TAÏP CHÍ ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 21 - Thaùng 6/2014<br />
<br />
<br />
ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ SỨ MẠNG<br />
CỦA GIÁO DỤC ĐẠI HỌC<br />
<br />
NGUYỄN THỊ KIM NGÂN(*)<br />
<br />
TÓM TẮT<br />
Giáo dục đại học (GDĐH) không phải đơn giản là sự nối dài của giáo dục phổ thông,<br />
cũng không phải chỉ đào tạo nghề như giáo dục chuyên nghiệp. Giáo dục đại học vừa phải<br />
cung cấp nguồn nhân lực có chất lượng cao, vừa phải đào tạo một đội ngũ trí thức có<br />
chuyên môn, có bản lĩnh, có óc sáng tạo và tư duy phê phán, đồng thời có tinh thần phản<br />
biện, ý thức trách nhiệm trước xã hội về những vấn đề của đất nước, của dân tộc. Muốn<br />
hoàn thành sứ mạng ấy, trường đại học phải thay đổi cách quản lí, đổi mới chương trình,<br />
nội dung đào tạo, phương pháp giảng dạy, học tập và đánh giá, xây dựng trường đại học<br />
thành môi trường tự do học thuật, môi trường văn hóa.<br />
Từ khóa: giáo dục đại học, giáo dục phổ thông, nguồn nhân lực, tư duy phê phán,<br />
phương pháp giảng dạy<br />
<br />
ABSTRACT<br />
Higher education is neither the lengthening-link of the general education nor<br />
vocational training. The higher education functions as a source providing the society with<br />
a great number of labors of high quality and at the same time, forms the contingent of<br />
intellectuals imbued with professional quality, skill and spirit combined, a creative and<br />
critical thinking, as well the consciousness of the problems of the country. Fulfil the<br />
commission, universities have to change the way of management, innovate the syllabuses,<br />
the curricula, the teaching methods, and the way of evaluation. Universities will be formed<br />
as a cultural and academic environment.<br />
Keywords: higher education, general education, labor source, critical thinking,<br />
teaching methods<br />
<br />
Nghị quyết Hội nghị Trung ương Đảng bật đèn xanh, được phép thay đổi cách tổ<br />
lần thứ 8 về “Đổi mới căn bản và toàn diện chức nhà trường, cách tuyển sinh, thi cử,<br />
giáo dục” đã định hướng và mở ra những cách đánh giá để có thể đào tạo tốt hơn và<br />
cơ hội mới cho giáo dục Việt Nam nói đáp ứng nhu cầu cung cấp nguồn nhân lực<br />
chung và giáo dục đại học nói riêng. cho sự phát triển đất nước. Những năm qua<br />
(*)<br />
Trước hết, được đổi mới một cách căn giáo dục đại học Việt Nam đã chịu quá<br />
bản và toàn diện chính là nguyện vọng của nhiều ràng buộc, ràng buộc từ bên trên và<br />
bản thân giáo dục đại học. Những người ràng buộc tự chính mình. Vì vậy bây giờ<br />
làm công tác quản lí cũng như giảng dạy ở được đổi mới căn bản và toàn diện là niềm<br />
trường đại học từ lâu đã mong ước được vui của những người làm công tác giáo dục<br />
đại học.<br />
(*)<br />
TS, Trung tâm Thông tin – Truyền thông Nhưng đồng thời đổi mới cũng yêu<br />
& Phát triển Giáo dục, Trường Đại học Sài Gòn<br />
<br />
75<br />
ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ SỨ MẠNG CỦA GIÁO DỤC ĐẠI HỌC<br />
<br />
<br />
