Đối thoại liên tôn giáo từ Công đồng Vatican II

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑  ± <br /> <br /> <br /> <br /> ∗<br /> NGÔ QUӔC ĈÔNG(∗)<br /> <br /> ĈӔI THOҤI LIÊN TÔN GIÁO TӮ CÔNG ĈӖNG VATICAN II<br /> Tóm tҳt: Bài vi͇t này phác h͕a ti͇n trình ÿ͙i tho̩i liên tôn giáo<br /> cͯa Giáo h͡i Công giáo k͋ tͳ Công ÿ͛ng Vatican II ÿ͇n nay. N͡i<br /> dung chính cͯa bài vi͇t ÿ͉ c̵p tͣi nhͷng văn ki͏n trong và sau<br /> Công ÿ͛ng Vatican II nói v͉ chͯ ÿ͉ ÿ͙i tho̩i liên tôn giáo; nhͷng<br /> ti͇n tri͋n th̯n h͕c ÿ͙i tho̩i theo chi͉u l͓ch ÿ̩i và nhͷng lu̵n ÿi͋m<br /> th̯n h͕c then ch͙t cͯa chͯ ÿ͉ ÿ͙i tho̩i; các ho̩t ÿ͡ng ÿ͙i tho̩i<br /> liên tôn giáo cͯa Tòa Thánh cNJng nh˱ cͯa H͡i ÿ͛ng Giám mͭc<br /> Châu Á; xu h˱ͣng và vi͍n c̫nh cͯa ÿ͙i tho̩i liên tôn giáo ÿang<br /> ÿ̿t cho các chͯ th͋ ÿ͙i tho̩i; khái quát v͉ ÿ͙i tho̩i liên tôn giáo<br /> cͯa Công giáo Vi͏t Nam.<br /> Tӯ khóa: Công giáo, Công giáo Vi͏t Nam, Công ÿ͛ng Vatican II,<br /> ÿ͙i tho̩i liên tôn giáo, th̯n h͕c v͉ các tôn giáo.<br /> 1. Dүn nhұp<br /> Trong vài thұp kӹ qua, nhiӅu cuӝc chiӃn tranh, khӫng bӕ diӉn ra<br /> không ngӯng. ĈiӅu ÿáng nói là, ngoài nguyên nhân chính trӏ, tӝc ngѭӡi,<br /> còn có sӵ can dӵ cӫa yӃu tӕ tôn giáo trong nhӳng ÿөng ÿӝ ÿó. Trong bӕi<br /> cҧnh trên, cөm tӯ “ÿӕi thoҥi” rõ ràng ÿѭӧc sӱ dөng nhiӅu hѫn, phә biӃn<br /> hѫn nhѭ mӝt nӛ lӵc ÿӇ hѭӟng tӟi mӝt cách hòa giҧi nhӳng bҩt ÿӗng và<br /> xung ÿӝt bҵng con ÿѭӡng hòa bình. Ĉây là mӝt cӕ gҳng cӫa các quӕc gia,<br /> các tә chӭc chính trӏ - xã hӝi và cҧ các tә chӭc tôn giáo.<br /> Riêng vӟi Giáo hӝi Công giáo, dù khӣi xѭӟng chӫ ÿӅ này chұm hѫn<br /> Tin Lành(1), nhѭng lҥi mang tính hӋ thӕng và liên tөc. VӅ mһt quan<br /> phѭѫng, viӋc ÿӕi thoҥi vӟi nhӳng tôn giáo khác chính thӭc ÿѭӧc mӣ ra kӇ<br /> tӯ sau Công ÿӗng Vatican II(2) và kéo dài cho ÿӃn nay. KӃt quҧ cӫa nhӳng<br /> cuӝc ÿӕi thoҥi liên tôn giáo và cҧ ÿҥi kӃt nhiӅu năm qua vүn chӍ là triӇn<br /> vӑng chӭ chѭa hӭa hҽn mӝt tѭѫng lai ÿáng muӕn. Nói cách khác, vҩn ÿӅ<br /> này là “công trѭӡng” còn ngәn ngang. Bӣi lӁ, cuӝc ÿӕi thoҥi này không<br /> ∗<br /> <br /> . ThS., ViӋn Nghiên cӭu Tôn giáo, ViӋn Hàn lâm Khoa hӑc xã hӝi ViӋt Nam.