dữ liệu lớn: phần 2

5. DỮ LIỆU HÓA<br /> Matthew Fontaine Maury là một sĩ quan Hải quân Hoa Kỳ đầy<br /> triển vọng. Trên đường nhận một nhiệm vụ mới tại Consort vào<br /> năm 1839, xe ngựa của ông đột nhiên trượt khỏi đường, lật<br /> nhào, và ném ông vào không khí. Ông bị ngã đau, gãy xương đùi<br /> và trẹo khớp gối. Khớp được một bác sĩ địa phương chỉnh lại vào<br /> vị trí, nhưng xương đùi thì được xếp rất tồi và vài ngày sau bị<br /> tháo ra để đặt lại. Những vết thương đã làm Maury, lúc đó mới<br /> 33 tuổi, bị liệt một phần và không còn thích hợp với biển. Sau<br /> gần ba năm hồi phục, Hải quân xếp cho ông công việc bàn giấy,<br /> phụ trách một nơi nghe chẳng hấp dẫn chút nào - Kho Bản đồ và<br /> Khí giới.<br /> Hóa ra đó lại là nơi hoàn hảo cho ông. Là một hoa tiêu trẻ, Maury<br /> từng rất bực bội vì các con tàu cứ chạy ngoằn ngoèo trên đại<br /> dương thay vì đi theo những tuyến đường trực tiếp hơn. Khi ông<br /> hỏi các thuyền trưởng về chuyện này, họ trả lời rằng việc đi theo<br /> một tuyến đường quen thuộc sẽ tốt hơn là chấp nhận may rủi với<br /> một tuyến đường mình không nắm rõ bằng, vốn dĩ tiềm ẩn<br /> những nguy hiểm. Họ xem đại dương như là một địa hạt không<br /> thể đoán trước, nơi các thủy thủ phải đối mặt những bất ngờ với<br /> tất cả gió và sóng.<br /> Tuy nhiên, từ những chuyến đi của ông, Maury biết rằng điều<br /> này không hoàn toàn đúng, ông nhìn ra những khuôn mẫu ở<br /> khắp mọi nơi. Trong một chặng dừng kéo dài tại Valparaiso,<br /> Chile, ông đã chứng kiến những cơn gió hoạt động chính xác cứ<br /> như đồng hồ. Một cơn gió mạnh vào chiều muộn sẽ đột nhiên dịu<br /> đi lúc mặt trời lặn và trở thành một làn gió nhẹ, cứ như thể ai đó<br /> vừa ngắt van. Trong một chuyên đi khác ông đã vượt qua dòng<br /> hải lưu xanh ấm áp Gulf Stream khi nó chảy giữa những khoảng<br /> tối của nước biển Đại Tây Dương. Trông nó thật khác biệt và ổn<br /> định, cứ như thể đó là dòng sông Mississippi vậy. Thật ra, người<br /> Bồ Đào Nha đã đi lại trên Đại Tây Dương hàng thế kỷ bằng cách<br /> <br /> dựa vào các luồng gió đông và tây đều đặn được gọi là “gió mậu<br /> dịch”.<br /> Bất cứ khi nào chuẩn úy hải quân Maury đến một cảng mới, ông<br /> đều tìm kiếm những thuyền trưởng già để thu thập kiến thức<br /> của họ, dựa trên các trải nghiệm được truyền lại qua các thế hệ.<br /> Ông đã học được những kiến thức về thủy triều, gió, và hải lưu<br /> hoạt động theo quy luật, nhưng không hề được tìm thấy trong<br /> các sách và bản đồ mà Hải quân cấp cho các thủy thủ. Thay vào<br /> đó, họ dựa trên những bản đồ đôi khi cũ cả trăm năm, nhiều bản<br /> đồ có rất nhiều thiếu sót hoặc hoàn toàn không chính xác. Trong<br /> cương vị mới là người quản lý Kho Bản đồ và Quân dụng, ông tập<br /> trung khắc phục điều đó.<br /> Khi nhận nhiệm vụ, ông kiểm kê các phong vũ biểu, la bàn, kính<br /> lục phân, và đồng hồ bấm giờ trong bộ sưu tập của kho. Ông<br /> cũng chú ý tới vô số những cuốn sách, bản đồ, và biểu đồ hàng<br /> hải có trong kho. Ông đã tìm thấy những thùng mốc đầy các sổ<br /> ghi chép cũ từ tất cả những chuyến đi trước đây của các thuyền<br /> trưởng Hải quân. Người tiền nhiệm của ông đã xem chúng là rác.<br /> Với những lời hài hước hoặc những hình phác thảo kỳ quặc trên<br /> lề các trang giấy, chúng đôi khi có vẻ giống như một cách để<br /> thoát khỏi sự nhàm chán của chuyến đi hơn là một sự ghi chép<br /> về hành trình của con tàu.