Đo lường năng lực dư thừa và việc sử dụng các yếu tố đầu vào của tàu lưới kéo qui mô nhỏ ở hai khu vực Vĩnh Trường và Vĩnh Lương, thành phố Nha Trang

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 2/2014<br /> <br /> THOÂNG BAÙO KHOA HOÏC<br /> <br /> ĐO LƯỜNG NĂNG LỰC DƯ THỪA VÀ VIỆC SỬ DỤNG CÁC YẾU TỐ<br /> ĐẦU VÀO CỦA TÀU LƯỚI KÉO QUI MÔ NHỎ Ở HAI KHU VỰC<br /> VĨNH TRƯỜNG VÀ VĨNH LƯƠNG, THÀNH PHỐ NHA TRANG<br /> MEASURING EXCESS CAPACITY AND VARIABLE INPUT UTILIZATION<br /> OF SMALL-SCALE TRAWLERS IN VINH TRUONG AND VINH LUONG,<br /> NHA TRANG CITY<br /> Tăng Thị Hiền1, Đặng Hoàng Xuân Huy2<br /> Ngày nhận bài: 04/5/2013; Ngày phản biện thông qua: 07/5/2014; Ngày duyệt đăng: 02/6/2014<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu đo lường năng lực dư thừa và việc sử dụng các yếu tố đầu vào của từng tàu lưới kéo quy mô nhỏ tại thành<br /> phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa dựa trên phương pháp màng bao dữ liệu (DEA). Kết quả điều tra trên 65 tàu ở 2 khu vực<br /> Vĩnh Trường và Vĩnh Lương trong 2 năm 2005 và 2006 cho thấy, hầu hết các tàu đã sử dụng các yếu tố đầu vào một cách<br /> tối ưu, tuy nhiên năng lực dư thừa (tính theo doanh thu) trung bình của mỗi tàu là 60,46% (2005) và 51,60% (2006). Điều<br /> này cho thấy nguồn lực ven bờ ở Nha Trang đang bị khai thác quá mức. Mặt khác, kết quả nghiên cứu này cũng chứng minh<br /> rằng các khu bảo tồn biển đã phát huy tác dụng trong việc bảo tồn và duy trì các loài cá đang có nguy cơ bị đánh bắt cạn<br /> kiệt và góp phần tạo ra một nguồn lợi phong phú, mang lại giá trị cao trong việc đánh bắt thủy sản ở Nha Trang. Điều này<br /> cho thấy, các cấp quản lý cần phải có nhiều biện pháp hơn nữa để duy trì và quản lý có hiệu quả các khu bảo tồn cũng như<br /> việc đánh bắt các nguồn tài nguyên từ biển.<br /> Từ khóa: năng lực, năng lực dư thừa, hiệu quả kĩ thuật, Nha Trang<br /> <br /> ABSTRACT<br /> The study measured the excess capacity and the use of inputs piers small trawl in Nha Trang City, Khanh Hoa<br /> Provinc based on a mathematical programming approach - data envelopment analysis (DEA). The result from 65 vessels<br /> in two areas Vinh Trương and Vinh Lương in 2005 and 2006 showed most of vessels used inputs fully, but excess capacity<br /> (calculated by revenue) on average of each vessel was 60,46% (2005) and 51,60% (2006). This showed that the coastal<br /> water resources were over exploited. On the other hand, this study demonstrated that the marine protected areas (MPAs)<br /> were effective in preserving and maintaining the fish species that are at risk of over fishing and contribute to creating<br /> abundant resource, that bring high-value in the fishing in some areas in Nha Trang. This showed that the managements<br /> should have more policies to maintain and manage effectively the MPAs as well as the fishing from the sea.