<br /> <br /> <br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> chӍ ÿѫn giҧn là các tôn giáo gһp gӥ chia sҿ và trao ÿәi vӟi nhau, mà còn<br /> ÿөng ÿӃn cҧ nӅn tҧng cӫa “ѫn cӭu rӛi cӫa các tôn giáo”. Có nhӳng câu<br /> hӓi vӅ chӫ ÿӅ này mà Giáo hӝi Công giáo không dӉ trҧ lӡi thӓa mãn cho<br /> các tôn giáo trong các bӕi cҧnh cө thӇ cӫa cuӝc ÿӕi thoҥi. Chҷng hҥn, tҥi<br /> sao phҧi gia nhұp vào Hӝi thánh mӟi có ÿѭӧc ѫn cӭu rӛi; tҥi sao trung<br /> tâm cӭu rӛi phҧi là Chúa Giêsu Kitô mà không phҧi mӝt Ĉҩng Tӕi Cao<br /> nào ÿó cӫa tôn giáo khác,v.v… Nhӳng thách ÿӕ này ÿã ÿҭy các nhà thҫn<br /> hӑc tӯ sau Công ÿӗng Vatican II chuyӇn tӯ mӝt thái ÿӝ cӭng rҳn sang<br /> quan ÿiӇm trung lұp hѫn vӅ quan ÿiӇm. VӅ mһt “thҫn hӑc ÿӕi thoҥi”, viӋc<br /> thӕng nhҩt quy vҩn ÿӅ cӭu rӛi vào khuôn khә giӟi hҥn cӫa thҫn hӑc là<br /> mӝt bѭӟc tiӃn dài cӫa lұp trѭӡng ÿӕi thoҥi so vӟi truyӅn thӕng cӕ hӳu<br /> trѭӟc ÿó là quy cӭu rӛi vào Giáo hӝi. CNJng tӯ ÿây, khi phҧi ÿӕi diӋn vӟi<br /> tình trҥng ÿa tôn giáo, ÿa văn hóa, Giáo hӝi Công giáo ÿã ÿi tӯ chӛ ÿһt<br /> vҩn ÿӅ các tôn giáo có ÿѭӧc cӭu rӛi hay không, chuyӇn sang tìm hiӇu vӅ<br /> cách hӑ ÿѭӧc cӭu rӛi trong tѭѫng quan vӟi Chúa Giêsu Kitô. Nhѭng cNJng<br /> có nhӳng xu hѭӟng thҫn hӑc vӅ các tôn giáo khác ÿã ÿi quá xa, ҧnh<br /> hѭӣng ÿӃn các tín lý cӫa Hӝi Thánh, mà ít nhiӅu giáo quyӅn ÿã phҧi thәi<br /> còi can thiӋp.<br /> Có lӁ câu chuyӋn ÿӕi thoҥi liên tôn giáo cҫn phҧi thoát ra khӓi tình<br /> trҥng truy tìm vӅ các giáo ÿiӅu cӫa nhau, bӓ ra ngoài các ÿӝng cѫ tөc hóa<br /> hay các chӫ ÿích chính trӏ. Ngay cҧ nhӳng ÿiӅu mà Giáo hӝi Công giáo<br /> cho là sӭ mӋnh tӵ thân nhѭ rao giҧng Tin mӯng, khi ÿem nó vào ÿӕi<br /> thoҥi, cNJng không tránh khӓi nhӳng nghi kӏ tӯ phía các tôn giáo khác.<br /> Ĉây cNJng là bài toán khó cho hoҥt ÿӝng thӵc tiӉn và lý thuyӃt cӫa viӋc<br /> ÿӕi thoҥi. NӃu ÿӕi thoҥi mà không giӳ căn tính, không rao truyӅn thì cҫn<br /> gì phҧi ѭu tiên cho Tin mӯng cӫa Chúa Kitô. Và khi Ĉҩng Cӭu rӛi ÿã bӏ<br /> các tôn giáo khác sӣ hӳu mҩt, thì phҧi chăng truyӅn giáo là vô nghƭa?