Định nghĩa vật chất của Lenin: Những vấn đề được khẳng định và vài khía cạnh cần bàn thêm

DiÔn ®µn th«ng tin khoa häc x· héi<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> §ÞNH NGHÜA VËT CHÊT CñA LeNIN:<br /> Nh÷ng vÊn ®Ò ®−îc kh¼ng ®Þnh<br /> vµ vµi khÝa c¹nh cÇn bµn thªm<br /> <br /> <br /> Vâ V¡N TH¾NG (*)<br /> <br /> <br /> kh¼ng ®Þnh: “§iÖn tö còng v« cïng tËn<br /> c uèi thÕ kû XIX, nhiÒu ph¸t minh<br /> míi trong khoa häc tù nhiªn ®· ®em<br /> l¹i nh÷ng hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ nguyªn<br /> nh− nguyªn tö; tù nhiªn lµ v« tËn” (1,<br /> T.18, tr.323). Trªn c¬ së ph©n tÝch mét<br /> tö: Wilhelm Conrad Roentgen, nhµ vËt c¸ch s©u s¾c cuéc “khñng ho¶ng vËt lý<br /> lý häc ng−êi §øc, ph¸t hiÖn tia X (1895); häc” vµ phª ph¸n nh÷ng quan niÖm duy<br /> Henri Becquerel, nhµ vËt lý häc ng−êi t©m siªu h×nh vÒ vËt chÊt, Lenin ®· nªu<br /> Ph¸p, ph¸t hiÖn tia phãng x¹ (1896); ®Þnh nghÜa vÒ vËt chÊt trong t¸c phÈm<br /> Joseph John Thomson, hÇu t−íc, nhµ Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh<br /> vËt lý häc ng−êi Anh, ph¸t hiÖn ra ®iÖn nghiÖm phª ph¸n: “VËt chÊt lµ mét<br /> tö (1897); Kaufman, nhµ vËt lý häc ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ thùc t¹i<br /> ng−êi §øc, ®· ph¸t hiÖn khèi l−îng cña kh¸ch quan ®−îc ®em l¹i cho con ng−êi<br /> ®iÖn tö kh«ng tÜnh mµ thay ®æi theo tèc trong c¶m gi¸c, ®−îc c¶m gi¸c cña<br /> ®é vËn ®éng cña ®iÖn tö. Nh÷ng ph¸t chóng ta chÐp l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh,<br /> minh nµy ®· b¸c bá quan niÖm siªu vµ tån t¹i kh«ng lÖ thuéc vµo c¶m gi¸c”<br /> h×nh vÒ vËt chÊt; b¸c bá quan niÖm cho (1, T.18, tr.151). §Þnh nghÜa nµy ®−îc<br /> giíi h¹n cuèi cïng cña vËt chÊt lµ xem nh− ®Þnh nghÜa kinh ®iÓn vÒ vËt<br /> nguyªn tö vµ khèi l−îng. Nh−ng, cßn cã chÊt, bëi suèt h¬n hai m−¬i thÕ kû, ch−a<br /> quan niÖm cho r»ng, tr−êng ®iÖn tõ vµ cã ®Þnh nghÜa nµo hoµn h¶o nh− ®Þnh<br /> h¹t ®iÖn tÝch lµ phi vËt chÊt. §Êy chÝnh nghÜa ®ã cña Lenin. ∗<br /> lµ m¶nh ®Êt mµ chñ nghÜa duy t©m lîi Cã thÓ nªu mÊy ®iÓm c¬ b¶n trong<br /> dông ®Ó ph¸t triÓn triÕt häc cña m×nh. ®Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lenin:<br /> Hä cho r»ng, vËt chÊt ®· tiªu tan, ®·<br /> Thø nhÊt, khi ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm<br /> mÊt ®i.