Du lịch sinh thái - Lê Huy Bá

Chia sẻ: Nguyễn Thị Ngọc Huỳnh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:25

Thêm vào BST

Báo xấu

255
lượt xem 77
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'du lịch sinh thái - lê huy bá', khoa học xã hội, lịch sử văn hoá phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Du lịch sinh thái - Lê Huy Bá

Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi nhau töø trong mieäng oác ra ñeán meùp voû. Roán saâu. Soáng ôû vuøng Möùc ñoä ñe doïa: baäc V. trieàu, ñaùy cöùng, coù khi xuoáng saâu 10m. Thöôøng baùm treân san o Toâm huøm ñaù hoâ, vaùch ñaù, nôi coù rong phuû. Hoï toâm huøm Palinuridae. Boä möôøi chaân Decapoda. Giaù trò: xaø cöø cuûa oác naøy duøng ñeå khaûm tranh, laøm cuùc aùo. Voû ñaàu ngöïc vaø voû löng caùc ñoát buïng coù maøu xanh laù caây o Baøo ngö hình baàu duïc nhaït, hôi xaùm, voû löng caùc ñoát buïng coù nhieàu chaám troøn nhoû maøu vaøng nhaït hay maøu traéng. Moãi voû löng ñoát buïng coù moät Hoï baøo ngö Haliotidae. Boä chaân buïng coå Archaeogastropoda. raõnh ngang, meùp tröôùc cuûa raõnh ngang coù daïng khía troøn. Coù voû hình baàu duïc, daøi 72mm. Maët ngoaøi thöôøng hoen oá do caùc Chaân haøm ba khoâng coù raõnh ngoaøi. Toâm huøm ñaù thöôøng soáng loaøi rong ñaù, toå giun, thaân meàm baùm. Maët trong voû coù gôø loài ôû nhöõng nôi coù ñoä saâu töø 5-10m, ñaùy caùt buøn, aån trong caùc loõm vôùi lôùp xaø cöø oùng aùnh xanh aån ñoû. Baøo ngö aên taûo ña hoác ñaù. baøo, öa ñoä maën cao 25-30%. Chuùng soáng ôû vuøng trieàu ngaäp nöôùc, saâu 2-3m, baùm treân san hoâ cheát, bôø ñaù, nôi coù rong Giaù trò: xuaát khaåu. baùm. o Toâm huøm boâng Giaù trò: laø moät maët haøng xuaát khaåu, thòt aên ngon, voû Hoï toâm huøm Palinuridae. Boä möôøi chaân Decapoda. laøm myõ ngheä.. Voû ñaàu ngöïc vaø voû löng caùc ñoát buïng coù maøu xanh döông Möùc ñoä ñe doïa: baäc V. pha xanh laù caây. Moãi ñoát buïng coøn coù moät daûi maøu xanh ñen o Haûi saâm mít hoaëc naâu chaïy vaét ngang ôû giöõa vaø coù moät hoaëc hai ñoám to Hoï haûi saâm Holothuriidae. Boä Aspidochirotida. troøn maøu traéng naèm nghieâng ôû maët beân. Voû löng caùc ñoát buïng laùng boùng, khoâng coù raõnh ngang. Nhaùnh ngoaøi chaân Loaøi naøy soáng ôû vuøng döôùi trieàu, treân ñaùy caùt hoaëc san haøm hai khoâng coù raâu. Raõnh cuûa meùp sau voû ñaàu ngöïc heïp hoâ cheát, taäp trung ôû ñoä saâu 2-5m. Cô theå coù daïng gaàn nhö hôn gôø meùp sau voû ñaàu ngöïc. Loaøi naøy thöôøng soáng ôû nôi coù hình truï keùo daøi, phình ra ôû giöõa vaø thon nhoû ôû hai ñaàu, vaùch ñoä saâu töø 10-30m, trong caùc hang lôùn, coù chaát ñaùy laø san hoâ, thaân daøy. Soáng maët löng coù maøu naâu thaãm vaø mang nhieàu gai caùt soûi, ñaù taûng. thòt nhoû nhoâ ra. Maët buïng maøu nhaït hôn maët löng vaø coù nhieàu chaân nhoû xeáp thaønh nhöõng baêng doïc mieäng höôùng veà o San hoâ caønh ña mi phía buïng, mang 20 xuùc tu xoøe ra hình taùn. Haäu moân hôi Hoï san hoâ caønh Pocillopridae. Boä san hoâ cöùng Scleractinia. cheách veà phía löng. Loaøi naøy raát coù giaù trò thöïc phaåm vaø xuaát khaåu. 401 402
Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi So vôùi caùc loaøi khaùc cuøng gioáng, loaøi naøy khoâng coù muïn Chieàu daøi cô theå lôùn nhaát ñeán 3m, naëng 600kg. Mai côm (verrucae) thöïc söï. Treân nhaùnh chính coù caùc nhaùnh nhoû löng coù voâ soá nhöõng taám xöông nhoû hình nhieàu caïnh gheùp sít naèm saùt nhau. Caùc nhaùnh nhoû naøy keùm phaùt trieån xaép xeáp vaøo nhau, chuùng ñöôïc phuû leân moät lôùp da nhaün. Treân mai coù loän xoän nhöng lieân keát taïo thaønh caùc nhaùnh phuï phaùt trieån. 7 ñöôøng gôø chaïy doïc thaân nhö caïnh kheá, treân gôø noåi coøn coù nhöõng gai lôùn, chaân khoâng coù vuoát. Maët löng maøu ñen hoaëc Khoang theå cheùn (calide) coù ñöôøng kính 0,5-1,5mm, treân naâu ñen coù xen keõ nhieàu chaám traéng to nhoû khoâng ñeàu nhau. ñænh caùc nhaùnh troâng nhö nhöõng oâ nhoû vaø khoâng coù caáu truùc beân trong, ñoâi khi laïi coù hai voøng vaùch ngaên (septa) vôùi caùc Thöùc aên chuû yeáu laø thöïc vaät bieån (rong, taûo), coù khi aên raêng nhoû. Loõi (collumelia) khoâng toàn taïi hoaëc chæ laø nhöõng caû caù, toâm cua, giun vaø söùa. Ruøa da khi ñeû tröùng ñaøo loã saâu maáu nhoû. khoaûng 1-1,2m, voøng buïng 1,6m, naëng 480kg, trong buïng chöùa 1.988 tröùng. Soáng ôû bieån khôi caùc ñaïi döông treân theá Loaøi naøy thuoäc nhoùm san hoâ raïo raïn, soáng ôû vuøng trieàu giôùi, di cö xa haøng ngaøn km coù theå bôi loäi raát nhanh. ñeán ñoä saâu treân 30m, coù theå chòu soùng maïnh hoaëc soáng trong caùc vònh ñöôïc che chaén, phaân boá vuøng nöôùc trong ñeán hôi ñuïc. Giaù trò: raát coù yù nghóa khoa hoïc vì ñaây laø loaøi duy nhaát cuûa hoï ruøa da. o Yeán haøng o Vích Hoï chim yeán Apodidae. Boä chim yeán Apodiformes. Hoï vích Cheloniidae. Boä ruøa Testudinata. Ñaàu caùnh vaø ñuoâi ñen ñaäm. Löng naâu ñen, maët buïng Moû ngaén, ñaàu coù hai ñoâi vaåy tröôùc traùn. Mai löng ñöôïc maøu nhaït, hôn löng. Coù moät baêng saùng roäng ôû hoâng, thaân bao phuû baèng nhöõng taám söøng, saép xeáp khoâng thaønh daïng loâng toái. ÔÛ löng coù loâng tô maøu traéng. Ñoâi khi coù vaøi loâng nhoû lôïp ngoùi maø toaøn boä dính saùt vaøo mai löng. Coù naêm ñoâi taám ôû maët trong gioø. Maét ñen, moû ñen. söôøn. Chaân coù hai vuoát. Kích thöôùc trung bình ñaït tôùi 1m. Toå laøm baèng nöôùc boït maøu traéng, aên ñöôïc. Laøm toå theo Thöùc aên chuû yeáu laø rong taûo, coù theå aên caû caù con, toâm. ñaøn trong caùc hang ñaù ven bieån. Thöùc aên chuû yeáu laø coân Soáng ôû nôi coù nhieàu rong bieån, ôû bieån vaø caùc haûi ñaûo. truøng coù kích thöôùc nhoû bay trong khoâng khí. Giaù trò: coù theå laøm haøng myõ ngheä, thòt ngon. Giaù trò: coù giaù trò kinh teá vaø khoa hoïc, toå coù giaù trò xuaát o Ñoài moài döùa khaåu cao.. Hoï vích Cheloniidae. Boä ruøa Testudinata. o Ruøa da Ñaàu coù hai ñoâi vaûy tröôùc traùn, moû nhoïn. Mai löng ñöôïc Hoï ruøa da Dermochelydae. Boä ruøa Testudinata. bao phuû baèng nhöõng taám söøng, saép xeáp nhö lôùp ngoùi, vieàn 403 404
Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi sau vaø vieàn beân cuûa caùc taám söøng khoâng dính lieàn mai löng. chính cuûa loaøi Dugong naøy. Hieän chuùng ñang trong tình traïng Coù boán ñoâi taám söôøn, chaân tröôùc coù hai vuoát. Kích thöôùc bò ñe doïa, caàn ñöôïc baûo veä. chieàu daøi coù theå ñaït tôùi 90cm. Theâm vaøo ñoù, Phuù Quoác cuõng khaù noåi tieáng vôùi loaøi choù Thöùc aên laø rong taûo vaø caù con, toâm, cua,… Moãi laàn ñeû maø ngöôøi ta ñaõ ñaët thaønh teân rieâng ñoù laø Choù Phuù Quoác, moät khoaûng 170-200 quaû tröùng. Soáng ôû bieån vaø caïnh caùc haûi ñaûo, loaøi choù noåi tieáng tinh khoân vaø ñaõ ñöôïc töø ñieån Larousse cuûa nôi coù caùc hang raõnh truù aån nhö caùc raïn san hoâ. Phaùp lieät vaøo loaïi choù quyù hieám cuûa theá giôùi. Ñaëc ñieåm cuûa loaøi choù naøy: moõm to, thaân hình vaø boán chaân thon daøi, ñuoâi Giaù trò: vaûy laøm haøng myõ ngheä (ñoà trang söùc quyù), thòt thaúng, öùc to xeä, loâng möôït, ngaén naèm saùt thaân da, ñaëc bieät ngon. xoaùy löng cuûa chuùng chaïy thaúng moät ñöôøng treân soáng löng, o Caù saáu hoa caø loâng trong vuøng xoaùy daøi vaø cöùng hôn. Ñaây laø loaøi choù coù khaû Hoï caù saáu chính thöùc Crocodylidae. Boä caù saáu Crocodylia. naêng nghe vaø hieåu tieáng ngöôøi. Heä thöïc vaät Caù saáu hoa caø coù nhöõng taám söøng maøu vaøng vaø maøu ñen xen keõ nhau, caùc taám naøy caùch nhau bôûi maøng da, coù hai gôø Dieän tích chaïy töø muõi leân maét. Chieàu daøi cô theå tôùi 6m. Chuû yeáu aên röøng Phuù Quoác laø toâm, cua, saâu boï vaø caù nhoû; con tröôûng thaønh aên theâm caû 50.000ha, chieám nhöõng ñoäng vaät coù xöông soáng coù kích