<br /> Vұy nói tӟi ÿӕi thoҥi liên tôn giáo, phҧi chăng giáo quyӅn và các nhà thҫn<br /> hӑc Công giáo cho ÿӃn tұn hôm nay luôn phҧi tham gia vào cuӝc “ÿӕi<br /> thoҥi kép”, nghƭa là vӯa phҧi ÿӕi thoҥi vӟi các tôn giáo khác, vӯa phҧi ÿӕi<br /> thoҥi vӟi chính hӑ.<br /> 2. Ĉӕi thoҥi liên tôn giáo theo quan ÿiӇm Công giáo<br /> Hӗng y Francis Arinze, nguyên Chӫ tӏch Hӝi ÿӗng Giáo hoàng vӅ ÿӕi<br /> thoҥi liên tôn giáo cho rҵng: “Ĉӕi thoҥi liên tôn giáo (Interreligious<br /> dialogue) là cuӝc gһp gӥ giӳa nhӳng ngѭӡi khác tôn giáo, trong bҫu<br /> <br /> 60<br /> <br /> 1J{ 4X͑F Ĉ{QJ Ĉ͑L WKRɞL OLrQ W{Q JLiR«<br /> <br /> <br /> <br /> không khí tӵ do và cӣi mӣ, ÿӇ lҳng nghe ngѭӡi khác, cӕ gҳng hiӇu tôn<br /> giáo cӫa ngѭӡi khác và hy vӑng có thӇ cӝng tác vӟi nhau. Ĉӕi thoҥi là<br /> mӝt chuyӇn ÿӝng hai chiӅu qua lҥi, do ÿó sӵ hӛ tѭѫng là bҧn chҩt cӫa ÿӕi<br /> thoҥi. Cho và nhұn. Ĉӕi thoҥi bao hàm cҧ sӵ tiӃp nhұn lүn thông giao tích<br /> cӵc”(3). Theo Hӗng y Turkson, Chӫ tӏch Hӝi ÿӗng Giáo hoàng Công lý và<br /> Hòa bình, trong mӝt bài viӃt ÿăng trên báo Ng˱ͥi quan sát Roma, ngày<br /> 11/7/2011, ÿӅ cұp tӟi ÿӕi thoҥi liên tôn giáo là “nói tӟi sӵ dҩn thân cӫa<br /> các cӝng ÿӗng tôn giáo ÿӇ phөc vө công lý và hòa bình, là nhҳc tӟi sӵ<br /> cӝng tác cӫa hӑ vì công ích trong xã hӝi, trong khuôn khә cuӝc ÿӕi thoҥi<br /> cӫa hӑ vӟi nhau”(4).<br /> Trong Sách giáo lý H͡i thánh Công giáo, tuy không có mӝt ÿӅ mөc<br /> riêng, nhѭng chúng ta có thӇ ghi nhұn mӝt vài chiӅu cҥnh cө thӇ sau ÿây<br /> liên quan ÿӃn ÿӕi thoҥi liên tôn giáo cӫa Giáo hӝi Công giáo:<br /> Nhu cҫu và lӧi ích cӫa ÿӕi thoҥi trong ÿӡi sӕng xã hӝi: “Con ngѭӡi<br /> cҫn ÿӃn ÿӡi sӕng xã hӝi. Ĉӡi sӕng này không phҧi là mӝt cái gì ÿѭӧc<br /> thêm vào nhѭng là mӝt ÿòi hӓi cӫa bҧn tính con ngѭӡi. Nhӡ trao ÿәi vӟi<br /> ngѭӡi khác, nhӡ phөc vө lүn nhau và nhӡ ÿӕi thoҥi vӟi anh em, con<br /> ngѭӡi phát triӇn các tiӅm năng; nhӡ ÿó, hӑ ÿáp lҥi ѫn gӑi cӫa mình”<br /> (Sách giáo lý H͡i thánh Công giáo, sӕ 1879).