intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Độc học chì

Chia sẻ: Nguyễn Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:23

Thêm vào BST
Báo xấu
209
lượt xem 72
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chì là kim loại mềm, màu xám nhạt, nóng chảy 3270C sôi ở 15150C, Pb bay hơi vào khoản 550 - 6000C và chuyển thành oxide chì do tiếp xúc với không khí. Chì là một kim loại chất độc bản chất, có ảnh hưởng quan trọng trong môi trường sinh thái. Chì là một nguyên tố thuộc nhóm IV trong bảng hệ thống tuần hoàn các nguyên tố háo học. Chì có hai trạng thái oxy hoá bền chính là pb ( II) và pb (IV) và có bốn đồng vị là 204Pb, 206Pb, 207Pb và 208Pb. Trong môi trường nó...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Độc học chì

  1. http://www.ebook.edu.vn Chöông I: GIÔÙI THIEÄU Chì laø kim loaïi meàm, maøu xaùm nhaït, noùng chaûy 3270C soâi ôû 15150C, Pb bay hôi vaøo khoaûn 550 - 6000C vaø chuyeån thaønh oxide chì do tieáp xuùc vôùi khoâng khí. Chì laø moät kim loaïi chaát ñoäc baûn chaát, coù aûnh höôûng quan troïng trong moâi tröôøng sinh thaùi. Chì laø moät nguyeân toá thuoäc nhoùm IV trong baûng heä thoáng tuaàn hoaøn caùc nguyeân toá haùo hoïc. Chì coù hai traïng thaùi oxy hoaù beàn chính laø pb ( II) vaø pb (IV) vaø coù boán ñoàng vò laø 204Pb, 206Pb, 207Pb vaø 208Pb. Trong moâi tröôøng noù toàn taïi döôùi daïng ion Pb2+ trong caùc hôïp chaát voâ cô vaø höûu cô. Chì laø kim loaïi naëng ( M = 207; d = 11,3g/cm3 ) coù tính meàm deã daùt moûng neân chì ñöôïc söû duïng nhieàu trong coâng nghieäp vaø cuoäc soáng ngay töø xa xöa. Trong coâng nghieäp chì duøng laøm sôn coâng nghieäp, aéc qui chì trong xe hôi, laøm ngueân lieäu trong luyeän kim chì, laøm chaát xuùc taùc trong saûn xuaát Polimer. Nhöõng hôïp chaát höûu cô chì (IV), ñaëc bieät laø tetra - alkyl vaø tetra-aryl chì ñöôïc söû duïng roäng raõi vaø gaây guy haïi, nhaát laø chì pha trong xaêng. Söû duïng roäng raõi cuûa chì laøm naåy sinh moät vaán ñeà lôùn, ñoù laø söï oâ nhieåm ñoäc chaát chì trong moâi tröôøng sinh thaùi, ñaëc bieät laø moâi tröôøng sinh thaùi ñaát. Khi ñöôïc phaùt thaûi vaøo moâi tröôøng ñaát chì coù thôøi gian toàn taïi laâu daøi. Nhöõng hôïp chaát chì coù khuynh höôùng tích luyõ trong ñaát vaø traàm tích, laøm oâ nhieåm chuoåi thöùc aên vaø aûnh höôûng tôùi söï trao ñoåi chaát cuûa con ngöôøi laâu daøi trong töông lai. Ñoäc chaát chì ñöôïc coi laø nguyeân nhaân gaây neân chöùng roái loaïn thaàn kinh trí naõo ôû treû em. Chính vì vaäy, vieäc nghieân cöùu nguoàn phaùt thaûi, traïng thaùi toàn taïi vaø cô cheá lan truyeàn oâ nhieåm cuûa chì trong moâi tröôøng caøng trôû neân quan troïng vaø caáp thieát. Beân caïnh ñoù, chuùng ta cuõng quan taâm tôùi vieäc nghieân cöùu taùc ñoäng cuûa chì leân thöïc vaät, ñoäng vaät vaø con ngöôøi cuøng vôùi vieäc ngaên chaën vaø xöû lyù oâ nhieåm chì trong moâi tröôøng. 1
  2. http://www.ebook.edu.vn Chöông II: ÑAËT VAÁN ÑEÀ Chì laø moät trong nhöõng moái ñe doïa moâi tröôøng nghieâm troïng nhaát ñeán söùc khoeû con ngöôøi, ñaëc bieät ôû caùc vuøng ñoâ thò lôùn. Coù leõ aûnh höôûng ñaùng lo ngaïi nhaát laø taùc ñoäng ñeán söï phaùt trieån trí tueä cuûa treû em. Söùc khoeû con ngöôøi vaãn bò aûnh höôûng thaäm chí khi möùc ñoä tieáp xuùc vôùi moâ tröôøng chì thaáp; baèng chöùng y hoïc chæ ra raèng vôùi baát kyø möùc ñoä chì naøo ñeàu coù taùc ñoäng baát lôïi ñeán söùc khoeû con ngöôøi. Nhieãm ñoäc chì ñaõ ñöôïc bieát töø thôøi kyø coà do Hipocrate vaø Gallien thoâng baùo, ñeán thôøi kyø trung coå Elemberg moâ taû roài sau ñoù laø Kmazzinic. Ñeán theá kyû 19, Potain vaø Vaguez ñaõ nghieân cöùu chöùng ñaâu buïng trong nhieåm ñoäc chì. Ñaàu theá kyû XX nhöõng khaùi nieäm veà nhieåm ñoäc chì ñaõ ñöôïc nghieân cöùu vaø coù bieän phaùp choáng laïi nguy cô nhieåm ñoäc chì ( theo L. Derobert). Nhieãm ñoäc chì ñeán moâi tröôøng laø moät vaán ñeà ñaùng lo ngaïi. Nhöõng quan nieäm hieän ñaïi veà cô cheá nhieãm ñoäc chì ñaõ môû ra nhöõng khaû naêng môùi ñeå ñieàu trò vaø theo doõi toát vôùi nhieãm ñoäc chì khôûi phaùt. Ngaøy nay caùc chuyeân gia veà lónh vöïc naøy treân theá giôùi ñang taäp trung giaûi quyeát moät soá vaán ñeà sau: - Nghieân cöùu sau veà aûnh höôûng cuûa chì leân di truyeàn vaø caùc hieän töôïng baát thöôøng trong sinh saûn. - Giaùm saùt noàng ñoä chì trong maùu cuûa ngöôøi daân vaø tím caùch giaûm noàng ñoä ñoù, ñaëc bieät laø ñoái vôùi treû em. - Nghieân cöùu caùc thuoác môùi coù hieäu quaû ñieàu trò, phoøng beänh thöôøng xuyeân söû duïng ñôn giaûn vaø ít ñoäc hôn so vôùi caùc loaïi thuoác kinh ñieån EDTA, CaNa 2 , BAL. - Hoaøn chænh kyû thuaät baûo hoä lao ñoäng, tìm caùch ñeà phoøng vaø haïn cheá nguoàn gaây beänh tröïc tieáp vaø laâu daøi. Caùc thoâng baùo haøng naêm cho thaáy tæ leä nhieãm ñoäc chì vaø roái loaïn sinh hoaù ôû caùc nhaø maùy acquy laø 10 - 12%, coâng nhaân nha maùy in laø 17,4%, coâng nhaân khu 2
