Độc tính bán trường diễn của cao xoa Bách xà trên động vật thực nghiệm

TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> <br /> ĐỘC TÍNH BÁN TRƯỜNG DIỄN CỦA CAO XOA BÁCH XÀ<br /> TRÊN ĐỘNG VẬT THỰC NGHIỆM<br /> Đinh Thị Lam1, Nguyễn Trần Thị Giáng Hương2,<br /> Đỗ Thị Phương2, Phạm Thị Vân Anh2, Mai Phương Thanh2<br /> 1<br /> <br /> Bệnh viện Đống Đa; 2Trường Đại học Y Hà Nội<br /> <br /> Nghiên cứu được thực hiện nhằm xác định độc tính bán trường diễn của cao xoa Bách xà đường bôi<br /> ngoài da trên thỏ. Thỏ được bôi da cao xoa Bách xà với liều 0,75g/kg/lần, 2 lần/ngày và 1,5 g/kg/lần, 2 lần/<br /> ngày. Kết quả sau 4 tuần nghiên cứu, cao xoa Bách xà không ảnh hưởng đến thể trạng, chức năng tạo máu<br /> của thỏ; không làm thay đổi kết quả đánh giá chức năng gan, thận; không gây tổn thương về hình thái khi<br /> quan sát đại thể và vi thể các cơ quan gan, thận và cấu trúc vùng da được bôi thuốc của thỏ.<br /> Từ khóa: Bách xà, độc tính, động vật thực nghiệm<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Viêm khớp dạng thấp là bệnh tự miễn dịch<br /> <br /> âm với Bí, tức bế tắc lại không thông. Tý vừa<br /> <br /> đặc trưng bởi quá trình viêm mạn tính các<br /> <br /> được dùng để diễn tả biểu hiện của bệnh như<br /> <br /> khớp. Bệnh diễn biến mạn tính suốt đời với<br /> các đợt cấp tính [1; 2]. Bệnh để lại hậu quả<br /> <br /> tình trạng đau, tê, mỏi, nặng, sưng, nhức,<br /> <br /> nặng nề với 90% bệnh nhân tiến triển nặng và<br /> mất chức năng vận động trong vòng 20 năm<br /> <br /> để diễn tả tình trạng bệnh sinh là sự bế tắc<br /> <br /> [3]. Mục đích điều trị nhằm kiểm soát quá trình<br /> miễn dịch và quá trình viêm khớp, phòng ngừa<br /> <br /> rắn hổ mang là một dược liệu quý, kinh<br /> <br /> phá hủy khớp, bảo tồn chức năng khớp, giảm<br /> <br /> chứng đau nhức xương có hiệu quả tốt [6]. Đã<br /> <br /> thiểu tối đa các triệu chứng. Các thuốc steroid<br /> hay non – steroid không đẩy lui bệnh hoàn<br /> <br /> có nghiên cứu sơ bộ chứng minh tác dụng<br /> <br /> toàn, tổn thương khớp vẫn tiếp tục phát triển,<br /> gây tàn phế và nhiều tác dụng không mong<br /> <br /> trên thực nghiệm và trên lâm sàng [7; 8; 9].<br /> <br /> muốn [2; 4]. Các thuốc chống thấp khớp làm<br /> <br /> với một số tinh dầu camphor, bạc hà, quế và<br /> <br /> thay đổi tình trạng bệnh (Disease Modifying<br /> Anti-Rheumatic Drugs: DMARDs), thuốc điều<br /> <br /> methyl salicylat dùng tại chỗ.<br /> <br /> buốt ở da thịt, khớp xương, vừa được dùng<br /> không thông của kinh lạc, khí huyết [5]. Nọc<br /> nghiệm dân gian sử dụng trong điều trị các<br /> <br /> chống viêm, giảm đau của nọc rắn hổ mang<br /> Cao xoa Bách Xà phối hợp nọc rắn hổ mang<br /> <br /> Để xác định tính an toàn của cao xoa Bách<br /> <br /> trị sinh học (Biological Therapy) có hiệu quả<br /> cao, tác dụng nhanh, tuy nhiên giá thành cao,<br /> <br /> xà, nghiên cứu được tiến hành nhằm: xác<br /> <br /> nhiều tác dụng không mong muốn nghiêm<br /> trọng [4]. Theo y học cổ truyền, viêm khớp<br /> <br /> Bách xà đường bôi ngoài da trên thỏ.