Đo lường số năm sống khỏe mạnh bị mất do tử vong sớm tại Đắk Lắk năm 2015

T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2016<br /> <br /> ĐO LƯỜNG SỐ NĂM SỐNG KHỎE MẠNH BỊ MẤT DO<br /> TỬ VONG SỚM TẠI ĐẮK LẮK NĂM 2015<br /> Châu Đương*; Nguyễn Đỗ Quốc Thống*; Thân Trọng Quang*<br /> Thái Quang Hùng*; Nguyễn Đình Chiến*; Đỗ Thị Vân*; Nguyễn Thị Trang*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Xác định gánh nặng do tử vong sớm (YLL) của Đắk Lắk năm 2015; xác định 10<br /> nguyên nhân hàng đầu của YLL theo giới tính, dân tộc và điều kiện kinh tế. Phương pháp:<br /> nghiên cứu thực hiện ở 32 cụm thôn, buôn của tỉnh Đắk Lắk, sử dụng phương pháp nghiên cứu<br /> gánh nặng bệnh tật toàn cầu 2010, không sử dụng trọng số tuổi và chiết khấu; sử dụng bảng<br /> sống chuẩn mới của WHO. Nguồn số liệu được thu thập trực tiếp tại cộng đồng. Sử dụng công<br /> thức YLL = N*L để tính YLL cho từng nhóm tuổi và cho từng nguyên nhân bệnh. Kết quả: tổng<br /> số năm sống khỏe mạnh bị mất do YLL năm 2015 ở Đắk Lắk là 341.711,5 YLL, tương ứng với<br /> 18.434 YLL/100.000 dân. 10 nguyên nhân dẫn đầu của YLL bao gồm đuối nước, tai nạn giao<br /> thông, tự tử, tai biến mạch máu não (TBMMN), bại não, ung thư gan, suy tim, ung thư não, sinh<br /> non và xơ gan. Nhóm tuổi 15 - 19 chiếm tỷ lệ cao nhất; nam gần gấp đôi nữ; nhóm các dân tộc<br /> khác cao hơn dân tộc Kinh và Ê Đê; nhóm nông dân chiếm > 50% tổng YLL; nhóm không<br /> nghèo và nhóm sống ở vùng có điều kiện kinh tế xã hội khó khăn chiếm tỷ lệ cao hơn các nhóm<br /> khác. 10 nguyên nhân hàng đầu ở nam giới bao gồm tai nạn giao thông, đuối nước, tự tử, ung<br /> thư gan, TBMMN, bại não, xơ gan, ung thư vòm họng, rối loạn tâm thần do rượu và nhồi máu<br /> cơ tim; 10 nguyên nhân hàng đầu ở nữ gồm đuối nước, TBMMN, bại não, ung thư não, suy tim,<br /> tự tử, sinh non, viêm phổi, tim bẩm sinh và suy thận mạn tính. Kết luận: tổng số năm sống khỏe<br /> mạnh bị mất do YLL năm 2015 ở Đắk Lắk là 341.711,5 YLL. Nhóm tuổi 15 - 19 chiếm tỷ lệ cao<br /> nhất; nam nhiều hơn nữ; nhóm các dân tộc khác nhiều hơn dân tộc Kinh và Ê Đê; nhóm nông<br /> dân, nhóm không nghèo và nhóm sống ở vùng có điều kiện kinh tế xã hội khó khăn chiếm tỷ lệ<br /> cao hơn các nhóm khác.<br /> * Từ khóa: Năm sống bị mất do tử vong sớm; Năm sống điều chỉnh theo bệnh tật; Đắk Lắk.<br /> <br /> Measurement Years of Life Lost due in Early Death in Daklak<br /> Province in 2015<br /> Summary<br /> Objectives: To determine the burden of premature mortality (YLL) of Daklak in 2015; identify<br /> 10 leading causes of YLL by gender, ethnicity and economic conditions. Method: The study<br /> was conducted on 32 clusters of villages or hamlets of Daklak province, we use research<br /> methods global burden of disease in 2010, do not use age weighting and discounting; using<br /> the new standard life tables of WHO. Source data are collected directly at the community;<br /> using the formula YLL = N * L to calculate YLL for each age group and for each cause disease.