<br /> Theo Sách giáo lý H͡i thánh Công giáo, niӅm tin vào khҧ năng nhұn<br /> biӃt Chúa cӫa lý trí con ngѭӡi là khӣi ÿiӇm cӫa ÿӕi thoҥi liên tôn giáo:<br /> “Khi chӫ trѭѫng lý trí có khҧ năng nhұn biӃt Thiên Chúa, Hӝi Thánh tin<br /> tѭӣng có thӇ nói vӅ Thiên Chúa cho tҩt cҧ mӑi ngѭӡi và vӟi mӑi ngѭӡi.<br /> NiӅm xác tín này là khӣi ÿiӇm cho cuӝc ÿӕi thoҥi cӫa Hӝi Thánh vӟi các<br /> tôn giáo khác, vӟi triӃt hӑc và khoa hӑc, cNJng nhѭ vӟi nhӳng ngѭӡi vô tín<br /> ngѭӥng và vô thҫn” (Sách giáo lý H͡i thánh Công giáo, sӕ 39).<br /> Ĉӕi thoҥi liên tôn giáo là thành phҫn cӫa sӭ mҥng truyӅn giáo và<br /> mang lҥi ích lӧi cho ÿӡi sӕng ngѭӡi Kitô hӳu: “NhiӋm vө truyӅn giáo bao<br /> hàm mӝt sӵ ÿӕi thoҥi trân trӑng vӟi nhӳng ai chѭa chҩp nhұn Tin Mӯng.<br /> Các tín hӳu có thӇ tiӃp nhұn nhiӅu ÿiӅu bә ích cho mình tӯ cuӝc ÿӕi thoҥi<br /> này nhӡ hӑc biӃt thêm tҩt cҧ nhӳng gì là chân lý và ân sӫng ÿã có nѫi các<br /> dân tӝc nhѭ mӝt sӵ hiӋn diӋn thҫm kín cӫa Thiên Chúa” (Sách giáo lý<br /> H͡i thánh Công giáo, sӕ 856).<br /> Nhѭ thӃ, viӋc rao giҧng Tin mӯng qua con ÿѭӡng ÿӕi thoҥi này “ÿӇ<br /> cӫng cӕ, bә túc, năng cao sӵ thұt và sӵ thiӋn mà Thiên Chúa ÿã loan truyӅn<br /> <br /> 61<br /> <br /> <br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> giӳa loài ngѭӡi, giӳa các dân tӝc, cNJng là ÿӇ thanh luyӋn hӑ khӓi sӵ lҫm lҥc<br /> và sӵ dӳ ÿӇ Thiên Chúa ÿѭӧc vinh danh, quӹ dӳ phҧi hә thҽn và loài ngѭӡi<br /> ÿѭӧc hҥnh phúc” (Sách giáo lý H͡i thánh Công giáo, sӕ 856).<br /> 3. Công ÿӗng Vatican II mӣ ra cҧnh cӱa ÿӕi thoҥi giӳa Công giáo<br /> vӟi các tôn giáo khác<br /> Vӟi tính chҩt canh tân và nhұp thӃ cӫa Công ÿӗng Vatican II, Giáo hӝi<br /> Công giáo ÿã tӵ ÿһt mình vào hiӋn thӵc cӫa thӃ giӟi, bѭӟc vào chuyӇn<br /> ÿӝng cӫa lӏch sӱ nhân loҥi bҵng cách “cұp nhұt hóa”(5) hiӋn thӵc tӯ hai<br /> phía. Vӟi bên ngoài, ÿó là thay ÿәi tѭѫng quan cӫa Giáo hӝi vӟi thӃ giӟi,<br /> còn bên trong ÿó là cҧi cách Giáo hӝi. Trong sӵ ÿәi mӟi ÿó, Công ÿӗng<br /> Vatican II ÿã khai mӣ mӝt thái ÿӝ ÿӕi vӟi các tôn giáo ngoài Công giáo.