Định hướng xây dựng và thực hiện chính sách đối với người có công nhằm đảm bảo hài hòa quan hệ giữa công bằng xã hội với tăng trưởng kinh tế

Trao ®æi vÒ ph­¬ng ph¸p vµ c«ng cô nghiªn cøu<br /> <br /> ĐỊNH HƯỚNG XÂY DỰNG V À THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH ĐỐI VỚI<br /> NGƯỜI CÓ CÔNG NHẰM ĐẢM BẢO HÀI HÒA QUAN HỆ GIỮA CÔNG<br /> BẰNG Xà HỘI VỚI TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ<br /> <br /> <br /> Th.s Bùi Xuân Dự<br /> Phòng NC Chính sách An sinh xã hội<br /> <br /> 1. Quan niệm về người có công và xã hội) trân trọng, tôn vinh và ghi nhận<br /> chính sách ưu đãi xã hội những cống hiến của những người có<br /> công với cách mạng. Trong bối cảnh<br /> Người có công là người đã cống đất nước thống nhất và ngày càng phát<br /> hiến công sức, vật chất, tinh thần và hy triển thì việc thực hiện chính sách ưu<br /> sinh xương máu để bảo vệ giá trị xã hội đãi xã hội đối với người có công với<br /> mà trong hoàn cảnh lịch sử cụ thể thì cách mạng không chỉ thể hiện đạo lý<br /> người có công với cách mạng Việt Nam “uống nước nhớ nguồn” mà còn thể<br /> là những người đã hy sinh, cống hiến hiện trách nhiệm thực hiện công bằng<br /> trong đấu tranh giải phóng dân tộc, xã hội.<br /> thống nhất tổ quốc, b ảo vệ và xây dựng<br /> đất nước ngày càng lớn mạnh. Chính sách ưu đãi xã hội (chính<br /> sách người có công) là một chính sách<br /> Lịch sử phát triển hàng ngàn năm đặc thù dành cho những người hoặc<br /> của Việt Nam đã trải qua nhiều thăng thân nhân những người đã cống hiến,<br /> trầm, mà trong quá trình lịch sử đó đã hy sinh cho sự nghiệp cách mạng giải<br /> ghi nhận vô vàn những con người đã hy phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ tổ<br /> sinh, cống hiến để bảo vệ độc lập dân quốc, làm nghĩa vụ quốc tế.<br /> tộc. Sự nghiệp xây dựng đất nước Việt<br /> Nam xã hội chủ nghĩa ngày nay được Chính sách ưu đãi xã hội về bản<br /> thực hiện trên nền tảng từ thành công chất là sự ghi nhận, trân trọng, tôn vinh,<br /> của cuộc cách mạng giải phóng dân tộc, đền ơn đáp nghĩa đối cới người có<br /> bảo vệ tổ quốc. Để có thành công đó công; chăm lo, bù đắp bằng vật chất,<br /> hàng triệu người Việt Nam đã tự nguyện tinh thần đối với những cống hiến,<br /> hiến dâng của cải, vật chất, tinh thần và đóng góp hy sinh của người có công<br /> cả sinh mạng của mình cho cách mạng. cho sự nghiệp cách mạng. Những cống<br /> Sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống hiến hy sinh đó đã làm nên giá trị xã<br /> nhất đất nước sẽ không thể đạt được nếu hội là thành quả cách mạng trong đấu<br /> thiếu những hy sinh, đóng góp của tranh giải phóng dân tộc, thống nhất tổ<br /> những người có công với cách mạng. quốc, giữ gìn độc lập dân tộc, tự do,<br /> xây dựng đất nước giàu mạnh.<br /> Từ nhận thức đó, Nhà nước (và cả<br /> Hoạt động nghiên cứu khoa học -Số 15/Tháng 3-2008 18<br />  Trao ®æi vÒ ph­¬ng ph¸p vµ c«ng cô nghiªn cøu<br /> 2. Lý do thực hiện chính sách ưu sự cống hiến, đóng góp hy sinh của<br /> đãi xã hội những người có công với cách mạng là<br /> không thể đo đếm để có thể bù đắp<br /> Bất kỳ chính sách nào được xây (theo nguyên tắc công bằng như phân<br /> dựng cũng dựa trên những cơ sở nền tảng phối quyền lợi trong kinh tế) được.