thöôùc phuø hôïp vôùi kích 70% dieän tích cuûa thöôùc cô theå chuùng. Chuùng soáng ôû vuøng duyeân haûi, caùc cöûa ñaûo, vì vaäy noù ñöôïc soâng lôùn hay ôû caùc vuøng röøng ngaäp maën hoaëc caùc ñaàm laày meänh danh laø “ñaûo nöôùc lôï, nôi soáng coù theå môû roäng ñeán taän caùc ñoaïn soâng coù ñoä xanh”. Röøng ôû Phuù saâu lôùn vaø ít chòu aûnh höôûng cuûa nöôùc trieàu. Quoác coù heä thöïc vaät khaù phong Giaù trò: coù giaù trò thaåm myõ, da thuoäc coù giaù trò thöông phuù, ña daïng vôùi maïi cao. ñaày ñuû caùc loaøi Ngoaøi ra ôû Phuù Quoác coøn toàn taïi moät loaøi ñoäng vaät raát thöïc vaät baäc cao, trong ñoù coù nhieàu loaøi quyù nhö traàm höông, coù giaù trò khoa hoïc, ñoù laø loaøi Dugong (Dugong dugon) hay coøn caåm thò… vaø nhieàu loaøi ñaëc höõu cuûa röøng ñaûo nhö: chay, saêng goïi laø boø bieån – theo keát quaû nghieân cöùu cuûa Nguyeãn Xuaân ñaù (Linocierasangda), bôøi lôøi (Lisea vang varlobata)… Hoøa (Vieän Haûi Döông Hoïc Nha Trang, thaùng 7/2002) – Ñaây laø Ngoaøi ra, coøn coù caùc loaøi vuøng oân ñôùi nhö hoaøng ñan loaøi ñoäng vaät soáng nhôø caùc thaûm coû bieån. Phuù Quoác vaø tænh (Disoylumcochinchinensis), tuøng, lan maét truùc vaø khoaûng 25 Kampot (Campuchia) chính laø nôi cö truù, kieám aên, sinh ñeû 405 406
Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi loaøi lan khaùc. Söï ña daïng sinh hoïc cuûa röøng ñaõ thu huùt nhieàu Caây goã nhoû, hieám khi cao quaù 10m vaø raát ít khi coù gai nhöõng nhaø nghieân cöùu vaø du khaùch tôùi tham quan. ñôn daøi 2-3cm. Caønh con, laù vaø cuïm hoa nhaün. Laù dai, boùng ôû caû hai maët; coù phieán thuoân, daøi 12-30cm, roäng 6-12 cm, hình Do söï ña daïng veà sinh caûnh neân röøng treân Phuù Quoác neâm roäng hay hình troøn ôû goác, thoùt ngaén ôû ñaàu, meùp coù raêng cuõng khaù ña veà chuûng loaïi, tuy nhieân do nhieàu nguyeân nhaân cöa, coù 7-8 ñoâi gaân baäc hai; cuoán laù maäp, daøi 5-10mm. Hoa neân nhieàu loaøi thöïc vaät treân ñaûo ñang coù nguy cô tuyeät chuûng, ñôn tính, khoâng coù caùnh hoa. Hoa ñöïc coù 4-6 laù daøi, hình vì vaäy soá löôïng loaøi ôû Phuù Quoác hieän ñöôïc ghi trong saùch ñoû tröùng gaàn troøn, daøi 3-4 mm. Hoa caùi coù ñaøi gaàn gioáng hoa Vieät Nam khoâng phaûi laø ít vaø ngaøy caøng gia taêng. Ñieån hình ñöïc, coù tuyeán cuûa ñóa hôi to hôn; baàu hình tröùng, coù 3-4 giaù laø moät soá loaøi sau: noaõn. Quaû moïng, hình tröùng, chöùa 10-15 haït, coù goùc caïnh, daøi o Traàm höông 6-8 mm. Hoï traàm Thymeleaceae. Laø loaïi caây coù giaù trò vaø ñöôïc Thöôøng moïc döôùi taùn röøng raäm nhieät ñôùi thöôøng xanh nhieàu ngöôøi bieát ñeán ôû Phuù Quoác. Ñaëc ñieåm: caây goã to thöôøng möa muøa aåm, ôû ñoä cao thöôøng khoâng quaù 500-600 m. xanh, cao ñeán 30m, ñöôøng kính thaân 0,6-0,8m. Voû maøu naâu Giaù trò: nguoàn gen hieám vaø ñoäc ñaùo. Ñaïi dieän duy nhaát xaùm, nöùt doïc laên taên, deã boùc vaø töôùc ngöôïc töø goác leân. Caønh cuûa chi Hemis-colopia. Quaû aên ñöôïc. moïc cong queo, taùn thöa. Laù hình tröùng - thuoân hay baàu duïc, o OÅ kieán maët treân maøu luïc boùng, maët döôùi nhaït hôn vaø coù loâng mòn, Hoï caø pheâ Rubiaceae. ñaàu coù muõi, meùp nguyeân. Hoa nhoû, maøu vaøng luïc, moïc thaønh Caây soáng baùm treân caønh caây goã cao. Töø moät thaân hình cuïm hình taùn ôû ñaàu caønh hoaëc naùch laù. Caùnh hoa 10, nhò 10. cuû moïc ra nhieàu thaân thaúng vaø nhoû. Thaân cuû coù nhieàu loã nhö Ñaøi hình chuoâng noøng, coù loâng, vôùi naêm thuøy. Quaû nang hình toå ong cho kieán ôû neân goïi laø caây oå kieán. Laù moïc ñoái, raát daøy, tröùng ngöôïc, khi khoâ cöùng coù phuû loâng meàm ngaén, maøu vaøng nhaün boùng, meùp nguyeân, hình baàu duïc, daøi 6-10 cm, roäng 2,5- xaùm, mang ñaøi toàn taïi. Muøa hoa thaùng 4, muøa quaû chín vaøo 6 cm, coù 8-10 ñoâi gaân baäc hai. Hoa nhoû, maøu traéng, ôû naùch laù. thaùng 7. Taùi sinh keùm. Moïc raûi raùc trong röøng raäm nhieät ñôùi. Quaû haïch, hình thuoân, khi chín maøu ñoû, daøi 1-1,5 cm, moãi Giaù trò: töø goã coù theå laáy ñöôïc traàm coù muøi thôm vaø giaù quaû coù 1 haït daøi 4-5 mm. trò lôùn, duøng laøm thuoác chöõa moät soá beänh (ngoä gioù, ñau buïng, Caây soáng bì sinh treân caønh caây goã trong röøng nhö caùc hen suyeãn…) vaø laøm höông lieäu trong coâng ngheä myõ phaåm. loaøi hoï lan. o Gai boâm giaû Giaù trò: thaân cuû duøng chöõa beänh gan, vaøng da, vaøng maét vaø ñau buïng. Hoï muøng quaân Flacourtiaceae. 407 408
Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi o Maõ kyø Caây buïi, cao 0,40 – 1 m hoaëc hôn, phaân caønh nhieàu; voû thaân maøu naâu xaùm, khi non maøu xanh, nhieàu bì khoång. Laù coù Hoï maõ kyø Eparidaceae. cuoáng ngaén, moïc voøng 3, phieán laù hình maùc hoaëc hình thuoân, Caây buïi hay goã nhoû, cao 1-2 m hay hôn. Laù thon, hình muõi ñaàu nhoïn, moûng, maët treân laùng boùng, gaân phuï chæ hôi noåi roõ maùc, daøi 3-8 cm, roäng 0,5-1 cm, ñænh thoùt daàn hay gaàn nhö coù ôû maët döôùi. Cuïm hoa hình xim, moïc ôû keõ laù vaø ñaàu caønh. Hoa muõi nhoïn, goác heïp daàn, khoâng coù cuoáng, khi khoâ coù maøu vaøng nhoû, hình oáng, maøu tím hoàng, hôi phình ra ôû ñaàu, hoïng coù hay hôi ñoû. Cuïm hoa ôû naùch laù, 3-7 hoa, coù loâng traéng. Hoa loâng, laù ñaøi 5, caùnh hoa 5. Nhuïy 5, ngaén, ñính ngay ôû beân löôõng tính, maøu traéng hay hoàng, coù muøi thôm. Laù ñaøi 5, traøng trong phaàn phình ra cuûa oáng traøng. Voøi nhuïy ngaén, ñaàu nhuïy hình phieãu, loâng tô maët trong thuøy vaø maët trong phía treân oáng coù daïng nhö ñeøn loàng. Quaû haïch, goàm hai phaàn, hình caàu traøng. Nhò 5, bao phaán hình thuoân heïp. Baàu gaàn hình troøn. Quaû nhoû, ñaàu hôi nhoïn, dính nhau ñeán ½ chieàu daøi, khi chín maøu hình troøn, thòt daøy, thôm, maøu vaøng hay hôi ñoû. tím ñen. Haït nhoû, hình neâm, voû haït cöùng, coù vaân nhaün. Toaøn Giaù trò: nguoàn gen hieám vaø laø ñaïi dieän duy nhaát cuûa hoï caây coù nhöïa, nhaát laø ôû ngoïn vaø laù non. maõ kyø ôû Vieät Nam. Coøn ñöôïc duøng laøm thuoác. Muøa hoa thaùng 3-5, muøa quaû thaùng 6-8. Caây moïc ôû chaân o Me löôõi maùc ñoài, bôø nöông raãy, bôø raøo quanh laøng vaø traûng caây buïi caùt Hoï thaàu daàu Euphorbiaceae. vuøng ven bieån mieàn Trung. Caây buïi nhaün, caønh daøi khoaûng 25 cm, coù caïnh. Laù hình Giaù trò: nguoàn gen quyù trong thaønh phaàn loaøi cuûa chi maùc, ñaàu thoùt nhoïn, goác tuø, vôùi 6-8 ñoâi gaân baäc hai. Cuïm hoa Rauvolfia ôû Vieät Nam, ñoàng thôøi cuõng laø caây ba gaïc duy nhaát moïc ôû naùch laù: thöôøng hoa caùi ñôn ñoäc vaø hoa ñöïc 2-3 caùi. moïc töï nhieân ôû vuøng ven bieån. Trong reã coù chöùa moät soá Hoa ñöïc coù 6 laù daøi, 6 tuyeán maät vaø 3 nhuïy vôùi chi nhuïy rôøi. alcaloid duøng laøm thuoác haï huyeát aùp. Hoa caùi coù 6 laù ñaøi, voøi nhuïy 3, xeû hai ôû ñaàu. Quaû nang hình o Ñöôùc ñoâi caàu, ñöôøng kính 1 cm, maøu ñen. Hoï ñöôùc Rhizophoraceae. Muøa hoa vaø quaû thaùng 2-9. Khaû naêng taùi sinh baèng haït Caây buïi hay goã nhoû (ôû Baéc Boä) hay caây goã to (ôû Nam trung bình. Moïc ôû ñoä cao khoâng quaù 500m, trong röøng raäm Boä), cao 25-30 m, ñöôøng kính 60-70 cm. Voû caây maøu xaùm, daøy hay hôi thöa nhieät ñôùi thöôøng xanh, treân ñaát aåm. 2,5 cm, nöùt doïc. Goác coù nhieàu reã choáng hình nôm, cao 1-2 m. Giaù trò: nguoàn gen hieám. Laù ñôn, moïc ñoái, phieán laù hình baàu duïc – thuoân hay hình muõi o Ba gaïc laù nhoû maùc, ñaàu vaø goùc laù nhoïn, daøy, cöùng boùng, maët döôùi coù nhieàu Hoï truùc ñaøo Apocynaceae. chaám maøu ñen, gaân giöõa maøu ñoû, gaân beân môø, maøu ñoû nhaït. Cuïm hoa hình xim coù hai hoa, cuoáng daøi 0,5 – 1 cm, moïc töø 409 410
Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi naùch laù ñaõ ruïng. Caùc laù baéc con laøm thaønh hình cheùn ôû goác nöôùc tröông phoàng thaønh theå nhaøy, vôùt boû haït, pha theâm hoa. Hoa khoâng cuoáng, ñaøi hôïp, chia boán thuøy. Traøng coù boán ñöôøng, daàu thôm, laøm laïnh, seõ ñöôïc moät thöù nöôùc uoáng coù taùc caùnh moûng, hình muõi maùc, baàu baùn haï, hai oâ, voøi hai thuøy. duïng giaûi khaùt vaø lôïi tieåu, hôïp khaåu vò cuûa nhieàu ngöôøi. Quaû hình quaû leâ ngöôïc, voû maøu naâu, saàn suøi. Truï maàm hình o Gieàn traéng truï, phía döôùi phình to, maøu luïc, khi chín maøu hoàng. Hoï na Annonaceae. Muøa hoa thaùng 4-5, ñoâi khi quanh naêm, muøa quaû chín Caây goã cao tôùi 20m. Laù hình thuoân hoaëc hình maùc, thaùng 11. caây moïc ôû röøng ngaäp maën cöûa soâng, ven bieån nôi nhaün, goác vaø ñaàu laù ñeàu tuø, cuoáng laù ngaén. Hoa nhoû, moïc ñôn thuûy trieàu trung bình, buøn seùt chaët, öa maën, baõi sa boài. ñoäc; cuoáng hoa maûnh, mang hai laù baéc ôû goác. Laù ñaøi 3, hình Giaù trò: goã cöùng, khaù beàn, duøng toát trong xaây döïng, ñoùng baùn nguyeät, maët ngoaøi coù loâng. Caùnh hoa 6, xeáp thaønh hai ñoà ñaïc, choáng loø, cho than ít khoùi, nhieät löôïng cao. Voû nhieàu voøng, hình daûi hôi roäng ôû phía goác, coù loâng tô; nhöõng chieác tanin ñeå nhuoäm löôùi vaø thuoäc da. Laù laøm phaân xanh, hoa nuoâi voøng trong nhoû vaø ngaén hôn nhöõng chieác voøng ngoaøi. Nhò ong. Quaàn xaõ laø thaønh phaàn chính cuûa röøng ngaäp maën coù vai nhieàu. Phaân quaû hình tröùng, khoâng coù loâng, cuoáng phaân quaû troø chaén soùng gioù, baûo veä vuøng ven bieån. Laø nôi nuoâi döôõng vaø roõ, voû quaû daøy. Haït maøu xaùm, xeáp nghieâng so vôùi cuoáng quaû. cung caáp thöùc aên cho caùc loaøi haûi saûn coù giaù trò cao. Muøa hoa thaùng 2 – 4, muøa quaû chín thaùng 6 – 8. Taùi o Löôøi öôi sinh baèng haït raát toát. Gieàn traéng thöôøng moïc trong röøng Hoï troâm Sterculiaceae. thöa, nôi saùng. Coù khaû naêng taùi sinh maïnh ôû röøng thöù sinh. Caây goã nhôõ, ruïng laù, cao 25m, ñöôøng kính thaân ñeán Giaù trò: caây cho goã trung bình. Do khaû naêng taùi sinh 0,4 – 0,5m. Caønh non coù loâng hoe vaøng. Laù to, xeû ba thuøy ôû caây maïnh gieàn traéng coù theå laø loaøi caây tieân phong trong caùc röøng con, ñôn nguyeân ôû caây tröôûng thaønh, cuoáng laù daøi 10 – 30cm. thöù sinh khai thaùc, ñaëc bieät trong caùc heä sinh thaùi ñaûo. Hoa nhoû. Quaû goàm 5 ñaïi, daøi 10 – 15cm, vaùch raát moûng, moãi ñaïi o Nöa chaân vòt chöùa moät haït, maøu naâu, nhaün, nôû to ra khi gaëp nöôùc. Hoï raâu huøm, hoa maët coïp Taccaceae. Muøa hoa thaùng 3, muøa quaû chín roä thaùng 5. Taùi sinh deã Coû soáng nhieàu naêm, coù cuû hình caàu hoaëc hình baàu duïc daøng baèng haït vaø baèng choài. Caây moïc raûi raùc trong röøng raäm roäng, laù coù cuoáng daøi; phieán laù xeû thuøy chaân vòt thaønh 4 – 8 nhieät ñôùi thöôøng xanh möa muøa aåm. thuøy. Cuïm hoa daïng taùn, chöùa khoaûng 10 hoa. Laù baéc toång Giaù trò: goã coù theå laøm nguyeân lieäu cho coâng nghieäp goã bao 4, daïng laù vôùi gaân chaân vòt, xeáp cheùo thaønh hai voøng. daùn vaø goã lang, söû duïng trong nöôùc vaø xuaát khaåu raát coù giaù Hoa nhoû maøu xanh hoaëc naâu tím, khoâng coù raâu. Quaû naïc, trò. Cho haït khoâ cho vaøo nöôùc soâi, voû haït nhanh choùng huùt hình caàu, ñöôøng kính tôùi 10mm, chöùa chöøng 10 haït. 411 412
Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Muøa hoa thaùng 7 – 9. Caây taùi sinh baèng haït hoaëc cuû. da; cuoáng laù vaën, deït. Caây khaùc goác. Noùn ñöïc hình truï, ñôn Thöôøng moïc ôû röøng thöa caây laù roäng, nôi aåm, ôû ñoä cao 10 – ñoäc hay chuïm ñeán 7 caùi treân moät cuoáng chung. Noùn caùi ñôn 200 m. ñoäc hay moïc chuïm ôû naùch laù. Ñeá haït naïc. Haït gaàn hình caàu, maøu ñoû tím. Muøa ra noùn hieän chöa xaùc ònh ñöôïc roõ reät. Taùi Giaù trò: veà khoa hoïc laø nguoàn gen ñoäc ñaùo (moät loaïi raâu sinh baèng haït. huøm khoâng coù “raâu”, khaùc haún caùc loaøi ñaõ ñöôïc bieát ôû nöôùc ta; Laø loaøi phaân boá roäng nhöng coù soá löôïng caù theå ít, laïi bò cuû caïo saïch voû, giaõ naùt ñaép vaøo veát thöông chöõa raén caén, coøn khai thaùc vô veùt laøm ñuõa baùn ôû trong nöôùc hay xuaát khaåu laäu ñöôïc duøng laøm thuoác ñieàu kinh cho phuï nöõ). neân coù nguy cô caáp V. o Hoaøng ñaøn giaû Thoâng tre laù ngaén o Hoï kim giao – Podocarpaceae. Caây goã nhoû, nhieàu khi luøn, daïng buïi, thöôøng xanh, ít Caây goã to, thöôøng xanh, cao 25 – 30 m, ñöôøng kính thaân khi cao ñeán 10 – 15 m. Voû caây moûng, maøu vaøng xaùm. Laù moïc 80 – 90 cm. Laù hai daïng: laù caây non vaø caønh phía döôùi caây to caùch, thöôøng moïc chuïm ôû ñaàu caønh, hình baàu duïc – maùc, meùp hình muõi khoan, thöôøng hôi cong; laù cuûa caønh phía treân caây nguyeân, troøn, tuø, ñoâi khi nhoïn ôû ñaàu. Caây khaùc goác. Noùn ñöïc to vaø laù giaø töông ñoái ngaén, hình muõi khoan daïng vaûy, cong moïc ñôn ñoäc hay chuïm 2, hình truï, gaàn khoâng cuoáng. Noùn caùi vaøo trong, löng coù gôø doïc, ñaàu nhoïn tuø. Caây mang hoa ñôn moïc ñôn ñoäc ôû naùch laù. Haït hình caàu. tính, khaùc goác. Haït khoâng cuoáng, hình tröùng, naèm ngang Haït chín moãi naêm hai laàn, ñaàu thaùng 1 laø vuï chính, trong aùo boïc hình coác, chaát thòt, khi chín maøu ñoû hay ñoû naâu. thaùng 6 laø vuï phuï. Taùi sinh baèng haït töông ñoái khaû quan. Thöôøng moïc raûi raùc hay töøng ñaùm trong röøng raäm nhieät Thöôøng moïc trong röøng raäm nhieät ñôùi thöôøng xanh hoaëc ñôùi thöôøng xanh möa muøa aåm, ôû ñoä cao 500 – 1200 m. röøng luøn, ôû ñoä cao 500 – 1600 m. caây moïc raûi raùc döôùi taùn röøng thoâng paø coø, röøng pô mu treân nuùi ñaù voâi hay moät soá loaïi Giaù trò: goã toát, mòn, thôù thaúng, ñeïp, hôi cöùng, naëng ñaù khaùc. trung bình. Khi khoâ khoâng bò neû, khoâng bieán daïng. Duøng ñoùng ñoà ñaïc vaø xaây döïng. Caây coù daùng ñeïp, coù theå troàng laøm Giaù trò: goã maøu naâu ñoû nhaït, thôù thaúng, mòn, hôi cöùng, caây xanh ñöôøng phoá. voøng sinh tröôûng coù hoa vaên khaù ñeïp. o Kim giao giaû o Rong caâu chaân vòt Hoï rong caâu Gracilariaceae. Caây goã to, thöôøng xanh, cao ñeán 30 – 35 m, ñöôøng kính thaân 1 – 1,2 m. laù moïc ñoái cheùo chöõ thaäp, thöa, hình baàu duïc hay hình baàu duïc maùc, ñaàu coù muõi nhoïn, goác hình neâm, chaát 413 414
Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Rong hình phieán deït, daøy, chaát suïn cöùng, moïc boø, chia Hoï daàu Dipterocarpaceae. nhaùnh khoâng theo quy taéc hoaëc theo kieåu loâng chim, ñoâi khi Caây goã to, thöôøng xanh, coù taùn hình caàu, thaân thaúng, moïc chuyeàn. Caùc nhaùnh deït, khoâng coù nhaùnh hình truï. ÔÛ caùc cao tôùi 40m, ñöôøng kính 0,6 – 0,8m hay hôn. Voû maøu ñen, nöùt phía ñoái dieän cuûa nhaùnh hoaëc ñoâi khi treân beà maët hình thaønh doïc saâu. Laù ñôn, moïc caùch, hình tröùng, ñaàu coù muõi nhoïn, goác caùc maàm gai ngaén. Giöõa hai nhaùnh keà nhau coù caùc maáu loài troøn. Laù khoâ maøu xaùm ñen, maët treân coù phaán traéng. Cuïm hoa lieân keát. Rong thöôøng phaùt sinh vaøo thaùng 12 vaø thaùng 1, chuøm, caùnh hoa maøu ñoû nhaït, maët ngoaøi coù loâng. Quaû hình moïc toát nhaát töø thaùng 4 ñeán thaùng 8. Taùi sinh dinh döôõng laø traùi xoan nhoû, coù moû ôû ñænh, voû quaû hoùa goã chöùa nhieàu nhöïa, chuû yeáu. Rong moïc thaønh ñaùm boø lan treân vaùch ñaù vaø caùc mang hai caùnh daøi 2 – 2,3 cm vôùi 7 gaân song song. taûng san hoâ cheát ôû vuøng trieàu thaáp vaø phía treân cuûa vuøng Muøa hoa thaùng 9 – 10, muøa quaû chín thaùng 5 – 6. Caây döôùi trieàu. cho nhieàu quaû, taùi sinh baèng haït toát. Kieàn kieàn moïc raûi raùc Giaù trò: duøng aên thay rau xanh, naáu thaïch giaûi khaùt hay töøng ñaùm nhoû trong röøng raäm nhieät ñôùi thöôøng xanh hoaëc cheá bieán thaønh moùn traùng mieäng. möa muøa aåm, cuøng vôùi sao ñen, traùm, xoaøi röøng, daàu raùi…, öa ñaát feralit ñoû vaøng phaùt trieån treân caùc loaïi ñaù axít vaø kieàm. o