đàm lần thứ ba với chủ đề « Di<br /> sản phương Tây ở Đông Nam Á : các phương pháp<br /> – công cụ và dự án thực tiễn » là so sánh những kinh<br /> nghiệm cụ thể tại nhiều thành phố khác nhau trong khu<br /> vực Đông Nam Á. Việc chia sẻ các cách làm hay nhằm<br /> hiểu rõ hơn những tiến bộ trong các dự án bảo tồn di sản<br /> kiến trúc phương Tây và từ những cách làm tốt sẽ đánh<br /> giá những công cụ cần áp dụng để thực hiện được một<br /> chính sách phát huy giá trị những di sản này. Đó có thể<br /> là các công cụ kỹ thuật hay hành chính, pháp lý, học<br /> thuật, ...<br /> <br /> Một số dự án được giới thiệu sẽ phát huy giá trị kinh<br /> nghiệm của các chuyên gia Pháp trong lĩnh vực quản lý<br /> di sản kiến trúc, đô thị và cảnh quan, đặc biệt qua các dự<br /> án hợp tác cấp địa phương (Lyon/TP HCM, Hà Nội/Toulouse, Hà Nội/Île-de-France), công cụ thực sự để phát<br /> triển đô thị, từ đó xây dựng những dự án thí điểm và<br /> những hoạt động mà các cơ quan đối tác Việt Nam<br /> thường gặp khó khăn nếu không có sự hỗ trợ của<br /> chuyên gia quốc tế.<br /> <br /> en Asie<br /> <br /> du Sud-Est<br /> <br /> Patrimoine<br /> occidental<br /> Méthodes-outils<br /> et projets opérationnels<br /> <br /> Di sản phương Tây ở Đông Nam Á : Các phương pháp – công cụ và dự án thực tiễn / Tổng hợp nội dung tọa đàm / 15/16 - 6 - 2015<br /> <br /> 2<br /> <br /> Bối cảnh<br /> Tại Việt Nam, ngay sau khi giành độc lập, những tòa nhà<br /> được xây dựng thời thuộc địa đã được bố trí dành cho<br /> các cơ quan của chính quyền mới. Một sự tiếp nối về<br /> công năng sử dụng theo phương châm thực dụng và<br /> kinh tế thời chiến. Do đó, các trường học thời Pháp vẫn<br /> tiếp tục được sử dụng làm trường học, Tòa đốc lý trở<br /> thành trụ sở Ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội, nhà<br /> bưu điện vẫn giữ nguyên chức năng, Phủ Toàn quyền<br /> trở thành Phủ Chủ tịch… Việc duy trì công năng trong<br /> các tòa nhà như vậy đã tạo thuận lợi cho việc các công<br /> trình được nhìn nhận như một yếu tố riêng trong văn hóa<br /> của người Việt. Kiến trúc phương Tây thời thuộc địa<br /> không bị trở thành một đối tượng phải phá bỏ theo hệ tư<br /> tưởng mà trái lại, trong một giai đoạn cần phải củng cố<br /> tinh thần dân tộc, sự hiện diện của kiến trúc phương Tây<br /> đã trở thành một phương tiện thể hiện sự khác biệt nhất<br /> định so với những quốc gia láng giềng trong quá khứ<br /> không phải trải qua thời thuộc địa của một cường quốc<br /> châu Âu. Do đó, giá trị kiến trúc và quy hoạch đô thị<br /> của thời kỳ thuộc địa là những ưu điểm không cần<br /> phải chứng minh. Tuy nhiên, việc bảo vệ những giá<br /> trị này vẫn còn mang tính sơ khai và vẫn chịu ảnh<br /> hưởng nhiều từ những lợi ích kinh tế của các nhà<br /> đầu tư bất động sản.