<br /> được xã hội công nhân. Đối với chính<br /> sách ưu đãi xã hội, cơ sở nền tảng để xây 3. Các nhóm đối tượng hưởng<br /> dựng và thực hiện chính là đạo đức xã chính sách ưu đãi xã hội<br /> hội và nguyên tắc công bằng xã hội. Đối tượng hưởng chính sách ưu đãi xã<br /> Dưới giác độ về đạo đức xã hội, hội được phân tách theo các tiêu chí sau:<br /> chính sách ưu đãi xã hội thể hiện triết lý + Phân theo đối tượng trực tiếp<br /> “ăn quả nhớ kẻ trồng cây” của dân tộc hay gián tiếp: Chính sách ưu đãi xã hội<br /> Việt Nam. Để có được cuộc sống trong hướng tới cả đối tượng trực tiếp tham<br /> hoà bình, ổn định, kinh tế phát triển gia cống hiến cho cách mạng, đồng thời<br /> ngày nay, người Việt Nam biết ơn và với đối tượng là thân nhân của những<br /> thực hiện đền ơn đáp nghĩa những người người có công với cách mạng. Theo<br /> đã cống hiến hy sinh giúp đỡ cách cách phân nhóm này thì nhóm hưởng<br /> mạng, hay trực tiếp tham gia cách mạng. lợi trực tiếp là người có công bao gồm<br /> Về khía cạnh công bằng xã hội, thương binh, người hưởng chế độ như<br /> vi thực hiện chính sách ưu đãi xã hội<br /> ệc thương binh, anh hùng, thanh niên xung<br /> thể hiện nguyên tắc đóng góp -hưởng phong, cán bộ tiền khởi nghĩa; nhóm<br /> lợi. Rõ ràng rằng mọi thành quả không đối tượng là thân nhân như gia đình liệt<br /> tự nhiên có mà là kết quả của những sỹ, mẹ Việt Nam anh hùng, ...<br /> đóng góp, cống hiến từ quá khứ. Nếu + Phân theo giai đoạn lịch sử:<br /> coi thành quả của cách mạng là làm cho Cách mạng Việt Nam trải qua nhiều<br /> đất nước không ngừng phát triển thì giai đoạn lịch sử từ trước khi độc lập<br /> những người đóng góp cho sự phát dân tộc (tiền khởi nghĩa, 1945), kháng<br /> triển đó có quyền hưởng lợi từ thành chiến chống Pháp, chống Mỹ và làm<br /> quả đạt được. Như vậy, việc người có nghĩa vụ quốc tế.<br /> công với cách mạng hưởng chính sách<br /> ưu đãi mang ý nghĩa công bằng xã hội. + Phân theo hình thức cống hiến,<br /> mức độ hy sinh: Rất nhiều hình thức<br /> Việc luận giải cơ sở thực hiện cống hiến, hy sinh cho cách mạng của<br /> chính sách ưu đãi xã hội nêu trên không người có công như hy sinh tính mạng<br /> chỉ để khẳng định sự cần thiết thực hiện (liệt sỹ), một phần xương máu (thương<br /> chính sách mà còn là cơ sở để xây dựng binh), một thời tuổi trẻ (thanh niên<br /> cách tiếp cận xây dựng, thực hiện chính xung phong),...<br /> sách ưu đãi xã hội. Mặc dù chính sách<br /> ưu đãi xã hội dựa trên hai khía cạnh Việc xem xét theo nhóm đối tượng<br /> nhưng khía cạnh tinh thần, đạo đức xã với những tiêu chí khác nhau là cơ sở<br /> để xác định cách tiếp cận xây dựng,<br /> hội vẫn có vị trí, ý nghĩa quan trọng bởi<br /> thực hiện chính sách ưu đãi một cách<br /> Hoạt động nghiên cứu khoa học -Số 15/Tháng 3-2008 19<br />  Trao ®æi vÒ ph­¬ng ph¸p vµ c«ng cô nghiªn cøu<br /> phù hợp đạo lý và nguyên tắc công hướng cao hơn, phù hợp với nhu cầu của<br /> bằng xã hội. đời sống xã hội. Diện đối tượng hưởng<br /> 4. Cơ sở thực tiễn xây dựng và chính sách ưu đãi xã hội được mở rộng;<br /> thực hiện chính sách ưu đãi xã hội hình thức ưu đãi tiếp tục được bổ sung.