Baøng vuoâng Giaù trò: goã toát, cöùng, thôù min, raát beàn ngoaøi khoâng khí, Baøng quaû vuoâng, chieác baøng, baøng bi. khoâng bò moái moït, duøng trong xaây döïng, ñoùng taøu thuyeàn, Hoï loäc vöøng Lecythidaceae. laøm khung nhaø, vaùch saøn, coù theå thay goã teách trong nhieàu Caây goã lôùn, ruïng laù muøa ñoâng, cao 10 – 15 m, ñöôøng kính coâng vieäc. Voû caây duøng laøm vaùch nhaø thay goã, raát beàn. 30 - 50 cm. Laù ñôn, moïc caùch, thöôøng taäp trung ôû ñaàu caønh; o Kô nia phieán laù hình tröùng ngöôïc, meùp nguyeân; goác laù hình neâm; Hoï kô nia Irvingiaceae. cuoáng laù raát ngaén. Cuïm hoa chuøm ôû ñaàu caønh. Hoa löôõng tính, goác hoa coù moät laù baéc nhoû. Quaû khoâ, hình chieác ñeøn loàng boán Caây goã lôùn, thöôøng xanh, cao 15 – 30 cm hay hôn, goác caïnh, mang ñaøi vaø voøi toàn taïi, voû nhaün, moät haït. thöôøng coù khía. Voû thaân maøu naâu hoàng hay xaùm hoàng, bong thaønh maûng raát nhoû, thòt voû daøy 6 cm, coù saïn maøu vaøng. Muøa hoa thaùng 3 – 5, muøa quaû thaùng 10 – 12. Taùi sinh Caønh con maøu naâu, nhieàu bì khoång. Taùn caây hình tröùng, raäm baèng haït, nhöng raát hieám quaû. Moïc ôû ven bieån vaø haûi ñaûo. raïp, maøu xanh thaãm. Laù ñôn, moïc chuïm ôû ñaàu caønh, maët treân Giaù trò: caây taïo boùng maùt ôû caùc vuøng ven bieån vaø ñaûo. maøu xanh, boùng, maët döôùi maøu xanh nhaït, phieán laù hình traùi Goã maøu ñoû, toát. Laù coù theå goùi baùnh chöng. xoan, khi non coù maøu tím nhaït. Laù keøm hình duøi. Cuïm hoa o Kieàn kieàn 415 416
Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi chuøm, moïc ôû naùch laù. Hoa nhoû, maøu traéng, caùnh 4 – 5. Nhuïy cuûa boán truïc loä chính noái lieàn Döông Ñoâng vaø caùc xaõ Haøm 10. Coù trieàn bao xung quanh nhuïy; baàu hai oâ. Quaû hình traùi Ninh, An Thôùi, Cöûa Caïn, baõi Thôm. xoan, khi chín maøu vaøng nhaït; moät haït. Ñeán ñaây du khaùch coù theå ngaém caûnh ñoâng vui nhoäp Muøa hoa thaùng 5 – 6, muøa quaû thaùng 9 - 11. Taùi sinh nhòp vaø mua saém nhöõng thöù laø ñaëc saûn cuûa Phuù Quoác nhö baèng choài vaø haït. nöôùc maém Phuù Quoác, tieâu Phuù Quoác… taïi chôï trung taâm. Kô nia moïc trong röøng raäm nhieät ñôùi thöôøng xanh möa o Soâng Döông Ñoâng muøa aåm hay röøng caây nöûa ruïng laù, ít gaëp trong röøng thöa. Ñaây laø con soâng taïo neân veû ñeïp huyeàn aûo cuûa bieån. Soâng Khi nhoû caây öa boùng vaø chæ taùi sinh döôùi taùn röøng Döông Ñoâng baét nguoàn töø daõy nuùi Haøm Ninh, goàm nhieàu con Giaù trò: daân ñòa phöông laáy goã laøm coái hay chaøy, hoaëc suoái nhoû hôïp thaønh, uoán quanh caùc ñoàng coû xanh, roài chaûy ra ñoát than haàm. Quaû chín coù vò ngoït, aên ñöôïc vaø nhaân haït cuõng thò traán ñeå ñoå ra bieån phía Taây döôùi chaân Gheành Caäu. aên ñöôïc. Haït cho daàu maøu traéng hay vaøng, muøi deã chòu, duøng o Baõi bieån Döông Ñoâng - Dinh Caäu laøm xaø phoøng, daàu thaép ñeøn. Voû thaân duøng laøm thuoác cho Dinh Caäu ñöôïc phuï nöõ môùi sinh. xem laø noåi tieáng nhaát Danh lam thaéng caûnh ôû Phuù Quoác trong nhöõng caûnh ñeïp o Thò traán Döông Ñoâng cuûa Phuù Quoác. Nôi ñaây toàn taïi moät truyeàn Döông Ñoâng laø moät ngoâi laøng xöa, tröôùc ñaây laø nôi loaøi thuyeát veà Dinh Caäu. Döông moïc thaønh röøng. Ñoâng laø ñoâng ñuùc, Döông Ñoâng laø Laø moät baõi ñaù noåi, vuøng ñaát caây döông moïc nhieàu. Ñòa danh Döông Ñoâng xuaát ñieåm xuyeán moät maûnh phaùt töø ñoù. maøu thaåm cuûa bieån Thò traán Döông Ñoâng laø nôi coù nhieàu caûnh ñeïp noåi Döông Ñoâng. tieáng. Ñeán vôùi Phuù Quoác du khaùch coù theå ñi baèng nhieàu con Dinh Caäu khoâng chæ cuoán du khaùch baèng nhöõng caâu ñöôøng, ñöôøng bieån, tröôùc tieân gheù beán taøu An Thôùi, theo hai chuyeän huyeàn bí, maø coøn vì nhöõng neùt ñeïp raát rieâng. Ñieån tuyeán: Haø Tieân – Phuù Quoác, Raïch Giaù- Phuù Quoác, sau ñoù coù hình laø töø baõi ñaù noåi cuûa Dinh Caäu du khaùch seõ ñöôïc thöôûng theå ñeán Döông Ñoâng baèng oâtoâ chöøng moät giôø. Ñöôøng haøng thöùc caûnh hoaøng hoân treân bieån Döông Ñoâng. Ngoaøi ra, ñi doïc khoâng theo caùc tuyeán sau: Thaønh phoá Hoà Chí Minh - Phuù baõi bieån Döông Ñoâng du khaùch seõ ñöôïc thöôûng thöùc caûnh Quoác, Raïch Giaù – Phuù Quoác, Caàn Thô – Phuù Quoác. Ñaây laø bieån vaø ôû cuoái baõi du khaùch seõ ñöôïc thaêm Dinh Caäu. Phía trung taâm haønh chính, kinh teá vaên hoaù cuûa huyeän, laø ñaàu moái 417 418
Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi trong Dinh Caäu laø moät tuyeät taùc veà kieán truùc coå vôùi nhöõng taàm maét ñi xa vaø taän höôûng khoâng khí maùt meû, boán beà loäng neùt saéc saûo. Maët chính dieän cuûa dinh nhìn ra bieån caû meânh gioù. Xa tít chaân trôøi, daõy nuùi xanh lam môø môø giaêng ngang. moâng, beân traùi dinh laø baõi caùt traéng mòn chaïy daøi tít taép vôùi Döôùi chaân nuùi vöôøn döøa xanh töôi phuû kín moät goùc trôøi, nhö nhöõng haøng döøa nghieâng boùng, beân phaûi dinh laø beán ñaäu ghe muoán cuøng bieån caû oâm thoân xoùm vaøo loøng. Gaàn hôn nöõa laø thuyeàn. moät toång theå saéc maøu hoaø quyeän: chôï, nhaø aån hieän döôùi laøn söông, beân naøy maët nöôùc phaúng lì xanh maøu ngoïc thaïch, noåi o Trung taâm xaõ An Thôùi leân töøng chuøm maøu luïc ñaäm cuûa nhöõng hoøn ñaûo nhoû. Taát caû Xaõ An Thôùi (An Thaùi) coøn coù teân nöõa laø Caây Döøa, vì nôi taïo neân moät böùc tranh hoaøn thieän. ñaây nhöõng naêm ñaàu theá kyû coù moät vöôøn döøa raát lôùn cuûa moät o Nhaø lao Caây Döøa ngöôøi Phaùp troàng treân söôøi nuùi. An Thôùi laø moät xaõ saàm uaát cuûa huyeän sau thò traán Döông Ñoâng, laø caûnh bieån quan troïng Nhaø lao Caây Döøa cuûa ñaûo, nôi coù nhieàu thaéng caûnh. naém ôû phía Nam cuûa ñaûo, vôùi dieän tích 40 An thôùi coøn laø nôi saûn xuaát nöôùc maém nhieàu ñöùng thöù ha, caùch trung taâm xaõ hai treân ñaûo (sau thò traán Döông Ñoâng). Daân cö soáng taäp An Thôùi chöøng 2 km. trung treân baõi bieån, cuoäc soáng sung tuùc vaø nhoän nhòp. Bieån Ñaây laø traïi giam ñöôïc An Thôùi hình caùnh cung, nöôùc laán saâu voâ baõi taïo thaønh caûnh xaây döïng töø thôøi Phaùp bieån. Muõi Ñeøn (muõi Haïnh) vaø muõi Coàn Döông hai beân vöôn thuoäc (6/1953 – 7/1954) ra xa nhö vaùch thaønh aùng ngöõ. Quaàn ñaûo An Thôùi nhö chieán ñeå giam giöõ caùc tuø haïm traán giöõ cho vuøng bieån naøy gaàn nhö yeân tónh quanh nhaân. Thôøi Phaùp goïi laø naêm. Vaøo gioù muøa Taây Nam thoåi, bôø bieån phía Taây ñaûo vang “Caên Caây Döøa” ñöôïc tieáng soùng, taïo neân laøn nhaïc du döông, moät aâm thanh cuûa töï chia laøm boán khu A, B, C vaø D. Naêm 1956 nhaèm muïc ñích ñeå nhieân, taïo cho du khaùch moät caûm giaùc hoaøn toaøn thoaûi maùi. giam giöõ tuø binh coäng saûn, chính quyeàn Saøi Goøn cho söûa sang Ñeán trung taâm An Thôùi, du khaùch coøn ñöôïc thöôûng thöùc vaø ñoåi thaønh traïi “Huaán chính Caây Döøa”. Naêm 1967, laïi cho nhieàu taøi nguyeân nhaân vaên coù giaù trò, leân nuùi muõi ñeøn ngoaïn xaây döïng traïi giam tuø binh coäng saûn Vieät Nam. Vaø ñaây laø caûn, beân söôøn phía ñoâng coù moät ñoäng roäng lôùn aên saâu vaøo traïi giam lôùn nhaát cuûa chính quyeàn Saøi Goøn ôû mieàn Nam loøng nuùi, nhieàu caây xanh bao phuû, reã caây phuû xuoáng cöûa hang Vieät Nam. treo lô löûng töøng choøm, trong hang thôø Phaät goïi laø am Coâ Ngaøy nay nhaø giam gaàn nhö hoang pheá chæ coøn laïi ñoàng Chín. Phía sau hang coøn coù caùc taûng ñaù, töø ñaây coù theå phoùng coû tranh meânh moâng vôùi vaøi truï xi maêng xieâu veïo vaø neàn 419 420
Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi gaïch loang loå. Tuy nhieân tôùi ñaây du khaùch seõ ñöôïc nghe keå thuyeàn chen chuùc, nhaø cöûa caát san saùt, raát thích hôïp cho vieäc phaàn naøo veà lòch söû choáng Phaùp cöùu nöôùc cuûa daân toäc ta. tìm hieåu caùch thöùc sinh hoaït, ñaùnh baét haûi saûn vaø chuïp aûnh laøng chaøi löu nieäm. o Baõi Khem (Baõi Kem) o Suoái Tranh Baõi Kem coøn coù teân nöõa laø baõi Khem. Kem ôû ñaây duøng Chæ vôùi teân goïi ñaõ mang laïi cho du khaùch söï caûm nhaän ñeå goïi baõi theo nghóa baõi coù caùt traéng mòn nhö kem. khaùi quaùt veà veû ñeïp cuûa ñòa danh naøy. Ñoù laø böùc tranh thieân Ñaây laø baõi bieån coù moät khoâng hai treân ñaûo noåi tieáng töø nhieân tuyeät myõ. Suoái Tranh doøng suoái ñeïp nhö tranh… ñòa laâu, bôûi bôø caùt traéng phau, mòn, bôø thoai thoaûi chaïy xa tít. danh suoái Tranh hình thaønh töø ñoù. Tuy nhieân cuõng coù ngöôøi Nöôùc bieån ôû ñaây trong vaét nhìn saâu taän ñaùy. Ven baõi, coû tranh cho raèng ñaây laø doøng nöôùc baét nguoàn töø cao ñöôïc len loûi qua xanh möôùt chaïy nguùt chaân ñoài. Hai beân röøng nuùi nhaáp nhoâ nhöõng ñoàng tranh roäng lôùn tröôùc khi ñoå xuoáng taïo thaønh vöôn ra xa bieån laøm cho vuøng naøy ñaõ yeân caøng theâm yeân tónh. nhöõng con xuoáng, neân goïi laø suoái tranh. Caùc loaïi hình du lòch ôû baõi Kem: taém bieån, caâu caù, baét Ñaây laø con suoái ñeïp, baét nguoàn töø caùc khe nhoû, cuûa caùc oác… Taïi ñaây, baèng ghe nhoû chæ vaøi phuùt veà höôùng nam du ngoïn nuùi thuoäc daõy Haøm Ninh men theo nhöõng khe ñaù, uoán khaùch seõ ñaët chaân leân Gieáng Ngöï, nôi chöùa ñaày nhöõng huyeàn löôïn qua nhöõng ttraûng coû xanh möôït, tröôùc khi hoaø vaøo moät thoaïi veà vua Gia Long. Hay ngöôïc leân phöông Baéc, seõ baét gaëp doøng chính ñeå taïo thaønh con suoái lôùn vôùi chieàu daøi 15km. baõi Sao, nôi coù ngoâi moä Hoaøng töû Nhaät ngaøy xöa, vôùi caây sao Con suoái ñöôïc bao boïc bôûi caây coái xanh töôi, hoa thôm coå thuï. Muøi An Yeán, nôi thöù phi Kim Yeán truù nguï, roài vònh coû laï. Doøng nöôùc trong veo hieàn hoaø xuoâi chaûy qua caùc ngoõ Ñaàm vôùi vuøng nöôùc phaúng laëng meânh moâng hay baõi Voøng - ngaùch, vöôït qua nhöõng taûng ñaù lôùn, taïo neân thaùc cao vaø hoà moät baõi bieån hình caùnh cung tuyeät ñeïp. Vaøo muøa gioù Taây roäng. Hai beân suoái nhöõng choøm caây hình thuø khaúng khiu raén Nam thoåi, vuøng bieån naøy yeân tónh. Töø cao nhìn xuoáng bôø bieån roûi, thaân caây ngaû maøu xanh, moïc chen vaøo ñaù, nhöõng nhaùnh phaúng laëng nhö chuoãi ngoïc laáp laùnh noái keát nhau bôûi daûi caùt, phong lan baùm vaøo thaân caây, nôi naêm ba nhaùnh rôi thaønh röøng caây vaø gheành ñaù. Ñeå caûm nhaän heát veû ñeïp cuûa nôi naøy, moät choom, hoa vaøng coù hoa traéng coù taïo thaønh nhöõng hoät thaäm chí phaùt hieän theâm nhieàu ñieàu thuù vò, du khaùch haõy cuùc aùo khaâu thaønh chuoãi, daày thöa ñaäm nhaït treo lô löûng giöõa moät laàn ñeán baõi Kem. khoâng trung. o Baõi Ñaát Ñoû - baõi Xeáp Muøi höông röøng theo gioù hoøa laãn cuøng vôùi muøi höông Phía Taây nhaø lao caây döøa coù baõi Ñaát Ñoû, baõi Xeáp, moãi phong lan, khi phaûng phaát, khi ngoït ngaøo nhôø vaäy du khaùch baõi moät veõ, vôùi bôø caùt traéng mòn roäng heïp khaùc nhau. Cuõng khoâng caûm thaáy mình beù nhoû tröôùc söï huøng vó thaâm saâu cuûa nhö raëng döông vi vu trong gioù, nöôùc bieån trong xanh, ghe nuùi röøng. 421 422
Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Du khaùch coù theå thö giaõn, taém suoái ngaém caûnh hoaëc hang ngaùch goùc caïnh, hình thuø uyeån chuyeån. Choøm caây xanh khaùm phaù ñoäng hang dôi cao treân 300m, ñoäng saâu 60m, vôùi moïc ôû keõ ñaù, thaân ngaû maøu naâu xaùm. Xa troâng nhö hoøn non nhöõng hang thaïch nhuõ thaät ñeïp gaàn ñoù. Ñaây laø söï keát hôïp boä, ñöôïc taïo hoaù chaêm chuùt giöõa bieån trôøi. Leân gheành ñaù haøi hoøa giöõa thaïch ñoäng Haø Tieân vaø Nguõ Haønh Sôn Ñaø ngaém caûnh xoùm chaøi, ghe caâu ñaäu xan xaùt, nhaø tranh ngö Naüng. Ngoaøi ra du khaùch coù theå tham quan laøng coå Haøm phuû ñang nguû say trong vöôøn döøa rôïp boùng. Quay laïi phía sau Ninh vôùi nhöõng phaùt hieän nhöõng ñieàu thuù vò. moät daõy caùt traéng chaïy nguùt ngaøn noái tieáp nhau. o Baõi Tröôøng Ñeán ñoù du khaùch seõ baét ngaëp baõi Döông Tô (nôi nhöõng caønh Döông haõy coøn non tô); baõi Döông Xanh (nôi caây Haáp daãn nhaát trong caùc baõi caùt vaøng naèm thoai thoaûi döông moïc xanh töôi ruû boùng); baõi Döông Côø (nhöõng caây treân bôø bieån Phuù Quoác laø baõi Tröôøng. Goïi baõi Tröôøng vì baõi döông moïc thaúng ñöùng nhö côø)… hay xa hôn nöõa laø baõi Khoeù chaïy daøi gaàn 20km töø Dinh Caäu ñeán Khoùe Taøu Ruõ. Taøu Ruõ. Bieån doïc theo baõi, luùc maøu xanh lô, luùc laïi öûng hoàng, khi maøu ngoïc thaïch, khi laïi tím thaåm do ñoä saâu caïn cuûa bieån o Quaàn ñaûo An Thôùi khaùc nhau. Chaïy daøi ven baõi laø nhöõng raëng döông, nhöõng Ñöùng treân doác haøng döøa röôùc mình ñoùn gioù. cao cuoái con ñöôøng Baõi Tröôøng goàm nhieàu ñoaïn nhoû, noùi lieàn nhau bôûi nhöõng Döông Ñoâng - An gheành ñaù, caây xanh vaø laøng chaøi cö daân. Ngaøy nay, baõi Tröôøng Thôùi, toaøn caûnh ñöôïc nhieàu ngöôøi bieát, nhöng ñöôïc du khaùch quan taâm hôn caû Nam Ñaûo hieän ra baõi Döông Ñoâng vaø sau ñoù laø baõi vöôøn Döøa (Döông Tô). döôùi taàm maét du o Baõi Vöôøn Döøa khaùch. Baõi naøy naèm caùch thò traán Döông Ñoâng 2 km veà höôùng Maët nöôùc chieác Taây. Goïi laø baõi Vöôøn Döøa vì doïc theo baõi, döøa ñöôïc ngö daân göông khoång loà hình troàng thaønh vöôøn. Baõi ñöôïc giôùi haïn bôûi ñoài non vaø gheành daùng cung naèm ñaù. Bieån ôû ñaây nöôùc xanh trong, bôø caùt roäng naèm ñaém mình phaúng lì, ñaây ñoù treân maët vaøi ba ñaûo nhoû nhaáp nhoâ xanh rì döôùi raëng döøa. Phía nam baõi, traùi nuùi chaïy xa ra baõi caùt, treân töông phaûn, xa troâng nhö vònh Haï Long thu nhoû. Ñöùng tröôùc nuùi vaøi ba caây döøa khaúng khiu, maáy caây döông giaø ñöùng traàm quaàn ñaûo phía Nam, du khaùch khoâng khoûi ngaïc nhieân tröôùc maëc. Noái tieáp traùi nuùi laø gheành ñaù tröôøn ra bieån, maëc cho veû ñeïp hoang sô maø loäng laãy, thi vò maø hoaønh traùng. soùng gioù voã veà vaø xaâm thöïc cuûa bieån caû taïo thaønh nhöõng 423 424
Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi ÔÛ ñaây coù hoøn Thôm, hoøn Daêm, hoøn Döøa, Vang, Roïi, khoâng khí cuûa nuùi röøng hoang sô, ñoù laø ñieàu bao ngöôøi ñang Moùng Tay, Gaàm Ghì, Vong Ngang, Buoàm, Ñuïng, Maây Ruùt, mô öôùc vaø chöa töôûng töôïng heát ñöôïc. Kim Qui… haàu nhö hoøn naøo cuõng coù caây xanh bao phuû vaø doäng Moät vaøi saûn phaåm du lòch cuûa Phuù Quoác vaät sinh soáng, xa xa coù moät khoaûng troáng vôùi baõi caùt traéng o Nöôùc maém Phuù Quoác yeân tónh, taùch rôøi. Ñaây laø vuøng bieån saâu, coù nôi gaàn 30m. Baèng caùch taän duïng nguoàn taøi nguyeân ñaëc tröng nhöng o Suoái Ñaù Baøn khoâng khan hieám ôû Phuù Quoác, coäng vôùi baøn tay kheùo leùo coù Doøng nöôùc baét nguoàn töø daõy nuùi cao ñoå xuoáng qua kinh nghieäm laâu ñôøi, ngöôøi daân nôi ñaây ñaõ cho ra ñôøi moät nhöõng taûng ñaù lôùn, baèng phaúng keân nhieàu noái tieáp nhau taïo saûn phaåm gia vò noåi tieáng khoâng chæ trong phaïm vi quoác gia thaønh con suoái ñaù vaø nöôùc, neân ñöôïc goïi laø suoái Ñaù Baøn. maø caû nhöõng ngöôøi ôû chaâu AÂu cuõng bieát ñeán saûn phaåm naøy, Caùch trung taâm thò traán chöøng 16km naèm veà phía Ñoâng ñoù laø nöôùc maém Phuù Quoác. trung taâm Ñaûo. Treân tuyeán loä Döông Ñoâng - Baéc ñaûo caùch thò Nöôùc maém Phuù Quoác ñöôïc laøm baèng höông lieäu duy traán khoaûng 1km, reõ phaûi theo con ñöôøng quanh co du khaùch nhaát laø caù côm. Ñeå ñaùnh baét caù naøy ngö daân ñi treân nhöõng ñaët chaân ñeán suoái Ñaù Baøn - moät caûnh quan thieân nhieân tuyeät chieác ghe coù troïng taûi 30 – 40 taán duøng löôùi loã nhoû (löôùi truû) vôøi. Nôi yeân laéng, coù khí trôøi maùt meû nhö ôû vuøng cao Ñaø Laït. ñeå vaây baét, loaøi caù naøy khaù phoå bieán ôû vuøng bieån Phuù Quoác. Suoái Ñaù Baøn thaät thô moäng, chæ caàn hai oâng tieân ñaùnh Hieän