<br /> Nhưng khi Maury phủi bụi những cuốn sách ố màu nước biển và<br /> xem kỹ bên trong, ông thật sự thích thú. Đây là những thông tin<br /> ông cần: hồ sơ về gió, nước và thời tiết tại những địa điểm cụ thể<br /> trong những ngày cụ thể. Mặc dù một số bản ghi cung cấp được<br /> ít giá trị, nhiều bản khác đã cho thấy bạt ngàn thông tin hữu ích.<br /> Ghép tất cả chúng lại, Maury nhận thấy một hình thức hoàn<br /> toàn mới của biểu đồ điều hướng sẽ hoàn toàn khả thi. Maury và<br /> cả tá “máy tính” của ông - chức danh của những người tính toán<br /> số liệu - bắt đầu quá trình cần mẫn trích xuất và lập bảng các<br /> thông tin đã bị giam cầm bên trong các cuốn sổ ghi chép đang bị<br /> <br /> hủy hoại.<br /> Maury tổng hợp các dữ liệu và phân chia toàn bộ Đại Tây Dương<br /> thành các khối năm độ kinh tuyến và vĩ tuyến. Với từng phân<br /> khúc ông ghi nhiệt độ, tốc độ, hướng của gió và sóng, cùng với<br /> tháng, vì những điều kiện này khác nhau tùy thuộc vào thời gian<br /> trong năm. Khi kết hợp lại, dữ liệu cho thấy những mô hình và<br /> chỉ ra được những tuyến đường hiệu quả hơn.<br /> Lời khuyên của nhiều thế hệ thủy thủ đôi khi đã đưa những con<br /> tàu thẳng tiến vào những vùng yên ả hoặc khiến chúng phải đọ<br /> sức với gió và dòng chảy ngược chiều. Trên một tuyến đường<br /> thông thường, từ New York đến Rio de Janeiro, các thủy thủ từ<br /> lâu đã có tư tưởng phải chống lại thiên nhiên thay vì dựa vào nó.<br /> Các hoa tiêu Mỹ được dạy tránh các nguy hiểm của một hành<br /> trình về phía nam thẳng đến Rio. Vì vậy, những con tàu của họ<br /> đã lướt theo dòng đông nam trước khi chuyển qua dòng tây nam<br /> sau khi vượt qua đường xích đạo. Khoảng cách đi thuyền thường<br /> lên tới ba lần xuyên suốt toàn bộ Đại Tây Dương. Tuyến đường<br /> phức tạp hóa ra lại là vô nghĩa. Một đường đơn giản trực tiếp về<br /> phía nam cũng đã là tốt.<br /> Để tăng độ chính xác, Maury cần nhiều thông tin hơn. Ông đã tạo<br /> ra một phiếu chuẩn để ghi nhật ký dữ liệu của tàu và yêu cầu tất<br /> cả các tàu Hải quân Mỹ sử dụng và nộp lại khi kết thúc chuyến<br /> đi. Các tàu buôn rất muốn có được những sơ đồ của ông, nhưng<br /> Maury kiên quyết yêu cầu đổi lại họ phải nộp các phiếu ghi nhật<br /> ký tàu của họ (một phiên bản sớm của một mạng xã hội lan<br /> truyền). “Mỗi con tàu đi trên đại dương”, ông tuyên bố, “có thể từ<br /> nay về sau được xem như một đài quan sát nổi, một ngôi đền của<br /> khoa học”. Để tinh chỉnh các sơ đồ, ông đã tìm kiếm các điểm dữ<br /> liệu khác (giống như Google xây dựng trên thuật toán PageRank<br /> để bao gồm nhiều tín hiệu hơn). Ông yêu cầu các thuyền trưởng<br /> ném chai với các ghi chú cho thấy ngày, vị trí, gió, và dòng chảy<br /> phổ biến trên biển theo định kỳ, và vớt những chai như vậy khi<br /> <br /> phát hiện ra chúng. Nhiều tàu cắm một lá cờ đặc biệt để cho thấy<br /> họ đã hợp tác với việc trao đổi thông tin (tiền thân của các biểu<br /> tượng chia sẻ liên kết sau này xuất hiện trên một số trang web).<br /> Từ các dữ liệu, các tuyến đường biển tự nhiên đã tự thể hiện, nơi<br /> mà gió và dòng chảy là đặc biệt thuận lợi. Các sơ đồ của Maury<br /> cắt giảm được những hành trình dài, thường khoảng một phần<br /> ba, giúp các thương gia tiết kiệm được rất nhiều chi phí. “Cho<br /> đến khi có được những tài liệu của ông, tôi đã vượt qua đại dương<br /> trong mịt mù”, một thuyền trưởng đã viết lời tán thưởng như<br /> vậy. Và thậm chí cả những người đi biển sành sỏi, vẫn từ chối các<br /> sơ đồ mới lạ và dựa trên những cách truyền thống hoặc trực giác<br /> của họ, cũng đóng một vai trò hữu ích: nếu hành trình của họ<br /> mất nhiều thời gian hơn hoặc gặp thảm họa, xem như họ đã<br /> chứng minh tính tiện ích cho hệ thống của Maury. Đến năm<br /> 1855, khi xuất bản tác phẩm có uy tín The Physical Geography of<br /> the Sea, Maury đã vẽ được 1,2 triệu điểm dữ liệu. “Do đó, một<br /> thủy thủ trẻ, thay vì mò mẫm theo cách của mình cho đến khi<br /> ánh sáng của kinh nghiệm đến với anh ta... thì qua đây sẽ thấy<br /> rằng anh ta đã có kinh nghiệm của một ngàn hoa tiêu để hướng<br /> dẫn cho mình, cùng một lúc”, ông đã viết.