<br /> Hệ thống văn bản pháp luật về người có<br /> Trước hết, như đã trình bày ở phần công đã dần được hoàn thiện (Pháp lệnh<br /> trên cơ sở lý luận xây dựng và thực hiện người có công, các chính sách,..) Bên<br /> chính sách ưu đãi xã hội dựa trên nền cạnh đó, các phong trào đền ơn đáp<br /> tảng tư tưởng là triết lý uống nước nhớ nghĩa phát triển đã tăng thêm cả nguồn<br /> nguồn và nguyên tắc công bằng xã hội lực tinh thần, vật chất động viên, giúp<br /> (hay là quyền được hưởng). Tuy nhiên, đỡ người có công và thân nhân người có<br /> câu hỏi đặt ra là chính sách ưu đãi thực công với cách mạng. Mặc dù còn một bộ<br /> hiện như thế nào? mức độ ưu đãi ra sao? phận nhỏ người có công với cách mạng<br /> lại phụ thuộc vào cơ sở thực tiễn phát vẫn sống trong tình trạng nghèo nhưng<br /> triển kinh tế, xã hội của đất nước và đời nhìn chung chính sách ưu đãi xã hội đã<br /> sống của chính đối tượng chính sách ưu góp phần tích cực cải thiện đời sống cho<br /> đãi xã hội. đối tượng.<br /> Việt Nam đang trong quá trình Để bảo đảm mức sống của người<br /> chuyển đổi từ kinh tế tập trung sang xây có công với cách mạng được ngày càng<br /> dựng nền kinh tế thị trường định hướng nâng cao, chất lượng cuộc sống ngày<br /> xã hội chủ nghĩa. Kinh tế Việt Nam tăng càng được cải thiện, người có công và<br /> trưởng nhanh và tương đối ổn định trong thân nhân người có công có nhiều cơ<br /> 20 năm qua với tốc độ tăng trưởng bình hội phát triển thì trên cơ sở thực tiễn<br /> quân đạt khoảng 7,5%. Tình trạng nghèo cuộc sống đó, chính sách ưu đãi cần<br /> đói đã được cải thiện rất ấn tượng trong bảo đảm tính linh hoạt, minh bạch, rõ<br /> 20 năm qua; Việt Nam là nước đi đầu về ràng đồng thời hài hoà giữa tăng trưởng<br /> thực hiện các mục tiêu Thiên niên kỷ. kinh tế với công bằng xã hội.<br /> Mặc dù vẫn còn là nước nghèo với thu 5. Quan điểm về công bằng xã hội<br /> nhập bình quân đầu người khoảng trong xây dựng và thực hiện chính<br /> 640USD nhưng với thành tựu phát triển sách ưu đãi xã hội hài hoà với tăng<br /> kinh tế đó Nhà nước cũng đã có nguồn trưởng kinh tế<br /> lực tốt hơn để thực hiện các chính sách<br /> xã hội t rong đó có chính sách ưu đãi xã Để bảo đ ảm sự hài hoà giữa công<br /> hội. Từ tiền đề đó, mức độ trợ cấp đối bằng xã hội với tăng trưởng kinh tế<br /> với đối tượng chính sách được điều chỉnh trong việc xây dựng và thực hiện chính<br /> tăng lên. Sự phù hợp giữa chế độ chính sách ưu đãi xã hội cần phải quán triệt<br /> sách với điều kiện kinh tế-xã hội ở từng những quan điểm sau:<br /> thời kỳ lịch sử và mức độ đóng góp hy Một là, bảo vệ giá trị văn hoá, triết<br /> sinh cũng thể hiện tính cô ng bằng xã hội. lý sống tốt đẹp của dân tộc là uống<br /> Đời sống của các đối tượng chính nước nhớ nguồn, đền ơn đáp nghĩa đối<br /> sách ưu đãi xã hội cũng được nâng lên với những người đã cống hiến, hy sinh<br /> rõ rệt, mức trợ cấp đối tượng chính sách dành độc lập, tự do cho tổ quốc.