  3. http://www.ebook.edu.vn luyeän gang laø 32%, ôû caùc tænh phía nam, theo baùo caùo cuûa Hoaøng Vaên Bính naêm 1992 coù tôùi 52,6% laø thaâm nhieãm naëng ôû coâng nhaân saûn xuaát acquy. Moâi tröôøng coù guy cô oâ nhieãm chì laø caùc khu vöïc xung quanh nhaø maùy, xí nghieäp. Vieäc giaùm saùt ñieàu trò döï phoøng kòp thôøi cho ngöôøi tieáp xuùc ôû nöôùc ta coøn nhieàu haïn cheá. Caùc xeùt nghieäm phöùc taïp ñöôïc thöïc hieän ôû nhöõng thaønh phoá lôùn chæ ñaùp öùng ñöôïc khi beänh nhaân vaøo ñieàu trò ôû beänh vieän, do vaäy chöa mang tính döï phoøng roäng raõi. Thöïc tieãn ôû nöôùc ta ñaõ ñaët ra moät soá vaán ñeà: - Caàn phaûi nghieân cöùu kyõ thuaät ñôn giaûn, thuaän lôïi ñeå phaùt hieän sôùm cuûa chì leân cô theå ngöôøi. - Chì coù phaûi laø chaát gaây ñoät bieán vaø coù guy cô gaây dò taät quaùi thai cho ngöôøi tieáp xuùc khi sinh con hay khoâng? - Nghieân cöùu saûn xuaát thuoác trong nöôùc tieän söû duïng roäng raõi, phoøng nhieãm ñoäc chì. 3
  4. http://www.ebook.edu.vn Chöông III: VAI TROØ CUÛA CHÌ TRONG CUOÄC SOÁNG - Trong coâng nghieäp: chì ñöôïc söû duïng raát phoå bieán, ngöôøi ta ñaõ thoáng keâ thaáy coù tôùi 150 ngheà vaø hôn 400 quaù trình coâng ngheä khaùc nhau söû duïng ñeán chì vaø caùc hôïp chaát cuûa chuùng, caùc xí nghieäp saûn xuaát oâ toâ, xe maùy, maùy bay, xe taêng,.. moät soá ngaønh in, ngaønh luyeän theùp, ngaønh ñieän. - Trong kyõ thuaät quaân söï: chì ñöôïc söû duïng nhö ñuùc ñaàu ñaïn.. - Trong cuoäc soáng haøng ngaøy: chì laø thaønh phaàn trong caùc saûn phaåm nhö sôn, caùc chaát nhuoäm maøu, thuoác veõ, men ñoà goám, dieâm, pin… - Trong y hoïc: moät soá thuoác coù chöùa chì cuõng ñöôïc duøng nhö thuoác giaûm ñau, thuoác saên gia, thuoác choáng vieâm, thuoác chöõa boâng… Nhöng ñöôïc lieäu truyeàn thoáng ôû trung Quoác coù chöùa chì ñaõ gaây ra nhieãm ñoäc cho ngöôøi tieâu duøng ôû Trieàu Tieân (Markowite SB 1194). 4
  5. http://www.ebook.edu.vn VAÁN ÑEÀ NHIEÃM ÑOÄC CHÌ - AÛNH HÖÔÛNG CUÛA NOÙ ÑEÁN MOÂI Chöông IV: TRÖÔØNG VAØ SÖÙC KHOEÛ Caùch ñaây 8000 naêm khi loaøi ngöôøi baét ñaàu luyeän chì beân caïnh khoaù, chì laø chaát ñoäc nhaân taïo trong khí quyeån. Ngaøy nay ngoä ñoäc chì vaãn tieáp tuïc laø moät beänh do tieáp xuùc vôùi ñoäc toá chì trong ngheà nghieäp vaø moâi tröôøng tuy ñaây laø moät beänh coù theå phoøng ngöøa ñöôïc. Ruûi ro ngoä ñoäc chì thay ñoåi raát lôùn phuï thuoäc vaøo nôi sinh truù vaø laøm vieäc. ÔÛ thaønh phoá Baêng coác, thaønh phoá Mexico vaø Jakarta phaïm vi tieáp xuùc chì raát lôùn do vieäc gia taêng söû duïng xe ñoäng cô. Tuy vaäy thaønh phoá Chicago vaø Washington tieáp xuùc vôùi chì phaàn lôùn do haøm löôïng chì thoaùt ra töø sôn trong noäi thaát. Noùi chung con ngöôøi trong heä thoáng caáp nöôùc, caùc quaù trình khai moû, luyeän chì vaø chaát ñoát coù chì. Caùc nguoàn khaùc phaùt thaûi chæ bao goàm caùc ñöôøng haøn trong caùc bình ñöïng thöùc aên, men söù goám, acquy, pin vaø ñoà myõ phaåm … Chì ñaëc bieät ñoäc haïi ñoái vôùi naõo vaø thaän, heä thoáng sinh saûn vaø heä thoáng tim maïch cuûa con ngöôøi. Khi bò nhieãm ñoäc chì thì seõ bò aûnh höôûng coù haïi tôùi chöùc naêng cuûa trí oùc, thaän, gaây voâ sinh, saåy thai vaø taêng huyeát aùp. Ñaëc bieät chì laø moái nguy haïi ñoái vôùi treû em. Moät soá keát quaû nghieân cöùu cho ta thaáy nhieãm ñoäc chì laøm giaûm maïnh chæ soá thoâng minh (IQ) cuûa treû em ôû tuoåi ñi hoïc. moät soá ñaùnh giaù cho thaáy cöù 10Φ g/dl taêng veà chì trong maùu seõ gaây ra möùc giaûm töø 1 ñeán 5 ñieåm IQ ñoái vôùi treû em bò nhieãm chì. Nhieãm chì laøm cho heä thaàn kinh luoân caêng thaúng, phaïm toäi vaø söï roái loaïn trong taäp trung chuù yù ôû treû em töø 7-11 tuoåi. ÔÛ tuoåi trung nieân nhieãm ñoäc chì seõ laøm cho huyeát aùp taêng gaây nhieàu ruûi ro veà caùc beänh tim maïch. Khaùc vôùi caùc hoùa chaát maø taùc ñoäng leân söùc khoûe khi noàng ñoä ôû möùc thaáp coøn chöa chaéc chaén, vieäc nhieãm chì maëc duø ôû möùc thaáp cuõng seõ bò ngoä ñoäc cao. Duø möùc chì 10 Φ γ /δλ laø moác giôùi haïn coù aûnh höôûng ñeán söùc khoûe, nhieàu nhaø khoa hoïc khoâng cho laø ôû möùc thaáp hôn laø khoâng coù haïi ñeán cô theå con ngöôøi. Moät soá nghieân cöùu ñaõ phaùt hieän ra taùc haïi ñoái vôùi treû em khi möùc chì trong maùu môùi töø 5-10 Φ γ /δλ. OÂ nhieãm chì gaây haïi cho söùc khoûe hieän nay vaãn laø moät hieåm hoïa moâi tröôøng chung ôû caùc nöôùc coâng nghieäp vaø caùc nöôùc ñang phaùt trieån. Trong treû em ñoâ thò caùc nöôùc ñang phaùt trieån phaàn lôùn caùc em döôùi 2 tuoåi coù möùc chì trung bình trong maùu lôùn hôn 10 Φ g/dl. Moät cuoäc khaûo saùt taïi 17 ñieåm nghieân cöùu cuûa Trung Quoác ñaõ xaùc minh ñöôïc töø 65-99,5% treû em soáng trong vuøng coâng nghieäp vaø giao thoâng phaùt trieån 5