<br /> * Bệnh viện Đa khoa CưMgar - Đắk Lắk<br /> Người phản hồi (Corresponding): Châu Đương (cdbvcmg@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 10/09/2016; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 09/11/2016<br /> Ngày bài báo được đăng: 21/11/2016<br /> <br /> 40<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2016<br /> Results: The total number of healthy life years lost due to premature death in 2015 in Daklak is<br /> 341,711.5 YLL, corresponding to 18,434 YLL/100,000 people. Ten leading causes of YLL<br /> include drowning, traffic accidents, suicides, stroke, cerebral palsy, liver cancer, heart failure,<br /> brain cancer, premature birth and liver cirrhosis. The age group of 15 - 19 accounted for the<br /> highest proportion; men are nearly twice as much as women; other ethnic groups are higher<br /> than Kinh and Ede; farmer group is over 50% of total YLL; the non-poor and living in areas with<br /> social and economic conditions difficult groups have higher proportion than other groups. Ten<br /> leading causes in men include traffic accidents, drowning, suicide, liver cancer, stroke, cerebral<br /> palsy, liver cirrhosis, throat cancer, mental disorders caused by alcohol and myocardial<br /> infarction; ten leading causes in women include drowning, stroke, cerebral palsy, brain cancer,<br /> heart failure, suicide, premature birth, pneumonia, congenital heart diseases and chronic renal<br /> failure. Conclusion: The total number of healthy life years lost due to premature death in 2015 in<br /> Daklak is 341,711.5 YLL. The age group 15 - 19 accounted for the highest proportion; men<br /> more than women; other ethnic groups is higher than Kinh and Ede; the farmer, non-poor and<br /> living in areas with social and economic conditions difficult groups are higher proportion than<br /> other groups.<br /> * Key words: Years of life lost; Disability-adjusted life years; Daklak province.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Từ khi Dampsey (1947) giới thiệu khái<br /> niệm đo lường thời gian bị mất do YLL<br /> thay thế cho tỷ lệ tử vong chuẩn hóa theo<br /> tuổi hoặc tỷ lệ tử vong thô, đã có nhiều<br /> phương pháp đo lường số năm sống bị<br /> mất được đưa ra [5].<br /> Đối với xã hội, tử vong ở nhóm người<br /> trẻ, đặc biệt là trẻ em có tính chất nghiêm<br /> trọng hơn các trường hợp tử vong ở<br /> nhóm tuổi người già [2]. Chỉ số gánh<br /> nặng bệnh tật do tử vong sớm (YLLYears of Life Lost) đã giải quyết được vấn<br /> đề này bằng cách xem xét tử vong dựa<br /> vào kỳ vọng sống chuẩn. Chỉ số YLL cùng<br /> với chỉ số đo lường gánh nặng bệnh tật<br /> không gây tử vong (YLD- Years Lived<br /> with Disability) cấu thành chỉ số số năm<br /> sống hiệu chỉnh theo bệnh tật (DALYDisability Adjusted Life Years). Các chỉ số<br /> này được Murray và Aland Lopez áp dụng<br /> lần đầu tiên trong báo cáo sức khỏe toàn<br /> cầu năm 1993 do Tổ chức Y tế Thế giới<br /> và Trường Đại học Havard thực hiện [3].<br /> <br /> Tại Việt Nam, đã có nhiều nghiên<br /> cứu đánh giá gánh nặng bệnh tật do<br /> YLL như Lê Vũ Anh (2000) đánh giá<br /> gánh nặng bệnh tật thông qua chỉ số số<br /> năm sống tiềm tàng bị mất (PYLL);<br /> năm 2012, Nguyễn Thị Trang Nhung,<br /> Bùi Thị Tú Quyên và CS nghiên cứu<br /> gánh nặng bệnh tật do YLL tại<br /> CHILILAB Chí Linh, Hải Dương… Tuy<br /> nhiên, các nghiên cứu này sử dụng<br /> nguồn số liệu thu thập gián tiếp, thông<br /> qua hệ thống báo cáo định kỳ hoặc<br /> thông qua cuộc tổng điều tra dân số,<br /> do đó nhiều trường hợp tử vong như:<br /> tử vong tại nhà của người già, tử vong<br /> sơ sinh, mất tích… thường không được<br /> ghi nhận; đồng thời nguyên nhân tử<br /> vong chủ yếu dựa vào phương pháp<br /> phỏng vấn (verbal-autopsy) nên khó<br /> tránh khỏi nhầm lẫn về chẩn đoán. Hơn<br /> nữa, cho đến nay chưa có nghiên cứu<br /> nào được tiến hành để đánh giá gánh<br /> nặng do YLL tại Đắk Lắk. Do đó, chúng<br /> tôi tiến hành nghiên cứu đề tài này.