<br /> ưu đãi ngày càng được điều chỉnh theo<br /> Hoạt động nghiên cứu khoa học -Số 15/Tháng 3-2008 20<br />  Trao ®æi vÒ ph­¬ng ph¸p vµ c«ng cô nghiªn cøu<br /> Hai là, thực hiện chính sách xã hội chính sách ưu đãi xã hội một cách hài<br /> là đầu tư cho con người, cho xã hội; hoà trong mối quan hệ giữa tăng trưởng<br /> chính sách ưu đãi xã hội là một bộ phận kinh tế và công bằng xã hội. Trên cơ sở<br /> của hệ thống chính sách kinh tế xã hội lý luận, thực tiễn và với những quan<br /> chung của Đảng, Nhà nước ta, nó có vị điểm thực hiện chính sách ưu đãi xã hội,<br /> trí, ý nghĩa quan trọng và không thể trong nội dung dưới đây trình bày định<br /> tách rời với các chính sách kinh tế xã hướng và giải pháp đối với vấn đề xây<br /> hội khác. dựng và thực hiện chính sách ưu đãi xã<br /> Ba là, người có công với cách hội bảo đảm sự hài hoà giữa công bằng<br /> mạng là người đã cống hiến vào sự xã hội với tăng trưởng kinh tế.<br /> nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc có 6.1 Định hướng cơ bản về xây<br /> quyền được hưởng chế độ ưu đãi. dựng và thực hiện chính sách ưu đãi<br /> Bốn là, thực hiện chính sách ưu đãi xã hội bảo đảm sự hài hoà giữa công<br /> đối với người có công với cách mạng bằng xã hội với tăng trưởng kinh tế.<br /> phải phù hợp với mức độ hy sinh, cống Một là , nâng cao mức sống của<br /> hiến và điều kiện kinh tế xã hội ở mỗi người có công với cách mạng thông<br /> thời kỳ cụ thể. qua các chính sách trợ cấp trực tiếp và<br /> Năm là, việc thực hiện chính sách các chính sách ưu đãi gián tiếp để<br /> ưu đãi đến đúng đối tượng, người có người có công với cách mạng và thân<br /> công được hưởng chính sách, hạn chế nhân tiếp cận với cơ hội phát triển.<br /> tối đa tiêu cực. Hai là, xây dựng chế độ chính sách<br /> Sáu là, xã hội hoá công tác chăm sóc ưu đãi theo các mức độ khá c nhau, linh<br /> người có công với cách mạng, phát huy hoạt, công bằng nhưng trên nền tảng<br /> sự tham gia của toàn xã hội; đẩy mạnh thống nhất (tính theo hệ số).<br /> các phong trào đền ơn đáp nghĩa; đa Ba là, thường xuyên rà soát, đánh<br /> dạng hoá hình thức chăm sóc người có giá mức sống của người có công cùng<br /> công; nhà nước tăng cường quản lý, giám với đánh giá mức độ thay đổi trong đời<br /> sát công tác chăm sóc, điều dưỡng người sống xã hội. Khi kinh tế tăng trưởng,<br /> có công theo các tiêu chí, tiêu chuẩn. mức sống nhân dân tăng lên hoặ c giá cả<br /> Bảy là, tạo điều kiện để người có thay đổi thì mức trợ cấp cũng được điều<br /> công và thân nhân người có công tiếp chỉnh một cách hợp lý.<br /> cận các cơ hội phát triển trong đời sống Bốn là , hướng tới xây dựng hệ<br /> xã hội, phát huy năng lực, phẩm chất thống giám sát toàn diện về chất lượng,<br /> của người có công với cách mạng. hiệu quả của việc thực hiện chính sách<br /> 6. Định hư ớng và giải pháp xây đối với người có công với cách mạng.<br /> dựng, thực hiện chính sách ưu đãi xã Năm là, phát triển các hình thức tổ<br /> hội bảo đảm hài hoà giữa tăng trưởng chức chăm sóc, nuôi dưỡng người có<br /> kinh tế và công bằng xã hội công với cách mạng, nâng cao hiệu quả<br /> Từ những nội dung phân tích nêu thực hiện chính sách ưu đãi xã hội,<br /> trên khẳng định có cơ sở lý luận và cơ cung cấp dịch vụ chăm sóc người có<br /> sở thực tiễn để xây dựng và thực hiện công trên cơ sở chuyển từ mô hình nhà<br /> <br /> Hoạt động nghiên cứu khoa học -Số 15/Tháng 3-2008 21<br />  Trao ®æi vÒ ph­¬ng ph¸p vµ c«ng cô nghiªn cøu<br /> nước tổ chức thực hiện và quản lý sang Chế độ trợ cấp và ưu đãi cần đ ược điều<br /> mô hình doanh nghiệp công ích nhà chỉnh một cách đồng bộ, thống nhất.