<br /> <br /> dạng thấp thuộc phạm vi chứng Tý, Tý đồng<br /> Địa chỉ liên hệ: Mai Phương Thanh, Bộ môn Dược lý,<br /> Trường Đại học Y Hà Nội<br /> Email: mpt.n.pharma@gmail.com<br /> Ngày nhận: 05/11/2015<br /> Ngày được chấp thuận: 26/02/2016<br /> <br /> 32<br /> <br /> định độc tính bán trường diễn của cao xoa<br /> <br /> II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> 1. Đối tượng<br /> Cao xoa Bách xà: do Công ty Nam Dược<br /> sản xuất đạt tiêu chuẩn cơ sở và tiêu chuẩn<br /> của nọc rắn.<br /> TCNCYH 99 (1) - 2016<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Thành phần: Methyl salicylat, camphor,<br /> <br /> Thỏ được bôi tá dược hoặc cao xoa Bách<br /> <br /> tinh dầu bạc hà, menthol, tinh dầu quế, nọc<br /> rắn hổ mang khô. 1ml cao Bách xà tương ứng<br /> <br /> xà liên tục trong 4 tuần. Đánh giá trước bôi<br /> thuốc (T0), sau 2 tuần (T2), sau 4 tuần (T4):<br /> <br /> 1gram.<br /> <br /> tình trạng chung, thể trọng, chức năng tạo<br /> máu, mức độ hủy hoại tế bào gan, chức năng<br /> <br /> Hóa chất, dụng cụ phục vụ nghiên cứu<br /> Gạc, gạc băng, kính lúp, nước cất và các<br /> hóa chất làm giải phẫu bệnh.<br /> Kit định lượng: ALT, AST, bilirubin toàn<br /> phần, albumin, cholesterol toàn phần,<br /> creatinin và máy Screen master của hãng<br /> Hospitex Diagnostics (Italy).<br /> Dung dịch xét nghiệm máu ABX Minidil<br /> LMG của hãng ABX - Diagnostics, định lượng<br /> trên máy Vet abcTM Animal Blood Counter.<br /> Động vật thực nghiệm<br /> Thỏ chủng Newzealand White, lông trắng,<br /> trọng lượng 1,8 - 2,5 kg do Trung tâm chăn<br /> nuôi Dê và Thỏ Sơn Tây cung cấp. Súc vật<br /> được nuôi trong phòng thí nghiệm 3 - 5 ngày<br /> trước khi nghiên cứu bằng thức ăn chuẩn<br /> dành riêng (do Công ty liên doanh Guyomarc’h-VCN sản xuất).<br /> 2. Phương pháp<br /> Thực hiện theo hướng dẫn của OECD và<br /> Tổ chức Y tế Thế giới [6; 11].<br /> Thỏ được chia làm 3 lô, mỗi lô 10 con, mỗi<br /> con được nhốt riêng một chuồng.<br /> - Lô chứng: bôi tá dược 1,5g/kg/lần, 2 lần/<br /> ngày.<br /> - Lô trị 1: bôi cao xoa Bách Xà liều 0,75g/<br /> kg/lần trên 10% diện tích da, 2 lần/ngày.<br /> - Lô trị 2: bôi cao xoa Bách Xà liều 1,5g/kg/<br /> lần trên 20% diện tích da, 2 lần/ngày (gấp 2<br /> lần lô trị 1).<br /> <br /> TCNCYH 99 (1) - 2016<br /> <br /> thận và vi thể gan, thận và cấu trúc da được<br /> bôi thuốc thử.<br /> 3. Xử lý số liệu<br /> Các số liệu nghiên cứu được xử lý thống<br /> kê theo phương pháp t - test Student, biểu<br /> diễn dạng: ± SD, sự khác biệt có ý nghĩa khi<br /> p < 0,05.<br /> <br /> III. KẾT QUẢ<br /> 1. Tình trạng chung<br /> Trong thời gian thí nghiệm, thỏ ở cả 3 lô<br /> hoạt động bình thường, nhanh nhẹn, mắt<br /> sáng, lông mượt, ăn uống tốt, phân khô.<br /> Trọng lượng thỏ đều tăng và không có sự<br /> khác biệt giữa lô chứng và lô bôi cao xoa<br /> Bách xà.