<br /> Thái ÿӝ này ÿѭӧc nhҩn mҥnh trong hai hiӃn chӃ, hai tuyên ngôn và mӝt<br /> sҳc lӋnh(6), trong ÿó, nәi bұt nhҩt và quan trong nhҩt là Tuyên ngôn<br /> Nostra Aetate (NA)(7), mӝt tuyên ngôn ngҳn nhҩt trong 16 văn kiӋn ÿѭӧc<br /> công bӕ, nhѭng ÿóng vai trò bѭӟc ngoһt cho quan ÿiӇm cӫa Công giáo vӅ<br /> các tôn giáo, cNJng nhѭ cho sӵ thӵc hành gһp gӥ giӳa Giáo hӝi vӟi các tôn<br /> giáo khác.<br /> Công ÿӗng Vatican II ÿӅ cұp ÿӃn khía cҥnh tích cӵc cӫa nhiӅu tôn<br /> giáo, nhìn nhұn có yӃu tӕ chân lý và thánh thiӋn, trong ÿó: “Giáo hӝi<br /> Công giáo không hӅ phӫ nhұn nhӳng gì là chân thұt và thánh thiӋn nѫi<br /> các tôn giáo. Vӟi lòng kính trӑng chân thành, Giáo hӝi xét thҩy nhӳng<br /> phѭѫng thӭc hành ÿӝng, nhӳng lӕi sӕng, nhӳng huҩn giӟi và giáo thuyӃt<br /> kia, tuy có nhiӅu ÿiӇm khác vӟi chӫ trѭѫng mà Giáo hӝi duy trì, nhѭng<br /> vүn thѭӡng có ánh sáng cӫa Chân lý vӕn hҵng chiӃu soi cho hӃt mӑi<br /> ngѭӡi” (NA, 2)(8).<br /> Giáo hӝi Công giáo luôn cә vNJ viӋc xây dӵng mӝt cuӝc sӕng chung<br /> hài hòa trong xã hӝi, mӡi gӑi tín ÿӗ cӫa mình hӧp tác vӟi tín ÿӗ các tôn<br /> giáo khác trong viӋc thăng tiӃn các giá trӏ tinh thҫn, luân lý cNJng nhѭ văn<br /> hóa xã hӝi: “Vì thӃ, Giáo hӝi khuyӃn khích con cái mình nhìn nhұn, duy<br /> trì và cә ÿӝng cho nhӳng thiӋn ích thiêng liêng cNJng nhѭ luân lý và<br /> nhӳng giá trӏ xã hӝi văn hóa cӫa tín ÿӗ các tôn giáo khác, bҵng con<br /> ÿѭӡng ÿӕi thoҥi và hӧp tác cách thұn trӑng và bác ái vӟi nhӳng tín ÿӗ các<br /> tôn giáo ҩy mà vүn là chӭng tá cӫa Ĉӭc tin Kitô giáo” (NA, 2).<br /> Giáo hӝi Công giáo chӫ trѭѫng phҧi tìm hiӇu, gһp gӥ các tôn giáo<br /> khác nhiӅu hѫn, ÿӇ có nhӳng phán ÿoán ÿúng hѫn vӅ hӑ: “Trong thӡi ÿҥi<br /> <br /> 62<br /> <br /> 1J{ 4X͑F Ĉ{QJ Ĉ͑L WKRɞL OLrQ W{Q JLiR«<br /> <br /> <br /> <br /> chúng ta, nhân loҥi càng ngày càng liên kӃt chһt chӁ vӟi nhau hѫn, các<br /> mӕi liên lҥc giӳa các dân tӝc cNJng gia tăng, nên Giáo hӝi ÿһc biӋt chú tâm<br /> tӟi viӋc liên lҥc vӟi các tôn giáo ngoài Kitô giáo. Trong nhiӋm vө cә vNJ<br /> sӵ hiӋp nhҩt và yêu thѭѫng giӳa con ngѭӡi và nhҩt là giӳa các dân tӝc,<br /> Giáo hӝi ÿӅ cұp ÿӃn nhӳng ÿiӇm chung cho hӃt mӑi ngѭӡi và nhӳng gì<br /> dүn ÿӃn cuӝc sӕng cӝng ÿoàn” (NA,1)(9).