cầu, đặt ra những thách thức cho giáo dục Thứ hai, GDĐH thường được đồng<br />
đại học, bởi vì không phải ai khác mà nhất với giáo dục nghề nghiệp, xem nhiệm<br />
chính giáo dục đại học phải tự biết mình vụ cơ bản của trường đại học chỉ là đáp<br />
phải làm gì để thay đổi, phải thay đổi cái gì ứng nhu cầu ngành nghề của nền kinh tế.<br />
và thay đổi như thế nào. Đây mới chính là Chúng ta đều biết trường đại học ra đời<br />
cái khó, cái lõi của việc thực hiện chủ một phần là do nhu cầu đòi hỏi nguồn nhân<br />
trương đổi mới căn bản và toàn diện giáo lực cao của sự phát triển kinh tế - xã hội.<br />
dục đại học. Thực tế cho thấy có rất nhiều Nhưng đó không phải là tất cả. Đã có một<br />
thứ ngăn cản sự phát triển của giáo dục thời gian rất dài ở nước ta, nhà trường chủ<br />
không phải lúc nào cũng xuất phát từ bên yếu đào tạo người để ra làm quan, giúp đời,<br />
trên hay bên ngoài, mà nằm ngay trong giúp nước. Đó không phải là sai lầm hoàn<br />
chính bản thân giáo dục. Lấy ví dụ chuyện toàn. Bởi vậy, nếu chỉ xem trường đại học<br />
tuyển sinh đại học. Rất nhiều năm Bộ GD- như nơi đào tạo những thợ bậc cao, những<br />
ĐT tổ chức theo kiểu “ba chung”. Dĩ nhiên chuyên gia lành nghề thì vô tình đã làm<br />
thi “ba chung” cũng có một số cái lợi, mất đi một phần sứ mệnh quan trọng của<br />
nhưng nhìn trong tổng thể nó có quá nhiều giáo dục và điều đó dẫn đến những thiếu<br />
nhược điểm. Nhiều người cho rằng “ba sót trong đào tạo đại học. Chúng ta thử lấy<br />
chung” đáng lẽ phải “cáo chung” từ lâu. ví dụ trong việc đào tạo giáo viên.<br />
Sau khi có Nghị quyết của Trung ương về Vừa qua có khá nhiều cuộc thảo luận<br />
Đổi mới giáo dục, từ năm 2014, Bộ GD- về chất lượng người thầy và công tác đào<br />
ĐT bắt đầu triển khai tuyển sinh theo cách tạo giáo viên. Nhiều ý kiến cho rằng phần<br />
phối hợp “ba chung” với việc cho phép các đông giáo viên đứng lớp hiện nay chỉ là<br />
trường tự tuyển sinh riêng. Đó là một bước “thợ dạy” chứ chưa phải là thầy giáo đúng<br />
tiến. Những việc cụ thể như vậy tự bản nghĩa của nó. Dĩ nhiên bản thân công việc<br />
thân giáo dục đại học có thể làm rất nhiều. của người “thợ dạy” nếu làm cho tốt cũng<br />
Tuy nhiên, theo chúng tôi hiểu, đổi đã quý rồi và thực tế cho thấy ngay cả chỉ<br />
mới căn bản và toàn diện giáo dục đào tạo làm “thợ dạy” thôi, nhiều giáo viên cũng<br />
không phải chỉ dừng ở những khâu cụ thể. chưa hoàn thành được. Tuy nhiên trường<br />
Nó phải bắt đầu trước hết trong nhận thức phổ thông là nơi dạy người, là môi trường<br />
về tính chất, sứ mạng của giáo dục đại học. để hình thành nhân cách và sự phát triển<br />
Ở nước ta lâu nay GDĐH thường được toàn diện của trẻ, ở đó trẻ em không chỉ<br />
hiểu không chính xác. Thứ nhất, nó được cần học chữ, nắm được những kiến thức<br />
hiểu như sự nối dài của giáo dục phổ phổ thông mà còn học cách sống, cách làm<br />
thông, một thứ phổ thông cấp 4, như nhiều người. Nhiệm vụ ấy đòi hỏi người giáo<br />
người vẫn quen gọi. Sự khác nhau giữa phổ viên không thể chỉ biết cách truyền thụ<br />