<br /> Keywords: capacity, excess capacity, technical efficiency, Nha Trang<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Năng lực và năng lực sử dụng (CU) thường<br /> được coi là lý do chính cho việc khai thác quá mức<br /> thủy sản trên toàn thế giới [4]. Chúng ta biết rằng<br /> một nghề cá khai thác một cách tự do, năng lực<br /> hoặc công suất sẽ cao hơn sản lượng kinh tế tối đa<br /> (maximum economic yield - MEY) - mức sản lượng<br /> mang lại lợi ích tối đa cho chủ tàu và xã hội. Do đó,<br /> <br /> 1<br /> <br /> chỉ ra lợi ích của việc giảm công suất cho cộng đồng<br /> ngư dân trở nên rất quan trọng. Trong ngành công<br /> nghiệp sử dụng các tài nguyên dùng chung như<br /> không khí, nước, nguồn lợi cá…, “sự tranh giành sản<br /> xuất” dẫn đến sự đầu tư quá mức của các đơn vị, cá<br /> nhân. Sự đầu tư quá mức này là nguyên nhân đẫn<br /> đến sự dư thừa năng lực sản xuất - sẽ ảnh hưởng<br /> nghiêm trọng đối với sự phát triển bền vững của<br /> <br /> ThS. Tăng Thị Hiền, 2 ThS. Đặng Hoàng Xuân Huy: Khoa Kinh tế - Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> 14 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> các ngành. Trong nghề cá khai thác mở (open-access),<br /> Warming (1913) đã cảnh báo viễn cảnh nhiều nghề<br /> cá rơi vào tình trạng đầu tư quá mức sẽ dẫn đến dư<br /> thừa năng lực [14]. Nhiều nguồn lợi thủy sản hiện<br /> đang bị khai thác quá mức và trở nên ngày càng suy<br /> kiệt bởi số lượng tàu thuyền đánh bắt quá lớn [5].<br /> Trước vấn đề này, tại cuộc họp của FAO năm 1995<br /> đã nhận thức rằng sự dư thừa năng lực đánh bắt<br /> là trở ngại chính để thực hiện khai thác nguồn lợi<br /> thủy sản bền vững. Để loại bỏ sự dư thừa năng lực<br /> khai thác, chúng ta phải đo lường năng lực và việc<br /> sử dụng năng lực (CU) đánh bắt. Trước đây, để đo<br /> lường năng lực của mỗi nghề cá thường dựa trên<br /> số tàu đánh bắt cho phép trong nghề đó, điều này<br /> dẫn đến một vấn đề là các ngư dân đầu tư thêm<br /> trang thiết bị đánh bắt, phương tiện dò tìm cá hiện<br /> đại hay trang bị máy có công suất cao hơn để tăng<br /> năng lực đánh bắt.<br /> Thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa là nơi<br /> có bờ biển dài và có nghề đánh bắt thủy sản phát<br /> triển mạnh mẽ. Các tàu lưới kéo ở khu vực này<br /> chiếm tỷ trọng lớn với 725 trong tổng số 2648 tàu<br /> (chiếm 27%) (năm 2005) [11]. Tuy nhiên hoạt động<br /> đánh bắt của các tàu này chưa được đánh giá một<br /> cách đầy đủ về hiệu quả đánh bắt cũng như việc<br /> sử các yếu tố đầu vào. Nghiên cứu này sử dụng<br /> phương pháp DEA, để tính năng lực đầu ra của mỗi<br /> tàu lưới kéo ở 2 khu vực phường Vĩnh Trường và<br /> Vĩnh Lương, thành phố Nha Trang. Thông qua việc<br /> đo lường năng lực và năng lực dư thừa ở 2 khu vực<br /> này, chúng ta có thể mong đợi rằng ngư dân trong<br /> nghề cá khai thác mở có thể đánh giá xem liệu năng<br /> lực đánh bắt của họ là hiệu quả hay không và có<br /> tối ưu hóa sự sử dụng các yếu tố đầu vào chưa?<br /> Hơn nữa, việc này giúp cho nhà quản lý có được<br /> thông tin có giá trị về mức độ tương xứng của năng<br /> lực đội tàu với sự có sẵn của các nguồn lực và tình<br /> trạng kinh tế của ngành công nghiệp đánh bắt cá [8].<br /> Nghiên cứu này cùng với nghiên cứu đo lường năng<br /> lực đối với nghề cá ngừ câu vàng ở tỉnh Phú Yên, Việt<br /> Nam được thực hiện bởi Phạm Thị Thanh Bình [2]<br /> và nghiên cứu quá tải cường lực nghề cá quy mô<br /> nhỏ ở Việt Nam của Tô Văn Phương [3] góp phần<br /> cung cấp những thông tin quý báu cho mục tiêu<br /> xây dựng hoàn thiện “Kế hoạch hành động quốc<br /> gia - Năng lực’’ (NPOA - Năng lực) của Chính phủ<br /> Việt Nam.