<br /> 4. Mӝt sӕ văn kiӋn sau Công ÿӗng Vatican II ÿӅ cұp tӟi ÿӕi thoҥi<br /> liên tôn giáo<br /> Sau Công ÿӗng Vatican II, mӝt loҥt các văn kiӋn quan trӑng ÿѭӧc ban<br /> hành thӇ hiӋn nhӳng huҩn quyӅn và các suy tѭ thҫn hӑc cә vNJ ÿӕi thoҥi<br /> liên tôn giáo cӫa Giáo hӝi Công giáo.<br /> Giáo hӝi Công giáo ÿã có nhӳng nӛ lӵc cө thӇ vӅ lý thuyӃt cNJng nhѭ<br /> thӵc hành ÿӇ xúc tiӃn viӋc ÿӕi thoҥi tôn giáo này. Ngoài S̷c l͏nh Ho̩t<br /> ÿ͡ng truy͉n giáo (Ad Gentes) và Tuyên ngôn Giáo h͡i vͣi các tôn giáo<br /> ngoài Kitô giáo (Nostra Aetate) cӫa Công ÿӗng Vatican II, có thӇ kӇ ÿӃn<br /> Tông hṷn Evangelium Nuntiandi (Tin mӯng hóa) ngày 8/12/1975 cӫa<br /> Giáo hoàng Phaolô VI, nhҩn mҥnh viӋc loan báo Tin mӯng hѭӟng ÿӃn<br /> muôn ngѭӡi, bao hàm cҧ tín ÿӗ các tôn giáo khác. Dù trӑng tâm cӫa tông<br /> huҩn này là truyӅn giáo, nhѭng Giáo hoàng Phaolô VI cNJng ÿѭa ra cái<br /> nhìn tích cӵc vӅ các tôn giáo khác: “Các tôn giáo ҩy mang theo mình dѭ<br /> âm cӫa hàng nghìn năm tìm kiӃm Thiên Chúa, tìm kiӃm chѭa ÿҫy ÿӫ…<br /> Các tôn giáo ҩy có mӝt di sҧn ÿáng thán phөc vӅ các bҧn kinh ÿұm ÿà<br /> tính tôn giáo. Các tôn giáo ҩy ÿã dҥy cho nhiӅu thӃ hӋ biӃt cҫu nguyӋn.<br /> Các tôn giáo ҩy ÿӅu ÿѭӧc gieo cҩy ÿó ÿây bҵng vô sӕ nhӳng hҥt giӕng lӡi<br /> và có thӇ thành mӝt chuҭn bӏ tích cӵc cho Tin mӯng…”(10).<br /> Tông th˱ Sͱ vͭ Ĉ̭ng Cͱu Th͇ (Missio Redemptoris, MR) năm 1990<br /> cӫa Giáo hoàng Gioan Phaolô II cho rҵng: “Ĉӕi thoҥi liên tôn giáo là mӝt<br /> phҫn cӫa sӭ mҥng truyӅn giáo cӫa Giáo hӝi. Ĉѭӧc hiӇu nhѭ mӝt phѭѫng<br /> thӃ và mӝt phѭѫng tiӋn cho sӵ hiӇu biӃt lүn nhau và sӵ phong phú hóa.<br /> Ĉӕi thoҥi liên tôn giáo không mâu thuүn vӟi sӭ mҥng truyӅn giáo cho<br /> muôn dân, trái lҥi có nhӳng liên kӃt ÿһc biӋt vӟi sӭ mҥng này và là mӝt<br /> trong nhӳng biӇu hiӋn cӫa sӭ mҥng ÿó (MR, 55)(11). Trong Tông hṷn<br /> Giáo h͡i t̩i Châu Á (Ecclesia in Asia) năm 1999, vӏ Giáo hoàng này tiӃp<br /> tөc khҷng ÿӏnh sӵ cҫn thiӃt và ý nghƭa cӫa ÿӕi thoҥi liên tôn giáo tҥi Châu<br /> Á, cNJng nhѭ nhìn nhұn nhӳng giá trӏ cӫa các tôn giáo khác: “Ĉӕi thoҥi<br /> <br /> 63<br /> <br />