thông và đại học không được hiểu như ở kiến thức như một người thợ lành nghề, mà<br />
tính chất việc học mà ở số lượng và độ khó còn phải là một nhà giáo dục.<br />
của tri thức. Học sinh và sinh viên không Lâu nay khi nói đến yêu cầu làm sao<br />
khác gì nhau. Chất lượng đào tạo ở đại học để nâng cao hiệu quả giáo dục của người<br />
kém, việc sinh viên không có khả năng tự thầy, chúng ta thường nghĩ ngay đến việc<br />
học và ít tham gia nghiên cứu khoa học có bồi dưỡng cho SV sư phạm những kiến<br />
một phần bắt nguồn từ quan niệm này. thức về Tâm lí học, Giáo dục học. Những<br />
<br />
76<br />
NGUYỄN THỊ KIM NGÂN<br />
<br />
<br />
người tốt nghiệp các trường ĐH khác, cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao,<br />
không phải sư phạm, chỉ cần học thêm một có chuyên môn ngành nghề giỏi, vừa phải<br />
số chứng chỉ về sư phạm là được coi như là nơi đào tạo một đội ngũ trí thức có óc<br />
đủ điều kiện để đi dạy. Điều này hoàn toàn sáng tạo và tư duy phê phán, có văn hóa,<br />
không có gì sai. Những kiến thức về khoa có bản lĩnh, tinh thần phản biện và ý thức<br />
học giáo dục hết sức cần thiết cho giáo trách nhiệm trước xã hội về những vấn đề<br />
viên. Trong một thời gian dài chúng ta đã của đất nước và dân tộc. Mỗi sinh viên tốt<br />
coi nhẹ khoa học giáo dục và công tác nghiệp trường đại học phải trở thành một<br />
nghiên cứu giáo dục. Điều này đã để lại người trí thức, chứ không phải chỉ là một<br />
một lỗ hổng lớn trong giáo dục nước ta. người chỉ có chuyên môn giỏi. Phẩm chất<br />
Tuy nhiên, để làm được công việc của trí thức ấy biểu hiện ở chỗ người sinh viên<br />
người thầy - nhà giáo dục, có lẽ vẫn cần phải là người say mê hiểu biết, khát khao<br />
thêm một thứ gì đó rất quan trọng, mà theo chân lí, miệt mài, tận tụy trên con đường<br />
chúng tôi, đó chính là những phẩm chất học hỏi, khám phá và chống lại mọi thứ giả<br />
của người thầy, với tư cách là người trí dối, thiếu trung thực. Phẩm chất trí thức ấy<br />
thức, người có văn hóa. Người “thợ dạy” cũng biểu hiện ở chỗ người sinh viên có<br />
phiến diện hơn người thầy chính là ở chỗ khả năng dấn thân – dấn thân trong khoa<br />
này. Chữ THẦY ngoài ý nghĩa cao quý của học hay trong hoạt động xã hội - có tinh<br />
nó, còn bao hàm sự thông thái, hiểu biết thần bảo vệ công lí, thức tỉnh quần chúng ý<br />
toàn diện, thái độ bao dung dựa trên cơ sở thức về tự do và phẩm giá của con người.<br />
văn hóa, sự kết hợp hài hòa giữa tri thức và Trường đại học phải vừa cung cấp cho nền<br />
nhân cách. Có như thế mỗi thầy cô giáo kinh tế những người có khả năng tạo ra<br />
mới có thể trở thành nhà giáo dục. Người năng suất lao động cao, vừa tạo ra cho xã<br />
thầy truyền thụ kiến thức cho học sinh hội một đội ngũ trí thức có khả năng đi đầu<br />
bằng hiểu biết chuyên môn của mình, trong việc nhận thức con đường phát triển<br />
nhưng tác động đến trẻ em bằng cách hành của xã hội và lôi kéo, tác động vào quần<br />
xử, bằng nhân cách của chính bản thân chúng. Đây mới thực sự là sứ mạng cao cả<br />