<br /> nướ c thực hiện chức năng giám sát, - Tăng cường công tác truyền<br /> quản lý tiêu chuẩn. thông, nâng cao nhận thức về công<br /> Sáu là, tăng cường các cuộc vận động bằng xã hội trong chính sách xã hội nói<br /> xây dựng quỹ đền ơn đáp nghĩa, tuyên chung và chính sách ưu đãi xã hội nói<br /> truyền vận động nhân dân về ý nghĩa và riêng, thể hiện rõ quan điểm thực hiện<br /> trách nhiệm thực hiện chính sách đối với chính sách ưu đãi ngay trong từng bước<br /> người có công với cách mạng. (đồng thời) của quá trình phát triển kinh<br /> Bảy là, hình thức và chế độ ưu đãi tế xã hội chứ không chờ kinh tế phát<br /> phải phù hợp với đặc điểm, nhu cầu của triển mới thực hiện.<br /> mỗi nhóm đối tượng chính sách bảo - Rà soát đối tượng và xây dựng<br /> đảm cải thiện điều kiện sống cho người các dự báo về quy mô đối tượng, nhu<br /> có công. cầu chăm sóc, trợ cấp cho từng năm và<br /> 6.2 Giải pháp cơ bản xây dựng và cả giai đoạn để có cơ sở hoạch định<br /> thực hiện chính sách ưu đãi xã hội chính sách, giải pháp thúc đẩy công tác<br /> bảo đảm sự hài hoà giữa công bằng đền ơn đáp nghĩa, nâng cao đời sống<br /> xã hội với tăng trư ởng kinh tế. vật chất, tinh thần cho người có công<br /> với cách mạng.<br /> - Trong bối cảnh nền kinh tế điều<br /> chính theo hướng hội nhập kinh tế quốc - Thực hiện công khai, minh bạch<br /> tế, cơ chế hoạt động của các thiết chế chế độ ưu đãi thông qua các đợt tuyên<br /> trong nền kinh tế cũng thay đổi vì vậy truyền, phổ biến chính sách đến mọi<br /> chính sách cũng cần điều chỉnh để phù người dân; tạo thêm các kênh thô ng tin,<br /> hợp với xu thế mới. Ví dụ: dịch vụ xã tư vấn chính sách (như xây dựng phần<br /> hội cơ bản không c hỉ còn được cung mềm tư vấn, hướng dẫn chế độ đối với<br /> cấp bởi bệnh viện, trường học của nhà người có công với cách mạng trên<br /> nước mà nay đã có sự tham gia của các internet) để đối tượng chính sách biết<br /> thành phần kinh tế khác, nếu chính sách và có thể thực hiện quyền lợi của mình.<br /> ưu đãi không gắn với thay đổi này thì - Giám sát chặt chẽ công tác xác<br /> nhu cầu chăm sóc sức khoẻ, giáo dục định người có công với cách mạn g, cải<br /> đối với người có công và thân nhân thiện thủ tục theo hướng nâng cao trách<br /> người có công có thể không đạt được nhiệm của cơ quan thụ lý hồ sơ, giảm<br /> hiệu quả. thiểu thủ tục cho đối tượng, xử lý thích<br /> - Điều chỉnh chính sách linh hoạt đáng những trường hợp gian lận, tiêu<br /> và phù hợp với quá trình phát triển kinh cực hoặc gây khó khăn, cản trở đối<br /> tế xã hội. Khi kinh tế tăng trưởng, đời tượng hưởng lợi. /.<br /> sống nhân dân cải thiện thì mức trợ cấp<br /> ưu đãi người có công cũng phải tăng lên.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hoạt động nghiên cứu khoa học -Số 15/Tháng 3-2008 22<br />