<br /> <br /> 1<br /> <br /> Số 2/2014<br /> II. CƠ SỞ LÝ THUYẾT<br /> 1. Năng lực đánh bắt, hiệu quả kỹ thuật và năng<br /> lực dư thừa<br /> Theo FAO (1998): “năng lực đánh bắt là mức<br /> sản lượng lớn nhất có thể đánh bắt được trong một<br /> đơn vị thời gian của một tàu hay một đội tàu với trữ<br /> lượng vốn đầu tư, các quy định, công nghệ đánh bắt<br /> và tình trạng nguồn lợi cho trước”. Năng lực sử dụng<br /> (CU) là “tỷ số giữa sản lượng quan sát thực tế (Y1)<br /> với mức sản lượng lớn nhất có thể (YC). (CU = Y/YC)”.<br /> CU 1, cho biết mức sản<br /> lượng tiềm năng (phần trăm) có thể gia tăng nếu<br /> tàu vận hành 100% năng lực đánh bắt (không cần<br /> gia tăng thêm đầu vào). Mức sản lượng tiềm năng<br /> được tính bằng cách nhân mức sản lượng quan sát<br /> thực tế với θ1. Năng lực sử dụng (CU) tính bằng tỷ<br /> lệ gữa mức sản lượng thực tế với mức sản lượng<br /> tiềm năng, do đó là 1/ θ1<br /> Từ cách tiếp cận ở trên ta thấy CU có thể bị<br /> giảm xuống bởi vì tử số được sử dụng trong các tính<br /> toán này là đầu ra quan sát, cái mà có thể được tạo<br /> ra trong điều kiện không đạt được hiệu quả về mặt<br /> kĩ thuật. Để đạt được hiệu quả kĩ thuật của đầu ra,<br /> cả yếu tố đầu vào biến đổi và cố định phải được đặt<br /> trong điều kiện đạt hiệu quả về mặt kĩ thuật [16]. Do<br /> đó, thông qua việc so sánh sản lượng đầu ra khi sử<br /> dụng 100% năng lực với mức sản lượng đầu ra khi<br /> sử dụng hiệu quả các yếu tố đầu vào sẽ cho phép ta<br /> tách rời ảnh hưởng của sự phi hiệu quả khi tính CU.<br /> Tỷ số hiệu quả kĩ thuật (θ2) chỉ ra bao nhiêu sản<br /> lượng có thể gia tăng thông qua việc sử dụng tất<br /> của đầu vào (cố định và biến đổi) một cách hiệu quả<br /> được xác định bằng cách giải quyết phương trình<br /> toán học khác như sau: Maxθ, z θ2 với các ràng buộc:<br /> θ2ujm<br /> <br /> ,<br /> <br /> m = 1, 2, … , M,<br /> <br /> (6)<br /> <br /> n = 1, 2,…, N,<br /> <br /> (7)<br /> <br /> j =1, 2,…, J,<br /> <br /> Ở mô hình (II), phương trình (7) thiết lập cho<br /> cả 2 nhân tố đầu vào cố định và biến đổi (có nghĩa<br /> là mô hình (II) thêm vào yếu tố đầu vào biến đổi<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> so với mô hình (I)). Điều này nhấn mạnh rằng, với<br /> điều kiện thêm vào ở mô hình (II) nên θ2 ≤ θ1. θ2 chỉ<br /> ra mức sản lượng đầu ra có thể đạt đến nếu tất cả<br /> các đầu vào đều được sử dụng hiệu quả. Mức sản<br /> lượng đầu ra đạt hiệu quả kĩ thuật chính bằng θ2<br /> nhân với mức sản lượng quan sát. Mức hiệu quả kỹ<br /> thuật của từng tàu đạt được sẽ là TE = u/ θ2u = 1/ θ2<br /> 2.3. Việc sử dụng yếu tố đầu vào biến đổi<br /> Biến đầu vào tối ưu, λjn, là tỷ lệ tối ưu các<br /> biến đầu vào được sử dụng trong quan sát. Giá<br /> trị λjn được lấy từ kết quả của mô hình DEA. Việc<br /> sử dụng biến đầu vào tối ưu là mức đầu vào cung<br /> cấp cho hiệu quả kỹ thuật đầy đủ tại mức năng<br /> lực [17]. Nếu λjn vượt quá giá trị 1.0, chứng tỏ có<br /> sự thiếu hụt của các biến đầu vào thứ i và các tàu<br /> nên mở rộng sử dụng các yếu tố đầu vào. Nếu λjn<br /> là ít hơn giá trị 1.0, chứng tỏ có một dư thừa của<br /> các biến đầu vào thứ i hiện có và tàu nên giảm sử<br /> dụng các yếu tố đầu vào. Nếu λjn bằng 1.0, việc<br /> sử dụng thực tế của biến đầu vào thứ i là sử dụng<br /> tối ưu [12].