<br /> Với cách làm hợp lý và có phương pháp, các cơ quan<br /> chức năng ở cấp trung ương và địa phương đã chỉ đạo<br /> phân loại và bảo vệ những công trình tiêu biểu của văn<br /> hóa Việt Nam như đình, đền, chùa, những quần thể kiến<br /> trúc có giá trị… Di sản này chủ yếu là những công trình<br /> xây dựng bằng gỗ, chịu ảnh hưởng rất nhiều của « nền<br /> văn minh thực vật » mà các nhà nhân chủng học đã xác<br /> định tại khu vực Đông Nam Á. Những kiến thức và hiểu<br /> biết liên quan đến kiến trúc truyền thống của Việt Nam<br /> đã được phát triển tới một trình độ rất cao với việc tiếp<br /> thu các kỹ thuật và hình thái truyền thống của khung nhà<br /> gỗ, các chi tiết và cách thức lắp dựng. Nếu đâu đó còn<br /> có những dự án trùng tu chưa đúng với những kinh<br /> nghiệm đó thì chủ yếu chỉ do công tác quản lý kém, chỉ<br /> đạo kém hoặc do những hạn chế về kinh phí.<br /> Vả lại, những kiến thức và hiểu biết về kiến trúc và<br /> quy hoạch đô thị thời thuộc địa chưa đạt được trình<br /> độ tương ứng như đối với kiến trúc truyền thống<br /> Việt Nam. Có rất nhiều cuốn sách viết về kiến trúc cổ<br /> Việt Nam như về các ngôi chùa, đình hay phủ điện.<br /> Những nghiên cứu về kiến trúc bản xứ cũng không kém<br /> <br /> phần phong phú như nghiên cứu về loại hình nhà ở<br /> nông thôn, kiến trúc gỗ với các dạng khung nhà phức<br /> tạp, các phong cách và hình thái khác nhau với những<br /> trường hợp tham chiếu rất tiêu biểu. Trong khi đó vẫn<br /> còn thiếu rất nhiều nghiên cứu về kiến trúc thời thuộc địa<br /> của các chuyên gia Việt Nam (ngoài một số cuốn sách<br /> của Đặng Thái Hoàng, Trần Hùng và Nguyễn Quốc Thông) và cả chuyên gia Pháp (tuy cũng có một vài tên tuổi<br /> như Christian Pédelahore, Arnaud Le Brusq, France<br /> Mangin và Caroline Herbelin).<br /> Ngoài những kiến thức khoa học liên quan đến di sản<br /> thời thuộc địa, các cơ chế hành chính và kỹ thuật cần<br /> thiết để triển khai các dự án trùng tu đối với loại hình<br /> di sản này cũng vẫn còn rất sơ sài và chưa đủ hiệu<br /> quả. Ví dụ, không phải tất cả những công trình lịch sử đã<br /> được xếp hạng và thuộc quyền quản lý của Bộ Văn hóa<br /> – Thể thao – Du lịch đều được lập hồ sơ một cách đầy<br /> đủ (vẽ ghi kiến trúc, đánh giá kết cấu, hiện trạng…).<br /> Cuối cùng, những hiểu biết và kỹ thuật nghiên cứu cũng<br /> như bảo tồn các công trình xây dựng bằng vật liệu gạch<br /> đá chưa phát triển mạnh như với những công trình xây<br /> dựng bằng gỗ : các phương pháp thống kê và vẽ ghi<br /> không được kiểm soát tốt, các chương trình đào tạo<br /> chuyên ngành chưa có, khó xác định được các chuyên<br /> gia trong lĩnh vực này, vẫn còn ít doanh nghiệp có khả<br /> năng cung cấp những vật liệu phù hợp cho các dự án<br /> trùng tu và việc tìm kiếm ngân sách cho những nghiên<br /> cứu sơ bộ thực hiện dự án trùng tu chưa thực sự được<br /> chính quyền cũng như các nhà đầu tư tư nhân chú ý.