<br /> 2. Đánh giá chức năng tạo máu<br /> Kết quả ở bảng 1 cho thấy: sau 2 tuần và 4<br /> tuần bôi cao xoa Bách xà, số lượng hồng cầu<br /> ở cả 2 lô trị đều không có sự khác biệt có ý<br /> nghĩa so với lô chứng và so sánh giữa các<br /> thời điểm trước và sau khi bôi thuốc thử,<br /> (p > 0,05).<br /> Kết quả ở biểu đồ 1 và 2 cho thấy: sau 2<br /> tuần và 4 tuần bôi cao xoa Bách xà, hàm<br /> lượng hemoglobin và hematocrit ở cả 2 lô trị<br /> đều không có sự khác biệt có ý nghĩa so với lô<br /> chứng và so sánh giữa các thời điểm trước và<br /> sau khi bôi thuốc thử, p > 0,05.<br /> <br /> 33<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Bảng 1. Ảnh hưởng của cao xoa Bách xà đến số lượng hồng cầu trong máu thỏ<br /> Số lượng hồng cầu ( T/l )<br /> <br /> Thời gian<br /> <br /> p (t - test Student)<br /> <br /> Lô chứng<br /> <br /> Lô trị 1<br /> <br /> Lô trị 2<br /> <br /> Trước bôi thuốc<br /> <br /> 5,59 ± 0,30<br /> <br /> 5,68 ± 0,68<br /> <br /> 5,51 ± 0,26<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> Sau 2 tuần bôi thuốc<br /> <br /> 5,16 ± 0,62<br /> <br /> 5,56 ± 0,48<br /> <br /> 5,48 ± 0,27<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> 5,93 ± 1,00<br /> <br /> 6,21 ± 0,48<br /> <br /> 5,85 ± 0,31<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> p (trước - sau)<br /> Sau 4 tuần bôi thuốc<br /> <br /> 14<br /> 13<br /> 12<br /> 11<br /> 10<br /> <br /> Hematocrit (%)<br /> <br /> Hemoglobin (g/dL)<br /> <br /> p (trước - sau)<br /> <br /> Trước bôi Sau 2 tuần Sau 4 tuần<br /> thuốc<br /> bôi thuốc bôi thuốc<br /> Chứng<br /> <br /> Lô trị 1<br /> <br /> Lô trị 2<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> 50<br /> 40<br /> 30<br /> 20<br /> 10<br /> 0<br /> Trước bôi Sau 2 tuần Sau 4 tuần<br /> thuốc<br /> bôi thuốc bôi thuốc<br /> Chứng<br /> <br /> Lô trị 1<br /> <br /> Lô trị 2<br /> <br /> Biểu đồ 1. Ảnh hưởng của cao xoa Bách xà<br /> <br /> Biểu đồ 2. Ảnh hưởng của cao xoa Bách xà<br /> <br /> đến hemoglobin<br /> <br /> đến hematocrit<br /> <br /> Bảng 2. Ảnh hưởng của cao xoa Bách xà đến số lượng bạch cầu trong máu thỏ<br /> <br /> Thời gian<br /> <br /> Số lượng bạch cầu (G/l)<br /> <br /> p (t - test Student)<br /> <br /> Lô chứng<br /> <br /> Lô trị 1<br /> <br /> Lô trị 2<br /> <br /> Trước bôi thuốc<br /> <br /> 6,28 ± 0,46<br /> <br /> 6,72 ± 4,03<br /> <br /> 7,06 ± 2,06<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> Sau 2 tuần bôi thuốc<br /> <br /> 6,53 ± 1,09<br /> <br /> 6,29 ± 1,09<br /> <br /> 6,75 ± 2,03<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> 6,80 ± 1,28<br /> <br /> 7,42 ± 1,46<br /> <br /> 7,99 ± 1,97<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> p (trước - sau)<br /> Sau 4 tuần bôi thuốc<br /> p (trước - sau)<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> Sau 2 tuần và 4 tuần bôi cao xoa Bách xà, số lượng bạch cầu ở cả 2 lô trị đều không có sự<br /> khác biệt có ý nghĩa so với lô chứng (bôi tá dược) và so sánh giữa các thời điểm trước và sau khi<br /> bôi thuốc thử, p > 0,05.