  6. http://www.ebook.edu.vn maïnh coù möùc chì trong maùu vöôït 10 Φg/dl. Ngay caû caùc vuøng ngoaïi vi coù ñeán 50% treû em coù möùc chì trong maùu khoâng chaáp nhaän ñöôïc. ÔÛ Chaâu Phi, maëc duø trình ñoä coâng nghieäp hoùa vaø möùc söû duïng oâtoâ töông ñoái thaáp song oâ nhieãm chì cuõng laø moät vaán ñeà quan troïng. Taïi Nigeria 15-30% treû em ôû caùc ñoâ thò coù möùc chì trong maùu lôùn hôn 25 Φg/dl. Soá ngöôøi bò nhieãm chì ñaëc bieät cao trong daân ngheøo cuûa caùc nöôùc coâng nghieäp vaø ñang phaùt trieån töông töï nhö nhau. trong vuøng ñoâ thò, ngöôøi ngheøo phaûi soáng gaàn caùc truïc giao thoâng chính bò oâ nhieãm chì cao töø phaùt thaûi cuûa caùc xe coù ñoäng cô coù maät ñoä vaø löu löôïng vaän taûi cao. Hoï cuõng soáng trong caùc nhaø cuõ kyõ maø caùc ruûi ro töø sôn goác chì cuõng khaù nghieâm troïng. Theâm vaøo ñoù chì coù theå ñöôïc haáp thu nhieàu hôn töø caùc loã chaân loâng roãng vaø khi thöùc aên haèng ngaøy thieáu caùc yeáu toá vi löôïng chính nhö saét, canxi, keõm. Gaàn ñaây nhieàu phaùt hieän nguoàn nhieãm ñoäc chì töø xaêng daàu pha chì chieám vò trí quan troïng. Maëc duø löôïng chì trong xaêng daàu chæ chieám 2,2% cuûa toång löôïng chì söû duïng, xaêng coù chì vaãn laø nguoàn duy nhaát lôùn cuûa taát caû caùc phaùt thaûi chì trong vuøng ñoâ thò. Öôùc tính khoaûng 90% toång löôïng chì phaùt thaûi vaøo khí quyeån do duøng xaêng pha chì. Beân caïnh vieäc bò ngoä ñoäc chì caáp tính ñoái vôùi söùc khoûe thoâng qua vieäc hít thôû, caùc phaùt thaûi chì töø caùc xe coù ñoäng cô cuõng coù theå tích tuï trong ñaát, gaây nhieãm ñoäc nöôùc uoáng vaø ñi vaøo chuoãi thöùc aên. Vieäc duøng xaêng pha chì coù lòch söû laâu daøi. Naêm 1922 caùc nhaø maùy oâtoâ thöïc hieän vieäc pha chì vaøo xaêng nhaèm naâng cao hieäu suaát vaø coâng suaát. Sau hai naêm taùc haïi tôùi söùc khoûe do chì taêng leân. Trong caùc phoøng thí nghieäm cuûa taäp ñoaøn Standard Oil, 5 trong 49 coâng nhaân cheát vaø 35 bò hieän töôïng thaàn kinh nghieâm troïng do ngoä ñoäc chì höõu cô. Sau ñoù Bang New york, thaønh phoá Philadelphia vaø moät soá khu ñoâ thò khaùc laäp töùc caám baùn xaêng pha chì. Tuy nhieân söï giaän döõ töùc thôøi ñoù laéng xuoáng vaø vieäc duøng xaêng pha chì ñöôïc tieáp tuïc. Löôïng chì pha vaøo xaêng taêng raát nhanh, 375.000 taán haøng naêng trong nhöõng naêm 70 cuûa theá kyû naøy. Sau ñoù do caùc caûi tieán trong xe oâtoâ ñoøi hoûi phaûi duøng xaêng khoâng pha chì, naêm 1985 Cô Quan Baûo Veä Moâi Tröôøng cuûa Myõ (U.S.E.P.A) quyeát ñònh xuùc tieán vieäc chaám döùt duøng xaêng pha chì chæ baèng moät leänh thôøi haïn 1 naêm. Lôïi ích ñoái vôùi söùc khoûe cuûa coâng chuùng laø raát lôùn. Giöõa 1976 vaø 1990 möùc trung bình löôïng chì trong cuûa daân Myõ giaûm xuoáng töø 14,5 xuoáng 2,8Φg/dl. Ñieàu naøy cho thaáy 40-60% möùc chì trong maùu cuûa daân Myõ gaén vôùi vieäc duøng xaêng pha chì. Töông tö 5nhö vaäy, sau khi xaêng khoâng pha chì vaøo thaønh 6
  7. http://www.ebook.edu.vn phoá Mexico naêm 1990 möùc chì trung bình trong maùu hoïc sinh giaûm töø 16,5 xuoáng 11,14Φg/dl naêm 1992. Keát quaû to lôùn cuûa chöông trình naøy cuoái naêm 1996 chæ môùi thuyeát phuïc 14 quoác gia chaám döùt hoaøn toaøn duøng xaêng pha chì. Ñeán nay, naêm 1999 ñaõ coù 30 nöôùc treân theá giôùi loaïi boû vieäc duøng xaêng pha chì. Söï phaùt thaûi chì cuõng uy hieáp nghieâm troïng leân söùc khoûe cuûa nhaân daân caùc ñoâ thò do söï gia taêng toác ñoä ñoâ thò hoùa vaø söï taêng söû duïng caùc xe coù ñoäng cô xaêng pha chì. ÔÛ khu vöïc Myõ Latinh, moät soá nöôùc ñaõ noã löïc giaûm chì trong xaêng nhöng khoâng theo kòp vôùi ñaø phaùt trieån caùc ñoâ thò vaø möùc taêng soá xe hôi tö nhaân, ñaõ daãn ñeán toång soá löôïng phaùt thaûi chì. ÔÛ phaàn lôùn caùc nöôùc Chaâu AÂu khoaûng moät nöûa soá xe oâtoâ duøng xaêng khoâng chì trong khi soá coøn laïi duøng xaêng vôùi 0,15 gam chì/lít. Beân caïnh xaêng pha chì, caùc nguoàn phaùt thaûi chì khaùc cuõng khoâng keùm phaàn nguy hieåm. Caùc tröôøng hôïp ngoä ñoäc chì thöôøng xaûy ra ñoái vôùi caùc coâng nhaân ngaønh khai moû vaø naáu quaëng chì. Naêm 1992 caùc nghieân cöùu ôû vuøng Baia Mare, Rumani cho keát quaû laø caùc coâng nhaân naáu chì coù möùc chì trung bình trong maùu laø 77,4Φg/dl, trong treû em soáng gaàn nôi naáu chì laø 63,3Φg/dl. Vieäc taùi taïo caùc aquy, pin cuõng laø nguoàn quan troïng gaây nhieãm ñoäc chì. Treân theá giôùi coù tôùi 63% caùc nhaø maùy aquy, pin duøng chì. ÔÛ Mexicoâ, Caribeâ, AÁn Ñoä coâng nghieäp gia ñình duøng chì trong aquy thì toaøn gia ñình bò nhieãm ñoäc chì cöïc cao. ÔÛ Jamaica treû em soáng gaàn nôi naáu chì coù möùc chì trong maùu cao hôn 3 laàn so vôùi nôi khaùc. Naêm 1991 moät söï buøng noå oâ nhieãm chì ôû Chinidad vaø Tobago ñaát bò nhieãm chì bôûi caùc chaát thaûi töø taùi taïo aquy, pin. Möùc chì trong maùu cuûa treû em trong vuøng thay ñoåi töø 17 ñeán 235Φg/dl vôùi möùc trung bình laø 72,1Φg/dl. Ñoà goám söù traùng men coù chì, thuoác nhoâm coù chì trong ñoà chôi treû em vaø buùt chì cuõng laø nguoàn gaây ra nhieãm ñoäc chì. Gaàn 30% daân Mexico duøng goám söù traùng men cuõng thöôøng xuyeân coù nguy cô bò nhieãm chì töø nguoàn duy nhaát naøy. Hôïp kim haøn chì trong caùc thuøng nhoâm cuõng ñaët ra caùc ruûi ro lôùn vaø ôû Honduras, caùc nghieân cöùu cho thaáy caùc caën chì trong caùc thuøng thöùc aên ñaït töø 13 ñeán 14,8Mg/Kilo cao hôn quy ñònh cuûa WHO. ÔÛ nöôùc Myõ, maëc duø coù nhieàu tieán boä trong coäng vieäc giaûm du chì, giaûm möùc nhieãm chì trong maùu, nhieãm ñoäc chì vaãn coøn laø nguy hieåm chính ñoái vôùi söùc khoûe 7