nay Phuù Quoác coù hôn 100 cô sôû saûn xuaát nöôùc maém, öôùc côø nöõa laø nhöõng taûng cuûa suoái Ñaù Baøn seõ nhö moät böùc tranh tính saûn löôïng leân ñeán 10 trieäu lít/ naêm. thuyû maëc. Treøo leân nhöõng taûng ñaù ñi saâu vaøo thöôïng nguoàn, Nöôùc maém Phuù Quoác noåi tieáng nhôø ñoä ñaïm cao (360- ñeå laéng nghe tieáng nöôùc roùc raùch, chim hoùt ríu rít – ñoù laø aâm 0 40 ), mang vò dìu dòu, ngoït ngaøo quyeán luyeán vaø thôm long thanh cuûa nuùi röøng, maø ngöôøi ta thöôøng goïi laø nhaïc röøng. muøi caù côm soïc tieâu ñaëc saûn chæ rieâng Phuù Quoác môùi coù. Chæ Moät loaïi nhaïc cuï thieân taïo, khoâng truøng laëp. caàn khoaûng hai möôi ngaøn ñoàng, du khaùch coù theå mang ñöôïc Ngaû loøng vaøo taûng ñaù maùt laïnh ngaém nhìn trôøi xanh, höông vò Phuù Quoác veà cho ngöôøi thaân söû duïng vöøa kinh teá maáy cuïm maây traéng bay ngang chaàm chaäm, nhö vöôùng vaøo vöøa coù yù nghóa. Ñeán thaêm ñaûo du khaùch seõ ñöôïc taän maét taùn caây, la ñaø quaán quít. Boãng choác, thôøi gian nhö ñoäng laïi, tröùng kieán quy trình cheá bieán saûn phaåm giaù trò naøy. Khi hieåu khoâng gian nhö lui veà ngaøn naêm tröôùc, nhöõng caûm xuùc ñôøi kyõ quaù trình cheá bieán, môùi thaáy heát caùi quí giaù, söï coâng phu thöôøng nhö bay ñaâu maát, nhöôøng choã cho khoaûng yeân laëng ñeå laøm ra saûn phaåm tinh tuyù giöõa bieån khôi. cuûa noäi taâm. Töøng ñaøn caù tung taêng bôi loäi döôùi suoái. Taém o Hoà tieâu Phuù Quoác suoái roài nhoùm beáp löûa hoàng trong hang ñoäng, taän höôûng 425 426
Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Tieâu Phuù Quoác noåi tieáng vì haït maåy, voû moûng, ruoät ñaëc, ñaït gaàn 1 trieäu USD cho moåi vuï. Vieäc nuoâi trai raát khoù khaên cay noàng, thôm. neân vieäc caáy ngoïc caøng khoù khaên hôn. Trong moâi tröôøng thieân nhieân sau khi sinh saûn, tæ leä trai coøn soáng soùt toái ña laø Caây tieâu ñöôïc troàng treân vuøng ñaát ñoû maøu môõ döôùi chaân 10%. Trong khi ñoù moâi tröôøng nuoâi caáy trai nhaân taïo ôû Phuù nuùi hay treân trieàn suoái. Troàng tieâu toán nhieàu thôøi gian vaø Quoác soá trai ñieäp khoaûng 70% vaø trai ngoïc nöõ soáng hôn 90%. coâng söùc traûi qua ba naêm môùi thu hoaïch. Do coù thôøi tieát vaø Ngoaøi caùc coâng ty, Phuù Quoác coøn coù caùc cô sôû tö nhaân nuoâi ñaát ñai thuaän lôïi cuøng vôùi kinh nghieäm laâu ñôøi neân caây tieâu baùn ngoïc trai cho caùc côû sôû tieåu thuû coâng nghieäp trong ñòa Phuù Quoác phaùt trieån xanh töôi treân moät dieän tích roäng lôùn. baøn Thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø caùc tænh ñoàng baèng soâng Cöûu Ñeå ñaït ñöôïc haït tieâu thôm noàng, ngöôøi daân phaûi traûi Long. qua bao coâng lao vaø chaét chiu kinh nghieäm. Neáu ñöôïc chaêm Trai ñieäp Phuù Quoác cho ngoïc ñöôøng kính 10-15cm, maøu soùc chu ñaùo vaø ñuùng caùch thì tieâu môùi cho thu hoaïch laâu saéc oùng aùnh, boùng cuõng nhö ñoä cöùng ñeàu ñaït tieâu chuaån quoác (khoaûng 20 - 40 naêm). teá. Vôùi tieàm naêng cuûa ngoïc trai nhö theá, nhaø nöôùc cuõng nhö o Ngoïc trai Phuù Quoác chính quyeàn ñòa phöông caàn phaûi coù chính saùch vaø chieán löôïc öu tieân phaùt trieån hôïp lí nguoàn taøi nguyeân naøy ñeå trong Ngoïc trai ôû Phuù Quoác töông lai Phuù Quoác laø moät trung taâm ngoïc trai cuûa Vieät Nam laø moät tieàm naêng lôùn vaø thu huùt nhieàu hôn nöõa thò tröôøng quoác teá. nhöng chöa ñöôïc khai thaùc moät caùch hôïp lyù. Hieän nay - Keát luaän chung veà Phuù Quoác moät soá ngöôøi Nhaät, ngöôøi Ñaûo Phuù Quoác ngaøy nay ñöôïc nhieàu ngöôøi treân theá giôùi UÙc ñeán Phuù Quoác thaønh bieát ñeán qua maïng Internet. Haèng naêm vaøo nhöõng kyø heø coù laäp coâng ty lieân doanh Vieät haøng traêm du khaùch töø caùc nöôùc treân theá giôùi ñeán ñaây qua - Nhaät vaø Vieät - UÙc ñeå nuoâi ñöôøng haøng khoâng hoaëc ñöôøng bieån, ñaëc bieät laø caùc du khaùch caáy trai. Taïi hoøn Gioûi coù ngöôøi Nhaät, Phaùp, Ñöùc. hôn 100 hoä daân moø trai, baùn cho caùc coâng ty. Sau khi thu hoaïch soá löôïng ngoïc trai Phuù quoác coù nhöõng yeáu toá vöôït troäi, veà ñòa lyù, kinh teá, thaát thoaùt 25-30%. Trung bình 100 USD 1 vieân: moãi con cho haûi saûn vaø du lòch khieán cho caùc nhaø ñaàu tö trong vaø ngoaøi 2.5 vieân thì 15.000 con do coâng ty nuoâi caáy, vôùi nguoàn thu nöôùc quan taâm vì: nhaäp töông ñöông 400 ngaøn USD moãi vuï. Coâng vieäc nuoâi troàng caáy trai ñang gia taêng. Thaønh phaåm cuûa hai coâng ty 427 428
Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi - Phuù Quoác laø moät hoøn ñaûo lôùn, coù dieän tích töông ñöông phaùt trieån kinh teá vaø phaùt trieån du lòch, hoøn ñaûo naøy seõ trôû ñaûo Quoác Singapore (597km2), ñieàu kieän töï nhieân cuûa ñaûo thaønh moät ñòa danh noåi tieàng veà du lòch sinh thaùi. khaù thuaän lôïi, ít baõo toá. IX. PHAÙT TRIEÅN DU LÒCH SINH THAÙI VQG CUÙC PHÖÔNG - Coù vuøng ngö tröôøng giaøu tieàm naêng, vôùi treân 10.000 Cuùc Phöông laø loaøi haûi saûn quí, trong ñoù coù khoaûng 20 loaøi coù giaù trò kinh teá moät khu röøng naèm cao. treân daõy nuùi ñaù voâi, - Khaû naêng phaùt trieån veà nuoâi caáy ngoïc trai vaø ñoài moài gaàn keà chaâu thoå soâng vôùi giaù trò kinh teá cao. Hoàng. Naêm 1959, caùc - Taøi nguyeân bieån cuûa Phuù Quoác ñaõ ñöôïc ngöôøi daân ôû nhaø khaûo saùt khi tieán ñaây cheá bieán thaønh ñaëc saûn nöôùc maém noåi tieáng trong nöôùc haønh ñieàu tra röøng vaø quoác teá. Cuùc Phöông nhaèm muïc ñích laáy goã phuïc - Röøng treân ñaûo vaãn coøn ñöôïc gìn giöõ khaù nhieàu, taïo vuï nhu caàu xaây döïng neân caûnh quan thieân nhieân vaø moâi tröôøng trong laønh. kieán thieát ñaát nöôùc ñaõ phaùt hieän ñaây laø khu röøng nguyeân - Coù ñieàu kieän phaùt trieån caûng nöôùc saâu vaø saân bay quoác sinh chöa bò taùc ñoäng, ôû ñaây coù nhieàu caây cao to, ñoäng vaät teá. hoang giaõ quyù hieám… ñaõ baùo caùo vaø kieán nghò Toång cuïc Laâm nghieäp cho giöõ laïi khu röøng nguyeân sinh naøy nhaèm muïc ñích - Taïi ñoâng vònh Thaùi Lan coù theå tìm vaø khai thaùc nguoàn hoïc taäp, nghieân cöùu khoa hoïc vaø tham quan du lòch. taøi nguyeân daàu khí. 1. Lòch söû hình thaønh VQG Cuùc Phöông Ngoaøi ra, nhìn treân baûn ñoà deã thaáy Phuù Quoác raát gaàn Ngaøy 7-7-1962 Chính phuû nöôùc Vieät Nam Daân chuû coäng vôùi caùc trung taâm phaùt trieån du lòch vaø coâng nghieäp cuûa caùc hoøa ra quyeát ñònh soá 72/TTg “Veà vieäc baûo veä khu röøng Cuùc nöôùc trong khu vöïc nhö Thaùi Lan, Malaysia, Singapore… vaø Phöông ñeå xaây döïng thaønh moät cô sôû nghieân cöùu khoa hoïc veà chæ khoaûng 2 giôø bay coù theå ñeán ñöôïc thuû ñoâ cuûa 10 nöôùc thöïc vaät, ñoäng vaät vaø laâm hoïc nhieät ñôùi ” vaø ñeán ngaøy 8 -1 - Ñoâng Nam AÙ. Trong töông lai Phuù Quoác seõ coù vò theá quan 1966, Toång cuïc Laâm nghieäp ra quyeát ñònh soá 18-QÑLN ñoåi troïng khi döï aùn keânh ñaøo KRA ñöôïc xaây döïng nhaèm ruùt ngaén teân Laâm tröôøng Cuùc Phöông thaønh Vöôøn quoác gia Cuùc ñöôøng haøng haûi qua eo bieån Malacca. Phöông. VQG Cuùc Phöông chính thöùc ñöôïc thaønh laäp. Vôùi nhöõng tieàm naêng theá maïnh veà du lòch nhö treân, neáu bieát khai thaùc ñuùng, hôïp lyù, coù söï keát hôïp haøi hoøa giöõa 2. Toång quan veà VQG Cuùc Phöông 429 430
Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Cuùc Phöông coù dieän tích khoaûng 22.000 ha, naèm treân sinh vaät hoïc haøng ñaàu Vieät Nam nhö GS Voõ Quí, TS Traàn ñòa phaän cuûa ba tænh: Ninh Bình, Hoøa Bình vaø Thanh Hoùa, Hôïp, TS Nguyeãn Xuaân Ñaëng… vaø cuûa caùc thieát bò maùy moùc caùch thuû ñoâ Haø Noäi 120 km veà phía taây nam. Tröôùc naêm hieän ñaïi. 1989, coù taùm baûn naèm hoaøn toaøn hoaëc moät phaàn trong phaïm Cuùc Phöông coù thaûm thöïc vaät ña daïng phong phuù, ñoù laø vi vöôøn quoác gia, vôùi daân soá khoaûng 2.200 ngöôøi. Ngoaøi ra coøn neàn taûng taïo cho röøng coù moät heä ñoäng vaät caøng phong phuù, khoaûng 51.000 ngöôøi sinh soáng trong khu vöïc vuøng ñeäm. Ña ña daïng vaø ñaày haáp daãn. Nguoàn taøi nguyeân ñoäng vaät naøy laø soá daân ñòa phöông laø ngöôøi Möôøng. Nhöng ôû nhöõng khu vöïc nguoàn cung caáp thöïc phaåm, döôïc lieäu vaø haøng myõ ngheä… raát thaáp hôn naèm xung quanh vöôøn laïi chuû yeáu laø ngöôøi Kinh. ñoäc ñaùo vaø coù giaù trò cao veà kinh teá. Hieän nay neáu khoâng bieát baûo veä moät caùch hôïp lí nguoàn taøi nguyeân naøy, chuùng seõ bò Töø nhieàu theá kyû nay, ngöôøi Möôøng ñaõ ñònh cö vaø phaùt khai thaùc moät caùch böøa baõi daãn ñeán naïn ñe doïa tuyeät chuûng. trieån ôû ñaây vaø hieän vaãn coøn giöõ ñöôïc nhieàu neùt sinh hoaït Caùc yeáu toá ñaëc tröng cuûa VQG Cuùc Phöông: truyeàn thoáng ñaëc saéc. Naêm 2002, caùc nhaø khoa hoïc trong vaø ngoaøi nöôùc ñaõ giaùm ñònh ñöôïc teân khoa hoïc cuûa 1.983 loaøi Ñòa hình thöïc vaät baäc cao, trong ñoù coù 443 loaøi caây laøm thuoác, 229 loaøi Ñòa hình Cuùc Phöông cao so vôùi maët bieån töø 300m - caây aên ñöôïc; 97 loaøi thuù, 319 loaøi chim, 37 loaøi boø saùt, 43 loaøi 400m, thuoäc vaøo daõy ñòa hình castô nöûa che phuû, khaùc vôùi ñòa löôõng cö, 65 loaøi caù. Coù 37 loaøi thöïc vaät vaø 36 loaøi ñoäng vaät hình castô che phuû Ñoàng Giao vaø castô troïc Gia Khaùnh. Cuùc naèm trong danh saùch ñoû cuûa Vieät Nam. Ñoù laø chöa keå ñeán caùc Phöông naèm troïn veïn trong caûnh ñòa lí ñoài castô xaâm thöïc. loaïi thöïc vaät baäc thaáp, nhuyeãn theå, giaùp xaùc, xoang traøng, Vôùi ñòa hình ñoù, Cuùc Phöông coù nhieàu hang ñoäng ôû treân nuùi coân truøng, vi khuaån… chöa ñöôïc ñieàu tra giaùm ñònh. Vöôøn coù ñaù voâi vaø coù thung luõng ñaát xen keõ baèng phaúng, caùc khe caïn. ñeán naêm taàng caây roõ reät (ñaây cuõng laø neùt ñaëc tröng cuûa röøng Pheãu huùt nöôùc laø nôi thoaùt nöôùc chuû yeáu trong muøa möa. möa nhieät ñôùi): ba taàng caây goã lôùn, moät taàng caây buïi vaø moät Phaàn ñaát haï thaáp gaàn ñoù nhö Nho Quan, Gia Vieãn, Hoa Lö… taàng caây coû quyeát. coù caûnh quan ñöôïc goïi laø “Haï Long caïn”, ñaây laø daáu veát cuûa moät thôøi tröôùc kia laø vuøng bieån, vaøo thôøi kyø ñoù Cuùc Phöông VQG Cuùc Phöông ñaõ trôû thaønh moät trung taâm nghieân laø bôø vaø troâng nhö moät baùn ñaûo nhoâ ra bieån. cöùu dòch vuï khoa hoïc vaø du lòch, nhaèm muïc ñích lôùn nhaát laø Vuøng nuùi ñaù voâi Cuùc Phöông laø moät boä phaän cuûa caùnh baûo toàn nguyeân veïn taøi nguyeân thieân nhieân. Vöôøn laø khu cung ñaù voâi Taây Baéc – Ñoâng Nam, cuûa mieàn Baéc Vieät Nam trung taâm cung caáp caùc loaøi thöïc vaät quyù hieám, coù giaù trò kinh chaïy töø Moäc Chaâu ñeán Ninh Bình caùc daõy nuùi chaïy töø Taây teá cao phuïc vuï cho chöông trình troàng môùi 5 trieäu ha röøng Baéc – xuoáng Ñoâng Nam kheùp laïi taïo thaønh caùc thung luõng cho caû nöôùc. Cuùc Phöông ñaõ thieát laäp khu baûo toàn sinh thaùi kín ngaên caùch vôùi ñoàng baèng Baéc Boä laøm cho Cuùc Phöông coù vôùi söï giuùp ñôõ cuûa nhieàu chuyeân gia nöôùc ngoaøi vaø nhöõng nhaø 431 432
Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi moät ñieàu kieän khí haäu ñaëc bieät: nhieät ñoä bình quaân haèng naêm Thoå nhöôõng thaáp hôn, löôïng möa vaø ñoä aåm khoâng khí cao hôn so vôùi caùc Ñaát Cuùc Phöông ñöôïc chia laøm hai nhoùm chính: vuøng xung quanh vôùi nhöõng ñieàu kieän töï nhieân ñoù ñaõ goùp Nhoùm A: Ñaát phaùt trieån treân ñaù voâi hoaëc treân saûn phaàn taïo cho Cuùc Phöông coù moät heä thöïc vaät ñaëc bieät töôi toát phaåm chòu aûnh höôûng cacbonat. vaø ña daïng. Nhoùm B: Ñaát phaùt trieån treân ñaát khoâng voâi hoaëc treân Khí haäu saûn phaåm ít chòu aûnh höôûng cacbonat. Nhieät ñoä trung bình naêm cuûa Cuùc Phöông laø 20,60C ñaây 3. Caùc nguoàn taøi nguyeân cuûa VQG Cuùc Phöông laø nhieät ñoä phuø hôïp cho söï phaùt trieån bình thöôøng cuûa heä Ñöôïc meänh danh laø khu röøng möa nhieät ñôùi coøn nguyeân thöïc vaät. Cheá ñoä nhieät ôû Cuùc Phöông chòu aûnh höôûng cuûa ñoä sô nhaát Vieät Nam, Cuùc Phöông laø nôi coù möùc ñoä ña daïng sinh cao vaø thaûm thöïc vaät röøng. hoïc khaù cao, coøn chöùa nhieàu loaøi ñoäng thöïc vaät quyù hieám vaø Löôïng möa bình quaân naêm laø 2.138mm ñoù laø löôïng möa ñang coù nguy cô tuyeät chuûng. töông ñoái lôùn so vôùi vuøng xung quanh. Muøa möa ôû Cuùc - Nguoàn taøi nguyeân ñoäng vaät Phöông keùo daøi, löôïng möa lôùn (2138,7mm) löôïng boác hôi 458mm chieám 21,41% so vôùi löôïng möa, nhöõng ñieàu kieän ñoù Cuùc Phöông khaù doài daøo veà chuûng loaïi caùc loaøi ñoäng vaät, ñaõ taïo cho heä thöïc vaät maëc daàu moïc ôû treân nuùi ñaù voâi nhöng ñieån hình laø moät soá loaøi thuoäc caùc boä, hoï sau: vaãn phaùt trieån maïnh vaø ña daïng. o Boä linh tröôûng (Primates) Ñoä aåm töông ñoái khoâng khí trung bình naêm cuûa Cuùc ÔÛ VQG Cuùc Phöông thuoäc boä naøy coù loaøi vooïc quaàn ñuøi Phöông (90%) laø cao ñeàu trong suoát caû naêm, thaùng coù ñoä aåm traéng ñaây laø ñaây laø loaøi quyù hieám, ñang coù nguy cô tuyeät thaáp nhaát trong 15 naêm cuõng khoâng nhoû hôn 10%. Ñoä aåm chuûng, kể từ những năm giữa trung bình cuûa thaùng thaáp nhaát khoâng döôùi 88%. thế kỷ 20, giôùi khoa hoïc treân VQG Cuùc Phöông naèm trong khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa. theá giôùi ñaõ khoâng coøn ghi Vì vaäy noù chiuï aûnh höôûng bôûi gioù muøa Ñoâng Baéc veà muøa ñoâng nhaän ñöôïc chuùt thoâng tin naøo vaø gioù muøa Ñoâng Nam veà muøa heø. Ngoaøi ra veà muøa heø nhieàu veà söï toàn taïi chuùng. Thöïc ra, ngaøy coù gioù Laøo thoåi maïnh. Nhöng do ñieàu kieän ñòa hình, gioù caùi teân vooïc quaàn ñuøi traéng ñaõ sau khi vöôït khoûi caùc yeân ngöïa vaø heûm nuùi ñi saâu vaøo röøng bò ñöôïc ghi vaøo danh saùch nhöõng thay ñoåi höôùng raát nhieàu vaø toác ñoä gioù thöôøng laø 1-m/s. ÔÛ hai loaøi ñoäng vaät ñaõ bò tuyeät chuûng vuøng caùch nhau 14 km trong VQG Cuùc Phöông cheá ñoä gioù treân theá giôùi. Nhöng vaøo ñaàu cuõng ñaõ khaùc nhau raát nhieàu. naêm 1993 moät tin möøng lôùn ñaõ 433 434
Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi ñeán vôùi giôùi khoa hoïc treân toaøn theá giôùi, ngöôøi ta ñaõ phaùt Caùc loaøi linh tröôûng taïi ñaây ñöôïc chaêm soùc, nuoâi döôõng hieän hai caù theå vooïc quaàn ñuøi traéng taïi VQG Cuùc Phöông. Töø chu ñaùo bôûi nhöõng chuyeân gia nöôùc ngoaøi. Tham quan trung phaùt hieän naøy, caùc nhaø khoa hoïc ñaõ tieán haønh ñieàu tra vaø öôùc taâm cöùu hoä caùc loaøi linh tröôûng quyù hieám do oâng Tilo Nadler, ñoaùn soá löôïng loaøi vooïc quaàn ñuøi traéng chæ coøn laïi khoaûng nhaø ñoäng vaät hoïc ngöôøi Ñöùc laøm giaùm ñoác, du khaùch seõ ñöôïc chöøng traêm con, phaân boá raûi raùc trong röøng nuùi ñaù voâi Thanh chieâm ngöôõng nhöõng neùt ñeïp thuoäc 15 loaøi linh tröôûng quyù Hoùa, Hoøa Bình, Ninh Bình. Ñaây laø khu vöïc duy nhaát treân theá hieám coù teân trong saùch ñoû, trong soá ñoù coù saùu loaøi đặc hữu giôùi coøn taïi loaøi linh tröôûng quyù hieám naøy. Chính vì vaäy vooïc duy nhaát chæ coù maët ôû Vieät Nam maø khoâng coù ôû moät nôi quaàn ñuøi traéng trôû thaønh taøi nguyeân ñoäng vaät voâ cuøng quyù naøo khaùc treân theá giôùi. Ñoù laø: vooïc moâng traéng (hay coøn goïi giaù cuûa Vieät Nam. Phaùt hieän naøy khoâng chæ coù yù nghóa ñaëc laø vooïc quaàn ñuøi traéng), vooïc Haø Tónh, vooïc ñaàu vaøng, vooïc bieät quan troïng ñoái vôùi taøi nguyeân röøng Vieät Nam maø coøn coù chaø vaù chaân xaùm, vooïc nguõ saéc, vooïc ñen tuyeàn. Ñoù laø nhöõng giaù trò sinh thaùi hoïc raát lôùn ñoái vôùi caùc nhaø ñoäng vaät hoïc nguoàn taøi nguyeân voâ giaù cuûa ñaát nöôùc. treân theá giôùi. Ngöôøi coù coâng ñaàu trong vieäc phaùt hieän ra söï Ngoaøi ra nôi ñaây coøn coù söï hieän dieän cuûa hai loaøi vöôïn: toàn taïi cuûa loaøi thuù quyù hieám