<br /> vËt chÊt, Lenin ®· kh«ng dïng kiÓu<br /> Lenin b¸c bá quan niÖm ®ã vµ cho<br /> ®Þnh nghÜa th«ng th−êng, tøc lµ ghÐp<br /> r»ng, giíi tù nhiªn kh«ng cã tËn cïng vÒ<br /> cÊu tróc; nguyªn tö, khèi l−îng kh«ng<br /> lµ giíi h¹n cuèi cïng, bÊt biÕn. ¤ng (∗)<br /> TS., Phã HiÖu tr−ëng tr−êng §¹i häc An Giang.<br /> §Þnh nghÜa vËt chÊt… 47<br /> <br /> kh¸i niÖm cÇn ®Þnh nghÜa vµo mét kh¸i kh¸i niÖm (ph¹m trï) vËt chÊt lµ "thùc<br /> niÖm réng h¬n, råi chØ ra nh÷ng dÊu t¹i kh¸ch quan", theo nghÜa lµ tÊt c¶<br /> hiÖu riªng biÖt trong kh¸i niÖm cÇn nh÷ng g× tån t¹i ®éc lËp víi ý thøc con<br /> ®Þnh nghÜa. ThÝ dô, muèn ®Þnh nghÜa ng−êi. §iÒu nµy mang ý nghÜa rÊt quan<br /> kh¸i niÖm "ng−êi" theo lèi th«ng träng, bëi c¸c nhµ triÕt häc tr−íc ®©y<br /> th−êng, nhµ nghiªn cøu ghÐp "ng−êi" kh«ng nªu ra ®−îc dÊu hiÖu ®ã. Cã thÓ<br /> vµo kh¸i niÖm "®éng vËt" lµ kh¸i niÖm nãi, ®Êy lµ thuéc tÝnh c¨n b¶n, quan<br /> réng h¬n "ng−êi", kÕ ®ã, nªu lªn thuéc träng ®Æc biÖt ®Ó ph©n biÖt vËt chÊt víi<br /> tÝnh chØ cã trong kh¸i niÖm "ng−êi" lµ cã c¸i kh«ng lµ vËt chÊt. Vµ “thùc t¹i<br /> ý thøc, t− duy, biÕt chÕ t¹o c«ng cô lao kh¸ch quan” nµy “®−îc ®em l¹i cho con<br /> ®éng vµ sö dông c«ng cô lao ®éng. ng−êi trong c¶m gi¸c, ®−îc c¶m gi¸c cña<br /> (Ng−êi lµ mét ®éng vËt cã ý thøc, t− chóng ta chÐp l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh”.<br /> duy, biÕt chÕ t¹o c«ng cô lao ®éng vµ sö Cã nghÜa lµ, Lenin kh¼ng ®Þnh r»ng, vËt<br /> dông c«ng cô lao ®éng). KiÓu ®Þnh nghÜa chÊt cã tr−íc, ý thøc cã sau, vËt chÊt lµ<br /> kh¸i niÖm th«ng th−êng nµy sÏ kh«ng nguån gèc cña ý thøc vµ con ng−êi cã<br /> thÓ ¸p dông ®Ó ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm kh¶ n¨ng nhËn thøc ®−îc thÕ giíi. Cho<br /> vËt chÊt. Nã còng kh«ng thÓ dïng ®Ó nªn, Lenin còng ®· cho r»ng, “vÒ mÆt<br /> ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm ý thøc. Bëi v× vËt nhËn thøc luËn th× kh¸i niÖm vËt chÊt<br /> chÊt vµ ý thøc ®Òu lµ nh÷ng kh¸i niÖm kh«ng cã ý nghÜa g× kh¸c h¬n: thùc t¹i<br /> triÕt häc mang tÝnh kh¸i qu¸t cao vµ kh¸ch quan tån t¹i ®éc lËp ®èi víi ý<br /> réng, kh«ng cßn cã kh¸i niÖm nµo réng thøc con ng−êi, vµ ®−îc ý thøc con ng−êi<br /> h¬n kh¸i niÖm vËt chÊt vµ kh¸i niÖm ý ph¶n ¸nh” (1, T.18, tr. 322).