<br /> Công trình của ông có ý nghĩa quan trọng cho việc lắp đặt cáp<br /> điện báo xuyên Đại Tây Dương đầu tiên. Và, sau một vụ va chạm<br /> thảm khốc trên biển, ông đã nhanh chóng sắp đặt hệ thống các<br /> làn tàu vận chuyển mà ngày nay đã trở thành phổ biến. Thậm<br /> chí ông còn áp dụng phương pháp của mình cho thiên văn học:<br /> khi hành tinh Neptune được phát hiện vào năm 1846, Maury đã<br /> có ý tưởng tuyệt vời là phối hợp các tài liệu lưu trữ đã nhầm lẫn<br /> nhắc đến nó như một ngôi sao, và chúng đã giúp vẽ được quỹ đạo<br /> của Neptune. Maury đã hầu như bị bỏ qua trong các sách lịch sử<br /> Mỹ, có lẽ bởi con người gốc Virginia này đã từ chức khỏi Hải quân<br /> trong thời kỳ Nội chiến và phục vụ như một điệp viên ở Anh cho<br /> phe Liên minh. Nhưng nhiều năm trước đó, khi ông đến châu Âu<br /> để kêu gọi sự hỗ trợ quốc tế cho các sơ đồ của mình, bốn quốc gia<br /> <br /> đã phong tước hiệp sĩ cho Maury, và ông đã nhận được huy<br /> chương vàng từ tám nước khác, bao gồm cả Vatican. Vào thời kỳ<br /> đầu của thế kỷ XXI, biểu đồ dẫn đường do Hải quân Mỹ xuất bản<br /> vẫn mang tên ông.<br /> Trung tá Maury, “Thám tử của đại dương”, là một trong những<br /> người đầu tiên nhận ra rằng có một thứ giá trị đặc biệt trong một<br /> gói tổng hợp rất lớn của dữ liệu, điều không thể có được với<br /> lượng dữ liệu nhỏ hơn - một nguyên lý cốt lõi của dữ liệu lớn. Về<br /> cơ bản, ông hiểu rằng những tập nhật ký hàng hải mốc meo của<br /> Hải quân đã thực sự tạo nên “dữ liệu” có thể khai thác, trích xuất<br /> và lập bảng. Khi làm như vậy, ông là một trong những người tiên<br /> phong của dữ liệu hóa, khai quật dữ liệu từ một nguồn mà không<br /> ai nghĩ rằng có chứa bất kỳ giá trị nào. Giống như Oren Etzioni<br /> tại Farecast, người đã sử dụng thông tin về giá cũ của ngành<br /> công nghiệp hàng không để tạo ra một công việc kinh doanh<br /> sinh lợi, hay các kỹ sư tại Google, những người đã tận dụng<br /> những câu hỏi tìm kiếm cũ để hiểu về sự lây lan của dịch cúm,<br /> Maury đã lấy thông tin được tạo ra cho một mục đích và chuyển<br /> đổi nó thành một cái gì đó khác nữa.<br /> Phương pháp của ông, gần tương tự với các kỹ thuật dữ-liệu-lớn<br /> ngày hôm nay, thật đáng kinh ngạc nếu xét rằng nó đã được thực<br /> hiện chỉ với giấy và bút chì. Câu chuyện của ông làm nổi bật mức<br /> độ của việc sử dụng dữ liệu trước thời đại số hóa. Ngày nay<br /> chúng ta có xu hướng kết hợp hai thứ này, nhưng điều quan<br /> trọng là giữ chúng tách biệt. Để có được một sự hình dung đầy<br /> đủ hơn về cách dữ liệu được trích xuất từ những nơi ít ngờ đến<br /> nhất, hãy xem một ví dụ hiện đại hơn.<br /> Đánh giá tư thế của con người là môn nghệ thuật cả khoa học của<br /> Shigeomi Koshimizu, một giáo sư tại Học viện cao cấp Nhật Bản<br /> về Công nghệ ở Tokyo. Ít ai nghĩ rằng cách một người ngồi lại<br /> chứa đựng thông tin, nhưng thật ra là có. Khi một người đang<br /> ngồi, những yếu tố như đường nét của cơ thể, tư thế, và phân<br /> <br />