<br /> 2.4. Mô hình đo lường dư thừa năng lực khai thác<br /> đề xuất<br /> Trong nghiên cứu này chỉ sử dụng yếu tố công<br /> suất tàu, chiều dài tàu, ngày trên biển, số lao động,<br /> năm kinh nghiệm đi biển, chi phí xăng dầu, doanh<br /> thu để đánh giá cường lực đánh bắt vì đây là các<br /> yếu tố đầu vào quan trọng cho đánh giá cường lực<br /> mà người đánh bắt dễ dàng có thể can thiệp vào [6].<br /> Đối với đầu ra, trái ngược với những nghiên cứu<br /> khác thường áp dụng đánh bắt như sản lượng,<br /> nghiên cứu này sử dụng doanh thu như đầu ra.<br /> III. DỮ LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 1. Dữ liệu nghiên cứu<br /> Đối tượng nghiên cứu là 65 tàu quy mô nhỏ hoạt<br /> động nghề lưới kéo ở hai khu vực Vĩnh Trường và<br /> Vĩnh Lương của thành phố Nha Trang trong hai năm<br /> 2005 và 2006. Dân cư sống trong hai khu vực này<br /> sống chủ yếu dựa vào nghề đánh bắt thủy sản. Các<br /> tàu ở khu vực phường Vĩnh Trường hoạt động ở<br /> các vùng lân cận của 9 đảo thuộc Khu bảo tồn vịnh<br /> Nha Trang. Còn các tàu ở khu vực phường Vĩnh<br /> Lương lại hoạt động trong khu vực đầm Nha Phu ở<br /> phía Bắc thành phố Nha Trang [11]. Với nguồn dữ<br /> liệu được thu thập từ 2 khu vực này, tác giả không<br /> chỉ đánh giá được năng lực đánh bắt, và việc sử<br /> dụng các yếu tố đầu vào của các tàu mà còn chỉ ra<br /> <br /> Số 2/2014<br /> được lợi ích từ việc thành lập các khu bảo tồn biển<br /> trên Vịnh Nha Trang.<br /> Trong thực tế, để đo lường cường lực khai thác<br /> ngoài các yếu tố đầu vào cố định, đầu vào biến đổi,<br /> doanh thu còn phụ thuộc rất nhiều yếu tố khác như:<br /> đặc điểm kết cấu vỏ tàu, trình độ lao động, công<br /> nghệ đánh bắt, trình độ tổ chức sản xuất trên biển,<br /> hợp tác giữa các tàu,…Tuy nhiên, trong nghiên cứu<br /> này chỉ sử dụng yếu tố công suất tàu, chiều dài<br /> tàu, ngày trên biển, số lao động, năm kinh nghiệm<br /> đi biển, chi phí xăng dầu, doanh thu để đánh giá<br /> cường lực đánh bắt vì đây là các yếu tố đầu vào<br /> quan trọng cho đánh giá cường lực mà người đánh<br /> bắt dễ dàng có thể can thiệp vào [6]. Đối với đầu ra,<br /> trái ngược với những nghiên cứu khác thường áp<br /> dụng đánh bắt như sản lượng, nghiên cứu này sử<br /> dụng doanh thu như đầu ra. Lý do là các ngư lưới<br /> kéo được đặc trưng bởi sự thu hoạch với sự phức<br /> tạp của loài, khoảng 20 đến 30 loài có thể được<br /> tìm thấy trong việc đánh bắt. Việc chọn đầu ra và<br /> đầu vào này dựa trên ý kiến của người nuôi và các<br /> chuyên gia.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu<br /> Trong bài viết này đối với mô hình DEA, tác<br /> giả đo lường năng lực, CU và năng lực dư thừa<br /> dựa trên TE. Phần mềm DEA Excel solver được<br /> sử dụng để ước lượng kết quả. Số mẫu nghiên<br /> cứu phù hợp trong nghiên cứu DEA được xác định<br /> theo công thức max(n + m, n*m), với n là số biến<br /> đầu vào và m là số biến đầu ra. Trong nghiên cứu<br /> này số biến đầu vào sử dụng là 6, số biến đầu ra<br /> là 1, do đó số mẫu sử dụng 65 trong nghiên cứu là<br /> phù hợp (15).