mình, mà cách hành xử này phụ thuộc rất của trường đại học.<br />
nhiều vào vốn văn hóa, phẩm chất đạo đức, Để thực hiện được sứ mạng này, giáo<br />
sự am hiểu con người. Không có được dục đại học tự mình phải đổi mới căn bản<br />
những điều này, người đi dạy khó làm tròn và toàn diện nhiều khâu, nhiều mặt.<br />
trách nhiệm của nhà giáo dục đúng theo Trước hết, về chương trình và nội dung<br />
nghĩa của nó. Kinh nghiệm cho thấy xưa đào tạo, cần giúp sinh viên mở rộng tầm<br />
nay những nhà sư phạm lớn đều là những nhìn và hiểu biết về thế giới, về xã hội và<br />
nhà văn hóa, những trí thức lớn. con người, rộng hơn ngành nghề chuyên<br />
Đổi mới căn bản và toàn diện GDĐH môn của mỗi người. Sinh viên tốt nghiệp<br />
yêu cầu đổi mới hàng loạt vấn đề, nhưng đại học khác một người thợ lành nghề ở<br />
một trong những vấn đề hàng đầu là phải chỗ anh ta có nhãn quan rộng hơn, hiểu<br />
đổi mới ngay chính nhận thức về sứ mạng biết về những khả năng ở phía trước và<br />
của nó. Đây là cái gốc, là vấn đề của mọi luôn hướng tới những khả năng đó. Về<br />
vấn đề. Cần phải nhận thức sâu sắc và đầy phương diện này, những kiến thức chung<br />
đủ rằng trường đại học vừa phải là nơi của một khối ngành, đặc biệt là những kiến<br />
<br />
77<br />
ĐỔI MỚI NHẬN THỨC VỀ SỨ MẠNG CỦA GIÁO DỤC ĐẠI HỌC<br />
<br />
<br />
thức về khoa học xã hội và nhân văn là hết Cuối cùng, về phương diện quản lí vĩ<br />
sức cần thiết, nhất là đối với sinh viên các mô, nên tách đào tạo cao đẳng và cao đẳng<br />
trường khoa học tự nhiên và công nghệ. nghề ra khỏi giáo dục đại học, hợp nhất với<br />
Phải thừa nhận rằng những năm qua việc hệ thống trung cấp chuyên nghiệp và trung<br />
đưa vào giảng dạy chương trình giáo dục cấp nghề thành khối giáo dục chuyên<br />
đại cương tuy đúng hướng nhưng chưa nghiệp. Đó cũng là một cách để giáo dục<br />
mang lại kết quả mong muốn. Một phần là đại học trở nên “thuần túy” đại học hơn,<br />
do nội dung, một phần do cách giảng dạy. góp phần nâng cao tính đại học của trường<br />
Thứ hai, phải đổi mới triệt để phương đại học.<br />
pháp dạy và học. Phải đoạn tuyệt triệt để Đổi mới nhận thức về sứ mạng của<br />
với lối học ở phổ thông, phát huy tính tự giáo dục đại học không phải là vấn đề dễ<br />
học, tự mình quyết định và điều khiển việc dàng, bởi vì nó gắn liền với nhận thức, mà<br />
học của mình. Thầy giáo cũng phải khắc nhận thức thường có xu hướng bảo thủ,<br />
phục triệt để lối dạy áp đặt, khuyến khích chậm thay đổi. Cái khó nữa còn nằm ở chỗ,<br />
sinh viên độc lập suy nghĩ, tự do nghiên đổi mới nhận thức về sứ mạng của đại học<br />
cứu, khám phá. không phải chỉ là công việc nội bộ riêng<br />
Thứ ba, phải tạo ra một môi trường tự của ngành giáo dục. Nó phụ thuộc rất nhiều<br />
do học thuật, môi trường văn hóa trong từ trên và từ bên ngoài, muốn làm được<br />
trường đại học. Muốn làm được điều này phải có sự chấp nhận từ trên và sự<br />
cần khuyến khích sinh viên nghiên cứu đồng thuận từ bên ngoài. Tuy nhiên, những<br />
khoa học. Nghiên cứu là đi tìm. Chỉ khi đi tranh luận về triết lí có con đường của nó<br />
