Dự báo Phát triển giáo dục: Phần 2 - Nguyễn Văn Hộ

VIII. MỘT SỐ VẤN ĐỀ THỰC TIỄN CỦA CHIẾN LƯỢC GIÁO DỤC NƯỚC TA HIỆN NAY DƯỚI ÁNH SÁNG QUAN ĐIỂM DỰ BÁO GIÁO DỤC. Cũng như nhiều ngành trong hệ thống chính trị kinh tế, ngành giáo dục đào tạo nước ta đã xây dựng chiến lược giáo dục đến năm 2010 đồng thời có tầm nhìn hành động đến năm 2020. Xét cho cùng bất cứ một chiến lược giáo dục đều gắn với ý đồ của việc biến đổi (Transform), canh tân (Innovation), cải cách (Reform) đối với giáo dục. Công việc này là sự bình thường của mọi nền giáo dục nếu muốn cho nền giáo dục phục vụ đắc lực cuộc sống. Trong Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn: “Sửa đổi chế độ giáo dục cho hợp với hoàn cảnh mới của nhân dân”<br /> <br /> 36<br /> <br /> chính là Người yêu cầu không bao giờ được bằng lòng thỏa mãn với các thành tựu giáo dục đã giành được. Sự biến đổi nền giáo dục là nhằm vào các cải tiến để nó thích nghi với động thái kinh tế xã hội. Sự canh tân nền giáo dục là quá trình loại bỏ đi cái cũ, tạo ra cái mới thúc đẩy bước tiến của kinh tế xã hội Sự cải cách là nhằm vào sự cải biến các nhân tố của quá trình giáo dục để nó đón đầu các bước tiến của kinh tế xã hội. Chiến lược giáo dục của nền giáo dục Việt Nam dù được biểu hiện như thế nào, theo khung thời gian nào đều không thể bỏ trống một trong ba yêu cầu trên đây. (i) (ii) (iii) Yêu cầu làm cho nền giáo dục thích nghi với kinh tế - xã hội. Yêu cầu làm cho nền giáo dục thúc đẩy tiến bộ của kinh tế - xã hội Yêu cầu làm cho nền giáo dục đón đầu xu thế phát triển kinh tế - xã hội.<br /> <br /> Nhằm đạt cả ba yêu cầu nêu trên và trong bối cảnh tiến đến năm 2010 chiến lược giáo dục đào tạo ở nước ta phải nhằm vào những vấn đề chủ yêu sau đây. 1/ Xây dựng được nhận thức cho toàn Đảng, toàn dân coi giáo dục đào tạo là động lực quan trọng nhất thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, là điều kiện tiên quyết để phát triển nguồn lực con người, yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tạo ra sự tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững, giáo dục cũng thông qua việc nâng cao dân trí là điều kiện quan trọng để phát huy dân chủ, bảo vệ quyền con người, tăng cường pháp chế, giữ vững kỷ luật kỷ cương. 2/ Thực hiện được sự đổi mới căn bản và toàn diện về nội dung phương pháp dạy và học, hệ thống trường lớp, hệ thống quản lý giáo dục theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa. 3/ Phát triển giáo dục mầm non làm tiền đề vững cho việc nâng cao chất lượng giáo dục nhân cách ở giáo dục phổ thông. Củng cố thành tựu xóa mù chữ, phổ cập giáo dục tiểu học đẩy nhanh tiến độ phổ cập giáo dục trung học cơ sở, tạo điều kiện cho những địa phương có khả năng hoàn thành sớm việc phổ cập giáo dục trung học phổ thông. 4/ Đẩy mạnh phong trào học tập, khuyến khích tự học, tự hoàn thiện học vấn và tay nghề bằng những hình thức giáo dục chính qui và không thể chính qui, giáo dục không theo thủ tục chính tắc. 37<br /> <br /> Có qui hoạch nâng cao dân trí và đào tạo nhân lực theo phương thức kết hợp học tập trung, học từ xa, học trên mạng, học trong đời sống thực tiễn (vừa lao động, vừa học tập). 5/ Hiện đại hóa cơ sở vật chất và thiết bị dạy học, tạo các điều kiện tăng giờ học, giáo dục tại trường (trường học hai buổi mỗi ngày), các trường học được thụ hưởng thành quả của tiến bộ công nghệ thông tin, được nối mạng internet. 