<br /> 41<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2016<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Nguồn số liệu.<br /> Chúng tôi thu thập số liệu tử vong trực<br /> tiếp từ 32 cụm trên 2.467 cụm thôn, buôn<br /> trong toàn tỉnh Đắk Lắk, chọn ngẫu nhiên<br /> theo phương pháp PPS. Tại mỗi cụm,<br /> thành lập một tổ cộng tác viên gồm: Giám<br /> đốc các trung tâm y tế huyện (thị xã,<br /> thành phố), 01 bác sỹ (hoặc y sỹ nếu trạm<br /> y tế không có bác sỹ) và cộng tác viên<br /> dân số (CTVDS) hoặc y tế của thôn, buôn<br /> đó. Tổ này có trách nhiệm theo dõi và thu<br /> thập thông tin các trường hợp tử vong.<br /> Nếu trên địa bàn có người tử vong, CTV<br /> sẽ thông báo để cán bộ nghiên cứu đến<br /> thu thập thông tin, xác định nguyên nhân<br /> tử vong theo mẫu.<br /> - Xác định nguyên nhân tử vong khi có<br /> giấy chứng nhận tử vong của bệnh viện<br /> từ hạng ba trở lên và có chẩn đoán cụ<br /> thể. Nếu nguyên nhân tử vong chưa xác<br /> định được, chúng tôi dùng bộ câu hỏi<br /> phỏng vấn nguyên nhân tử vong của<br /> WHO (2012) (dịch và điều chỉnh cho phù<br /> hợp với điều kiện thực tế ở Việt Nam) để<br /> điều tra nguyên nhân tử vong của nạn<br /> nhân. Để thẩm định nguyên nhân tử<br /> vong, chúng tôi mời nhóm chuyên gia là<br /> các bác sỹ đầu ngành, có kinh nghiệm<br /> của bệnh viện đa khoa tỉnh kết luận dựa<br /> trên thông tin thu thập theo mẫu của<br /> WHO. Sau đó, sử dụng phương pháp tính<br /> trọng số để ước tính tỷ lệ tử vong toàn bộ<br /> cho Đắk Lắk.<br /> - Thời gian thu thập thông tin tử vong<br /> là 1 năm (từ 01 - 01 - 2015 đến 31 12 - 2015).<br /> 42<br /> <br /> 2. Phương pháp nghiên cứu.<br /> Sử dụng phương pháp nghiên cứu<br /> gánh nặng bệnh tật toàn cầu 2010, không<br /> sử dụng trọng số tuổi và chiết khấu; sử<br /> dụng bảng sống chuẩn mới của WHO với<br /> kỳ vọng sống lúc sinh là 86 năm cho cả<br /> nam và nữ.<br /> Công thức tính như sau: YLL (c,s,a,t)<br /> = N (c,s,a,t)*L(s,a), trong đó:<br /> - N(c, s, a, t): số trường hợp tử vong<br /> do bởi nguyên nhân c đối với lứa tuổi a<br /> và giới tính s trong năm t.<br /> - L(s, a): số năm kỳ vọng sống chuẩn<br /> bị mất của một trường hợp tử vong ở<br /> nhóm tuổi a, giới tính s.<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ<br /> BÀN LUẬN<br /> Qua nghiên cứu 145 trường hợp tử<br /> vong ở 32 cụm thôn, buôn cho thấy, tổng<br /> số năm sống khỏe mạnh bị mất do YLL<br /> tại Đắk Lắk năm 2015 là 341.711,5 YLL,<br /> sai số chuẩn 63.617,1; tương ứng với<br /> 18.434 YLL/100.000 dân. Như vậy, trong<br /> một năm, cứ 100.000 người dân, số năm<br /> sống khỏe mạnh bị mất do YLL là 18.434<br /> năm. Số liệu này cao hơn so với nghiên<br /> cứu của Lê Vũ Anh (2006): số năm sống<br /> mất đi do YLL là 660,5 năm/10.000 dân<br /> [1], cao hơn so với nghiên cứu của Shang<br /> - Cheng Zhou và CS (2010) là 636/10.000<br /> dân [10]. Điều này có thể do ở Đắk Lắk<br /> nói riêng và các tỉnh Tây Nguyên nói<br /> chung, công tác chăm sóc sức khỏe cho<br /> nhân dân còn hạn chế, gánh nặng do YLL<br /> còn cao. Hơn nữa, có thể do công tác<br /> thống kê, ghi nhận ca tử vong trực tiếp tại<br /> cộng đồng cần chặt chẽ và đầy đủ, không<br /> nên bỏ sót.<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2016<br /> 1. 