tìm người ta mới có nhu cầu về tự do, tự do mà những đổi mới thực tiễn cũng có<br />
suy nghĩ, tự do tìm kiếm, tự do được viết ra con đường riêng của mình. Bằng cách đổi<br />
những điều mình khám phá. Nghiên cứu mới triệt để chương trình và nội dung<br />
khoa học là cơ hội để hình thành ý thức về giảng dạy, phương pháp giảng dạy và<br />
tự do sáng tạo và bản lĩnh của người trí học tập, đẩy mạnh nghiên cứu khoa học và<br />
thức. Muốn sinh viên trở thành người trí thúc đẩy tự do học thuật theo hướng nêu<br />
thức, phải cho sinh viên được sống trong trên, trường đại học cũng có thể từng bước<br />
môi trường trí thức, môi trường văn hóa. thực hiện được sứ mạng của mình mà có<br />
Trường đại học của chúng ta hiện nay chưa thể không cần vượt qua những tranh cãi về<br />
có được đầy đủ tính chất của môi trường ấy. sứ mạng./.<br />
<br />
<br />
TÀI LIỆU THAM KHẢO<br />
Tiếng Anh:<br />
1. Harvard Kennedy School Vietnam Program (2010), “Beyond the Apex: Toward a<br />
System Level Approach to Higher Education Reform in Vietnam.” Retrieved<br />
fromhttp://www.innovations.harvard.edu/showdoc.html?id=1550645<br />
2. Hayden, Martin and Dao Van Khanh (2010). “Private Higher Education in<br />
Vietnam,”’ in Harman, G, Hayden, M and Nghi, P.T. (eds), Reforming Higher<br />
Education in Vietnam: Challenges and Priorities, Springer, Dordrecht, Netherlands,<br />
215-225.<br />
<br />
<br />
78<br />
NGUYỄN THỊ KIM NGÂN<br />
<br />
<br />
3. Horn, Michael (2014, March 4). “Intel Integrates Backward To Improve<br />
Vietnamese Education.” Forbes. Retrieved from<br />
http://www.forbes.com/sites/michaelhorn/2014/03/04/intel-integrates-backward-to-<br />
improve-vietnamese-education-society<br />
4. McCornac, Dennis (2012). “The Challenge of Corruption in Higher Education: The<br />
Case of Vietnam. Asian Education and Development Studies, Volume 1 No. 3, 262<br />
– 275.<br />
5. Ozturk, Ilhan (2001). “The Role of Education in Economic Development: A<br />
Theoretical Perspective.” Journal of Rural Development and Administration, Vol.<br />
XXXIII, No. 1, 39-47. S<br />
6. Pham, Hiep (2014). “Aiming for at Least One World-Class University by 2020.”<br />
University World News. Retrieved fromhttp://www.universityworldnews.com/<br />
article.php?story=20140122154945702<br />
<br />
Tiếng Việt:<br />
1. Edgar Morin, Bảy tri thức tất yếu cho nền giáo dục tương lai, NXB Tri thức, Hà<br />
Nội 2008<br />
2. Hồ Ngọc Đại, Nghiệp vụ sư phạm, NXB ĐH Sư phạm, Hà Nội 2009<br />
3. J.J.Rousseau, Emile hay là về giáo dục, NXB Tri Thức, Hà Nội 2008<br />
4. John Dewey, Dân chủ và giáo dục, NXB Tri thức, Hà Nội 2008<br />
5. Lê Ngọc Trà, Văn chương, thẩm mĩ và văn hóa, NXB Giáo dục, Hà Nội 2008<br />
6. Nicolas Sarkozy (Tổng thống Pháp), Thư gửi các nhà giáo nhân ngày khai trường,<br />
4/9/2007, Phạm Toàn dịch. Văn bản nguồn http//media.education.gouv.fr<br />
<br />
* Nhận bài ngày: 27/5/2014. Biên tập xong: 5/6/2014. Duyệt bài: 12/6/2014.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
79<br />