  8. http://www.ebook.edu.vn cuûa treû em döôi 16 tuoåi. Khoaûng 1,7 trieäu treû em nöôùc Myõ coù möùc chì trong maùu vöôït 10Φg/dl vaø möùc chì trung bình cao nhaát ôû trong ngöôøi ngheøo, caùc thò daân, treû em Myõ goác Chaâu Phi. Sôn goác chì laø con ñöôøng gaây nhieãm chính, maëc duø sôn coù chì ñaõ bò caám trong vieäc sôn caùc nhaø ôû töø naêm 1978, khoaûng 3/4 caùc ñôn vò nhaø xaây tröôùc 1980 ñeàu ñöôïc sôn baèng sôn goác chì. Vì loaïi sôn hieän nay vaãn coøn ñöôïc tieáp tuïc söû duïng ôû khaép caùc nöôùc Myõ Latinh vaø vuøng Caribe neân vieäc nhieãm ñoäc chì vaãn coøn nghieâm troïng trong caùc nöôùc thuoäc khu vöïc naøy. Caùc thoâng tin döõ lieäu töø caùc khu vöïc treân theá giôùi ñaõ khaúng ñònh oâ nhieãm chì vaø nhieãm ñoäc chì laø moät hieåm hoïa moâi tröôøng aûnh höôûng ñaëc bieät ñeán söùc khoûe cuûa theá heä treû, töông lai cuûa gioáng noøi, caàn ñöôïc ñaëc bieät quan taâm trong chieán löôïc moâi tröôøng vaø söùc khoûe cuûa ñaát nöôùc. Hoäi thaûo veà chaám döùt duøng xaêng pha chì gaàn ñaây taïi Haø Noäi laøm cho nhieàu ngöôøi vui möøng, mong muoán keát quaû cuûa hoäi thaûo nhanh choùng ñi vaøo cuoäc soáng thoâng qua moät chöông trình haønh ñoäng trong nhöõng naêm ñaàu cuûa theá kyû 21, loaïi tröø, phoøng ngöøa coù hieäu quaû nhieãm ñoäc chì treân nhieàu maët cuûa ñôøi soáng. 8
  9. http://www.ebook.edu.vn CHÖÔNG V: QUAÙ TRÌNH XAÂM NHAÄP, HAÁP THUÏ VAØ THAÛI TRÖØ CUÛA CHÌ 1. Ñöôøng haáp thuï vaøo cô theå: Chì coù theå xaâm nhaäp vaøo cô theå qua ñöôøng hoâ haáp, tieâu hoùa vaø qua da. Chì töø moâi tröôøng di vaøo ñöôøng thôû laø ñöôøng xaâm nhaäp chuû yeáu chieám tôùi 50-70%. Chì töø moâi tröôøng laéng ñoäng vaøo nöôùc, thöïc phaåm. Ngöôøi, ñoäng vaät nhieãm chì khi aên uoáng. Do moâi tröôøng thöôøng xuyeân bò nhieãm chì neân caùc vaät bò nhieãm theo. Boä maùy tieâu hoùa cuûa treû em deã haáp thu chì hôn ngöôøi lôùn (nhaát laø treû thieáu dinh döôõng neân treû thöôøng bò nhieãm ñoäc nhieàu hôn). Nhieãm ñoäc chì qua ñöôøng tieâu hoùa ôû ngöôøi lôùn 8- 12%, ôû treû em 18%. Khi tieáp xuùc chì ôû daïng höõu cô thì chuùng ta cuõng deã bò nhieãm qua da laøm giaûm söï daãn truyeàn thaàn kinh vaän ñoäng (ngöôøi lôùn ngoä ñoäc chì bieåu hieän ôû beänh thaàn kinh, treû em ôû beänh naõo). Chì cuõng gaây ra moät soá toån thöông khaùc nhö gaây toån thöông thaän coù hoài phuïc laøm thay ñoåi chöùc naêng gan taïm thôøi. 2. Quaù trình haáp thuï cuûa chì: Chì xaâm nhaäp vaøo cô theå qua ba con ñöôøng keå treânvaø ñöôïc haáp thuï vaøo maùu. Taïi phoåi hôi chì ñöôïc haáp thuï gaàn nhö toaøn boä qua caùc maøng pheá nang ñeå vaøo maùu. Chì vaø caùc hôïp chaát cuûa chì ñöôïc haáp thuï taïi phoåi khoâng phuï thuoäc vaøo khaû naêng hoøa tan cuûa chaát ñoù, chromat chì vaøo phoåi seõ trôû thaønh carbonat chì vaø seõ ñöôïc haáp thuï. Chì ñöôïc haáp thuï qua ñöôøng hoâ haáp laø nguy hieåm nhaát vì noù seõ vaøo thaúng maùu tôùi caùc cô quan. Robeerk Kehol thöû nghieäm thaáy hít thôû khoâng khí coù buïi chì ñöôøng kính 0,5Φm ñöôïc giöõ laïi trong phoåi 35%, loaïi buïi chì côõ 0,75Φm ñöôïc giöõ laïi 34%, loaïi 0,9-1,0Φm 43-53%. Chì ñöôïc haáp thuï ôû ñöôøng tieâu hoùa ít hôn so vôùi ñöôøng hoâ haáp vaø khaû naêng haáp thuï laïi phuï thuoäc vaøo tính hoøa tan cuûa caùc hôïp chaát chì. Ruoät haáp thu khoaûng 10% löôïng chì coøn 90% ñöôïc baøi tieát ra ngoaøi, ôû ñöôøng tieâu hoùa söï haáp thuï chì bò aûnh höôûngbôûi dòch vò, chuùng ñöôïc hoøa tan vaø ñoäc tính laïi phuï thuoäc vaøo taùc ñoäng cuûa ñoä axit dòch vò. Axit HCL chuyeån carbonat chì, Massicust, litharge (PbO) thaønh Clorua chì laøm cho chì deã daøng bò haáp thuï nhieàu hôn, ngoaøi ra chì coøn chòu taùc ñoäng cuûa dòch maät trong quaù trình löu chuyeån trong ruoät vaø trôû neân ñoàng hoùa döôùi daïng muoái maät. Caùc thöùc aên giaøu môõ giuùp cho söï haáp thuï chì nhieàu hôn. Söï haáp thuï chì qua ñöôøng tieâu hoùa ñeán gan ñöôïc giöõ laïi vaø ñöôïc khöû ñoäc. Neáu haáp thuï nhieàu (nhieãm ñoäc caáp) 9