<br /> thøc. §Ó ®Þnh nghÜa ®−îc kh¸i niÖm vËt<br /> chÊt ph¶i b»ng mét ph−¬ng ph¸p kh¸c Víi sù ra ®êi ®Þnh nghÜa vËt chÊt<br /> víi ph−¬ng ph¸p th«ng th−êng. Ph−¬ng cña Lenin, chóng ta thÊy nã mang ý<br /> ph¸p kh¸c Êy ®· ®−îc Lenin sö dông. nghÜa s©u s¾c:<br /> Trong Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa 1) §©y lµ mét ®Þnh nghÜa khoa häc,<br /> kinh nghiÖm phª ph¸n, t¸c gi¶ ®· ®Þnh kh¸i qu¸t ®−îc thuéc tÝnh b¶n chÊt cña<br /> nghÜa "vËt chÊt" b»ng c¸ch x¸c lËp mèi vËt chÊt lµ tån t¹i kh¸ch quan, ®éc lËp<br /> quan hÖ ®èi lËp cña nã víi "ý thøc" (nh− víi ý thøc con ng−êi.<br /> ®· dÉn ë trªn). §Þnh nghÜa vËt chÊt<br /> trong t¸c phÈm triÕt häc næi tiÕng Êy 2) §Þnh nghÜa nµy ®· gi¶i quyÕt<br /> cña Lenin lµ mét ®Þnh nghÜa kinh ®iÓn, ®óng ®¾n vµ triÖt ®Ó hai mÆt vÊn ®Ò c¬<br /> mÉu mùc, mang tÝnh kh¸i qu¸t cao vµ b¶n cña triÕt häc trªn lËp tr−êng cña<br /> ®Çy ®ñ, bao gåm toµn bé nh÷ng g× tån chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng.<br /> t¹i kh¸ch quan. Nã ®· thay thÕ ®−îc cho<br /> ®Þnh nghÜa vËt chÊt trong chñ nghÜa duy 3) §Þnh nghÜa ®ã ®· b¸c bá ®−îc<br /> vËt biÖn chøng tr−íc ®ã (cho r»ng vËt thuyÕt “kh«ng thÓ biÕt” ®ång thêi kh¾c<br /> chÊt gåm tæng sè nh÷ng vËt thÓ cô thÓ) phôc ®−îc nh÷ng khuyÕt ®iÓm trong c¸c<br /> lµ ®Þnh nghÜa ch−a kh¸i qu¸t hÕt nh÷ng quan ®iÓm siªu h×nh, m¸y mãc vÒ vËt<br /> g× thuéc kh¸i niÖm vËt chÊt. chÊt tr−íc ®ã; ®ång thêi ®Þnh h−íng<br /> ®óng ®¾n cho khoa häc trong viÖc nhËn<br /> Thø hai, Lenin ®· nªu ®−îc dÊu thøc, t×m kiÕm c¸c d¹ng hoÆc h×nh thøc<br /> hiÖu c¬ b¶n nhÊt, phæ biÕn nhÊt cña míi cña vËt thÓ trong thÕ giíi.<br /> 48 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 12.2009<br /> <br /> Tuy vËy, theo t«i, ®Þnh nghÜa vËt chÊt Theo ®©y th× tÊt c¶ nh÷ng c¸i lµ thùc t¹i<br /> cña Lenin cßn dµi, thõa dÊu hiÖu, ch−a kh¸ch quan, tøc nh÷ng c¸i tån t¹i ®éc<br /> thËt chÆt chÏ, chóng ta cã thÓ rót ng¾n, lËp víi ý thøc vµ ngoµi ý thøc con ng−êi<br /> hoµn thiÖn thªm nh»m ®¶m b¶o tÝnh (nh− trêi, m©y, s«ng, biÓn, ¸nh s¸ng,<br /> khoa häc nhiÒu h¬n cña mét ®Þnh nghÜa. mµu s¾c, quan hÖ s¶n xuÊt, v.v…) ®Òu<br /> Tr−íc hÕt, v× kh¸i niÖm "thùc t¹i lµ vËt chÊt. VÉn theo ®Þnh nghÜa trªn<br /> kh¸ch quan" nh− ®· nãi trªn ®©y bao th× nh÷ng g× kh«ng lµ thùc t¹i kh¸ch<br /> quan, tøc kh«ng tån t¹i ngoµi ý thøc con<br /> hµm tÊt c¶ nh÷ng g× tån t¹i kh«ng lÖ<br /> ng−êi, chØ tån t¹i trong ý thøc con ng−êi<br /> thuéc vµo c¶m gi¸c, ý thøc cña con<br /> (nh− Th−îng §Õ, thÇn linh, v.v...) th×<br /> ng−êi, do vËy kh«ng cÇn ph¶i viÕt côm<br /> ®Òu kh«ng ph¶i lµ vËt chÊt.