<br /> IV. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> 1. Một số giá trị thống kê của các biến dùng<br /> trong phân tích<br /> Dữ liệu được sử dụng trong phân tích này bao<br /> gồm 6 yếu tố đầu vào (đầu vào cố định và đầu vào<br /> biến đổi) và một đầu ra. Đối với đầu ra, trái ngược<br /> với những nghiên cứu khác thường áp dụng đánh<br /> bắt như sản lượng, nghiên cứu này sử dụng doanh<br /> thu như đầu ra. Lý do là các ngư lưới kéo được đặc<br /> trưng bởi sự thu hoạch với sự phức tạp của loài,<br /> khoảng 20 đến 30 loài có thể được tìm thấy trong<br /> việc đánh bắt. Các yếu tố đầu vào được mô tả qua<br /> bảng 1.<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 17<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 2/2014<br /> <br /> Bảng 1. Tổng hợp thống kê mô tả của dữ liệu được dùng trong phân tích<br /> Cả hai năm<br /> Các nhân tố<br /> <br /> Doanh thu (1000 VND)<br /> <br /> Trung bình<br /> <br /> 2005<br /> <br /> Độ lệch<br /> chuẩn<br /> <br /> Trung bình<br /> <br /> 2006<br /> Độ lệch<br /> chuẩn<br /> <br /> Trung bình<br /> <br /> Độ lệch<br /> chuẩn<br /> <br /> 205,834<br /> <br /> 82,966<br /> <br /> 198,547<br /> <br /> 91,746<br /> <br /> 213,120<br /> <br /> 73,139<br /> <br /> Công suất tàu (HP)<br /> <br /> 35.29<br /> <br /> 12.48<br /> <br /> 35.29<br /> <br /> 12.53<br /> <br /> 35.29<br /> <br /> 12.53<br /> <br /> Chiều dài tàu (m)<br /> <br /> 11.64<br /> <br /> 1.84<br /> <br /> 11.64<br /> <br /> 1.84<br /> <br /> 11.64<br /> <br /> 1.84<br /> <br /> 210.85<br /> <br /> 41.05<br /> <br /> 200.18<br /> <br /> 41.61<br /> <br /> 221.52<br /> <br /> 37.86<br /> <br /> 3.08<br /> <br /> 0.74<br /> <br /> 3.17<br /> <br /> 0.80<br /> <br /> 2.98<br /> <br /> 0.67<br /> <br /> 10.38<br /> <br /> 5.75<br /> <br /> 9.89<br /> <br /> 5.74<br /> <br /> 10.88<br /> <br /> 5.76<br /> <br /> 102,261<br /> <br /> 44,621<br /> <br /> 84,510<br /> <br /> 39,623<br /> <br /> 120,013<br /> <br /> 42,463<br /> <br /> Ngày trên biển (ngày)<br /> Số lao động (người)<br /> Năm kinh nghiệm đi biển (năm)<br /> Chi phí xăng dầu (1000 VND)<br /> <br /> Nguồn: Tính toán bởi tác giả. Tỷ lệ chuyển đổi VND/USD (5/2006) là 16.200 VND/USD)<br /> Chú ý: Doanh thu năm 2006 bằng giá trị của năm t2005 nhân với chỉ số giá tiêu dùng - CPI<br /> <br /> 2. Năng lực dư thừa<br /> Doanh thu trung bình được tính trong cả hai năm<br /> là 205.834 ngàn đồng. Trong năm 2005 và 2006, con<br /> Năng lực dư thừa được tính cho mỗi tàu dựa<br /> số này tương ứng là 198.547 và 213.120 ngàn đồng.<br /> trên năng lực và hiệu quả kỹ thuật đầu ra. Năng<br /> Số liệu này cho thấy mức doanh thu ở đây hơi nhỏ<br /> lực đầu ra và hiệu quả kỹ thuật (TE) đã được tính<br /> (so sánh với nghề lưới rê là 851.333 ngàn đồng [1]<br /> toán bằng cách sử dụng hệ số ước tính thu được<br /> hoặc một người đánh cá bằng lưới kéo có một sức<br /> từ kết quả DEA. Các mức năng lực và hiệu quả<br /> mạnh động cơ tương tự (20 -