  10. http://www.ebook.edu.vn hoaëc haáp thuï lieân tuïc lieàu nhoû thì söï khöû ñoäc ôû gan trôû neân keùm hôn, do ñoù seõ ñöôïc haáp thuï vaøo maùu nhieàu hôn… Khaû naêng chì haáp thuï qua da, nieâm maïc khoâng lôùn, chæ xaûy ra khi da bò toån thöông. Theo L.Derobert trong quyeån “Nhieãm ñoäc ngheà nghieäp” cho bieát taùc giaû Schicle (Myõ) ñaõ thoâng baùo tröôøng hôïp ngöôøi thôï nhuoäm bò teâ baïi caùnh tay vaø taùi phaùt khi ngöôøi naøy nhuoäm loâng baèng moät chaát coù chöùa nhieàu chì. Cotton.C.Kenedy ñaõ coù baùo caùo moät tröôøng hôïp nhieãm ñoäc chì nheï saukhi duøng dung dòch coù axetat ñeå baêng vieâm da troùc maûng. Coù nhöõng nhieãm ñoäc coù theå xaûy ra sau khi boâi baån coù chì (Bartman vaø coäng söï) vaø caû sau khi thuït aâm ñaïo ñeå chöõa beänh (Hearterman vaø coäng söï). Tuy chì haáp thuï qua sau da keùm nhöng caàn ñöôïc chuù yù vì trong nhöõng tröôøng hôïp naøy vai troø khöû ñoäc cuûa gan bò haïn cheá. 3. Quaù trình phaân boá chì trong cô theå: Chì ñöôïc haáp thu vaø vaän chuyeån ñeán caùc cô quan khoaûng 95% chì trong maùu laø naèm trong hoàng caàu. Theo Gekken B. vaø coäng söï (1991) trog huyeát thanh Pb tìm thaáy ôû 3 Protein coù trong löôïng phaân töû 600.000; 200.000 vaø 140.000, nhöng chuû yeáu coù trong löôïng phaân töû 140.000 cuøng vôùi Cu (ñoàng). Trong hoàng caàu phaàn lôùn Pb tìm thaáy ôû protein coù troïng löôïng phaân töû 250.000, moät phaàn nhoû Pb ôû phaàn protein troïng löôïng phaân töû 140.000 vaø 300.000 cuøng vôùi Fe cuûa Hemoglobin vaø Zn cuûa cacbonic anhydraza. Söï tích luõy chì trong cô theå baét ñaàu khi coøn baøo thai vì Pb deã daøng chuyeån qua nhau thai. Moät phaàn cuûa chì ôû huyeát töông döôùi daïng Albumin chì hay triphotphat chì, ñöôïc vaän chuyeån vaø phaân boá ôû caùc vuøng nhö: gan laùch, thaän, naõo, tinh hoaøn… (caùc moâ meàm) vaø ñaëc bieät ôû xöông (moâ cöùng), phaàn lôùn toång löôïng chì cuûa cô theå ñöôïc tích luõy trong xöông döôùi daïng khoâng hoøa tan. Castalino tieâm axetat chì phoùng xaï vaøo tónh maïch chuoät, thaáy sau 1 giôø coù 20,7% ôû maùu (trong ñoù 96% ôû hoàng caàu vaø 45 ôû huyeát thanh), 20,2% ôû gan (sau vaøi giôø thaáy coøn 155 ôû thaän vaø caùc cô quan noäi taïng khaùc nhö: gan, phoåi, laùch, tim…) coøn 40-50% ôû trong xöông. Taùc giaû Pokus Al. 1976 ñaõ nghieân cöùu söï phaân boá chì ôû caùc moâ meàm cuûa töû thi ngöôøi ñaõ soáng ôû vuøng nhieãm chì Bantimo cho thaáy gan chöùa trung bình 2,2Φg chì/g; thaän chöùa 2,0Φg chì/g; phoåi chöùa 0,8Φg chì/g; tuïy chöùa 0,92Φg chì/g. Nhö 10
  11. http://www.ebook.edu.vn vaäy, gan vaø thaän chöùa nhieàu chì hôn caû coù theå lieân quan ñeán chöùc naêng khöû ñoäc vaø baøi tieát cuûa nhöõng cô quan naøy. Theo nhieàu taùc giaû coù khoaûng 90-95% löôïng chì vaøo cô theå tích luõy trong xöông, trong ñoù 3/4 daïng koo hoøa tan ít ñoäc vaø 1/4 ôû tuûy xöông gaây ñoäc. Xöông ñöôïc coi laø vò trí taán coâng chuû yeáu cuûa chì. Quaù trình chì taêng laéng ñoïng ôû xöông phuï thuoäc vaøo chuyeån hoùa canxi vaø ñöôïc gaén vaøo xöông döôùi daïng triphotphat chì khoâng hoøa tan. Tính rieâng bieät naøy theå hieän coù moät phaûn öùng töï nhieân trong cô theå con ngöôøi choáng laïi ñoäc tính cuûa chì neáu coù söïmaát caân baèng chuyeån hoùa ôû xöông, chì laïi ñöôïc giaûi phoùng vaøo maùu döôùi daïng hoøa tan vaø coù theå gaây nhieãm doäc taùi phaùt. Shannon.MW vaø coäng söï 1987 ñaõ chöùng minh moät tröôøng hôïp treû em bò nhieãm ñoäc chì taùi phaùt vaø khoâng tìm thaáy nguoàn haáp tu chì ngoaïi lai, nhöng thaáy chuyeån hoùa canxi vaø löôïng Vitamin D giaûm. Ñieàu naøy chöng 1minh raèng xöông laø moät vò trí tích luõy chì quan troïng. Toùm laïi: quaù trình tích luõy chì vaø phaân boá chì trong cô theå bao goàm 2 phaàn: - Xaâm nhaäp vaøo moâ meàm vaø coù theå gaây ñoäc tröïc tieáp. - Tích luõy trong xöông vaø coù theå giaûi phoùng trôû laïi maùu gaây nhieãm ñoäc chì taùi phaùt. Quaù trình phaân boá chì coøn ñöôïc theå hieän theo moâ hình sau (Baloh R.M. 1974): Chì gaén vaøo toå chöùc cöùng Chì gaén vaøo toå chöùc meàm Chì xaâm nhaäp Chì huyeát töông Chì ñaøo thaûi Chì gaén vaøo hoàng caàu Chì gaén vaøo protein Söï phaân boá chì trong cô theå 4. Quaù trình thaûi tröø cuûa chì: Qua ñöôøng tieâu hoùa chæ coù moät phaàn nhoû chì ñöôïc haáp thuï vaøo cô theå, coøn tôùi 90% thaûi loaïi theo phaân. Theo Leon Derobert 1969 moãi ngaøy cô theå thaûi loaïi khoaûng 0,6mg Pb. Coøn neáu thaáy thaûi treân 1mg Pb/ngaøy thì coù khaû naêng nhieãm ñoäc vì ñieàu ñoù 11
  12. http://www.ebook.edu.vn chöùng toû löôïng chì haáp thuï vaøo maùu laø ñaùng keå. Chì coøn ñöôïc thaûi tröø qua da, theo tuyeán nöôùc boït nieâm maïc mieäng (taïo thaønh ñöôøng vieàn burton) laø do chì keát hôïp vôùi H 2 S taïo thaønh PbS neân coù vieàn xanh xaùm ôû bôø lôïi. Chì coøn ñöôïc thaûi loaïi qua toùc, söõa. Ñaëc bieät, chì coøn ñöôïc thaûi loaïi theo nöôùc tieåu, ñoù laø con ñöôøng chính yeáu nhaát, coù theå thaûi tröø 75%-80% löôïng chì trong cô theå. Moïi nguy cô laøm taêng chì huyeát seõ laøm taêng chì nieäu, bình thöôøng löôïng chì nieäu laø 10-60Φg/l. Neáu treân 80Φg/l laø coù söï taêng thaûi chì qua nöôùc tieåu vaø neáu treân 130Φg/l laø coù daáu hieäu nhieãm ñoäc chì. 12