<br /> tõ "vµ tån t¹i kh«ng lÖ thuéc vµo c¶m<br /> gi¸c" ë cuèi ®Þnh nghÜa n÷a, viÕt côm tõ Nh− chóng ta biÕt, trong hÇu hÕt<br /> ®ã lµ thõa, lµm cho ®Þnh nghÜa dµi dßng gi¸o tr×nh, tµi liÖu triÕt häc ®· vµ ®ang<br /> mét c¸ch kh«ng cÇn thiÕt. Khi ®Þnh l−u hµnh mÊy m−¬i n¨m qua t¹i ViÖt<br /> nghÜa mét kh¸i niÖm, chóng ta ph¶i Nam ®Òu cã dÉn, ph©n tÝch, b×nh luËn,<br /> tu©n thñ nguyªn t¾c ®Þnh nghÜa ph¶i kh¼ng ®Þnh néi dung vµ ý nghÜa trong<br /> ng¾n gän, kh«ng ®−îc thõa dÊu hiÖu. ®Þnh nghÜa vÒ vËt chÊt cña Lenin, coi<br /> Thø hai, ®o¹n tiÕp theo cña ®Þnh ®©y nh− lµ mét ®Þnh nghÜa mÉu mùc,<br /> nghÜa nªu "dïng ®Ó chØ thùc t¹i kh¸ch ®óng ®¾n, hoµn mü. Song, thiÕt nghÜ<br /> quan ®−îc ®em l¹i cho con ng−êi trong r»ng, ë gãc ®é khoa häc, t«i nªu vµi khÝa<br /> c¶m gi¸c, ®−îc c¶m gi¸c cña chóng ta c¹nh, chi tiÕt nhá trªn ®©y ®Ó ®ång<br /> chÐp l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh...", theo t«i, nghiÖp, giíi nghiªn cøu, gi¶ng d¹y triÕt<br /> ë ®©y, cã ®iÓm cÇn ph¶i xem xÐt l¹i: do häc, còng nh− c¸c häc viªn, sinh viªn<br /> chÝnh "thùc t¹i kh¸ch quan" t¸c ®éng häc tËp m«n triÕt häc tham kh¶o víi<br /> ®Õn ý thøc vµ ®−îc ®em l¹i cho con môc ®Ýnh lµm râ néi dung, h×nh thøc<br /> ng−êi trong c¶m gi¸c, tøc lµ c¶m gi¸c, ý ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm, gióp ng−êi häc vµ<br /> thøc cña con ng−êi ph¶n ¸nh thùc t¹i nghiªn cøu hiÓu ®óng h¬n vµ s©u s¾c<br /> kh¸ch quan, cho nªn, kh«ng cÇn ph¶i h¬n vÒ mét kh¸i niÖm xuÊt ph¸t cã vÞ<br /> viÕt "®−îc c¶m gi¸c cña chóng ta chÐp trÝ, néi dung, ý nghÜa quan träng cña<br /> l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh”. Bëi v×, c¶m gi¸c khoa häc triÕt häc ®ãng vai trß lµ hÖ t−<br /> ë ®©y chÝnh lµ ý thøc, c¶m gi¸c "chÐp t−ëng, thÕ giíi quan vµ trang bÞ ph−¬ng<br /> l¹i, chôp l¹i" còng chÝnh lµ ph¶n ¸nh ph¸p luËn, ph−¬ng ph¸p hµnh ®éng cho<br /> cña ý thøc. giai cÊp c«ng nh©n cïng tÊt c¶ c¸c lùc<br /> l−îng c¸ch m¹ng.<br /> Tõ nh÷ng vÊn ®Ò tr×nh bµy trªn<br /> ®©y, theo t«i, kh¸i niÖm vËt chÊt cã thÓ<br /> ®Þnh nghÜa: “VËt chÊt lµ ph¹m trï triÕt Tµi liÖu tham kh¶o<br /> häc chØ thùc t¹i kh¸ch quan t¸c ®éng 1. V. I. Lª Nin toµn tËp. M.: TiÕn bé,<br /> ®Õn ý thøc vµ ®−îc ý thøc ph¶n ¸nh”. 1980.<br />