<br /> Tuy nhiên, đã có nhiều dự án được triển khai cho<br /> thấy nhận thức về những cơ hội liên quan đến di sản<br /> kiến trúc phương Tây hoặc thời kỳ thuộc địa. Tại Hà<br /> Nội, dự án trùng tu Nhà hát Lớn năm 1997 nhân dịp Hội<br /> nghị Thượng đỉnh Pháp ngữ cho đến nay vẫn là một dự<br /> án tiêu biểu và mẫu mực. Tại TP HCM, những tranh luận<br /> gần đây về tòa nhà Tax Center cũng cho thấy di sản kiến<br /> trúc thời thuộc địa đã có một vị thế mới trong mắt người<br /> dân cũng như chính quyền thành phố. Đà Lạt hiện vẫn<br /> là một trường hợp tương đối đặc thù ở Việt Nam, nơi mà<br /> di sản kiến trúc thời thuộc địa có vị trí trung tâm trong số<br /> những lợi thế phát triển du lịch của thành phố với những<br /> Méthodes-outils<br /> ví dụ về cải tạo biệt thự thành các khách sạn hết sức<br /> et projets opérationnels<br /> thành công.<br /> <br /> en Asie<br /> <br /> du Sud-Est<br /> <br /> Patrimoine<br /> occidental<br /> <br /> Di sản phương Tây ở Đông Nam Á : Các phương pháp – công cụ và dự án thực tiễn / Tổng hợp nội dung tọa đàm / 15/16 - 6 - 2015<br /> <br /> 3<br /> <br /> Chương trình và các diễn giả<br /> Với mục đích so sánh kinh nghiệm về bảo tồn, cuộc tọa<br /> đàm « Di sản phương Tây ở Đông Nam Á : các<br /> phương pháp – công cụ và dự án thực tiễn » được tổ<br /> chức thành ba phiên riêng biệt.<br /> Phiên thứ nhất tập hợp những tham luận về các công<br /> cụ phân tích và phương pháp thống kê, xếp hạng di<br /> sản. Cách tiếp cận này mang tính học thuật nhằm chứng<br /> minh việc cần thiết phải xây dựng một hệ thống kiến<br /> thức về di sản thời thuộc địa và những đối tượng cần<br /> bảo tồn. Từ việc thống kê trên quy mô toàn thành phố<br /> hay một khu vực, điều kiện tiên quyết cho mọi chính<br /> sách bảo tồn, tiếp theo cần soạn thảo một tài liệu chi tiết<br /> cho từng công trình được xếp hạng cần bảo tồn hoặc<br /> trùng tu. Dạng tài liệu này đòi hỏi phải có những năng<br /> lực chuyên môn đặc thù mà các kiến trúc sư chưa được<br /> trang bị đầy đủ. Những khóa đào tạo bổ sung sẽ đóng<br /> vai trò cơ bản, song những dự án thí điểm cũng là một<br /> phương thức để hoàn thiện hoặc thu nhận được những<br /> năng lực nói trên. Trong phiên tọa đàm thứ nhất sẽ có<br /> nhiều tham luận giới thiệu những trường hợp cụ thể về<br /> phương pháp thống kê, phân loại và nghiên cứu giá trị di<br /> sản của các công trình kiến trúc.<br /> Thống kê di sản tại TP Hồ Chí Minh : trường<br /> hợp các biệt thự thời Pháp<br /> Nguyễn Trọng Hòa (Viện Nghiên cứu Phát triển TP<br /> HCM – HIDS) và Ngô Quốc Hùng (Trung tâm<br /> Nghiên cứu Kiến trúc thuộc Sở Quy hoạch – Kiến<br /> trúc TP HCM – DUPA-ARC)<br /> Di sản kiến trúc Hà Nội : vai trò của thời kỳ<br /> thuộc địa qua các tư liệu lưu trữ<br /> (Trường Viễn đông Bác cổ Pháp – EFEO)<br /> Các đặc điểm của kiến trúc thời thuộc địa tại Hà<br /> Nội và các giải pháp bảo tồn bền vững<br /> Trần Quốc Bảo (Đại học Kiến trúc Hà Nội)<br /> Đánh giá hiện trạng kỹ thuật và kết cấu các<br /> công trình kiến trúc phương Tây tại Hà Nội<br /> Nicolas Viste (kiến trúc sư)<br /> Trường Chaillot và việc đào tạo kiến trúc sư<br /> chuyên ngành