6/ Tạo cho quá trình đào tạo ở mọi cấp học, trình độ học, phương thức học có một sự kết hợp chặt chẽ giữa dạy và học lý thuyết với thực hành, gắn công tác dạy học với công tác nghiên cứu khoa học và sản xuất. Nhà trường và cơ sở đào tạo phối hợp với các tổ chức khoa học và cán bộ kỹ thuật truyền bá tri thức sản xuất, chuyển giao công nghệ mới cho dân. 7/ Thực hiện tốt việc hướng nghiệp và phân luồng học sinh trung học, chuẩn bị cho thanh thiếu niên đi vào lao động nghề nghiệp phù hợp với sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế trong cả nước và từng địa phương. 8/ Mở rộng qui mô đào tạo trung học chuyên nghiệp và dạy nghề nhanh chóng hiện đại hóa một số trường trung học chuyên nghiệp và dạy nghề tăng nhanh tỷ lệ lao động được đào tạo trong toàn bộ lao động xã hội khuyến khích phát triển hệ thống trường lớp dạy nghề dân lập và tư thục trang bị cho thanh niên những kiến thức sản xuất, kỹ năng lao động và năng lực tiếp thu trong công nghệ mới để tự tạo việc làm, chủ động tìm kiếm cơ hội lập thân lập nghiệp. 9/ Phát triển giáo dục đại học một cách hợp lý. Từng bước đưa nền giáo dục đại học tinh hoa sang giáo dục đại học đại chúng tạo ra các tiền đề để một tương lai không xa phát triển nhanh giáo dục đại học. Đầu tư vào hai trường đại học quốc gia thành những trung tâm đào tạo chất lượng cao, thực hiện tốt việc bồi dưỡng nhân tài cho đất nước, xây dựng hệ thống trường sư phạm vững mạnh, đầu tư cho các trường đại học sư phạm trọng điểm để có được đội ngũ giáo viên giỏi cho hệ thống trường lớp ở bậc phổ thông, cũng như bậc đại học. 10/ Huy động sức mạnh toàn dân vào việc thực hiện chủ trương xã hội hóa giáo dục, phát triển đa dạng các hình thức đào tạo mang lại cho người dân cơ hội học tập và đóng góp nhân lực vật lực cho giáo dục. Phát triển các trường bán công, dân lập, tư thục theo phương châm xã hội hóa giáo dục và đảm bảo sự quản lý của nhà nước. Phát triển mạnh hội khuyến học, quỹ khuyến khích tài năng và các tổ chức bảo trợ, hỗ trợ giáo dục. 11/ Thực hiện công bằng xã hội trong giáo dục, tạo điều kiện cho người nghèo có cơ hội học tập. Mở rộng và hoàn thiện các trường dân tộc nội trú cho con em dân tộc thiểu số, chú trọng đặc biệt đến quyền lợi học tập của con em cư 38<br /> <br /> dân ở những nơi nghèo và có nhiều khó khăn, có các biện pháp hữu hiệu chấm dứt các tiêu cực đang diễn ra: dạy thêm học thêm theo khuynh hướng thương mại hóa, bằng cấp giả, học giả, bạo lực trường học, ma túy và các tệ nạn khác. 12/ Tăng đầu tư ngân sách nhà nước cho giáo dục đào tạo, có các biện pháp tăng được tổng thu nhập quốc dân cho giáo dục đào tạo. Xây dựng cơ chế quản lý giáo dục đào tạo đảm bảo được sự quản lý của nhà nước nhưng tăng cường tính chủ động của ngành trên cả năm lĩnh vực: quản lý chuyên môn, quản lý nhân sự, quản lý tài chính, quản lý bộ máy, quản lý cơ sở vật chất. Từ hệ thống các quan điểm kinh tế giáo dục chúng tôi xin nêu ra năm gợi ý sau đây. Thứ nhất cần quán triệt việc giáo đáp ứng cho yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa, vì vậy phải tổ chức cho nền giáo dục này có hạt nhân của quá trình đào và quá trình phát triển phục vụ việc phát triển nguồn nhân lực theo yêu cầu của thị trường sức lao động. Thứ hai cần ý thức được luận điểm “Sản phảm của giáo dục không chỉ cho hiện tầim chủ yếu cho tương lai” (ý của Kant), việc quản lý nền giáo dục phải hành động trên tư duy dự báo, tư duy quy hoạch tổng thể. Thứ ba cần mở rộng tầm nhìn đối với