<br /> <br /> 34<br /> <br /> TCNCYH 99 (1) - 2016<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Bảng 3. Ảnh hưởng của cao xoa Bách xà đến số lượng tiểu cầu trong máu thỏ<br /> Số lượng tiểu cầu (G/l)<br /> <br /> Thời gian<br /> <br /> p (t - test Student)<br /> <br /> Lô chứng<br /> <br /> Lô trị 1<br /> <br /> Lô trị 2<br /> <br /> Trước bôi thuốc<br /> <br /> 318,70 ± 118,07<br /> <br /> 334,20 ± 122,80<br /> <br /> 386,40 ± 67,52<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> Sau 2 tuần<br /> <br /> 407,30 ± 70,74<br /> <br /> 438,70 ± 90,00<br /> <br /> 442,20 ± 81,92<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> 377,11 ± 116,27<br /> <br /> 329,30 ± 70,32<br /> <br /> 344,10 ± 58,70<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> p (trước - sau)<br /> Sau 4 tuần<br /> p (trước - sau)<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> Sau 2 tuần và 4 tuần bôi cao xoa Bách xà, số lượng tiểu cầu ở cả 2 lô trị đều không có sự<br /> khác biệt có ý nghĩa so với lô chứng (bôi tá dược) và so sánh giữa các thời điểm trước và sau khi<br /> bôi thuốc thử, p > 0,05.<br /> <br /> 50<br /> 40<br /> 30<br /> 20<br /> 10<br /> 0<br /> Trước bôi Sau 2 tuần Sau 4 tuần<br /> thuốc<br /> bôi thuốc bôi thuốc<br /> Chứng<br /> <br /> Lô trị 1<br /> <br /> Lô trị 2<br /> <br /> Hoạt độ ALT (UI/L)<br /> <br /> Hoạt độ AST (UI/L)<br /> <br /> 3. Đánh giá mức độ hủy hoại tế bào gan<br /> 80<br /> 60<br /> 40<br /> 20<br /> 0<br /> Trước bôi Sau 2 tuần Sau 4 tuần<br /> thuốc<br /> bôi thuốc bôi thuốc<br /> Chứng<br /> <br /> Lô trị 1<br /> <br /> Lô trị 2<br /> <br /> Biểu đồ 3. Ảnh hưởng của cao xoa<br /> <br /> Biểu đồ 4. Ảnh hưởng của cao xoa<br /> <br /> Bách xà đến hoạt độ AST<br /> <br /> Bách xà đến hoạt độ ALT<br /> <br /> Kết quả ở các biểu đồ 3 và 4 cho thấy: sau 4 tuần bôi cao xoa Bách xà, hoạt độ AST, ALT<br /> trong máu chuột ở cả 2 lô trị đều không có sự khác biệt có ý nghĩa so với lô chứng và so sánh<br /> giữa hai thời điểm trước và sau khi bôi thuốc thử, p > 0,05.<br /> 4. Đánh giá chức năng thận<br /> Sau 2 tuần và 4 tuần bôi cao xoa Bách xà, ở cả lô trị 1 (bôi cao xoa Bách xà liều 0,75g/kg/lần,<br /> 2 lần/ngày) và lô trị 2 (bôi cao xoa Bách xà liều 1,5g/kg/lần, 2 lần/ngày), nồng độ creatinin trong<br /> máu thỏ không có sự thay đổi khác biệt có ý nghĩa thống kê so với lô chứng và thời điểm trước<br /> nghiên cứu, p > 0,05 (biểu đồ 5).<br /> <br /> TCNCYH 99 (1) - 2016<br /> <br /> 35<br /> <br /> Nồng độ (mg/dL)<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> 1.07<br /> 1.05<br /> 1.03<br /> 1.01<br /> Trước bôi Sau 2 tuần Sau 4 tuần<br /> thuốc<br /> Chứng<br /> <br /> Lô trị 1<br /> <br /> Lô trị 2<br /> <br /> Biểu đồ 5. Ảnh hưởng của cao xoa Bách Xà đến nồng độ creatinin<br /> 5. Hình ảnh giải phẫu vi thể<br /> - Giải phẫu vi thể gan (HE x 400)<br /> <br /> - Giải phẫu vi thể thận (HE x 400)<br /> <br /> - Giải phẫu vi thể cấu trúc da vùng bôi thuốc hoặc tá dược (HE x 400)<br /> <br /> 36<br /> <br /> TCNCYH 99 (1) - 2016<br /> <br />