10 nguyên nhân hàng đầu của YLL tại Đắk Lắk.<br /> Bảng 1: 10 nguyên nhân hàng đầu của YLL tại Đắk Lắk năm 2015.<br /> Nguyên nhân<br /> <br /> Mã ICD<br /> <br /> YLL/dân số<br /> <br /> YLL/100.000 dân<br /> <br /> % YLL<br /> <br /> Đuối nước<br /> <br /> W70<br /> <br /> 52.581<br /> <br /> 2.837<br /> <br /> 15,4<br /> <br /> Tai nạn giao thông<br /> <br /> Y85<br /> <br /> 48.643<br /> <br /> 2.624<br /> <br /> 14,2<br /> <br /> Tự tử<br /> <br /> X68<br /> <br /> 39.546<br /> <br /> 2.133<br /> <br /> 11,6<br /> <br /> Tai biến mạch máu não<br /> <br /> I64<br /> <br /> 31.900<br /> <br /> 1.721<br /> <br /> 9,3<br /> <br /> Bại não<br /> <br /> G80<br /> <br /> 25.872<br /> <br /> 1.396<br /> <br /> 7,6<br /> <br /> Ung thư gan<br /> <br /> C22<br /> <br /> 24.300<br /> <br /> 1.311<br /> <br /> 7,1<br /> <br /> Suy tim<br /> <br /> I50<br /> <br /> 13.167<br /> <br /> 710<br /> <br /> 3,9<br /> <br /> Ung thu não<br /> <br /> C71<br /> <br /> 12.092<br /> <br /> 652<br /> <br /> 3,5<br /> <br /> Sinh non<br /> <br /> O60<br /> <br /> 9.985<br /> <br /> 539<br /> <br /> 2,9<br /> <br /> Xơ gan<br /> <br /> K74<br /> <br /> 8.308<br /> <br /> 448<br /> <br /> 2,4<br /> <br /> 266.394<br /> <br /> 14.371<br /> <br /> 77,9<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 10 nguyên nhân hàng đầu của YLL<br /> năm 2015 ở Đắk Lắk chiếm 77,9% tổng<br /> YLL. Đuối nước là nguyên nhân hàng đầu<br /> của YLL (15,4%), tiếp theo là tai nạn giao<br /> thông, tự tử và TBMMN. Bại não, ung thư<br /> gan, suy tim, ung thư não, sinh non và xơ<br /> gan cũng là các nguyên nhân nằm trong<br /> tốp 10 nguyên nhân hàng đầu của YLL.<br /> Theo chúng tôi, có lẽ do ở Đắk Lắk có<br /> nhiều sông, suối, ao, hồ phục vụ cho<br /> nông nghiệp, tưới cà phê, nên người dân<br /> thường xuyên tiếp xúc, do đó xác suất và<br /> mức độ rủi ro bị đuối nước sẽ cao hơn;<br /> Mặt khác, do vấn đề dân trí và hiệu quả<br /> của mạng lưới truyền thông giáo dục sức<br /> <br /> khỏe, an toàn giao thông ở Đắk Lắk chưa<br /> tốt, nên số người tử vong do đuối nước,<br /> tai nạn giao thông và tự tử còn cao. So<br /> với nghiên cứu của Nguyễn Thị Trang<br /> Nhung (2012), 10 bệnh hàng đầu ở<br /> CHILILAB Chí Linh gồm đột quỵ, tai nạn<br /> giao thông, nhẹ cân sơ sinh, HIV/AIDS,<br /> suy thận, ung thư gan, ung thư phổi, té<br /> ngã, tự tử và hội chứng viêm cầu thận<br /> cấp [2]. So với nghiên cứu của ShangCheng Zhou và CS, các nguyên nhân<br /> hàng đầu của YLL là: bệnh lý sản phụ,<br /> chấn thương không chủ định, chấn<br /> thương có chủ định, bệnh mạch vành và<br /> bệnh đường hô hấp [10].<br /> 43<br /> <br /> T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 9-2016<br /> 2. Phân bố YLL theo đặc trưng dân<br /> số.<br /> Bảng 2:<br /> Các đặc điểm<br /> <br /> YLL<br /> <br /> % YLL<br /> <br /> Nhóm tuổi<br /> <br /> YLL<br /> <br /> % YLL<br /> <br /> Còn nhỏ<br /> <br /> 33.637<br /> <br /> 9,8<br /> <br /> Học sinh - sinh viên<br /> <br /> 71.255<br /> <br /> 20,9<br /> <br /> Nông dân<br /> <br /> 171.410<br /> <br /> 50,2<br /> <br /> 1.243<br /> <br /> 0,4<br /> <br /> Già yếu<br /> <br /> 37.029<br /> <br /> 10,8<br /> <br /> Khác<br /> <br /> 27.138<br /> <br /> 7,9<br /> <br /> Nghề nghiệp<br /> <br /> Trẻ sơ sinh<br /> <br /> 9.985<br /> <br /> 2,9<br /> <br /> 50% tổng YLL, kế đến là nhóm học sinh<br /> - sinh viên, thấp nhất là nhóm cán bộ,<br /> <br />