  13. http://www.ebook.edu.vn CHÖÔNG VI: ÑOÄC TÍNH VAØ CÔ CHEÁ GAÂY ÑOÄC CUÛA CHÌ 1. Ñoäc tính cuûa chì: Chì vaø hôïp chaát cuûa chì ñeàu ñoäc, caøng deã hoøa tan ñoäc tính caøng cao. Neáu hít phaûi noàng ñoä hôi chì trong khoâng khí quaù 0,15mg/m3 thì coâng nhaân coù theå bò nhieãm ñoäc, neáu aên phaûi 1g buïi chì thì coù theå cheát. Nhieàu taùc giaû cho thaáy raèng 1g chì töông ñöông 5g chì axetat haáp thu vaøo cô theå moät laàn thöôøng daãn ñeán töû vong. Lieàu 10mg chì haøng ngaøy moät ngöôøi haáp thuï 1mg chì, sau nhieàu ngaøy xuaát hieän nhieãm ñoäc maõn tính. Noàng ñoä chì toái ña cho pheùp trong moâi tröôøng VN trong khoâng khí khu daân cö 0,0001mg/m3 vaø cô sôû saûn xuaát laø 0,01mg/m3, trong nöôùc sinh hoaït löôïng chì khoâng ñöôïc quaù 0,05mg/l (tieâu chuaån veà moâi tröôøng 1993) 2. Cô cheá gaây ñoäc cuûa chì: Chu trình KREPS Sucxinyl_coA+Glyxin HOOC-CH 2 -CH 2 CO~Sco+NH 2 COOH Axit δ amino levulinic (ALA) HOOC-CH 2 -CH 2 CO-CH 2 -NH 2 ALA dehydrazadehydraza Pocphobilinogen Uropocphyrin Copropocphyrin Decaboxylaza Protopocphyrin Ferochelataza HEM + Globin Hemoglobin 13
  14. http://www.ebook.edu.vn Chính do Pb öùc cheá caùc enzyn delta-ALA-dehy draza, copror phyringen de cacboxylaze vaø hem-synteryaza neân caùc cô chaát cuûa chuùng töông öùng laø axit Amiolevalnic (ALA), copropocphyrin (CP) vaø phaûn öùng proto norphyrin (PP) bò öù ñoïng vaø ñöôïc taêng cöôøng ñaøo thaûi ra ngoaøi theo nöôùc tieåu. Vì vaäy ngaøy nay trong coâng vieäc theo doõi nhieãm chì, ñònh löôïng ALA vaø CP nöôùc tieåu ñaõ trôû thaønh phoå bieán. Pb coøn aûnh höôûng tôùi hình thaùi cuûa hoàng caàu, ôû nhöõng ngöôøi nhieãm ñoäc chì thì tæ leä hoàng caàu haït aùi kieàm taêng leân. Hoàng caàu haït aùi kieàm laø hoàng caàu ñaëc bieät, kích thöôùc bình thöôøng hoaëc lôùn hôn, coù nhieàu haït troøn raûi raùc khaù ñeàu trong hoàng caàu ñaùng leõ chuùng phaûi bò enzym Ribonudeaza phaù huûy, nhöng enzym naøy bò öùc cheá. Vì vaäy trong nhieãm ñoäc chì tæ leä hoàng caàu haït aùi kieàm taêng leân. Trong caùc tröôøng hôïp thieáu maùu do nhieãm ñoäc chì, tuoåi thoï cuûa hoàng caàu thöôøng giaûm. Qua thöïc nghieäm cho thaáy ôû trong hoàng caàu coù söï giaûm thaåm thaáu, öùc cheá enzym Na-K-ATP aza cuøng vôùi söï maát Kali noäi baøo Zimmermann L vaø coäng söï (1993) nghieân cöùu thaáy Pb lieân quan vôùi vieäc giaûm Lipit coù taùc duïng choáng oxi hoùa cuûa maøng hoàng caàu, töø ñoù maøng hoàng caàu moûng daàn vaø daãn tôùi bò phaù huûy. Haäu quaû laø: Giaûm hoaït tính men ALA dehydraza. - Tích luõy vaø taêng thaûi theo nöôùc tieåu axit Aminolevudimic. - Taêng thaûi theo nöôùc tieåu Copropocphyrin. - Giaûm noàng ñoä Hemoglobin. - Giaûm soá löôïng hoàng caàu - Taêng soá löôïng hoàng caàu haït kieåm. - Taêng saét huyeát thanh. - Tieáp theo ñoù laø haøng loaït coâng trình nghieân cöùu ñaõ chöùng minh taùc duïng öùc cheá caùc enzym chöùa nhoùm –SH cuûa chì nhö sau: E + Pb++ Pb]++ [E S H SH +Pb2+ E=S + [Pb – S – H ]+ + H+ E SH 14
  15. http://www.ebook.edu.vn Cuõng nhö caùc kim loaïi naëng khaùc, chì coù aùi löïc hoùa hoïc raát cao vôùi haàu heát caùc men coù nhoùm –SH. Taùc duïng cuûa ion kim loaïi ñoái vôùi caùc enzym raát phöùc taïp vì ngoaøi taùc duïng cuûa phaûn öùng giöõa ion kim loaïi vôùi phaàn töû protein cuûa enzym noùi chung, coøn coù taùc duïng cuûa kim loaïi ñoái vôùi trung taâm hoaït ñoäng vaø cô cheá xuùc taùc cuûa enzym. Theo Jocelyn P.C 1972 caùc kim loaïi naëng ñaëc bieät coù aùi löïc vôùi nhoùm – SH cuûa glutathion (GSH). Phöùc hôïp kim loaïi nhoùm –SH ñaõ ñöôïc nhieàu taùc giaû nghieân cöùu nhö martin R.B vaø C.S 1959, Hasinoff B.B 1971. Toång quaùt: R-SH + Pb2+ [R – SH – Pb]++ Chì öùc cheá glutathion peroxy dase vaø coù taùc duïng cuûa glutathon neân H 2 O 2 khoâng ñöôïc khöû Pb G – SH + H 2 O 2 gutathion peroxy dase G-SSG + 2H 2 O Gaàn ñaây vôùi söï tieán boä cuûa hoùa sinh hoïc, vaán ñeà nguoàn goác caùc goác töï do trong cô theå coøn laø do caùc kim loaïi nhö Ag, Hg, Pb, Mn, Co, Cu, Fe… bôûi vì tính khöû maïnh cuûa noù vaø khaû naêng gaén vôùi caùc enzym, ñaõ taïo ra caùc goác töï do noäi sinh. Söï taïo ra caùc goác töï do quaù nhieàu seõ gaây roái loaïn haèng ñònh noäi moâi, phaù huûy maøng lipit vaø caáu truùc ADN cuûa nhaân teá baøo. Toùm laïi: cô cheá taùc duïng cuûa chì noåi baät laø khaû naêng gaén vôùi nhoùm SH cuûa enzym, cuûa glutathioon vaø caùc aa coù nhoùm –SH, laøm noù maát khaû naêng hoaït ñoäng, vì vaäy chì chaát ñoäc toaøn thaân. 15
  16. http://www.ebook.edu.vn CHÖÔNG VII: AÛNH HÖÔÛNG CUÛA CHÌ ÑEÁN SINH SAÛN VAØ DI TRUYEÀN Chì coù theå khieán nam giôùi voâ sinh. Nguyeân nhaân laø do kim loaïi naøy aûnh höôûng xaáu tôùi chöùc naêng cuûa tinh truøng. Nghieân cöùu cuûa Myõ ñaõ tieán haønh treân 140 caëp vôï choàng muoán sinh con baèng phöông phaùp thuï tinh trong oáng nghieäm cho thaáy, haøm löôïng chì trong tinh truøng caøng cao thì cô hoäi mang thai cuûa ngöôøi vôï caøng thaáp. Caùc nhaø khoa hoïc taïi vieän nghieân cöùu North Shorelong Istand jenish taïi manhasset (New York) cho hay, ôû nhoùm coù nhieàu chì trong tinh truøng, noàng ñoä chaát naøy trong maùu vaãn bình thöôøng. Cuõng khoâng ghi nhaän ñöôïc nguy cô tieáp xuùc vôùi haøm löôïng chì cao taïi nôi laøm vieäc cuûa beänh nhaân. Theo caùc taùc giaû, chì coù theå thaâm nhaäp cô theå töø nhieàu nguoàn khaùc nhö: OÁng daãn baèng chì, caùc loaïi sôn, men söù, ñoà duøng baèng thieác, moät soá vaät duïng baèng kim loaïi… Do tinh hoaøn laø kho döï tröõ caùc chaát maø cô theå thu ñöôïc