di sản kiến trúc, đô thị và cảnh<br /> quan tại Pháp và ở nước ngoài<br /> Natacha Pakker (Trường Kiến trúc Chaillot – Paris)<br /> <br /> © IMV<br /> <br /> Sau phiên tọa đàm thứ nhất dành cho các tham luận<br /> và thảo luận, một chương trình tham quan thực địa<br /> đã được tổ chức nhằm tìm hiểu cụ thể các dự án và<br /> những kết quả ban đầu của các chính sách bảo tồn<br /> di sản tại Hà Nội. Với vị thế của một thủ đô có lịch sử<br /> lâu đời (hơn 1000 năm phát triển từ kinh đô đến đô thị),<br /> có vai trò quan trọng trong văn hóa Việt Nam (nằm giữa<br /> vùng châu thổ sông Hồng, cái nôi của nền văn minh<br /> người Việt) ngày càng ý thức được tầm quan trọng của<br /> việc bảo tồn di sản kiến trúc và đô thị của thành phố,<br /> đồng thời cũng tạo nhiều thuận lợi cho các dự án phát<br /> huy giá trị di sản, trong đó có cả những di sản thời thuộc<br /> địa.<br /> Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long – Hà<br /> Nội (Di sản văn hóa thế giới) và tòa nhà VAXUCO<br /> giới thiệu nghiên cứu đánh giá hiện trạng kỹ thuật<br /> và kết cấu của Nicolas Viste<br /> <br /> en Asie<br /> <br /> du Sud-Est<br /> <br /> Khu Phố cổ<br /> giới thiệu các hoạt động trùng tu và phát huy giá trị<br /> do Ban quản lý Phố cổ Hà Nội thực hiện<br /> <br /> Patrimoine<br /> occidental<br /> <br /> Khu Phố cũ và biệt thự ở góc đường Trần Hưng<br /> Đạo / Hàng Bài<br /> Giới thiệu nghiên cứu đánh giá hiện trạng kỹ thuật<br /> Méthodes-outils<br /> và kết cấu của Nicolasprojets opérationnels<br /> et Viste<br /> <br /> Di sản phương Tây ở Đông Nam Á : Các phương pháp – công cụ và dự án thực tiễn / Tổng hợp nội dung tọa đàm / 15/16 - 6 - 2015<br /> <br /> 4<br /> <br /> © IMV<br /> <br /> Phiên tọa đàm thứ ba có chủ đề về sự cần thiết phải<br /> có những công cụ hành chính cho phép chuyển từ<br /> phân tích và tìm hiểu di sản sang các dự án thực<br /> tiễn. Với những ví dụ về việc thành lập các cơ quan<br /> quản lý như Ban quản lý Phố cổ Hà Nội, chúng tôi sẽ đề<br /> cập đến những mối liên hệ cơ bản giữa các dự án thực<br /> tiễn với chính quyền địa phương. Quả thực một chương<br /> trình bảo tồn di sản đương nhiên phải có sự hỗ trợ của<br /> chính quyền và các cơ quan chức năng tại địa phương.<br /> <br /> Ngôi nhà di sản Luang Prabang<br /> Sengaloun Thongsavath (Ngôi nhà di sản Luang<br /> Prabang)<br /> Phát huy giá trị các biệt thự tại Đà Lạt, một cơ<br /> hội về kinh tế và du lịch<br /> Trần Đức Lộc (Phòng Quy hoạch – Kiến trúc thuộc<br /> Sở Xây dựng tỉnh Lâm Đồng)<br /> Ban quản lý Phố cổ Hà Nội, một công cụ thực<br /> tiễn và hành chính<br /> Phạm Tuấn Long (Ban quản lý Phố cổ Hà Nội)<br /> <br /> en Asie<br /> <br /> du Sud-Est<br /> <br /> Patrimoine<br /> occidental<br /> Méthodes-outils<br /> et projets opérationnels<br /> © IMV<br /> <br /> Di sản phương Tây ở Đông Nam Á : Các phương pháp – công cụ và dự án thực tiễn / Tổng hợp nội dung tọa đàm / 15/16 - 6 - 2015<br /> <br /> 5<br /> <br />