naøy laø nhaø ñoäng vaät hoïc ngöôøi vöôïn ñen tuyeàn (Hylobates concolor harlan) vaø vöôïn ñen maù Ñöùc – oâng Tilo Nadler thaønh vieân cuûa Hoäi baûo veä ñoäng vaät traéng (Hylobates concolor leucogenis). Caùc loaïi thuù thuoäc boä Frankffurt – CHLB Ñöùc. linh tröôûng laø nhöõng nguoàn gen ñoäng vaät khoâng nhöõng quyù hieám, coù giaù trò kinh teá, khoa hoïc vaø y hoïc treân theá giôùi, maø Sau ñoù ñeå coâng taùc baûo toàn loaøi ñoäng vaät naøy coù hieäu coøn coù yù nghóa lôùn trong phaùt trieån du lòch sinh thaùi, vì quaû cuøng vôùi söï noã löïc cuûa Tilo Nadler vaø coäng söï, Trung chuùng laø nhöõng loaøi ñoäng vaät thoâng minh, gaàn guõi vôùi con taâm cöùu hoä linh tröôûng quyù hieán vaø nghieân cöùu sinh ngöôøi vaø deã nuoâi daïy. hoïc ñaõ ñöôïc thaønh laäp taïi VQG Cuùc Phöông. Ban ñaàu ñoái o Boä thuù coù guoác (Artiodactyla) töôïng ñöôïc cöùu hoä taïi trung taâm chæ coù hai caù theå vooïc quaàn ñuøi traéng, nay soá löôïng caùc loaøi linh tröôûng quyù hieám ñöôïc Röøng Cuùc Phöông laø loaïi röøng chuyeån tieáp cuûa loaïi sinh cöùu hoä taïi trung taâm ñaõ leân ñeán 15 loaøi. Hieän coù 113 caù theå caûnh hoãn giao tre nöùa, goã vôùi röøng nuùi cao. Vì vaäy tính ña thuoäc boä linh tröôûng trong trung taâm (vooïc, vöôïn, culi…). Vaø daïng veà caáu truùc vaø thaønh phaàn cuõng ñöôïc theå hieän, ñaëc bieät thaønh coâng ñaëc bieät hôn nöõa cuûa trung taâm chính laø vieäc caùc nhoùm thuù guoác moùng vaø caùc loaøi gaëm nhaám. Caùc loaïi thuù aên loaøi linh tröôûng naøy ñaõ sinh saûn thaønh coâng trong ñieàu kieän thòt nhoû nhö caùc loaøi caày, caùo cuõng coù maät ñoä phaùt trieån nuoâi nhoát. Nhôø ñoù maø soá löôïng vooïc quaàn ñuøi traéng ñöôïc cöùu phong phuù. hoä taïi trung taâm ñaõ leân ñeán 40 con. 435 436
Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi Höôu sao (Cervus Loaøi cầy sống ở rừng trưởng thành và ăn các loại hoa quả, ninpon) – moät loaøi thuù động vật gặm nhấm, côn trùng, chim và bơi lội rất giỏi. Chúng là loại động vật bản địa ở Cuùc Phương. thuoäc dieän quí hieám ôû nöôùc ta cuõng ñöôïc baûo toàn taïi Do khai thaùc khoâng hôïp lí cuøng vôùi moâi tröôøng soáng cuûa ñaây. Höôu sao laø moät loaøi chuùng bò phaù huûy neân soá löôïng loaøi caày giaûm suùt ñeán möùc baùo ñoäng vaät raát coù giaù trò ñoäng. Vì vaäy vieäc tìm ra caùc giaûi phaùp nhaèm baûo veä coù hieäu kinh teá. Ngoaøi giaù trò da, quaû caùc loaøi thuù aên thòt treân röøng möa nhieät ñôùi laø raát quan loâng, thòt, gaïc; nhung höôu troïng vaø caáp baùch. Hieän nay Vieän Sinh thaùi vaø Taøi nguyeân sao ñaõ töø laâu ñöôïc coâng Sinh vaät (Trung taâm Khoa hoïc Töï nhieân vaø Coâng ngheä Quoác nhaän laø moät döôïc lieäu quyù, gia) ñaõ phoái hôïp vôùi Vöôøn Thuù Haø Noäi, Trung taâm Khoa hoïc moät nguyeân lieäu ñoäc ñaùo coù taùc duïng döôïc lí cao. Laâm nghieäp Taây Baéc – Taây Nguyeân ñaõ tieán haønh nuoâi vaø Höôu sao chæ phaân boá ôû caùc tænh phía Baéc Vieät Nam, nhaân gioáng thöû nghieäm loaøi caày vaø ñaït keát quaû raát khaû quan. vieäc saên baén quaù möùc cuøng vôùi moâi tröôøng soáng cuûa chuùng bò Ñaây laø nguoàn taøi nguyeân quyù giaù cho phaùt trieån du lòch, ñaëc thu heïp neân cho ñeán nay loaøi höôu sao ôû Vieät Nam haàu nhö bieät laø du lòch sinh thaùi – moät hình thöùc baûo toàn hieäu quaû ñaõ bò tieâu dieät ngoaøi thieân nhieân, ñoù cuõng chính laø taùc ñoäng nhaát. cuûa con ngöôøi qua nhieàu thôøi kyø khaùc nhau cuûa lòch söû. Treân Ngoaøi ra, trong maáy naêm gaàn ñaây, ngöôøi daân ñòa theá giôùi, vieäc baûo toàn moät gioáng gen quyù hieám ôû ñòa phöông phöông cuõng nhö caùn boä VQG Cuùc Phöông cho bieát laø ñaõ nhìn ñöôïc daët ra moät caùch nghieâm tuùc vaø trieät ñeå. Ñoái vôùi nöôùc ta thaáy söï xuaát hieän cuûa loaøi baùo hoa mai (Pan-theraparadus). caàn phaûi nhanh choùng ñaåy maïnh coâng taùc naøy nhaèm baûo toàn Đây là một con báo đã trưởng thành, nặng khoảng 40-50kg. moät quyõ gen nhieät ñôùi. Ñaây laø tieàm naêng di truyeàn raát coù giaù o Loaøi boø saùt (Reptilia) trò nhaèm giöõ gioáng caùc loaøi ôû ñòa phöông vì noù thích nghi vôùi röøng möa nhieät ñôùi coù tính choáng chòu khí haäu khaéc nghieät Röøng möa nhieät ñôùi laø moät trong nhöõng nôi noåi tieáng veà vaø coù tính mieãn dòch cao. söï ña daïng, phong phuù cuûa loaøi boø saùt. Hiện ở Cúc Phươ ng c ũng đang tiến hành chươ ng trình o Loaøi thuù trong boä aên thòt (Carnivora) b ảo tồn rùa và ở đây đ ang nuôi giữ 115 con rùa thuộc 17 loài, Röøng nhieät ñôùi Vieät Nam noùi chung vaø röøng Cuùc Phöông trong đ ó có ba loài quý hiếm nhấ t: Annamemys annamensis, noùi rieâng laø moät quaàn theå caùc loaøi thuù aên thòt. Nhöõng loaøi Cyclemys tchephonensis và Héoemys grandis. Các nhà khoa học cho rằng rùa nướ c ngọt Cúc Phươ ng đã từng xuấ t hiện thuù aên thòt ñöôïc tìm thaáy chuû yeáu ôû ñaây laø hoï caày (Viveridae), choù, meøo röøng, baùo ñoám, gaáu… 437 438
Du lòch sinh thaùi Du lòch sinh thaùi trong 200 triệu nă m. Nhưng sự tồn tại c ủa nhiều loài rùa quý ba vườn thực vật tầm cỡ của thế giới theo danh sách được công hiếm đ ang b ị đe doạ b ởi nạn buôn bán rùa trái phép. bố năm 2002, nơi bảo tồn nguồn gen các loài thực vật quý hiếm của Việt Nam và thế giới. Trong khuôn viên rộng 172 Ngoaøi ra gaàn ñaây caùc nhaø khoa hoïc ñaõ phaùt hieän ra một ha, ngoài 400 loài cây mọc tự nhiên, các nhà khoa học đã loaøi rắn mới có tên khoa học Ela-phe moellendoffii, d ài trồng thêm gần 200 loài cây quý của Cúc Phương, của Việt kho ảng hơ n 1m. Đây là lần đ ầu tiên loài này đượ c nhìn thấ y Nam và n ước ngoài. ở Cúc Phươ ng, b ổ sung vào danh lục 25 loài rắn có mặt t ại Thöïc vaät Cuùc Phöông mang ñaëc ñieåm cuûa caùc luoàng thöïc vườ n. vaät sau: Hieän nay VQG Cuùc Phöông chöa coù ñöôïc bieän phaùp mang tính hieäu quaû cao trong vieäc baûo veä vaø phaùt trieån - Luoàng thöïc vaät nhieät ñôùi noùng aåm mang caùc yeáu toá Maõ nhöõng loaøi boø saùt ñang ñöùng tröôùc nguy cô tuyeät chuûng nhö Lai – Indonexia, coù trung taâm phaùt sinh töø Xaraoaéc, Boocneâo loaøi kyø ñaø, thaèn laèn nuùi… Chuùng laø nhöõng loaøi khoù kieåm soaùt di cö vaøo Vieät Nam töø kyû Ñeä Tam, goàm caùc loaøi thuoäc hoï daàu do kích thöôùc cô theå vaø ñaëc ñieåm sinh hoïc. (Dipterocarpaceae): choø chæ (Parashorea chinesis), taùu nöôùc (Vatica subglabra) chieám 0,16% soá loaøi. - Nguoàn taøi nguyeân thöïc vaät - Luoàng thöïc vaät Taây Baéc mang yeáu toá oân ñôùi töø Vaân VQG Cuùc Phöông – kho taøng veà ña daïng sinh hoïc, trung Nam, Quyù Chaâu vaø vaønh ñai oân ñôùi, chaân nuùi Hymalaya. taâm nghieân cöùu dòch vuï khoa hoïc vaø du lòch – nieàm töï haøo Goàm caùc caây ruïng laø muøa ñoâng thuoäc caùc hoï deû (Fagaceae), cuûa Vieät Nam treân toaøn theá giôùi thu huùt ñöôïc nhieàu khaùch thích (Aceraceae), nhaøi (Oleaceae), du (Ulmaceae), keïn trong vaø ngoaøi nöôùc ñeán tham quan vaø nghieân cöùu. (Hippocrateaceae) vaø loaøi 7 laù moät hoa (Paris poliphylla), moät Hệ thực vật cuûa Cuùc loaøi thuoäc chi Carex, hoï Cyperaceae, hoøa höông nuùi Phöông đã xác định được (Platycarya, strobi- laceae). 2000 loài thực vật bậc cao, - Luoàng thöïc vaät – Taây Nam mang caùc yeáu toá AÁn Ñoä – thuộc 912 chi, 229 họ, 86 Maõ Lai, tôùi töø caùc vuøng khu khoâ haïn ôû AÁn Ñoä vaø Mianma. bộ thuộc 7 ngành. So với Goàm caùc loaøi trong hoï baøng (Combretaceae) nhö: choø xanh toàn quốc, diện tích rừng (Terminalia myriocarpa), choø nhai (Anogeissus tonkinensis) Cúc Phương chỉ gần 0,07% lãnh thổ, nhưng thực vật vaø moät soá loaøi thuoäc chi Combretum, hoï baèng laêng Cúc Phương đã có 57,93% (Lythraceae) coù baèng laêng (Lagerstroemia calyculata), hoï gaïo số họ, 36,09% số chi và (Bombakcaceae) coù Bombax ceiba, hoï boà hoøn Sapindaceae coù 17,27% số loài. Vöờn thực vật Cúc Phương, một trong 439 440