töø moâi tröôøng (trong ñoù coù chì) neân haøm löôïng kim loaïi coù theå taêng ôû tinh hoaøn nhöng vaãn bình thöôøng trong maùu. Nhoùm nghieân cöùu cho raèng, ño haøm löôïng chì trong tinh truøng coù theå trôû thaønh xeùt nghieäm höõu ích ñoái vôùi nam giôùi bò voâ sinh. Vôùi moät soá tröôøng hôïp coù quaù nhieàu chì ôû tinh truøng, vieäc duøng keõm boå sung seõ mang laïi hieäu quaû vì trong tinh truøng, chì vaø keõm laø ñòch thuû cuûa nhau (khi chì taêng cao thì keõm giaûm). Thöû nghieäm cho thaáy, khi cho tinh truøng cuûa nam giôùi ñaõ coù con tieáp xuùc vôùi chì, caùc chieán binh naøy maát ñi 2/3 chöùc naêng bình thöôøng. Nhoùm nghieân cöùu Alhakkak Z.S vaø coäng söï 1986 cho thaáy söï roái loaïn nhieãm saéc theå baèng caùch nuoâi caáy teá baøo lympho cuûa 19 coâng nhaân tieáp xuùc vôùi chì ôû nhaø maùy aquy vaø 9 ngöôøi ñoái chöùng cho thaáy söï roái loaïn cromatit vaø chomosona, nhaát laø hieän töôïng khuyeát ñoaïn ôû nhoùm tieáp xuùc chì cao coù yù nghóa so vôùi nhoùm chöùng. Huang X.P vaø coäng söï 1988 khi nuoâi caáyteá baøo lympho maùu ngoaïi vi cuûa 21 coâng nhaân tieáp xuùc vôùi chì cho thaáy khi chì tong maùu treân 50μg/dl thì taàn suaát bieán loaïn NST taêng cao co 1yù nghóa. Khi chì trong maùu taêng treân 80μg/dl thì taàn suaát trao ñoåi NST töø chò em taêng coù yù nghóa. Dubinin N.P 1976 noùi ñeán söï phaùt sinh ñoät bieán hoùa hoïc vôùi cô cheá laø caùc chaát gaây ñoät bieán “tieàm kieám” nhöõng choã yeáu trong NST vaø huûy hoaïi noù. Ngöôøi ta thaáy caùc chaát alkyl hoùa maø nhaátlaø chaát Yperit laø taùc nhaân gaây ñoät bieán maïnh. Caùc muoái kim loaïi naëng cuõng ñöôïc xeáp vaøo caùc hôïp chaát gaây ñoät bieán. Vaäy chì vaø caùc 16
  17. http://www.ebook.edu.vn hôïp chaát chì coù phaûi laø taùc nhaân gaây ñoät bieán hay khoâng? Nhöõng nghieân cöùu veà vaán ñeà naøy coøn ít caû veà vaán ñeà thöïc nghieäm laãn ñeàu tra dòch teå hoïc. Taäp hôïp nhöõng nghieân cöùu gaàn ñaây cho thaáy coù nhieàu baèng chöùng chì laø taùc nhaân gaây ñoät bieán. Tuy nhieân caùc nghieân cöùu treân ñeàu döïa vaøo söï nuoâi caáy teá baøo lympho maùu ngoaïi vi. Phöông phaùp nghieân cöùu tröïc tieáp töø caùc teá baøo taêng sinh tröôûng trong cô theå ít ñöôïc söû duïng ñeán bôûi thöïc hieän treân ngöôøi khoù khaên. Vì vaäy chöa thaáy coù taøi lieäu naøo nghieân cöùu söï aûnh höôûng cuûa chì leân theå nhieãm saéc cuûa quaù trình phaân baøo giaûm nhieãm taïi moâ tinh hoaøn, maø moâ naøy laïi raát nhaïy caûm vôùi yeáu toá ñoäc chaát trong moâi tröôøng. 17
  18. http://www.ebook.edu.vn CHÖÔNG VIII: AÛNH HÖÔÛNG CUÛA NHIEÃM ÑOÄC CHÌ ÑOÁI VÔÙI CÔ QUAN VAØ HEÄ THOÁNG. 1. Heä thoáng taïo maùu: Nhö ôû phaàn cô cheá ñaõ neâu chì taùc ñoäng ñeán heä thoáng taïo huyeát bôûi cô cheá nhieàu men trong quaù trình taïo Hemoglobin vaø gaây ra tình traïng thieáu maùu. Maët khaùc chì kieàm haõm hoaït ñoäng cuûa Na-K-ATP ôû maøng teá baøo gaây hieän töôïng tan huyeát, ñôøi soáng hoàng caàu ngaén laïi. Gaàn ñaây coù nhieàu nghieân cöùu cho thaáy chì öùc cheá men 5- pyridine nuclease gaây xuaát hieän nhieàu hoàng caàu haït aùi kieàm do tích tuï pyrimidine nucleotit. Church H.J 1993 phaùt hieän trong hoàng caàu coù moät loaïi protein phaân töû cao coù khaû naêng bao boïc chì laïi laøm cho chì trôû neân khoâng hoaït ñoäng. Tuy vaäy loaïi protein naøy chæ coù ôû töøng caù theå. Phaùt hieän naøy giaûi thích taïi sao coù ngöôøi maëc daàu löôïng huyeát chì cao maø chöa coù bieåu hieän laâm saøng. Hoaëc ñoù laø phaûn öùng choáng laïi chaát laï sinh hoïc cuûa cô theå. Tröôùc ñaây ngöôøi ta cho raèng chì khoâng aûnh höôûng ñeán doøng baïch caàu, nhöng gaàn ñaây Bergeret A 1990, Queiroz ML 1993 cho thaáy baïch caàu trung tính giaûm khaû naêng hoùa öùng ñoäng ôû nhöõng ngöôøi tieáp xuùc vôùi chì. Toùm laïi: Ñoái vôùi heä thoáng taïo maùu, chì gaây tình traïng thieáu maùu vì hai taùc duïng: giaûm soá löôïng hoàng caàu do roái laïon quaù trình sinh hoàng caàu vaø phaù huûy nhöõng hoàng caàu soáng baèng caùch gaây roái loaïn maøng teá baøo, roái loaïn men hoaït ñoäng ôû maøng vaø trong hoàng caàu. Gaàn ñaây, moät vaøi chöùng cöù trong thöïc nghieäm cho bieát raèng chì cuõng gaây ra sô soùt trong caùc chuoãi globin alpha vaø beta. 2. Heä thoáng tim maïch: Theo Leon Derobert chì taùc ñoäng ñeán heä tuaàn hoaøn raát sôùm, gaây co maïch ngoaïi vi do kích thích tröïc tieáp hay giaùn tieáp leân trung taâm co maïch taïi choã. Nhöõng nghieân cöùu giaûi phaåu beänh cho thaáy ôû caùc ñoäng maïch nhoû coù hieän töôïng noäi maïch daøy ra vaø thoaùi hoùa lôùp cô. Söï toån thöông naøy lyù giaûi chì taùc ñoäng tröïc tieáp leân lôùp cô gaây xô vöõa ñoäng maïch. Baloh R.W 1974, Lazrow N.V 1977 cho thaáy chì aûnh höôûng roõ reät ñeán gaây xô vöõa ñoäng maïch taêng tröông löïc ñoäng maïch, toån thöông cô tim, taêng huyeát aùp… Alphonse Poklish 1975 thaáy haøm löôïng chì trong ñoäng maïch töông quan vôùi soá naêm tieáp xuùc (r = 0,74) vaø noù laø taùc nhaân gaây xô vöõa ñoäng maïch. Reân cô tim co 1nh4 toån thöông veà tao ñoåi chaát, roái loaïn ñieàu hoøa thaàn kinh tim, roái loaïn tuaàn hoaøn maïch vaønh döôùi taùc ñoäng cuûa chì. 18