các vấn đề của giáo dục trong xu thế toàn cầu hóa về kinh tế. Phải tổ chức nền giáo dục của nước như một “Hệ mở”, “Mở” ngay trong quá trình đào tạo giữa các trường ở trong nước và “mở” đối với sự giao lưu cạnh tranh khu vực và quốc tế. Thứ tư cần quản lý và tổ chức cho nền giáo dục này trước hết là cho quá trình đào tạo thích ứng với nền kinh tế công nghiệp, kinh tế thị trường nhưng phải đón đầu được nền kinh tế tri thức (Knowledge). Thứ năm là phải luôn luôn tỉnh táo nhận thức được giáo dục chịu đựng các tương phản của kinh tế xã hội, chính trị, văn hóa, đặc biệt trong hoàn cảnh của nước ta khi mặt bằng phát triển kinh tế khá thấp chấp nhận kinh tế thị trưòng nhưng nhân dân lại có tinh thần hiếu học rất cao, đất nước có nền chính trị ưu việt và văn hóa với bề dày sâu sắc. Việc đào tạo được các nhà kinh tế học giáo dục am hiểu các vấn đề kinh tế thực chứng, tính được quan hệ “Chi phí – Lợi ích”, tính được “Giá thành” giáo dục cho mỗi cấp học, mỗi loại hình trường, tính được hiệu quả trước mắt và hiệu quả lâu dài của giáo dục; đồng thời nắm vững quan điểm kinh tế chuẩn tắc đối với các vấn đề giáo dục: “Pháp luật chỉ thống trị được một thời gian, chỉ có giáo dục mới chinh phục được con người mãi mãi” (Khang Hy), “Các khoản tiền bỏ vào giáo dục sẽ thừa sức được thanh toán với việc xuất hiện Niutơn, Mô ja, Bettoven” (Alfred Marshall). 39<br /> <br /> IX. DỰ BÁO MÔ HÌNH PHÁT TRIẾN GIÁO DỤC VIỆT NAM TỚI 2020 Mục tiêu và mô hình là hai trong số những vấn đề lí luận và thực tiễn cơ bản của chiến lược phát triển giáo dục. Bài viết chỉ trình bày quan niệm, cơ sở lí luận nhằm góp phần tạo ra sự định hướng cho việc thực hiện trong quá trình hoạch định chiến lược chung. 1. Mục tiêu giáo dục Các mục tiêu giáo dục là những định hướng chuẩn mực và kết quả phải đạt tới hay trình độ phát triển nhân cách của học sinh. Trên mọi lĩnh vực khoa học, việc xác định chính xác, đầy đủ các mục tiêu là một vấn đề nan giải bậc nhất. Không có những mục tiêu đó thì cũng không thể có giáo dục. Hiện nay mục tiêu giáo dục được xem xét từ hai giác độ liên quan chặt chẽ với nhau: a/ giáo dục vì lợi ích của xã hội; và b/ giáo dục vì lợi ích của mỗi người. Chiến lược phát triển giáo dục cần chú ý tới sự kết hợp đó khi xem xét và thể hiện những nội dung cơ bản. 1.1. Khái niệm và sự phân chia cấp độ mục tiêu Nói chung mục tiêu thường được quan niệm như cái đích cần đạt tới để thực hiện nhiệm vụ. Do đó, mục tiêu giáo dục cũng chính là mục tiêu giáo dục của nhà trường. Khái niệm này được dùng để chỉ những gì cần phấn đầu hay phải đạt tới thông qua giáo dục và dạy học, tập trung chủ yếu vào mô hình nhân cách phù hợp với kiến thức trong giai đoạn phát triển xã hội – lịch sử nhất định. Mục tiêu có nhiều cấp độ khác nhau: a/ Mục tiêu chung của giáo dục – đào tạo; b/ Mục tiêu của bậc học; c/ Mục tiêu của cấp học; và d/ Mục tiêu của môn học; 1.2. Mục tiêu giáo dục đến năm 2020 Từ nay đến năm 2020, ngành giáo dục phấn đấu đạt các mục tiêu sau đây: “Xây dựng hoàn chỉnh và phát triển bậc học mầm non cho hầu hết trẻ em trong độ tuổi. Phổ biến kiến thức nuôi, dạy trẻ cho các gia đình. Nâng cao chất lượng toàn diện bậc tiểu học. Hoàn thành phổ cập giáo dục trung học cơ sở vào năm 2010 và trung học phổ thông vào năm 2020. Phát triển giáo dục ở các vùng dân tộc thiểu số và các cùng khó khăn, phấn đấu giảm chênh lệch về phát triển giáo dục giữa các vùng lãnh thổ.<br /> <br /> 40<br /> <br />