  19. http://www.ebook.edu.vn Raxevx Kaia L.V vaø coäng söï cuõng thaáy tröông löïc ñoäng maïch, tónh maïch nhoû, mao maïch taêng leân khaù sôùm. Caùc trieäu chöùng naøy ñöôïc coi laø do toån thöông thaàn kinh vaän maïch taïi choã gaây neân. Taùc giaû cho ñaây laø moät trong nhöõng trieäu chöùng chuû yeáu vaø sôùm cuûa nhieãm ñoäc chì. Nhö vaäy nghieân cöùu treân cho thaáy chì sôùm taùc ñoäng leân heä tuaàn hoaøn, ñaëc bieät laø nhöõng maïch maùu nhoû, mao maïch. Nhöõng nghieân cöùu naøy haàu nhö chæ môùi thöïc hieän ôû traïng thaùi tónh vaø chuû yeáu laø hình thaùi maïch maùu, coøn söï tuaàn hoaøn trong loøng maïch maùu coøn ít thaáy taøi lieäu ñeà caäp ñeán. 3. AÛnh höôûng leân heä thaàn kinh: Taùc ñoäng cuûa chì leân heä thaàn kinh ñaõ ñöôïc Leon Derobert moâ taû bao goàm caùc daáu hieäu nhö maát caân baèng thaàn kinh trung öông vaø ngoaïi vi, gaây vieâm töøng ñoaïn thaàn kinh vaø toån thöông caùc teá baøo naõo nhö vieâm naõo chi kieåu Parkinson … Nhöõng nghieân cöùu gaàn ñaây ñaõ cho thaáy roõ theâm nhöõng aûnh höôûng cuûa chì ñeán heä thaàn kinh. Sobue.G vaø coäng söï 1985 laøm thöïc nghieäm cho thaáy chì taùc ñoäng leân teá baøo Chwan, öùc cheá teá baøo naøy nhöng khoâng gaây bieät hoùa noù. Caùc nghieân cöùu cuûa Ohi.T 1985, Araki.S 1986, Langauer L.H 1987, Stollery B.T 1989, Lipman.M 1990 cuõng ñeàu cho thaáy ôû nhöõng ngöôøi tieáp xuùc vôùi chì coù suy giaûm toác ñoä daãn truyeàn thaàn kinh ngoaïi vi, giaûm caûm giaùc vaø giaûm trí nhôù. Söï suy giaûm naøy töông quan vôùi möùc chì maùu. Töø nhöõng naêm 1990 trôû laïi ñaây, caùc nghieân cöùu haàu nhö taäp trung vaøo moái lieân quan giöõa möùc chì maùu vôùi söï phaùt trieån trí tueä cuûa con ngöôøi, nhaát laø ôû treû em. Lipman.M 1990, Jeffrey Sacks 1990, Machael rabinnowits 1993, Ruff H.Avaø coäng söï 1993 ñeàu cho thaáy chæ soá IQ giaûm moät caùch roõ reät töông quan vôùi möùc chì cao trong maùu. Ñaëc bieät laø nghieân cöùu 11 naêm cuûa Needleman H.L 1990 ñaõ neâu roõ chöùc naêng öùng xöû giaûm, chæ soá IQ giaûm, phaûn xaï tay, maét giaûm coù moái töông quan nghòch vôùi chì maùu vaø chì trong raêng. Môùi ñaây Ogaw Y 1993 ñeà nghò ñöa vieäc thaêm khaùm chöùc naêng gaây Asin vaøo ñeå ñaùnh giaù chaát löôïng söùc khoûe cuûa ngöôøi tieáp xuùc vôùi chì. Toùm laïi: Chì aûnh höôûng roõ reät ñeán heä thaàn kinh. Ngaøy nay khoâng phaûi laø nhöõng tai bieán naõo naëng neà nöõa maø laø söï suy giaûm chöùc naêng, söï suy giaûm trí thoâng minh ôû treû em vaø suy giaûm söï daãn truyeàn thaàn kinh ôû ngöôøi tieáp xuùc chì. Ñoù laø söï dòch chuyeån nheï nhaøng, kín ñaùo nhöng ñaày nguy hieåm cho coäng ñoàng. 19
  20. http://www.ebook.edu.vn 4. Toån thöông thaän: Vieâm thaän caáp do nhieãm chì thöôøng hieám gaëp. Hieän töôïng vieâm thaän thöôøng xaûy ra sau khi haáp thuï chì lieàu thaáp, daøi ngaøy. Leon Derobert cho bieát Eger ñaõ nhieãm ñoäc thöïc nghieäm treân chuoät vaø quan saùt thaáy nhöõng toån thöông ôû bieåu moâ thaän. Nhöõng nghieân cöùu veà chì ñoái vôùi thaän ñöôïc nhieàu taùc giaû quan taâm nhö Wedelm R.P 1986, Restek S.N 1993 cuõng ñeàu thaáy söï haáp thuï nhieàu chì aûnh höôûng ñeán chöùc naêng thaän, gaây suy thaän maõn, coù theå daãn ñeán beänh guùt. Nhö vaäy, toån thöông thaän trong nhieãm ñoäc chì laø moät quan nieäm coù caên cöù. Hai nguyeân nhaân coù theå lí giaûi: - Chì gaây toån thöông maïch maùu, nhaát laø mao maïch, gaây toån thöông vi tuaàn hoaøn thaän. - Chì coù khaû naêng gaây toån thöông teá baøo nhu moâ thaän, men N-Axetyl-Beta-D- gluco saminidase ôû oáng thaän. 5. AÛnh höôûng ñeán tuyeán noäi tieát: Caùc taøi lieäu tröôùc ñaây coøn ít noùi ñeán taùc ñoäng ñeán tuyeán noäi tieát cuûa chì, Leon Derobert 1969 nghieân cöùu aûnh höôûng cuûa chì ñeán tuyeán thöông thaän nhöng chöa ñeà caäp ñeán chöùc naêng hoaït ñoäng cuûa noù. Bielecka W. vaø coäng söï 1987 ñaõ cho thaáy 50% nhöõng coâng nhaân coù chæ soá nhieãm ñoäc chì cao thì giaûm haøm löôïng T 4 huyeát thanh, 43,3% coù möùc T 4 bình thöôøng vaø 6,67% coù möùc T 4 cao. Caùc taùc giaû cuõng cho thaáy raèng möùc giaûm T 4 coù lieân quan ñeán tình traïng nhieãm ñoäc chì vaø khaúng ñònh chì coù aûnh höôûng ñeán chöùc naêng tuyeán giaùp. Tuppurainen M. vaø coäng söï 1988 ñaõ nghieân cöùu treân 176 nam coâng nhaân, chöa thaáy roõ aûnh höôûng cuûa chì ñeán T 3 , T 4 , TSH. Tuy nhieân khi phaân tích theo thôøi gian tieáp xuùc thì thaáy coù moät töông quan nghòch vôùi noàng ñoä T 4 vaø T 4 töï do. Khi phaân tích vôùi nhöõng coâng nhaân nhieãm chì naëng thôøi gian daøi thì thaáy chöùc naêng tuyeán giaùp bò suy yeáu. Theo Swelch L.S. 1992 thì chì aûnh höôûng ñeán hoùcmoân tuyeán giaùp,laøm giaûm T 4 vaø TSH. Taùc giaû coøn ñeà nghò caàn thieát phaûi theo doõi xeùt nghieäm T 4 vaø TSH ôû nhöõng ngöôøi tieáp xuùc vôùi chì. 20
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2